یكصد و پنجاه درس زندگى
پیمانه تدبیر
امام صادق(علیه
السلام) مى فرماید:
صَلاحُ حالِ التّعایُشِ وَ التَّعاشُرِ مِلاَمِكْیال ثُلْثَاهُ
فِطْنَةٌ وَثُلْثَهُ تَغافُلٌ
ترجمه
اصلاح وضع زندگى و معاشرت با پیمانه اى انجام مى شود كه دو
سوّم آن هوشیارى است و یك سوّم آن بى اعتنایى و تغافل!
شرح كوتاه
هیچ كارى بدون مطالعه و نقشه و هوشیارى سر نمى گیرد، همچنین هیچ كارى بدون
بى اعتنایى هم به سامان نمى رسد. به تعبیر بهتر و روشنتر: اگر ما بخواهیم بدون
مطالعه و دقت كار كنیم مواجه با شكست خواهیم شد ولى اگر بخواهیم براى تمام احتمالات
ممكن و حوادث پیش بینى نشده به هنگام انجام كارها خود را معطل سازیم به این آسانى
قادر بر انجام كارى نیستیم و براى یك كار باید سال ها مطالعه كنیم، و نیز براى
انتخاب دوست و شریك و همسر و مانند آن، لذا فرمود دو سوّم دقّت و یك سوّم
بى اعتنایى.
[ 13 ]
درس سوّم
در غذاى جسم سختگیرند اما...
امام حسن(علیه
السلام) مى فرماید:
عَجِبْتُ لِمَنْ یَتَفَكَّرُ فى مَأْكُولِه كَیْفَ لا
یَتَفَكَّرُ فى مَعْقُولِهِ، فَیُجَنِّبُ بَطْنَهُ ما یُؤْذیهِ وَیُودِعُ صَدْرَهُ
ما یُرْدِیهِ
ترجمه
عجب دارم از آنها كه به غذاى جسم خود مى اندیشند; امّا به
غذاى روح خود نمى اندیشند، خوراك ناراحت كننده از شكم دور مى دارند; امّا قلب خود
را با مطالب هلاكت زا آكنده مى كنند.
شرح كوتاه
همان طور كه پیشواى بزرگ ما فرموده مردم معمولا در غذاى جسمانى خود سختگیرند جز
در پرتو نور چراغ دست به سفره نمى برند، و جز با چشم باز لقمه بر نمى گیرند، از
غذاهاى مشكوك مى پرهیزند، و بعضى هزار گونه نكات بهداشتى را در تغذیه جسم رعایت
مى كنند.
امّا در غذاى جان، با چشم بسته، در لابه لاى ظلمت هاى بى خبرى، هرگونه غذاى فكرى
مشكوكى را در درون جان خود مى ریزند، گفتار دوستان نامناسب، مطبوعات بدآموز،
تبلیغات مشكوك یا مسموم همه را به آسانى مى پذیرند و این جاى بسیار شگفتى است.
[ 14 ]
درس چهارم
نقش قلم
امام صادق(علیه
السلام) مى فرماید:
ما رَأَیْتُ باكِیاً اَحسَنَ تَبَسُّماً مِنَ
الْقَلَمِ!
ترجمه
هیچ گریانى را ندیدم كه همچون قلم به زیبایى تبسم
كند.
شرح كوتاه
قلم گویاى عواطف و ترجمان خرد آدمى است.
قلم بنیان گذار تمدّن ها و گرداننده چرخ هاى جامعه است.
قلم در گریه هاى مداوم خود شرح دردهاى جانكاه انسانها مى گوید و در تبسّمى كه
همواره در میان دو لب دارد، نشاط عشق، و شوق حیات، و رمز زندگى و هزار گونه زیبایى
نهفته است.
ولى افسوس همین قلم هنگامى كه به دست نا اهل افتد از قطره هاى اشكش، قطره هاى
خون مى ریزد و تبسّمش نیشخندى است بر عالى ترین ارزش هاى انسانى!
[ 15 ]
درس پنجم
در میان دو مسؤولیت بزرگ
امام صادق(علیه
السلام) مى فرماید:
اَلْمُؤْمِنُ بَیْنَ مَخافَتَیْنِ: ذَنْبٌ قَدْ مَضَى لا
یَدْرِى ما صُنْعُ اللهُ فیه وَ عُمْرٌ قَدْ بَقِىَ لا یَدرِى ما یَكْتَسِبُ
فِیهِ
ترجمه
انسان با ایمان همواره از دو چیز نگران است از گناهان گذشته
خود كه نمى داند خدا با او چه رفتار مى كند، و از عمر باقیمانده كه نمى داند خود چه
خواهد كرد!
شرح كوتاه
بارزترین نشانه ایمان، احساس مسؤولیت است، احساس مسؤولیت در برابر اعمالى كه
انجام داده و احساس مسؤولیت در برابر وظایف و تكالیفى كه در پیش دارد.
آن كسى كه این دو احساس را دارد همواره به فكر جبران كوتاهى هاى گذشته است; و
همچنین در فكر پیدا كردن بهترین راه ممكن براى استفاده از فرصت هاى باقیمانده، و
این هر دو رمز تكامل و پیشرفت یك انسان با یك ملت است، مردمى كه نه به اعمال گذشته
مى اندیشند و نه به فكر ساختن آینده اند، افرادى بینوا و بدبختند.
[ 16 ]
درس ششم
عوامل نابودى جامعه
أَرْبَعٌ لا یَدْخُلُ بَیتتاً واحِدَةٌ مِنْها إِلاَّ خَرِبَ
وَلَمْ یَعْمُرْ بِالْبَرَكَةِ: الخِیانَةُ وَ السَّرِقَهُ وَ شُرْبُ الخَمْرِ وَ
الزّنا
ترجمه
چهار چیز است كه اگر یكى از آنها در خانه اى وارد شود، ویران
مى گردد و بركت خدا آن را آباد نمى كند:
خیانت، دزدى، شرابخورى، و عمل منافى عفت!
شرح كوتاه
نه تنها خانه ها، كه اجتماعات نیز از این قانون بر كنار نیستند:
هنگامى كه خیانت در اجتماعى نفود كند روح اعتماد از آن برچیده مى شود.
و هنگامى كه سرقت در اَشكال مختلف در آن راه یابد آرامش از آنها رخت بر
مى بندد.
و هنگامى كه میگسارى در میان آنها رایج گردد، افكارى ناتوان و فرزندانى معلول
و جوانانى بى اثر خواهند داشت.
و هنگامى كه دامان آنها آلوده بى عفتى گردد بنیان خانواده ها متزلزل خواهد
گشت، و نسل آینده آنها به فساد كشیده خواهد شد.
[ 17 ]
درس هفتم
تنبلى و فقر
امیرمؤمنان على(علیه
السلام) مى فرماید:
إنَّ الأَشْیاءَ لَمّا ازْدَوَجَتْ إزْدَوَجَ الْكَسَلُ وَ
الْعَجْزُ فَنَتَجا بَیْنَهَما اَلْفَقْرَ
ترجمه
آن روز كه همه چیز با هم ازدواج كردند «تنبلى» و «ناتوانى» به
هم آمیخته و از آن دو فرزنى به نام «فقر و تنگدستى» متولد شد!
شرح كوتاه
همه چیزى در پرتو سعى و كوشش به دست مى آید این حقیقتى است كه اسلام به ما
آموخته.
