تبیان، دستیار زندگی

ويژگي پنجم: اهل بيت(ع) مرجع حل اختلاف

قرآن كتابي كامل است و از آنچه سعادت بشر را تضمين مي‌كند، فروگذار نكرده است. قرآن در توصيف خود مي‌فرمايد: «هذا بيان للناس؛۱ اين بياني است براي مردم.»؛ «تبياناً لكل شي؛۲ بيان و توضيح هر چيزي است.»؛ «ولارطب ولا يابس الا في كتاب مبين؛۳ هيچ تر و خشكي نيست، مگر آنكه در كتاب بيان‌كننده، ذكري از آن شده است.»قرآن كريم با اين جامعيت و شمول‌گرايي خود را از تبيين رسول بي‌نياز نكرده است و در جايي ديگر مي‌گويد: «وانزلنا اليك الذكر لتبين للناس ما نزل اليهم؛۴ ما به سوي تو ذكر ـ قرآن ـ فرستاديم تا براي مردم آنچه را كه به سويشان نازل شده، تبيين نمايي.»پس قرآن نيز احتياج به تبيين دارد؛ زيرا در معاني آن اختلاف پديد مي‌آيد و هر كسي چيزي از آن مي‌فهمد. از اين رو، مردمان نيازمند مبين شريعت و مفسر مفاهيم عالي قرآني‌اند. حال اگر قرآن با چنين وضعي احتياج به مبيّن و مفسر دارد، سنت نبوي نيز چنين است. آري، در فهم آيات قرآن اختلاف پديد مي‌آيد و پيامبر حل كننده اختلافات است: «و مانزلنا عليك الكتاب الا لتبين لهم الذي اختلفوا فيه؛۵ ما بر تو كتاب ـ قرآن ـ را نازل نكرديم مگر به جهت آنكه در آنچه اختلاف كرده‌اند، حق را براي آنان تبيين نمايي.» اگر در فهم قرآن اختلاف به وجود آيد، سنت نبوي نيز مورد اختلاف واقع مي‌گردد و همان‌گونه كه رفع اختلاف در فهم آيات قرآن احتياج به بيان معصوم؛ يعني پيامبر است، رفع اختلاف در سنت نيز، نياز به بيان معصوم دارد. همان‌گونه كه بعد از پيامبر در كتاب خدا نيز اختلاف در فهم ادامه دارد و اين تنها سنت نبوي است كه بيان كننده حق و حقيقت آيات قرآني است، معصومان در طول عمر خود به وظايف الهي عمل كردند و با توضيح آيات و روايات نبوي و تبيين و تطبيق آنها در ميان مردم نيز، شريعت اسلامي را از نقص و سستي نجات دادند و مردم را نيز از حيرت و پريشاني رهانيدند. در روايات اسلامي مي‌خوانيم كه پيامبر اكرم خطاب به علي(ع) فرمود: «يا علي! انت تبين لأمّتي ما اختلفوا فيه من بعدي؛۶ اي علي! تويي كه بعد از من براي امتم مسائل اختلافي را تبيين مي‌كني.»

براي اينکه آثار و لوازم انتظار را در شخص منتظر بهتر بشناسيم، مناسب ترين راه اين است که از آنچه در بخش اول درباره ي تعريف انتظار از طريق ملزومات آن بيان کرديم، کمک بگيريم. در آنجا مهم ترين عوامل به وجود آورنده ي انتظار را چهار عامل دانستيم که دومين آنها در بحث فعلي بسيار تأثير گذار است.عامل دوم اين بود که هر چه زمان وقوع آنچه را که در انتظارش هستيم نزديک تر بدانيم، انتظار ما شديدتر مي شود. بنابراين، بهترين راه براي شناخت آثار و برکات انتظار اين است که فرض کنيم يقين پيدا کرده ايم که فرج امام عصرعليه السلام بسيار نزديک شده است و بررسي کنيم که در اين فاصله ي کم (تا فرج حضرت) حال انتظار چه لوازم و آثاري دارد، آنگاه چون به ما توصيه هاي فراواني شده است که فرج امام عليه السلام را نزيک بدانيم، آثار و لوازم آن حالِ فرضي را به همه ي زمان ها سرايت بدهيم.

