تبیان، دستیار زندگی

  مادری بود و دختر و پسری

پسرك از می محبت مست

دختر از غصه   پدر مسلول

پدرش تازه رفته بود از دست

یكشب آهسته    با كنایه طبیب

گفت : با مادر این نخواهد رَست

ماه دیگر كه از سموم خزان

برگها را بود بخاك نشت

صبری ای باغبان كه برگ امید

خواهد از شاخه حیات گُست

پسر این حال را مگر دریافت

بنگر اینجا چه مایه رقت هست

صبح فردا دو دست كوچك طفل

برگها را به شاخه ها می بست

رسول پرویزی
 

برگ های نارنج های انبوه کلاس را تاریک می کرد. تازه تخنه سیاه را با نمد پاره ی کثیفی پاک کرده بودند. ذرات گچ در فضای اتاق موج می زد و در ریه ما شیرجه می رفت. هنوز آقای معلم نیامده بود.
سید محمود با سر گرش جلوی من نشسته بود و با مهارت تیغ ژیلت را لای تخته میز می کرد، و بعد مضراب وار زیر آن می نواخت و فوراً سرش را روی میز گذاشت تا آهنگ موزون ساز بچگانه اش را بشنود.
اکبر آقا با چاقو اسمش را روی دیوار مجاور می کند و به سبک کتیبه نویسان گل و بلبل اطراف اسمش می گذاشت. عباس هم تکلیف عقب مانده را تند وتند می نوشت.
- خبر دار!
بچه ها دسته جمعی بر خاستند، آقای معلم وارد شد و زنگ انشا شروع شد. آقای معلم هفته ی قبل موضوع انشا را این طور دیکته کرده بود:
"نامه ای به پدرخود بنویسید و از ایشان تقاضا کنید که پس از امتحانات در تعطیل تابستان شما را با خو دش به ییلاق ببرد."
موضوع انشا و طرز نوشتن انشا هردو فرمولی بود. کلیه ی سوژه ی انشا ها میان چند مطلب نوسان داشت، یا می بایست نامه ای به پدر، مادر، برادر، خواهر و دوست خود نوشت، یا درباره ی عدالت، امانت، صداقت و از این قبیل حرف ها قلم فرسایی کرد. در نوع اول فرمول از این قبیل بود:
"خداوندگارا! تصدقت گردم که وجود ذیجود شریف در نهایت صحت و سلامت بوده و در عین عافیت باشد. بعدا اگر از راه ذره پروری جویای احوالات این حقیر باشید، بحمدالله سلامت و به دعاگویی مشغول است."
و در نوع دوم، اگر انشا نوشته می شد فرمول این بود:
"البته واضح و مبرهن است و بر کسی پوشیده نیست که یکی ازصفات پسندیده و خصال حمیده صداقت است که هر کس بدین صفت متصف باشد ازحضیض ذلت به اوج رفعت می رسد."
طبق معمول در نوشته های نوع دوم تکرار ادعا به جای صحت و دلیل بکار می رفت و گاهی نیز یک شعر بند تنبانی و لوس و بی مزه بدرقه ی کلمات مبتذل و مکرر گوشم را خراش داده بود که گیج می خوردم غالباً به نظرم می آمد که فضای اتاق تبدیل به زباله دانی الفاظ نیم مرده و مبتذل شده است و کلمات بدبخت و بینوا از دست معلم و شاگرد به جان آمده بود.
آن روز نامه "ییلاقیه" را یک یک شاگردان خواندند. وقتی انشاها را که خوانده می شد می شنیدم، دلم به هم می خورد تا این که نوبت به ابراهیم رسید. ابراهیم پسر فقیری بود، اما خیلی در کلاس عزیز بود. عزت او یکی به علت گردن کشی وی بود، یکی به علت مهربانی او. به علاوه دنیا دیده تر از ما بود. او بر خلاف ما با مردم انس داشت، چون نو کر خانه ای خودشان بود و همین دیدار به وی قوت و قدرتی بیش از ما داده بود.
آقای معلم گفت:
- ابراهیم بیا انشا یت را بخوان!
- چشم آقا!
و بلافاصله ابراهیم از جایش بلند شد، شلوار وصله دارش را بالا کشید، چشمان درشتش را به اطراف دوخته، دفترانشایش را برداشت و جلوی میز معلم سیخ ایستاد.