تنبلى، سستى، ناتوانى، و فرار از برابر حوادث سخت و مشكلات، چیزى است كه با
روح ایمان هرگز سازگار نیست.
اینها مولودى جز فقر، فقر در همه جهات، فقر اقتصادى و اخلاقى و معنوى نخواهد
داشت، در حالى كه مردم با ایمان باید در تمام جهات متّكى به خود و بى نیاز
باشند.
[ 18 ]
درس هشتم
باران دانش بر دل ها
لقمان حكیم مى گوید:
یا بنَىَّ إنَّ یُحْیِى الْقُلُوبَ بِنُور الحِكْمَةِ كَما
یُحْیِى الأرضَ بِوابِلِ السَّماءِ
ترجمه
فرزندم! خدا دل هاى آدمیان را با نور دانش زنده مى كند، آن
سان كه زمین هاى مرده را با باران هاى پر بركت آسمان!
شرح كوتاه
سرزمین دل انسان همچون باغستانى است كه انواع نهال ها و بذرهاى گلها و گیاهان
و درختان برومند در آن پاشیده شده است، كه اگر بموقع آبیارى شود محیطى پر طراوت و
پر ثمر به وجود خواهد آورد.
تنها وسیله آبیارى این سرزمین قطرات زنده كننده باران علم و دانش است. و به
همین دلیل دل هاى بى دانشان دل هایى است مرده، بى فروغ و بى ثمر.
همیشه، و در هر حال، جان خود را با نور دانش زنده نگهداریم.
[ 19 ]
درس نهم
سرچشمه تكبّر
از امام صادق(علیه
السلام) نقل شده:
ما مِنْ رَجُل تَجَبَّرَ أَؤ تَكَبَّرَ إلاّ لِذِلَّة یَجِدُها
فِى نَفْسِهِ
ترجمه
هیچ كس بر دیگران بزرگى نمى فروشد مگر به خاطر حقارتى كه در
درون وجود خود احساس مى كند!
شرح كوتاه
این نكته امروز در پرتو تحقیقات روانشناسى و روانكاوى مسلّم شده است كه
سرچشمه تكبّر و بزرگى فروختن بر دیگران چیزى جز عقده حقارت نیست; آنها كه مبتلا به
این عقده هستند و از آن رنج مى برند براى جبران كمبودهاى خود متوسل به این وسیله
غلط یعنى خود را به طور مصنوعى بزرگ نشان دادن مى شوند و از این راه بر حقارت
اجتماعى خود مى افزایند و بیش از پیش خود را منفور مى سازند.
این مسأله روانى به روشنى در گفتار معجزه آسایى كه در بالا از امام صادق(علیه السلام)نقل شده دیده مى شود.
ولى افراد با ایمان بر اثر شخصیت درونى همواره در برابر دیگران متواضعند.
[ 20 ]
درس دهم
سه چیز با ارزش در پیشگاه حق
پیامبر اسلام(صلى الله علیه
وآله) مى فرماید:
ثَلاثُ تَخرُقُ الْحُجُبَ وَ تَنْتَهِى إلَى مَا بَیْنَ یَدَى
اللهِ:
صَرِیْرُ أَقْلامِ الْعُلَمَاءِ
وَ وَطْىُ أَقْدامِ الُْمجَاهِدیْنَ
وَ صَوْتُ مَغازِلِ الُْمحْصَناتِ
ترجمه
سه چیز است كه حجاب ها را پاره مى كند و به پیشگاه عظمت خدا
مى رسد:
صداى گردش قلم هاى دانشمندان به هنگام نوشتن!
و صداى قدم هاى مجاهدان در میدان جهاد!
و صداى چرخ نخ ریسى زنان پاكدامن!
شرح كوتاه
چه تعبیر عجیب و پر معنا! سه صداست كه در اعماق هستى نفوذ مى كند و طنین آن
تا ابدیت پیش مى رود و به پیشگاه عظمت پروردگار مى رسد: آهنگ دانش و قلم، هر چند
آهسته و كوتاه باشد، و آهنگ جهاد و فداكارى و آهنگ تلاش و كوشش كار هر چند به ظاهر
كوچك باشد.
و در حقیقت اساس یك اجتماع سربلند انسانى را نیز همین سه چیز تشكیل مى دهد،
دانش، جهاد، و كار.
[ 21 ]
درس یازدهم
شهادت حسین(علیه السلام)
پیغمبر گرامى اسلام(صلى الله
علیه وآله) مى فرماید:
إنَّ لِقَتْلِ الْحُسَیْنِ حَرَارَةٌ فِى قُلُوبِ
الْمُؤْمِنِینَ لَنْ تَبْرُدَ أَبَداً
ترجمه
شهادت امام حسین(علیه
السلام) در دل هاى افراد با ایمان آتش و حرارتى ایجاد
مى كند كه هرگز خاموش نخواهد شد.
شرح كوتاه
پیكار خونین در جهان بسیار بوده كه با گذشت چند ماه و چند سال به دست فراموشى
سپرده شده است و گذشت ماه و سال گرد و غبار نسیان بر آن پاشیده; امّا خاطره جانبازى
آنان كه در راه خدا و آزادى انسانها، در راه شرف و فضیلت همه چیز خود را فدا كردند
فراموش نخواهد شد; زیرا، خدا، آزادى، شرف و فضیلت كهنه شدنى نیست; امام حسین(علیه السلام)و یارانش سر سلسله این مجاهدان بودند.
[ 22 ]
درس دوازدهم
دو نشانه مسلمان واقعى
پیغمبر اكرم(صلى الله علیه
وآله) مى فرماید:
لا تَنْظُرُوا إلى كَثْرةِ صلاتِهِمْ وَصَوْمِهِمْ وَ كَثْرَةِ
الْحَجِّ وَ الْمَعْرُوفِ وَطَنْطَنِتِهِمْ بِاللیْلِ وَلكِنْ أْنْظُروا إلى صِدْقِ
الْحَدِیْثِ وَأَداءِ الأَمانَةِ
ترجمه
تنها به زیادى نماز و روزه و حج و نیكى به دیگران و شب زنده
دارى بعضى نگاه نكنید (اگر چه اینها در مورد خود مهم است) بلكه نگاه به «راستگویى»
و «امانت» آنها كنید!
شرح كوتاه
با مطالعه مدارك اسلامى این حقیقت روشن مى شود كه دو نشانه قطعى مسلمان واقعى
این است كه «راستگو» و «امین» باشد و با این كه عبادات اسلامى همچون نماز و روزه و
حج، برنامه هاى عالى تربیتى هستند، ولى تنها اینها نشانه اسلام نیستند، بلكه باید
با راستگویى و امانت تكمیل گردند.
[ 23 ]
درس سیزدهم
آتش خشم!
امام باقر(علیه
السلام) مى فرماید:
إنَّ هَذا الْغَضَبَ جَمْرَةٌ مِنَ الشَّیْطانِ تُوْقَدُ فِى
قَلْبِ ابْنِ آدَمَ
ترجمه
خشم و غضب شعله سوزان آتشى است از ناحیه شیطان كه در درون دل
آدمى افروخته مى شود.