  4- انعطاف و تسليم بودن در برابر حق:

  معلم و شاگرد بايد سعى كنند نيروئى را به دست آورند كه در ظل آن نيرو، حس پذيرش حق و انقياد و تسليم بودن در برابر واقعيت ها، در آنان به ثمر رسد. اين مساءله از نكات مهم و اساسى مربوط به آداب و وظائف مشترك ميان معلم و شاگرد نسبت به خود مى باشد. به اين معنى : چنانكه احساس كردند كه در سخنان خويش دچار اشتباهى شده اند - اگرچه اين اشتباه و لغزش را فردى كوچكتر و كم سال تر از آنها اظهار كرده و تذكر دهد - نبايد از رجوع به حق (و اعتراف به اشتباه خود) دريغ نمايند؛ زيرا اعتراف به اشتباه و تسليم شدن در برابر حق - علاوه بر آنكه داراى وجوب و ضرورت دينى و اخلاقى است - موجب بركت و فزونى سرمايه علم و دانش در ميان جامعه مى باشد.اصرار معلم و شاگرد در عدم پذيرش حق - ولو از فردى كوچكتر - عبارت از نوعى كبر و خودبزرگ بينى است كه در پيشگاه خداوند، سخت مذموم و نكوهيده مى باشد و موجب طرد و دورى انسان از رحمت خداوند متعال مى گردد.پيامبر گرامى اسلام (صلى الله عليه و آله ) فرمود: كسى كه ذره اى كبر و خودبزرگ بينى در دل او وجود داشته باشد، به بهشت و سراى نيكبختى راه ندارد. بعضى از ياران آن حضرت عرض كردند: يا رسول الله (بر اساس اين معيار، راه نجاتى نخواهيم داشت ؛ بلكه ) هلاك و نابودى و بدبختى ، ما را تهديد مى كند؟ چون برخى از ما مردم به كفش خوب و جامه زيبا و فاخر، احساس علاقه و دلبستگى مى نمايند (و ميخواهند با جامه زيبا و پاافزار خوب ، زندگانى كنند؟) پيغمبر (صلى الله عليه و آله ) فرمود: اين نوع علاقه و دلبستگى ، كبر و خودبزرگ بينى نيست ؛ بلكه كبر و خودبزرگ بينى عبارت از « «بطر الحق و غمض ‍ الناس » » يعنى عدم اعتراف به حق ، و حقير شمردن مردم مى باشد، و «بطرالحق » بمعنى مردود ساختن سخن حق بر گوينده آن ، و عدم اعتراف به آن پس از ظهور و آشكار شدن حق است ، اعم از آنكه حق به وسيله فردى خردسال يا بزرگسال و يا شخصيتى بزرگ و برجسته و يا شخصيتى حقير و پست و گمنام آشكار گردد(228) .همين مقدار تهديد براى نكوهش كبر و خودبزرگ بينى ، و درك منع و نهى آن از طرف شارع مقدس اسلام ، (براى هر فرد عاقل و خردمند)، كافى و بسنده است .

228-كنزالعمال 3/527، 528. دو حديث قريب به همين مضمون در «الكافى » 3/424 و 425، با اندكى تفاوت آمده است

نقش امام جعفر صادق عليه‏السلام

در تقريب بين مسلمانان و جلوگيرى از تفرقه و انشعاب

    مقدمه 2

مطابق نص نهج‏البلاغه، على‏عليه‏السلام از پيشنهاد مزبور استقبال نكرد بلكه به مناسبت آن، مردم را پندى حكيمانه فرمود و از ابتلا و گرفتارى به فتنه و آشوب، برحذر داشت.