- چرا نمی خوانی؟ جان بکن بخوان!
بغض گلوی ابراهیم را گرفت. مثل این که بار سنگینی دوشش را فشار می دهد، کمی خم شد و چشم های نزدیک بینش را به دفتر انشا چسباند و با صدایی که آهنگ گریه داشت این طور خواند:
"پدرم! پدر خشن و تندخویم!
آقای معلم نفسش از جای گرمی بلند می شود. او نمی داند من درچه جهنمی به نام خانه زندگی می کنم. او از تندخویی و خشونت شما، از بدبختی و نکبت من خبر ندارد. او بدون توجه به زندگی تیره و تار ما، دستور داده است نامه ای به شما بنویسم و از شما خواهش کنم در تابستان مرا به ییلاق ببرید. ییلاق چه کلمه ی قشنگی! مرا به باغ ها ببرید تا در کنار جویها بازی کنم، شادی کنم، گل بچینم،  بدوم. از درخت بالا روم، آب روی همبازیهایم بریزم، سنبله ی گندم را چیده در ساقه اش سوت بزنم. تاب بخورم، از باغ همسایه میوه بدزدم، از کوه بالا بروم، با بچه ها بدوم و شب خسته و خرد در کنار مادر بزرگ نشسته و قصه گوش کنم... چه آرزوهایی! آقای معلم این ها را از شما خواسته است، اما نمی داند که ییلاق شما چگونه است؟
او نمی فهمد که شما به جای ییلاق هر صبح مرا شلاق می زنید و با لگد مرا از خوا ب می پرانید، تا بلند شوم و نان بخرم. او نمی داند که به جای ییلاق فقط آرزو دارم یک بار خنده ی پدرم را ببینم. او به خانه ما نیامده و نمی داند که به جای آرامش خانوادگی، چه غرش و نهیبی سراسر فضا را گرفته است. او نمی داند که شما دائماً با مادرم دعوا می کنید و مادرم به شما نفرین می کند. و این من بدبخت هستم که باید مانند گندم درمیان سنگ های آسیا له و لورده شوم. آقای معلم خیلی حواسش جمع است. متوجه نیست که من شب ها باید کتاب درسم را نیمه تمام گذاشته و شیشه ی سیاه را بدکان ببرم، آن را پر کنم و برای شما بیاورم. او برای من بدبخت هوس ییلاق می کند و من هم باید ریا کنم، دروغ بگویم، دروغ بنویسیم و مثل بقیه ی شاگردان از حضرت خداوندگاری تمنا کنم که به ییلاق برویم!!!
نه!
من ییلاق نمی خواهم. فقط دلم یک جو مهربانی و نوازش می خواهد. آرزو می کنم مرا آرام از خواب بیدار کنید، به من فحش ندهید، شب بد مستی نکنید، مرا در تاریکی وحشت زای کوچه نفرستید و اگر پنیر و یا گوشت یا نان خریدم، به آن ایراد نگیرید و مرا دوباره به دکان بقال و قصاب ونانوا نفرستید که پنیر و گوشت و نان را پس بدهم. دکاندارها مرا مسخره می کنند و متلک می گویند و من تحمل این تحقیر را ندارم.
من ییلاق نمی خواهم. فقط دلم می خواهد یک روز مرا به بازار نفرستید و مرا با این دکانداران موذی و مکّار روبرو نکنید. آنان مرا تحقیر می کنند و من زور ندارم کتکشان بزنم. خرد می شوم، دلم می شکند، گریه می کنم، ولی چقدر می توان گریه کرد؟
پدر جان، من ییلاق نمی خواهم. فقط آرزو می کنم یک روز با مادرم دعوا نکنید و مادرم یک روز شما را نفرین نکند. من هم شما و هم مادرم را دوست می دارم تکلیف من در این کشمکش چیست؟ آیا با مادرم هم صدا شده، به شما نفرین کنم؟ یا با شما گام بر دارم و با مادرمظلومم دعوا کنم؟ ما که یک دیگر را دوست داریم، چرا با هم مهربان نیستیم؟ چرا یک دیگر را نوازش نمی کنیم و چرا خانه را به گورستان تیره مبدل ساخته ایم؟
نه!