شرح كوتاه
كمتر اتفاق مى افتد كه انسان كارى در حال غضب انجام دهد و یا تصمیمى بگیرد و
بعد پشیمان نشود; زیرا به هنگام افروخته شدن آتش سوزان غضب، عقل و درایت بكلى كنار
مى رود، و اعصاب و عضلات غالباً در مسیرى به حركت مى افتد كه جبران خسارت ناشى از
آن گاهى در یك عمر هم ممكن نیست!
باید با نهایت دقّت و سرعت این شعله شیطانى را به هنگام بروز، محاصره كرده و
خاموش كنیم و الاّ ممكن است خرمن زندگى ما یا انسانهاى دیگر را در كام خود فرو برد
و بسوزاند.
[ 24 ]
درس دهم
منابع ثروت
پیامبر(صلى الله علیه
وآله) مى فرماید:
أُطْلُبُوا الْرِّزْقَ فِى خَبایا الأَرْضِ
ترجمه
روزى را در نهانگاه هاى زمین بجویید
شرح كوتاه
در آن عصر و زمانى كه اهمیّت معادن و آنچه در نهانگاه هاى زمین قرار دارد
معلوم نبود، این دستور از طرف پیامبر اسلام(صلى الله علیه
وآله) صادر شد كه مسلمانان اعماق زمین را جستجو كنند و منابع درآمد و آنچه
را به زندگى آنها رونق مى بخشد از آنجا بیرون كشند، این گونه دستورها هم نشانه اى
از عمق تعالیم اسلام است و هم سرمشقى براى تلاش و كوششى به خاطر آبرومند زیستن
مسلمانان!
[ 25 ]
درس پانزدهم
بدترین پیشه ها
پیغمبر گرامى اسلام(صلى الله
علیه وآله) فرمود:
«شَّرُ الْمَكَاسِبِ كَسْبُ الرِّبا»
امام صادق(صلى الله علیه
وآله) فرمود:
إِذَا أَرادَاللهُ بِقَوْم هَلا كاً ظَهَرَ فِیْهِمُ
الْرِّبا
ترجمه
پیامبر(صلى الله علیه
وآله) فرمود: بدترین كسب ها كسبى است كه آمیخته با
رباخوارى باشد.
امام صادق(علیه السلام) فرمود: هنگامى كه خداوند بخواهد ملتى را هلاك كند رباخوارى در
میان آنها آشكار مى گردد.
شرح كوتاه
با تمام رونقى كه بازار رباخواران در دنیاى امروز دارد، و وابستگى خاصى كه
جهان امروز با رباخوارى در اشكال گوناگون پیدا كرده، جاى شك نیست كه رباخوارى نظام
مالى و اقتصادى جمعیّت ها را ویران مى سازد و سبب مى شود كه ثروت ها به گونه
وحشتناكى در دست افراد و مؤسسات معدودى جمع گردد و این تقسیم غیر عادلانه ثروت ها
خود سرچشمه انواع بدبختى هاى اجتماعى و مفاسد اخلاقى است.
[ 26 ]
درس شانزدهم
امارت و اسارت!
امیرمؤمنان على(علیه
السلام) مى فرماید:
تَفَضَّلْ عَلَى مَنْ شِئْتَ تَكُنْ أَمِیَرهُ
وَاسْتَغْنِ عَمِّنْ شِئْتَ تَكُنْ نَظِیْرَهُ
وَافْتَقِرٌ إلى مَنْ شِئْتَ تَكُنْ أَسِیْرَهُ
ترجمه
به هركس مى خواهى نیكى كن تا امیر او شوى!
از هركس مى خواهى بى نیاز شو تا همانند او شوى!
و به هركس مى خواهى محتاج شو تا اسیر او گردى!
شرح كوتاه
در روابط اجتماعى افراد و ملت ها این قانون با قدرت تمام حكومت مى كند كه
حكومت از آنِ دستِ دهنده است، و دستِ گیرنده خواه ناخواه زیر دست است، افراد و
ملت هاى نیازمند در واقع بردگانى هستند كه فرمان بردگى خود را با ابراز نیاز و
احتیاج به دیگران امضاء كرده اند، مسلمان واقعى كسى است كه بكوشد ارتباط اجتماعى
خود را با دیگران براساس كمك متقابل قرار دهد نه یك جانبه، و گرفتن كمك بلاعوض باید
مخصوص افراد معلول و از كار افتاده باشد.
[ 27 ]
درس هفدهم
ریاكارى و خودنمایى
امام صادق(علیه
السلام) فرمود:
لا تُرَاءِ بِعَمَلِكَ مَنْ لا یُحْیِى وَلا یُمِیْتُ وَلا
یُغْنى عَنْكَ شَیْئاً
ترجمه
كارهاى نیك خود را به خاطر خودنمایى و نشان دادن به مردمى كه
نه زندگى به دست آنهاست و نه مرگ و نه قدرت دارند مشكلى را براى تو بگشایند، انجام
مده!
شرح كوتاه
مردمى كه به تظاهر و ریاكارى عادت مى كنند، همه مظاهر زندگى آنها تو خالى و
بى مغز مى شود: از تمدن، به ظواهر بى روح و از زندگى، به خیالات و اوهام و از سعادت
و خوشبختى، تنها به نام و از دین و مذهب، فقط به یك سلسله تشریفات قناعت مى كنند و
مسلّماً بهره مردمى كه ظاهر سازند، جز «ظواهر» نیست! به همین دلیل اسلام شدیداً از
این صفت زشت انتقاد مى كند و مى گوید سرنوشت تو به دست این مردم نیست خودنمایى
چرا!
[ 28 ]
درس هیجدهم
حسد
امام صادق(علیه
السلام) فرمودند:
الحاسِدُ مُضِرُّ بِنَفْسِهِ قَبْلَ أَنْ یُضُرّ
بِالَْمحْسُودِ
ترجمه
شخص حسود پیش از آن كه به محسود زیان برساند به خودش ضرر
مى رساند.
شرح كوتاه
روح حسد این است كه انسان نتواند دیگران را در نعمتى ببیند و كوشش كند به
نحوى آن نعمت از آنها سلب گردد و یا از طریق دیگرى زیانى بر آنها وارد شود.
در واقع حسود همیشه به صورت یك عامل عقب ماندگى فعالیت مى كند نه یك عامل
پیشرو.
حسد یك بیمارى بزرگ اخلاقى است و از نظر روانى حسود بیش از هركس خودش مى سوزد
و آب مى شود و عقب مى ماند و تحقیر مى گردد، پس چه بهتر كه بكوشد از دیگران پیشى
بگیرد نه این كه دیگران را به عقب بكشاند.
[ 29 ]
درس نوزدهم
دور افتادگان از رحمت خدا
امیرالمؤمنین(علیه
السلام) فرمودند:
مَنْ وَجَدَ ماءً وَتُراباً فَافْتَقَرَ فَأَبْعَدَهُ
اللهُ!
ترجمه
كسى كه آب و زمین در اختیار داشته باشد و با این حال فقیر و
نیازمند گردد از رحمت خدا بدور باد!
شرح كوتاه
از احادیث اسلامى این حقیقت به خوبى به دست مى آید كه مسلمانان و جهاد باید
از تمام منابع مختلف: دامدارى، كشاورزى منابع و معادن زیر زمینى، حرفه و صنعت و
تجارت براى مبارزه با فقر استفاده كنند، حتى اگر ملتى تنها یكى از این سرمایه ها را
در اختیار داشته باشد باید بوسیله این، خلاء اقتصادى خود را پر كند تا چه رسد به
این كه همه آنها را در اختیار داشته باشد; و اگر چنین نكند ملتى نفرین شده و دور از
رحمت خدا و روح اسلام خواهد بود، نیاز به دیگران در هر صورت از نظر اسلام محكوم
است.