«ايها الناس شقوا امواج الفتن بسفن النجاة وعرجوا عن طريق المنافرة وضعوا تيجان المفاخرة افلح من نهض بجناح اواستسلم فاراح. هذا ماء آجن ولقمة يغص بها اكلها و مجتئى الثمرة لغير وقت ابناعها كالزارع بغير ارضه...» ⁽⁴⁾ يعنى: اى مردم! موجهاى فتنه و آشوب را با كشتيهاى نجاتبخش بشكافيد و پيش بتازيد. از راه نفرت و كين روى گردانيد و راه مستقيم مهر و وفا را پيش گيريد. تاجهاى تفاخر و منيت و خودخواهى بر زمين نهيد. رستگار و پيروز شد آن كه با داشتن نيروى صالح و بال و پر، نهضت كرد و يا اگر نيروى چندان نداشت آرام نشست و مردم را نيز آسوده خاطر ساخت. اين حكومت و زمامدارى چند روزه دنيايى، آبى تلخ و لقمه ناگوارى را ماند كه در گلوى خورنده گير كند و آن كس كه نابهنگام، ميوه را مى‏چيند همان كسى است كه جز در زمين خود مى‏كارد.

بدين‏ترتيب امام عليه‏السلام دست ابوسفيان را خواند و به پيشنهاد او وقعى ننهاد كه بى‏ترديد ابوسفيان قصد تفرقه‏اندازى و دامن زدن به آتش اختلاف داشته است و لذا على‏عليه‏السلام پندى جانانه و نصيحتى مشفقانه فرمود و در نتيجه به حفظ يكپارچگى جامعه مسلمان و پرهيز از عوامل و انگيزه‏هاى پراكندگى و تشتت تاكيد فرمود. در ادامه همين راه راست و خداپسندانه و وحدت‏آفرين، امام صادق‏عليه‏السلام با اين كه در صلاحيت و كارآيى و در علم و عمل، احدى به پايه او نمى‏رسيد برخلاف برخى كه خود را به هر قيمت مى‏خواهند مطرح سازند و به انگيزه نفع شخصى با شيوه‏هاى گوناگون همچون فرقه‏گرايى شق عصاى مسلمين مى‏كنند، دعويى طرح نكرد، چرا كه زمينه را براى چنان كارى مساعد نمى‏ديد و آن چنان دعوى و اقدام را به گفته جدش اميرالمؤمنين، پريدن بدون بال و پر و كشت و كار در مزرعه غير، مى‏دانست و در يك محاسبه عاقلانه، مى‏ديد كه از چنان عملى، دشمنان حق و راهزنان حقوق بشر سود خواهند برد و بس.

نكته جالب توجه آن كه در عصر امام صادق‏عليه‏السلام، كه عباسيان به بهاى خون علويان و فاطميان و هواداران ايشان، بر كرسى خلافت دست‏يافته و همانند اسلاف امويشان براى تحكيم پايه‏هاى سلطه، باز خون مى‏ريختند و به همين هدف مى‏خواستند مردم را به نوعى، مشغول كنند لذا بازار مكتبهاى گوناگون فقهى، كلامى و فلسفى و حتى الحادى را رواج مى‏دادند و هر كس با گرد آوردن عده‏اى در اطراف خود با اندك مايه‏اى، مذهبى مى‏ساخت و پيروانى به دنبال خود مى‏كشيد، امام به جهاد فرهنگى پرداخت و در حد توان جلو اختلافات بيشتر و براندازه‏تر را گرفت.

