همان گونه که باید شخص ضایع کننده حق الناس حلالیّت بطلبد، وظیفه مظلوم نیز این است که بزرگواری کرده از حق خود بگذرد. هنگامی که مشاهده کرد، ستمکار از کرده خودپشیمان است و از او رضایت می خواهد شایسته است مردانگی کند و او را ببخشد. قرآن کریم دستور می دهد که ما یکدیگر را عفو کنیم و از حقوق خود بگذریم: (...ولیَعفُوا و لیَصفَحُوا الا تحبُّون ان یَغفرَالله لکم...)؛[۱] عفو و گذشت پیشه کنید و از بدی ها در گذرید، آیا دوست ندارید خدا هم در حق شما مغفرت کند؟(یعنی اگر کسی دوست دارد خداوند او را مورد عفو قرار دهد خدا نیز دوست دارد بندگانش یکدیگر را حلال کنند و از تقصیر یکدیگر بگذرند). همچنین قرآن در مورد عفو کننده می فرماید: ( ...والکاظمینَ الغَیظَ و العافینَ عَن الناس...)؛[۲] کسانی که خشم و غضب خود را فرو می نشانند و مردم را عفو می کنند و اگر به همین یک نکته اخلاقی عمل می شد و روحیه عفو و گذشت بر مسلمانان حاکم بود، دادگاه ها و زندان ها خلوت می شد و هزینه بیت المال کاهش می یافت. امام صادق علیه السلام فرمودند: «ثلاثٌ من مَکارم الدُّنیا و الاخره تعفُو عمَّن ظَلَمَکَ و تَصِلُ مَن قَطَعَکَ و تَحلُم اذا جُهلَ عَلَیکَ»؛[۳] سه خصلت از مکارم دنیا و آخرت است: عفوکردن کسی که به تو ظلم کرده، پیوند با کسی که با تو قطع رابطه کرده است و حلم و سکوت در برابر کسی که در حق تو از روی نادانی بدی کرده است. از رسول خدا صلی الله علیه وآله نیز شبیه به همین مضمون نقل شده است.[۴] آن حضرت فرمودند: روز قیامت که مردم را در پیشگاه خداوند حاضر کردند، منادی به اهل محشر می گوید: هرکس پاداش او بر خدا است وارد بهشت شود. پرسیدند: چه کسی اجرش بر خداوند است؟ فرمودند: کسانی که مردم و ذوی الحقوق را مورد عفو قرار می دهند.[۵] حضرت علی علیه السلام فرمودند: «العفو تاج المَکارم»؛[۶] عفو خطاکاران تاج صفات خوب است. رسول خدا صلی الله علیه وآلهدر سخنانی فرمودند: «انَّ الله عَفوٌ و یُحبُّ العَفو»؛[۷] خداوند بخشنده است و بخشنده را دوست دارد. شبی که به معراج رفتم، قصرهایی را دیدم که در بلندترین جا قرار داشتند و بر جاهای دیگر بهشت مشرف بودند. از جبرئیل پرسیدم: این قصرها برای کیست؟ گفت:«للکاظمینَ الغَیظَ و العافینَ عنِ النّاس»؛ مخصوص کسانی است که خشم خود را فرو می برند و از مردم می گذرند.[۸] کسی که لغزش و پشیمانی دیگری بگذرد خداوند از لغزش او در قیامت می گذرد. امام صادق علیه السلام فرمودند: «انّا اَهلَ بَیتٍ مُروَّتَنا العَفو عَمَّن ظَلَمَنا»؛[۹] ما خانواده ای هستیم که افتخار و بزرگی ما در عفو کردن کسانی است که به ما ستم کرده اند. رسول خدا صلی الله علیه وآله در احادیثی فرمودند: از یکدیگر گذشت کنید تا خداوند شما را عزیز و محبوب گرداند.[۱۰] از خطاهای مردم گذشت کنید تا خداوند به وسیله آن آتش های جهنم را از شما دور کند.[۱۱] همچنین فرمودند: از گناهان دیگران در گذرید تا خداوند تقدیرهای بد را از شما رفع کند.[۱۲] حضرت علی علیه السلام در عهدنامه خود به مالک اشتر فرمودند: نسبت به مردم همانند درّنده ای مباش که منتظر خوردن طعمه است که این مردم یا در دین با تو همانند و هم شکل اند یا انسانی در ردیف تواند که دچار لغزش و خطا می شوند، پس از عفو و گذشت خود به آنان چنان نفع برسان که دوست داری خداوند با تو رفتار کند و هیچ گاه از عفو پشیمان مشو و از عقوبت و کیفر شادمان مگرد.[۱۳] |