[ 30 ]
درس بیستم
بدترین دوستان
امیرمؤمنان على(علیه
السلام) مى فرماید:
شَرُّإِخْوانِكَ مَنْ داهَنَكَ فى نَفْسِكَ وَساتَرَكَ
عَیْبَك
ترجمه
بدترین دوستان تو آنها هستند كه با تو مداهنه و چرب زبانى
مى كنند و عیوب تو را مى پوشانند.
شرح كوتاه
گریز از واقعیات و پرده پوشى بر حقایق نه مشكلى را حل مى كند و نه خدمتى به
كسى محسوب مى شود، به همین دلیل دوستانى كه به جاى انتقاد سازنده و صحیح سعى دارند
حقایق را كتمان كنند و براى ارضاى كاذب خاطر دوست عیوب او را بپوشانند و یا آن را
حسن جلوه دهند نه تنها خدمتى در عالم دوستى و رفاقت نكرده اند، بلكه خیانتى بزرگ
مرتكب شده اند; خیانتى كه گاهى به قیمت حیثیت و آبرو و افتخار و سعادت دوست آنها
تمام مى شود.
[ 31 ]
درس بیست و یكم
تكمیل كارها
پیغمبر گرامى اسلام(صلى الله
علیه وآله) مى فرماید:
إِسْتِتْمامُ الْمَعْرُوفِ خَیْرٌ مِنْ إِبْتِدائهِ
ترجمه
تكمیل و ادامه كار نیك از آغاز كردن آن بهتر و مهم تر
است
شرح كوتاه
در محیط زندگى اجتماعى غالباً به كارها و اقدامات مفیدى برخورد مى كنیم كه
نیمه كاره مانده است; انجام دهندگان آنها تحت تأثیر یك محرك آنى به اصطلاح دامن
همّت به كمر زده و مشغول كار شده اند، اما خیلى زود آتش عشق آنها سرد شده و آن را
رها كرده پى كار خود رفته اند.
اسلام افراد با ایمان و پشت كاردارى را مى پسندد كه هر عمل مفیدى را شروع
مى كنند به آخر مى رسانند.
[ 32 ]
درس بیست و دوّم
برنامه هاى جاویدان
امام صادق(علیه
السلام) فرمود:
إنَّ الله لَمْ یَبْعَثْ نَبیّاً إِلاَّ بِصِدقِ الْحَدِیْثِ وَ
أَداءِ الأَ مانَةِ
ترجمه
خداوند به تمام پیامبران دستور داد كه مردم جهان را به
راستگویى و اداى امانت دعوت كنند.
شرح كوتاه
یك جامعه سالم متكى به سرمایه هاى مختلفى است كه از همه مهم تر، سرمایه
اطمینان و اعتماد عمومى است:
اعتماد بر گفتار، اعتماد بر عمل، و بزرگترین دشمن این سرمایه نفیس دروغ و
خیانت است.
در جوامعى كه دروغ و خیانت رواج مى یابد همه از هم مى ترسند، همه احساس
تنهایى مى كنند، همه باید تمام سنگینى بار زندگى را به تنهایى تحمل نمایند و این
همان اجتماع تنهایان است.
به همین دلیل دعوت به راستگویى و امانت جزء برنامه همه پیامبران الهى بوده
است.
[ 33 ]
درس بیست و سوّم
شدیدترین مجازات
پیامبر اسلام(صلى الله علیه
وآله) مى فرماید:
أشَدُّ النَّاسِ عَذَاباً فِى الْقِیامَةِ عَالِمٌ لَمْ
یَعْمَلْ بِعِلْمِهِ وَلَمْ یَنْفَعْهُ عِلْمُهُ
ترجمه
كسى كه چیزى را مى داند و به آن عمل نمى كند و از دانش خود
بهره نمى گیرد، مجازاتش در قیامت از همه شدیدتر است.
شرح كوتاه
از نظر منطق اسلام، دانش همواره ابزارى است براى عمل، براى بهبودى زندگى فرد
و اجتماع، و بدون آن ارزشى ندارد.
آنها كه ندانسته مرتكب خلافى مى شوند مسؤولیت سبكترى دارند، ولى مسؤولیت شدید
متوجه آنهاست كه مى دانند و مرتكب خلاف مى شوند، آنها كه در آگاه ساختن قشرهاى وسیع
اجتماع كوتاهى مى كنند، و هركس سهم كوچك یا بزرگى از علم داشته باشد به همان اندازه
بار این مسؤولیت بدوش مى كشد.
[ 34 ]
درس بیست و چهارم
بلاى قرض
یكصد و پنجاه درس زندگى
إِیَّاكُمْ وَالْدَّیْن فإِنَّهُ هَمُّ بِاللِیْلِ، وَذُلٌ
بِالنَّهارِ!
ترجمه
تا مى توانید از قرض گرفتن بپرهیزید كه، در شب باعث اندوه و
در روز موجب ذلت است.
شرح كوتاه
زرق و برق هاى زندگى مادى و مسابقه تجمل پرستى در عصر ما سبب شده كه افراد
خود را زیر بار قرض هاى بى دلیل و بدهكارى هاى طاقت فرسا قرار داده، و به زندگى پر
رنج اقساطى تن در دهند.
از آن جا كه آدم بدهكار انسان آزاده اى محسوب نمى شود، به ما دستور داده شده
تا ضرورت شدیدى ایجاب نكند زیر بار بدهكارى نرویم.
مسأله بدهكارى اگر در سطح كشورها آشكار گردد به همان نسبت خطرش بیشتر و آثار
مرگبارتر خواهد بود و به آزادگى و استقلال معنوى ملت ها ضربه مى زند.
[ 35 ]
درس بیست و پنجم
زندگى اجتماعى سالم
امام صادق(علیه
السلام) مى فرماید:
لَوْ أَنَّ النّاسَ أَدَّوْا حُقُوقَ أَمْوَالِهِمْ لَكانُوا
عَایِشِینَ بِخَیْر
ترجمه
اگر مردم حقوق یكدیگر را بپردازند و نیازمندى نیازمندان را
برطرف سازند، زندگى خوب و رضایت بخشى خواهند داشت.
شرح كوتاه
حدیث بالا كه مخصوصاً در مورد زكات مال و تأمین احتیاجات نیازمندان اجتماع
وارد شده، به همه هشدار مى دهد كه اداى حقوق دیگران تنها یك مسأله اخلاقى و انسانى
نیست; بلكه یك اصل مهم اجتماعى است كه آرامش و سلامت اجتماع در گرو آن مى باشد.
واكنش هاى خطرناكى كه بر اثر بهره كشى هاى ظالمانه و استثمار طبقاتى، جوامع
امروز را به نابودى تهدید مى كند و آرامش را به شكل وحشتناكى بهم مى زند، گواه زنده
این دستور بزرگ اسلامى است; و تا مردم جهان «حق» را مساوى با «زور» مى دانند و
زورمندان از اداى حقوق واجبى كه بر عهده دارند سرباز مى زنند، هم خودشان در خطرند و
هم جوامع انسانى را بخطر مى كشانند.