به هر حال امروز جهان اسلام پس از گذشت هزار و اندى سال با نحله‏ها و مذهبها و مسلك‏هاى گوناگون مواجه است. مسلمين به همين سبب، با وجود جمعيتى معتنابه گرفتار ضعفى آشكار شده‏اند و با داشتن ثروتهاى عمومى در وضعيتى نامطلوب به سر مى‏برند به طورى كه اين حالت ضعف و تشتت، مورد توجه برخى مصلحان قرار گرفته و به فكر چاره افتاده‏اند. در گذشته‏اى نه چندان دور «دارالتقريب بين المذاهب الاسلاميه‏» در مصر تاسيس شد كه آثار با بركت آن در مجموعه رسالت الاسلام به يادگار مانده است و مقالات آن گرامى نامه بيانگر حسن نيت و فراوانى دانش و آگاهى گردانندگان آن است. امروزه در شرايط سخت‏تر و اوضاع بحرانى‏تر مسلمين، در ام‏القراى انقلابهاى اسلامى، مجمع‏التقريب با همين هدف تاسيس يافته و اميد است‏به نتايج مطلوب دست‏يابد.

فهم قرآن

دو مكتب ياد شده در فهم اصطلاحات قرآنى اختلاف‏نظر دارند مانند «كرسى‏» در عبارت «وسع كرسيه السموات والارض‏» برخى از مسلمانان در معناى آيه مى‏گويند: در آسمانها جسمى وجود دارد به نام «كرسى‏» كه خداوند [العياذ بالله] بر روى آن مى‏نشيند، ولى ائمه اهل بيت‏عليهم‏السلام به استناد آنچه در زبان عربى آمده، به ما آموخته‏اند كه «كرسى‏» در اين جا به معناى علم است، بنابر اين معناى آيه شريفه يعلم ما بين ايديهم وما خلفهم ولايحيطون بشى‏ء من علمه الا بماشاء وسع كرسيه السموات والارض‏»، ⁽²⁾ اين است كه خداوند آنچه را در پيش روى آنها (بندگان) و در پشت‏سر آنانست مى‏داند و جز به مقدارى كه بخواهد، كسى از علم او آگاه نمى‏گردد و علم او بر همه آسمانها و زمين احاطه دارد و چيزى از قلمرو نفوذ علم او بيرون نيست.

به هر حال اين يك مساله علمى است و ما مى‏توانيم در يك بحث علمى آن را بين خودمان مورد بحث و بررسى قرار دهيم و مانعى ندارد كه شما راى مرا و من راى شما را نپذيرم، و در عين حال يكپارچه و متحد باقى بمانيم و اختلاف نظر به دوستى ما خللى وارد نكند.

فراگيرى سنت: يكى از موارد اختلاف ميان مكتب اهل بيت‏عليهم‏السلام و مكتب خلفا، پاسخ اين سؤال است كه ما سنت پيامبرصلى الله عليه وآله را از چه كسانى بايد فرابگيريم؟ آيا تنها از صحابه آن حضرت، و از همه آنان؟ آيا همه صحابه عادل بودند؟ اينها مسائلى است كه برادران اهل سنت ما به آنها اعتقاد دارند و در مقابل آن، عقيده مكتب اهل بيت‏عليهم‏السلام بر اين است كه سنت پيامبرصلى الله عليه وآله را ما بايد از عدول صحابه و از خود ائمه عليهم‏السلام فرا بگيريم، و اين خود يكى از مسائل فقهى مورد اختلاف ميان ماست و هر يك از طرفين (شيعه و سنى) دلايل خود را ارائه مى‏دهد.

علاوه بر اين براى دستيابى به اين وحدت علمى ما به مطالعه و بررسى اصطلاحات قرآن و عقايد اسلامى نيازمنديم، زيرا ما در حوزه‏هاى علميه خودمان و در الازهر و دانشگاه اسلامى الزيتونية [در تونس]، و در حوزه نجف و قم، اصطلاحات فقهى را خوانده و آموخته‏ايم ولى اصطلاحات اسلامى، قرآنى، عقيدتى را رها كرده‏ايم، به عنوان مثال، ما «الله‏» را اسم جنس و اصل آن را «الاله‏» مى‏دانيم كه همزه اله حذف و لام مشدد شده و حال آن كه علم مرتجل است. و همچنين اصطلاح «خليفة الله‏» (جانشين خدا) كه به نظر ما بر هر بشرى صدق مى‏كند ولى در حقيقت جانشينان خدا در زمين ائمه معصومين‏عليهم‏السلام هستند كه خداوند آنان را پيشوايان هدايت مردم قرار داده است.