من ییلاق نمی خواهم. دلم می خواهد این گور تیره و تاریک روشن شود و برای یک لحظه گرمی خانواده را حس کنم."
در حالی که ابراهیم به گریه افتاده بود، کلاس در خاموشی و بهت فرورفته بود. معلم سرش را در میان دست هایش گرفته بود و من دیدم که یک قطره ی اشک از گوشه ی چشمش به روی دفتر حضور و غیاب افتاد. و بلافاصله گفت:
- ابراهیم جگرم را آتش زدی، برو بنشین دیگر نمی توانم بشنوم.

نمیدانم پس از مرگم چه خواهم شد
نمی خواهم بدانم کوزه گر از خاک اندامم چه خواهد ساخت

ولی بسیار مشتاقم که از خاک گلویم سوتکی سازد
گلویم سوتکی باشد به دست طفلکی گستاخ و بازیگوش
و او یکریز و پی در پی 
   دم گرم  خودش را

 فشارد بر گلویم سخت

 و خواب خفتگان خفته را آشفته تر سازد

 بدینسان بشکند دائم سکوت مرگبارم را     

(زنده یاد دکتر علی شریعتی)

معینی کرمانشاهی

 معلم پای تخته داد میزد

صورتش از خشم گلگون بود

دستانش به زیر پوششی از گرد پنهان بود

ولی آخر کلاسیها لواشک بین خود تقسیم می کردند

آن یکی در گوشه ای دیگر "جوانان" را ورق میزد

***

معلم پای تخته های هوی می کرد و با آن شور

تساویهای جبری را نشان میداد

با خطی خوانا بروی تخته

که از ظلمت چو قلب و دیده زندانیان

تاریک و غمگین بود

که یک با یک مساوی است اینجا

***

از میان جمع شاگردان یکی برخاست

همیشه یک نفر باید به پا خیزد

به آرامی سخن سر داد

این تساوی اشتباهی فاحش و محض است

نگاه بچه ها ناگه به یکسو خیره شد با بهت

و معلم مات بر جای ماند و او پرسید

اگر یک فرد انسان واحد یک بود

آیا باز یک با یک برابر بود؟

***

سکوت مدهشی بود و سوالی سخت

معلم خشمگین فریاد زد ...آری برابر بود!

و او با پوزخندی گفت

اگر یک فرد انسان واحد یک بود

آنکه زور و زر به دامان داشت بالا بود

وانکه قلبی پاک و دستی خالی از زر داشت پایین بود

اگر یک فرد انسان واحد یک بود

آنکه صورت نقره گون چون قرص مه میداشت بالابود

وان سیه چرده که می نالید پایین بود

***

اگر یک فرد انسان واحد یک بود

این تساوی زیر و رو می شد

حال میپرسم یک اگر با یک برابربود

نان و مال مفتخواران ازکجا آماده میگردید

یا چه کس دیوار چین ها را بنا میکرد

***

یک اگر با یک برابربود

پس که پشتش زیر بار فقر خم می شد

یا که زیر ضربت شلاق له می شد؟

یک اگر با یک برابربود

پس چه کس آزادگان را در قفس می کرد؟

***

معلم ناله آسا گفت

وآدمی به امید زنده است