[ 36 ]
درس بیست و ششم
كلید بدبختى ها
امام حسن عسكرى(علیه
السلام) فرمود:
إنَّ الله جَعَلَ لِلشَّرِ أَقْفَالا وَجَعَلَ مَفاتِیح تِلْكَ
الأَقْفالِ اَلشَّرابَ، وَالْكِذْبُ شَرٌّ مِنَ الشَّرابِ
ترجمه
خداوند براى شرور و بدى ها قفل هائى قرار داده كه كلید آنها
شراب است و دروغ گفتن از شراب هم بدتر است!
شرح كوتاه
بزرگترین و مؤثرترین مانع بر سر راه زشتى ها و بدى ها عقل و خرد است و این
قفل محكمى است كه بر آنها زده شده، و به هنگامى كه قفل «خرد» با كلید «شراب» گشوده
مى شود همه زشتى ها و بدى ها آزاد مى گردند و انسان در حال مستى آلوده هرگونه جنایت
و گناه و تبهكارى ممكن است بشود.
ولى اگر آدم «شرابخوار» از روى «جنون مستى» دست به گناه مى آلاید «دروغگو»
آگاهانه سازمان زندگى اجتماعى را بهم مى ریزد و روح اعتماد را مى كشد و سرچشمه
انواع گناهان و مفاسد مى گردد.
پس دروغ از شراب هم خطرناك تر است.
[ 37 ]
درس بیست و هفتم
نشانه هاى انسان هاى بهشتى
امام صادق(علیه
السلام) مى فرماید:
إِنَّ لاَِ هْلِ الْجَنَّةِ أرْبَعَ عَلامات: وَجْهٌ مُنْبَسِطٌ
وَلِسانٌ فَصِیْحٌ وَقَلْبٌ رَحِیْمٌ وَیَدٌ مُعْطِیَةٌ
ترجمه
بهشتیان چهار نشانه دارند: روى گشاده، زبان گویا و صریح، قلب
پر از محبّت، و دست دهنده.
شرح كوتاه
اصیل ترین مكتب هاى انسانى آن است كه فرد را در دل اجتماع ببیند و اجتماع را
پرورش دهنده افراد ارزنده، زیرا كه اجتماع سرچشمه همه بركات معنوى و مادى است.
حدیث بالا كه نشانه هاى مردم سعادتمند و بهشتى را بازگو مى كند چهار موضوع را
یادآورى كرده كه همگى مربوط به استحكام پیوندهاى اجتماعى و پاشیدن بذر عواطف انسانى
در سرزمین اجتماع است:
روهاى گشاده و پر از مهر و صفا، زبان هاى نرم و محبّت آمیز و در عین حال صریح
و گویا، قلب هایى كه براى انسان ها بتپد، دست هایى كه از كمك باز نمى ایستند، آرى
اینهاست نشانه هاى انسان هاى بهشتى!
[ 38 ]
درس بیست و هشتم
نشانه هاى منافق
امام صادق(علیه
السلام) فرمود:
لقمان به فرزندش گفت:
لِلمُنافِقِ ثَلاثُ عَلامات:
یُخَالِفُ لِسانُهُ قَلْبَهُ وَقَلْبُهُ فِعْلَهُ
وَعَلانِیَتُهُ سَرِیْرَتَهُ
ترجمه
افراد منافق سه نشانه دارند:
زبان آنها با قلبشان هماهنگ نیست، و قلب آنها با عملشان، و
ظاهر آنها با باطنشان.
شرح كوتاه
نفاق و دورویى درد بزرگى است كه از كمبود شخصیت و ضعف اراده سرچشمه مى گیرد،
افرادى كه سعى دارند خود را غیر از آن كه هستند نشان دهند، و زبان و دل، ظاهر و
باطن، و گفتار و كردارشان از هم جداست، مردم ناتوانى هستند كه نه شجاعت اظهار شخصیت
واقعى خود دارند و نه اراده و تصمیم كافى براى اصلاح خود، در چهره هاى مختلف ظاهر
مى شوند و عملا با همه كس حتى خودشان خیانت مى كنند. و از آنها خطرناكتر جوامعى
هستند كه ظاهرى آراسته و درونى خراب دارند، زبان آنها كه همان وسایل ارتباط
جمعى شان باشد با آنچه در قلب این جوامع مى گذرد مخالف است.
[ 39 ]
درس بیست و نهم
پند
امیرالمؤمنین(علیه
السلام) فرمودند:
إِتَّعِظُوا بِمَنْ كانَ قَبْلَكُمْ قَبْلَ أَنْ یَتَّعِظَ
بِكُمْ مَنْ بَعْدَكُمْ
ترجمه
از پیشینیان خود پند و عبرت بگیرید قبل از آن كه آیندگان از
زندگى و سرنوشت شما عبرت گیرند.
شرح كوتاه
پتاریخ پر است از درس هاى عبرت، پر است از پندها و موعظه ها، سرانجام مظالم،
ستم ها، اختلافات و پراكندگى ها، ركودها و تحجّرها، بى خبرى ها از وضع محیط و زمان،
همه در آیینه تاریخ منعكس است. اما على(علیه السلام)
آن ابرمرد تاریخ بشریت به ما هشدار مى دهد كه شما از وضع زندگى و سرنوشت گذشتگان
پند و عبرت گیرید و نگذارید سرنوشت زشت و شوم شما درس عبرتى براى آیندگان گردد، این
دریاى خروشان زمان همه را با خود مى برد، خوشبخت جمعیّتى كه به گذشته آن مى نگرند و
سعادت و نیكبختى خویش را بر امواج آینده ترسیم مى كنند.
[ 40 ]
درس سى ام
سخن و سكوت
على(علیه السلام) فرمودند:
لا خَیْرَ فِى الصَّمْتِ عَنِ الْحُكْمِ كَما أَنَّه لا خَیْرَ
فِى الْقَوْلِ بِالْجَهْلِ
ترجمه
نه سكوت دانشمند سودى دارند و نه سخن گفتن جاهل.
شرح كوتاه
خداوند از آنها كه مى دانند و آگاهى دارند پیمان گرفته كه در برابر
انحراف ها، كجروى ها، ستم ها و حق كشى ها، و سمپاشى هاى دشمنان سكوت نكنند و با
منطق و بیان گرم و مستدل خود نور هدایت و حق و عدالت در دل ها بپاشند (و هركس نسبت
به آنچه مى داند هر قدر كم باشد دانشمند است و مسؤول) همان طور كه افرادى كه از
مسائل آگاهى كافى ندارند نباید با دخالت نارواى خود مردم را به گمراهى بكشانند، آن
«سكوت» و این «سخن» هر دو بدبختى زاست.
[ 41 ]
درس سى و یكم
لذت بخشش
پیغمبر گرامى اسلام(صلى الله
علیه وآله) فرمود:
إذا قَدَرْتَ عَلى عَدُوِّكَ فَاْجعَلِ الْعَفْوَ شُكْراً
لِلِقُدْرَةِ عَلَیْهِ
ترجمه
هنگامى كه بر دشمنت پیروز شدى، عفو و بخشش را (زكات) این
پیروزى قرار بده.