پس از درك امثال اين اصطلاحات است كه فهم صحيح قرآن و عقايد اسلامى براى ما مشخص مى‏شود. اين جانب بيست و پنج اصطلاح را در اين كتاب ⁽³⁾ مورد تحقيق قرار داده‏ام، برخى از آنها عبارتند از:

- «اسم‏» در آيه شريفه: «سبح اسم ربك الاعلى‏» ⁽⁴⁾ و معناى آن.

- «علم آدم الاسماء» ⁽⁵⁾ و معناى آن.

------------------------------

- فرقى كه ميان «اله‏» و «رب‏» وجود دارد.

2- تبيان (وحدت از ديدگاه امام خمينى)، دفتر پانزدهم، مؤسسه تنظيم و نشر آثار امام خمينى، ص 175

3- در جست‏وجوى راه از كلام امام، دفتر 14، امير كبير، 1362، ص 340

4- مجموعه آثار كنگره بررسى مبانى فقهى امام خمينى، ج‏13، مؤسسه تنظيم و نشر آثار امام، 1374، ص 45

5- امام خمينى، وصيت‏نامه سياسى - الهى امام، وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامى، چاپ سوم، ص 8 -7

 فلسفه و اخلاقيات
شگفت آورترين سنت اين قوم اين است كه پوشيدن لباس را حرام مى دانند و معتقدند معاويرا در حال رياضت و ترك تعلقات نفسانى ، پس ‍ از مشاهده تعلق خاطر خود به حيا، همه لباسهاى خود را بيرون آورد و تا آخر عمر برهنه به سر برد. در حدود سال 79 ق .م . ميان پيروان اين مذهب در مورد حدود برهنگى اختلاف و دودستگى پديد آمد: فرقه آسمان جامگاهان (amhbra - Dig) هيچ لباسى را نپذيرفتند، در حالى كه فرقه سفيد جامگان (Svetambara) گفتند استفاده از اندكى پارچه جايز است . گاندى رهبر انقلاب هندوستان تحت تاءثير اين آيين لباسهاى دوخته ايام جوانى را كنار نهاد و تنها از مقدارى پارچه سفيد استفاده مى كرد. ويل دورانت در جلد اول تاريخ تمدن كه در زمان حيات تاءثير آن مذهب از طريق خودكشى به عمر خود پايان دهد. اما، همان گونه كه گذشت ، وى با گلوله يك هندوى متعصب كشته شد و براى اثبات يا ابطال حدس اين مورخ فرزانه فرصتى پيش نيامد.دريوزگى و خوارى از فضائل محسوب مى شود. به عقيده آسمان جامگان زنان راهى به كمال ندارند و براى اين امر بايد به انتظار مرد شدن در دوره هاى بعدى تناسخ باقى بمانند.

دلايل انتخاب

سجده كردن براي غير از خداوند متعال حرام است.
9. سجده‌هاي واجب قرآن:
در چهار سوره از قرآن مجيد آية سجده است؛ عبارتند از:
ـ سورة «الم سجده»، سورة 32، آيه 15.
ـ سورة «حم سجده يا فصلّت»، سورة 41، آيه 38.
ـ سورة «اَلنّجم»، سورة 53، آيه 62.
ـ سورة «علق»، سورة 96، آيه 19.
(هر گاه انسان آيه سجده را بخواند يا گوش كند بايد فوراً به سجده رود).
در سجده واجب قرآن، بايد پيشاني را بر چيزي بگذارد كه سجده نماز بر آن جايز است (بنابر احتياط واجب). و ذكر گفتن واجب نمي‌باشد.

