به گزارش خبرگزاری فارس به نقل از «شبکه اجتهاد» حجتالاسلام علی ربانیگلپایگانی، استاد سطح و مدرس کلام حوزه علمیه قم به مناسبت نهم آذرماه روز بزرگداشت «شیخ مفید»، با اشاره به جایگاه ممتاز شیخ مفید در بین علمای اسلامی و به ویژه علمای شیعه، این اندیشمند بزرگ را از عالمان کم نظیر در طول تاریخ معرفی کرد و گفت: «محمد بن نعمان» معروف به «شیخ مفید» در علوم دینی جامعیت خاص و در بین اندیشمندان و عالمان مذاهب مختلف مقبولیت بالایی داشته است.
وی افزود: در کتاب «الفصول المختاره» که سید مرتضی از کتاب عیون و مجالس شیخ برگزیده، قسمتهای زیادی دارد که مربوط به جلسات ایشان با حضور عالمان بزرگی از مذاهب گوناگون است و اینگونه نبوده که درس ایشان فقط مخصوص علمای امامیه باشد.
نویسنده کتاب «قواعد کلامی» با اشاره به این که در علم کلام و عقاید شیخ مفید کارهای بزرگی انجام داده است اظهار داشت: دوره شیخ مفید همزمان با اوایل دوران غیبت کبری بود. در عصر ائمه علیهمالسلام به دلیل حضور معصومین و تبیین احکام دینی از سوی آنها و شاگردانشان این احساس نیاز که عالمانی سبک و شیوهای را در پیش بگیرند وجود نداشت، همچنین اشخاص برجستهای هم که بودند در پرتو رهنمودهای ائمه ایفای نقش میکردند اما در غیبت کبری این نیاز احساس شد.
وی ادامه داد: از سوی دیگر اتهاماتی هم از سوی برخی به شیعه زده میشد که شما شیعیان عقاید و افکار خاصی ندارید و برخی عقایدتان برگرفته از معتزله و برخی برگرفته از اهل حدیث است از این رو شیخ مفید احساس کرد که باید مشرب امامیه را در حوزه فقه و کلام و دیگر علوم تنقیح کند.
ربانی گلپایگانی خاطرنشان کرد: شیخ مفید در علم کلام کتابی به نام «اوائل المقالات فی المذاهب و المختارات» دارد که در آن گفتارها و اعتقادات مذاهب مختلف به ویژه معتزله و اهل حدیث مطرح و اعتقادات شیعه را بیان و مشخص کرده است که در چه مواردی متحد الرأی و در چه مسائلی اختلاف نظر دارند و هر جا هم که خودش میخواهد داوری کند و نظرش را بگوید تحت عنوان «انا اقول» آن را بیان کرده است. ایشان در این کتاب اصول و روش و منش شیعه در حوزه اعتقادات را ترسیم و تبیین کرده است.
استاد کلام حوزه علمیه قم ادامه داد: کتاب «تصحیح الاعتقاد» شیخ مفید شرح انتقادی کتاب رساله اعتقادات شیخ صدوق است. مرحوم شیخ صدوق با وجود این که یک متفکر عقلی بوده اما کتاب الاعتقادات را صرفا بر اساس روایات تنظیم کرده و ماحصل روایات را گرفته ولی آن طور که میبایست، از نظر سندی و دلالی روی آن دقت نکرده از این رو شیخ مفید آنها را بیان و تشریح کرده است.
وی عنوان کرد: این کتاب در واقع روش فکری و مشرب کلامی شیخ را مشخص میکند که متکی بر عقل، تدبر و تعمق عقلی است. برخورد ایشان با نقل بدین گونه است که هر روایتی را بدون دقت در سند و تامل در مدلول، مستند اعتقادات خویش قرار نمیداد.
ربانی گلپایگانی گفت: شیخ مفید در حالی که به فرمایشات ائمه اطهار علیهمالسلام توجه دارد اما دغدغه هم دارد و این دغدغه را با دقت عقلی نشان میدهد.
وی یادآور شد: روش شیخ مفید بعدها تبدیل به یک روش کلامی در شیعه شد و پیروان بزرگی مانند سید مرتضی، شیخ طوسی، ابوالصلاح حلبی، ابوالفتح کراچکی و ... پیدا کرد.
نویسنده کتاب آشنایی با کلام جدید با اشاره به این که شیخ مفید در روش فقهی نیز همین سبک را دارد، اظهار داشت: هر چند حیطه مباحث فقهی تعبدیات است و عقل دستش در آنجا کوتاه میشود و بیشتر باید سراغ نقل رفت ولی در همان مقداری که شیخ میخواهد از نقل برداشت میکند یا به لحاظ سند، همان رویکرد عقلی را دارد. به هر حال مقتضای فقه و تعبدیات با مقتضای عقاید متفاوت است.
ربانی گلپایگانی با شاره به برگزاری کنگره هزاره شیخ مفید در سال1372 در قم گفت: رهبر معظم انقلاب پیام جامعی درباره این شخصیت بزرگ صادر کردند که در طول کنگره هر کس صحبتی در هر بعدی از شخصیت شیخ میکرد رهبر انقلاب در پیام خودشان به آن بعد اشاره کرده بودند. آیتالله جوادی آملی هم در آن کنگره پیشنهاد کردند که شیخ مفید را به عنوان شیخ در عقاید و کلام مطرح کنیم همانگونه که وقتی در فقه میگوییم شیخ، شیخ انصاری به ذهن متبادر میشود.
این پژوهشگر عرصه کلام و عقاید تصریح کرد: شیخ مفید مذهب و عقاید شیعه را در مقابل اهل حدیث، ظاهرگراها، اشاعره و معتزله احیا کرد و روش عقلی معتدل، متقن و قوی را طراحی و مطرح کرد که بعدها توسط بزرگان این روش ادامه پیدا کرد.
وی با بیان اینکه امروزه نیازمند روش شیخ مفید در برخورد با مسائل روز جامعه هستیم، گفت: با توجه به شرایط خاص زمان و ابعاد مختلفی که مسائل پیدا کرده باید آن شیوه را که هم به نقل و هم به عقل و وحی نگاه متقن دارد را تقویت و مورد بهره برداری بیشتر قرار دهیم.
ربانی گلپایگانی ادامه داد: کتاب الارشاد شیخ مفید با این که یک کتاب تاریخی است اما در بخشهای مربوط به امامت در حقیقت یک دوره کامل امام شناسی است.
وی در پایان بیان داشت: شیخ مفید مصداق «العالم بزمانه» بوده و زمان شناسی و نیاز سنجی شیخ از ویژگیهای شخصیتی ایشان بوده است برای همین آثارش تا این حد مورد توجه قرار گرفته است. شیخ دست روی نیازهایی گذاشته که اختصاص به زمان خاصی ندارد از این رو امروز هم میتوانیم از این ویژگی ایشان و سبک تفکر الگو بگیریم.