شرح كوتاه
از نظر اسلام هر نعمت و موهبتى - بدون استثنا - زكات دارد و زكات قدرت عفو
است. پیروزى هاى ظاهرى در صورتى ریشه دار خواهد شد كه دل دشمن از كینه شستشو گردد،
و ریشه اصلى مخالفت قطع شود، و این موضوع راهى بهتر از پرداختن زكات قدرت یعنى عفو
ندارد، در این هنگام است كه او از دل و جان منقلب مى گردد، و دشمن دیروز دوست امروز
مى شود و پیروزى از نظر ظاهر و باطن تكمیل مى گردد، امّا به عكس كسانى كه به هنگام
قدرت دست به انتقامجویى مى زنند نه تنها از یك فضیلت بزرگ انسانى محروم شده اند
بلكه پیروزى خود را نیز به خطر مى افكنند.
[ 42 ]
درس سى و دوّم
زهد به معناى واقعى
على(علیه السلام) فرمودند: اَلزّاهِدُ فِى الدُّنْیا
مَنْ لَمْ یَغْلِبِ الْحَرامُ صَبْرَهُ وَلَمْ یَشْغَلِ الْحَلالُ
شُكْرَهُ
ترجمه
زاهد واقعى در جهان آن كس است كه اموال حرام نیروى مقاومت او
را در هم نشكند و حلال او را از یاد خدا و وظیفه سپاسگزارى باز ندارد.
شرح كوتاه
بعضى از افراد بى خبر مفهوم زهد را تحریف كرده و یك شكل منفى به آن داده اند
زهد را به معناى فاصله گرفتن از مواهب الهى و پشت پا زدن به امكانات اقتصادى و
همچون فقیران زیستن تفسیر كرده اند، در حالى كه چنین نیست، زهد به معناى واقعى همان
است كه در عبارت بالا از على(علیه السلام)نقل شده كه
خلاصه آن دو جمله است:
«مقاومت و چشم پوشى در برابر اموال حرام» و «فراموش نكردن مسؤولیت ها و وظایف
در برابر اموال حلال».
اگر زهد را چنین تفسیر كنیم یك عامل سازنده و پیش برنده و تربیت كننده در
اجتماع خواهد بود نه یك عامل منفى و باز دارنده.
[ 43 ]
درس سى و سوّم
همردیف شهیدان
امیرالمؤمنین(علیه
السلام) فرمودند: مَا
الُْمجاهِدُ الشَّهِیْدُ فی سَبِیْلِ اللهِ بِأَعْظَمَ أَجْراً مِمَّنْ قَدَرَ
فَعَفَّ
ترجمه
آن كس كه در راه خدا جهاد كند و شربت شهادت بنوشد بلند
مقام تر از آن كس نیست كه توانایى بر گناه داشته باشد و دامن خود را آلوده
نكند.
شرح كوتاه
از نظر منطق اسلام بزرگ ترین جهاد، جهاد با هوس هاى سركش مخصوصاً در محیط هاى
آلوده است، حتى جهاد با دشمن آن گاه نتیجه بخش خواهد بود كه با اخلاص و اتحاد و
نیّت پاك و دور از خود خواهى و اغراض شخصى صورت گیرد و اینها جز با پرورش اخلاقى
كافى و جهاد با نفس ممكن نیست.
به همین دلیل على(علیه السلام) مى فرماید آنها كه
در میدان جهاد با هوا و هوس پیروز مى گردند و در محیط هاى آلوده دامان خود را پاك
نگه مى دارند كمتر از مجاهدان شهید در راه خدا نیستند، حتى در دنبال این حدیث در
نهج البلاغه مى خوانیم این گونه افراد در ردیف فرشتگان آسمانى هستند.
[ 44 ]
درس سى و چهارم
بهترین مردم
امیرمؤمنان(علیه
السلام) فرمود:
خَیْرُ النّاسِ قُضاةُ الْحَقِّ
ترجمه
بهترین مردم كسانى هستند كه به حق داورى كنند.
شرح كوتاه
داورى عادلانه در مسائل حقوقى و اجتماعى و اخلاقى تنها از كسى میسر است كه منافع
خود و دیگران را با یك چشم ببیند و حب و بغض هاى شخصى مانع از عدالت و دادگرى او
نشود.
و این كار تنها از كسانى ساخته است كه نور ایمان و فضائل انسانى و عواطف مردمى
آنچنان وجود آنها را روشن ساخته باشد كه امواج نیرومند خودخواهى و سودجویى و حبّ
ذات نتواند عقربه فكر و وجدان آنان را منحرف سازد، و چنین كسانى شایسته عنوان
«بهترین مردم»اند.
[ 45 ]
درس سى و پنجم
عبادت آزادگان
امام صادق(علیه
السلام) فرمود:
اَلْعُبّادُ ثَلثَةٌ:
قَوْمٌ عَبَدُوا اللهَ خَوْفاً فَتِلْكَ عِبادَةُ
الْعَبِیِدْ.
وَقَوْمٌ عَبَدُوا الله طَلَبَ الثَّوابِ فَتِلْكَ عِبادَةُ
الأُجراءِ.
وَقَوْمٌ عَبَدُوا اللهَ حُبّاً لَهُ فَتِلْكَ عِبادَةُ
الأَحْرارِ
ترجمه
عبادت كنندگان سه دسته اند:
آنها كه از ترس دوزخ خدا را مى پرستند، این عبادت بردگان
است.
و آنها كه براى پاداش خدا را مى پرستند، این عبادت مزد بگیران
است.
و آنها كه براى عشق و محبّت او او را عبادت مى كنند، این
عبادت آزادگان است.
شرح كوتاه
گرچه وعده كیفر و پاداش الهى، همه حق است، پاداشش فوق العاده پر ارزش و كیفرش
بسیار دردناك، اما آزادگان بلند همّتى كه جز خدا
نمى بینند و جز خدا نمى جویند و پیمانه قلبشان از عشق و محبّت او لبریز
است، چشم به نقطه اى بالاتر از پاداش و كیفر دوخته، و انگیزه آنها در اطاعت فرمان
خدا تنها عشقى است آمیخته با معرفت شناسایى او.
[ 46 ]
درس سى و ششم
آنچه پشت را مى شكند
امام باقر(علیه
السلام) فرمود:
ثَلاثُ قاصِماتُ الظَّهْرِ: رَجُلٌ إسْتَكْثَرَ عَمَلَهُ
وَنَسِىَ ذنُوبَهُ وأَعَجَبَ بِرَأیِهِ
ترجمه
سه چیز پشت آدمى را مى شكند: كسى كه عمل نیك خود را بزرگ
بشمرد و كسى كه گناهان خویش را فراموش كند و آن كس كه استبداد رأى داشته
باشد.
شرح كوتاه
كسانى كه اعمال خود را بزرگ مى شمرند، مسلّماً به همان قانع مى شوند و همین
طرز فكر سدى در برابر تكامل و پیشرفت آنها ایجاد مى كند.
و آنها كه گناه خویش را فراموش كنند، به جاى جبران آنها هر روز آلوده گناه
تازه اى مى شوند و یكباره سقوط خواهند كرد.
و آنها كه تنها به فكر خود تكیه مى كنند، از پشتوانه افكار عمومى و عقول
دانش هاى فراوان دیگران محروم مى مانند، لغزش ها پشت سر هم دامن آنها را مى گیرد و
بالاخره پشت آنها در زیر بار انبوه مشكلات خواهد شكست.