مكان هاي تولد در شهر مكه

ولد آن حضرت در جاهليت بود و در آن هنگام كسي كه در پي حفظ اماكن باشد، وجود نداشت; به ويژه كه انگيزه اي هم براي اين كار، نبوده است. پس از اسلام نيز از عدم توجه خاص صحابه و تابعين به اماكني كه هيچ تشريعي در باره آنها وجود ندارد باخبريم. آنها در پي حفظ شريعت بوده و با شمشير و زبان به دفاع از آن مشغول بودند و همين، دليلِ از بين رفتن بسياري از آثار تاريخي دوره اسلامي; از قبيل مساجد، ميدان هاي نبرد و مدفن صحابه شده و اينها از اتفاقاتي است كه بسيار مهم بوده. بنابر اين چگونه مي تواند چيزي از جاهليت بر جاي مانده باشد; به ويژه در مواردي كه جز براي كسي كه رخ داده كسي در آنجا حاضر نبوده; مثل مولد علي(عليه السلام)، مولد عمر و مولد فاطمه(عليها السلام). اينها جاهايي است كه نزد مردم مكه معين و مشهور است و اظهار مي كنند اينجا مولد فلاني و آنجا مولد ديگري است. در اين قبيل موارد، احتمال درستي محل تولد اين افراد بعيدتر از مورد مربوط به پيامبر است; چرا كه زمان تولد حضرت، آيات و نشانه هايي رخ داده كه موجب هوشياري برخي از مردم نسبت به دليل اين تحوّلات غير عادي مي شده، حتي اگر در جاهليت بودند; اما محل تولد اشخاص ديگر در آن دوره، عادتاً بايد نامشخص باشد، مگر آن كه از همان شخص يا شخصي از خانه اش خبر خاصي نقل شده باشد.سخن عياشي به آخر رسيد در حالي كه بحث وي شامل تمامي محل هاي تولد منسوب به اشخاص و زنان رسول خدا(صلي الله عليه وآله)مي شد. بنابر اين لزومي به بحث در باره آنها وجود ندارد.

مي دانيم كه هر كار مستحبي اعم از نماز و غير آن، عملي است كه براي استحباب آن از سوي شرع حكمتي وجود دارد و داوطلبانه، به دلخواه شخص انجام مي گيرد كه در اين صورت پاداش نيكو دارد و اگر هم انجام ندهد، عقاب و عذابي در كارنيست. در اينجا اين سؤال پيش مي آيد كه فلسفه و علت تشريع كارهاي مستحب از جمله نمازهاي نافله چيست؟ در پاسخ گوييم چنين كاري دو علّت مهم و اساسي داشته است:
الف ـ تأكيد بر حفظ نمازهاي واجب
نمازهاي مستحبي، نمازهاي واجب را در برابر گردبادهاي اهمال و سهل انگاري محافظت مي كنند و قصد وسو سه و دستبرد شيطان به وسيلة آنها شكسته و دفع مي گردد.
به عبارت ديگر، نمازهاي مستحبي سبب تقويت نمازهاي واجب در برابر آسيبها و حوادث احتمالي است.
حمّاد بن عبدالله گويد:
علّت تشريع نمازهاي نافله را از امام صادق ـ عليه السلام ـ جويا شدم.
ايشان پاسخ داد:
«علّت چنين كاري تأكيد بر نمازهاي واجب بوده است؛ زيرا اگر نماز مردم جز همين چهار ركعت نماز ظهر نبود، به آن اهميت چنداني نمي دادند و احتمال داشت كه توفيق انجام آن را از دست بدهند، ولي وقتي نافله هم به آن اضافه شده، به خاطر زياد بودنش در انجام آن تعجيل مي كنند، همچنين است نماز عصر... .»[4]

[4] . علل الشرايع، مترجم، صفحة 328، داوري.