[ 47 ]
درس سى و هفتم
پاكیزه باش
پیامبر اسلام(صلى الله علیه
وآله) فرمود:
أَفْوَاهُكُمْ مِنْ طُرُقِ رَبِّكُمْ فَأَحَبُّها إلى الله
أَطْیَبُها رِیحْاً فَطَیَّبُوها بِما قَدَرْتُمْ عَلَیْهِ
ترجمه
دهان شما یكى از راه هاى خداست، محبوب ترین دهان در پیشگاه
خدا آن است كه از همه خوشبوتر باشد، پس تا مى توانید دهان خود را خوشبو
نگاهدارید.
شرح كوتاه
این حدیث كه در آداب مسواك كردن در كتاب وسایل الشیعه نقل شده ظاهرى دارد و
باطنى: ظاهر آن این است كه انسان با دهان خود ذكر خدا مى گوید، آیات خدا مى خواند و
نیایش به درگاه او مى كند بنابر این باید آن را پاك و خوشبو نگاهدارد.
و باطن آن این است كه دهان یكى از راه هاى پیوند با طرق الهى و بندگان اوست،
هر قدر با گفتار خوب و پاكیزه و سخنان محبّت آمیز خوشبو گردد و از زشت گویى و دشنام
و ناسزا و دروغ و خشونت بر كنار باشد در پیشگاه خدا محبوب تر است.
[ 48 ]
درس سى و هشتم
سرانجام جهل
امام نهم، امام جواد(علیه
السلام) مى فرماید:
مَنْ عَمِلَ عَلى غَیْرِ عِلْم أَفْسَدَ أَكْثَرَ مِمّا
یُصْلِحُ
ترجمه
آن كس كه بدون علم و آگاهى عمل كند، بیش از آنچه اصلاح مى كند
فساد خواهد كرد.
شرح كوتاه
زیان جهل و نادانى تنها به این قسمت محدود نمى شود كه انسان به ارزش هاى
واقعى زندگى و حیات نمى رسد، بلكه فساد و تبهكارى ناشى از ندانم كارى ها خطر
بزرگترى است كه در انتظار عاملان بدون علم است.
در این موقع است كه شخص نادان مى خواهد به فرزند خود نیكى كند، او را به
بدبختى مى كشاند، مى خواهد به اسلام خدمت كند آبروى دین و مذهب را مى برد، مى خواهد
صلح و صفا در میان مردم ایجاد كند، دامن به آتش اختلاف و نفاق مى زند، خلاصه
خرابكارى و فساد او در هر زمینه بیش از اصلاح خواهد بود.
[ 49 ]
درس سى و نهم
اركان هدایت
امام جواد(علیه
السلام) مى فرماید:
اَلْمُؤْمِنُ یَحْتاجُ إِلى ثَلاثِ خِصَال:
توفیقٌ مِنَ الله
وَ واعِظٌ مِنْ نَفْسِهِ
وَقَبُولٌ مِمَّنْ یَنْصَحُهُ
ترجمه
افراد با ایمان نیازمند به سه چیزند، توفیق پروردگار، و واعظى
از درون جان و دل، و پذیرشى از اندرز دهندگان.
شرح كوتاه
در این راه پرفراز و نشیبى كه انسان در زندگى در پیش دارد براى این كه بتواند
از خطرات بیشمارى كه سعادت او را تهدید مى كند رهایى یابد و موجودى مفید و مؤثر در
اجتماع گردد، در درجه اوّل نیاز به یك ارتباط معنوى و روحانى به پروردگار دارد كه
از ذات پاكش مدد گیرد، و سپس وجدانى بیدار و آگاه از درون او را موعظه كند و پس از
آن گوش هایى شنوا كه از افكار، راهنمایى ها، اندرزها و مشورت هاى دیگران استفاده
كند.
[ 50 ]
درس چهلم
نوحه گرى جاهلیت
امام باقر(علیه
السلام) مى فرماید:
یكى از سخنان كوتاه پیامبر(علیه السلام) كه هیچ كس پیش از او
نگفته، این بود:
اَلنَّیاحَةُ مِنْ عَمَلِ الْجاهِلِیَّةِ
ترجمه
نوحه گرى از اعمال دوران جاهلیت است (در برابر مشكلات نباید
ناله كرد بلكه باید براى حل آنها بپاخاست).
شرح كوتاه
این حدیث كوتاه و پرمعنا، ظاهرى دارد و باطنى:
ظاهر آن اشاره به اعمال بى رویه اى است كه در زمان جاهلیت مرسوم بود; هنگامى
كه كسى از دنیا مى رفت زنان نوحه گر دعوت مى كردند كه با آهنگ هاى مخصوص خود و
اشعار پر از دورغ و فریب بر مرگ او نوحه سرایى كنند و یك عزاى ساختگى و قلابى برپا
سازد. و اما معناى دیگرى كه شاید امام باقر(علیه
السلام) نیز به آن اشاره مى كند این است كه در برابر حوادث سخت و پیچیده و
مشكلات زندگى فردى و اجتماعى نوحه گرى و ناله كردن بیهوده است و به هدر دادن نیروها
و امكانات است; باید با سر پنجه عقل و اندیشه و با همّت و استقامت مداوم آنها را
گشود و چاره جویى كرد.
[ 51 ]
درس چهل و یكم
همه روز محاسبه كن
امام كاظم(علیه
السلام) فرمود:
لَیْسَ مِنَّا مَنْ لَمْ یُحاسِبْ نَفْسَهُ كُلَّ
یَوْم
ترجمه
كسى كه همه روز به حساب خویشتن نرسد از ما نیست!
شرح كوتاه
پیشگیرى از زیان و كوشش براى سود بیشتر، در هیچ مؤسسه اى چه كوچك و چه بزرگ
در این جهان، بدون رسیدگى مستمر و محاسبه و بیلان ممكن نیست. و راستى حیرت آور است
كه مردم در حساب سرمایه هاى مادى خود این قدر دقیقند، و یا نسبت به كم و زیاد شدن
چند گرم وزن بدن خویش حساسیت دارند، اما گاهى در تمامى عمر حتى یك بار به حساب هاى
انسانى و اخلاقى و معنوى خویش نمى رسند چه غفلت وحشتناكى!
ولى یك مسلمان مسئوول و بیدار كسى است كه به گفته امام كاظم(علیه السلام)در حدیث فوق، همه روز بدون استثنا به حساب
خویشتن رسیدگى مى كند. «ان عمل حسناً استزاد منه و ان عمل سیئاً استغفر الله منه;
اگر كار نیكى كرده كوشش مى كند بیشتر كند و اگر كار بدى انجام داده از آن توبه
مى نماید».
[ 52 ]
درس چهل و دوّم
آثار ایمان سخت تر از آهن
امام صادق(علیه
السلام) مى فرماید:
إنَّ الْمُؤْمِنَ أَشَدُّ مِنْ زُبُرِ الْحَدِیْدِ إنَّ زُبُرَ
الْحَدِیْدِ إذأُ دْخِلَ النّارَ تَغَیَّرَوإنَّ الْمُؤْمِنَ لَوْقُتِل ثُمَّ
نُشِرَثُمَّ قُتِلَ لَمْ یَتَغَیَّرْقَلْبُهُ
ترجمه
افراد با ایمان از قطعات آهن محكمترند چه این كه:
آهن هنگامى كه وارد آتش شود تغییر مى كند; اما مؤمنان اگر
كشته شوند و سپس زنده شوند و باز كشته شوند، تغییرى در روحیه آنها پیدا
نمى شود.
شرح كوتاه
زندگى مجموعه اى است از مشكلات و مسائل پیچیده، كه افراد كم استقامت بزودى در
برابر آن زانو مى زنند و از میدان فرار مى كنند; اما آنها كه در پرتو ایمان،
استقامت دارند به هیچ وجه در برابر انبوه مشكلات تسلیم نمى گردند.
آنها مى دانند در راه اطاعت فرمان پروردگار، در راه پرهیز و دورى از گناه، و
در راه سربلندى و عظمت، همیشه موانعى وجود دارد و رسیدن به این افتخارات، نیازمند
به خویشتن دارى و فداكارى و ایستادگى در برابر هوس هاى سركش و در برابر مشكلات دیگر
است، لذا در دین از تلاش و كوشش نمى ایستند و از حوادث نمى هراسند.
[ 53 ]
درس چهل و سوّم
حقیقت توحید و عدل الهى
امیرمؤمنان على(علیه
السلام) مى فرماید:
اَلتَّوْحِیْدُ أَنْ لا تَتَوَهْمَهُ وَالْعَدْلُ أنْ لا
تَتَّهِمَهُ
ترجمه
حقیقت توحید خداوند این است كه ذات او را به وهم و تصور خود
محدود نسازى و ایمان به عدالت او در این است كه در هیچ كار او را متهم
ننمایى.
شرح كوتاه
به همان اندازه كه اصل وجود خداوند براى ما روشن و آشكار است و هر ذره اى از
ذرات این جهان دلیل عظمت و قدرت و علم و توانایى اوست، به همان مقدار حقیقت ذات او
بر ما پوشیده است زیرا او وجودى است نامحدود و چنان وجودى بالاتر از درك محدود
ماست، بنابراین باید ذات او را از هر چیز تصور مى كنیم بالاتر بدانیم و این است
حقیقت توحید.
از طرفى در این جهان حوادثى روى مى دهد كه گاهى اسرار آن بر ما پوشیده است،
توجّه به عدالت خداوند به ما مى گوید كه این حوادث همه روى حساب و قانون است،
هرگونه سوءظن در این قسمت با ایمان به عدالت و حكمت او سازگار نیست.
[ 54 ]
درس چهل و چهارم
چند نشانه ایمان
امام صادق(علیه
السلام) مى فرماید:
اَلْمُؤْمِنُ حَسَنُ الْمَعُوْنَةِ خَفِیْفُ الْمَؤُْنَةِ
جَیِّدُ التَّدْبِیرِ لِمَعِیْشَتِهِ لا یَلْسَعُ مِنْ جُحْر
مَرَّتَیْنِ
ترجمه
آدم با ایمان كمك او پر ارزش، هزینه او كم، در زندگى با
تدبیر، و هرگز از یك سوراخ دوباره گزیده نمى شود (هیچ گاه از یك ناحیه دوبار
غافلگیر نخواهد شد.
شرح كوتاه
ایمان جلوه ها و نشانه هاى علمى و اخلاقى و اجتماعى
دارد كه بدون اسم بى مسمایى بیش نیست، در حدیث فوق به چهار نشانه آن اشاره شده
است:
1- افراد با ایمان كمك هاى ارزنده اى در اختیار برادران
مسلمان خود مى گذارند، چرا كه كمك هاى آنها با دلسوزى و اخلاص و آگاهى همراه
است.
2- آنها زندگى پرخرج و تجملاتى كه براى تهیه وسایل آن آلوده همه گونه
خلافكارى شوند ندارند.
3- آنها در امر زندگى و مخصوصاً امور اقتصادى با تدبیر و هوشیارند.
4- آنها از هر حادثه اى فوراً درس عبرت مى گیرند و به همین دلیل هرگز از یك
ناحیه دو بار ضربت نمى خورند.
[ 55 ]
درس چهل و پنجم
دنیا هدف نیست، وسیله است
امیرمؤمنان على(علیه
السلام) مى فرماید:
اَلدُّنْیا خُلِقَتْ لِغَیْرِها وَلَمْ تُخْلَقْ
لِنَفْسِها
ترجمه
دنیا براى هدف دیگر آفریده شده، نه براى خودش .
شرح كوتاه
غالباً تفسیر آیات و اخبارى كه از یك سو در مدح دنیا و وسایل مادى این جهان
وارد شده و آن را تجارتخانه یا مزرعه اولیاى خدا معرفى كرده، با آیات و اخبارى كه
در ذم آن وارد شده و آن را خطرناك و فریبنده و سرمایه غرور شمرده، بر افرادى مشكل
مى شود.
ولى حدیث بالا آنها را به روشنى تفسیر مى كند كه اگر دنیا و وسایل مادى
آنچنان كه خدا قرار داده، وسیله براى رسیدن به تكامل انسانى و بسط عدالت و داد و
سعادت همه جانبه انسان ها باشد، ارزنده و دوست داشتنى است، اما اگر هدف نهایى و
مطلوب با لذّات باشد و مایه طغیان و غرور و سركشى گردد، تنفرآمیز و خطرناك خواهد
بود.
[ 56 ]
درس چهل و ششم
بهاى انسان
امیرمؤمنان على(علیه
السلام) فرمود:
إنَّهُ لَیْسَ لاَِ نْفُسِكُمْ ثَمَنٌ إِلاَّ الْجَنَّةُ فَلا
تَبِیْعُوها إِلاَّ بِها.
ترجمه
(آگاه باشید) براى وجود شما بها و قیمتى جز سعادت جاویدان
بهشت نیست و به غیر این بها آن را نفروشید.
شرح كوتاه
معمولا اگر از كسى بپرسند سرمایه وجود و هستى خود را به چه مبلغ معامله
مى كنى؟ ارزش و بهایى براى آن نمى تواند قائل شود.
در حالى كه این سرمایه بزرگ را تدریجاً و روز به روز به بهاى ناچیزى مى فروشد، و
گاه در پایان عمر مى بیند این سرمایه عظیم را با یك خانه یا یك اتومبیل و یا ویلاى
ییلاقى معاوضه كرده است، و تازه از آن هم بزودى جدا خواهد شد.
على(علیه السلام) مى فرماید هیچ یك از
سرمایه هاى مادى این جهان نمى تواند با سرمایه عمر شما برابرى كند تنها متاعى كه
مى تواند با آن برابرى كند خشنودى خدا، و تكامل انسانى و معنوى و سعادت ابدى و
جاویدان است كه هر قدر در راه آن تلاش و كوشش و فداكارى كنید بجاست.
[ 57 ]
درس چهل و هفتم
حق و باطل
امیرمؤمنان على(علیه
السلام) فرمود:
إِنَّ الْحَقَّ ثَقِیْلٌ مَرِىءٌ، وَ إِنَّ الْباطِلَ
حَفِیفٌ وَبِىْءٌ
ترجمه
حق سنگین و مشكل اما گواراست، و باطل سبك و آسان و اما دردناك
و خطرناك است.
شرح كوتاه
یكصد و پنجاه درس زندگى
اما باطل بسیار آسان و گاهى بسیار لذیذ و شیرین، ولى اثرش مرگبار است; همچون
یك غذاى لذیذ امام مسموم، هنوز از گلوى انسان فرو نرفته اثر ویرانگرى آن در قلب و
معده و روده ها آشكار مى گردد; باطل نیز همانند این غذا، سازمان هاى مختلف اجتماع
را ویران مى سازد.
