تبیان، دستیار زندگی

عزاداری‌های مردم عراق در عاشورا از قدیم معروف بوده است. اما در خود مردم عراق عزاداری‌ روستای طویرج در نزدیکی کربلا حال و هوای خاصی داشت. مردم این روستا روز عاشورا سر و پای خود را برهنه می‌کردند و تا حرم امام حسین^{علیه السلام} به سر و سینه‌ی خود می‌زدند. این مردم آن‌قدر خالصانه و خوب عزاداری می‌کردند که حتی بعضی از علمای بزرگ از کربلا به راه می‌افتادند و به استقبال طویرجی‌ها می‌رفتند.

آن سال هم چند روز به عاشورا متوجه شدیم که امسال علامه سیدبحرالعلوم برای عزاداری و استقبال از دسته‌های سینه‌زنی به کربلا می‌روند. ما هم از خداخواسته، دست به دامن اساتید شدیم و با آنها همراه شدیم. همراهی با علما و بخصوص سید بحرالعلوم افتخاری بود که قطعا تا آن دنیا، به خاطر آن به‌خود می‌بالیدیم.

روز موعود فرا رسید و کاروان علما و طلاب برای عزاداری امام حسین^{علیه السلام} پیاده راه افتاد.

حالا یادم نیست که رفتیم کربلا بعد آمدیم استقبال طویرجی‌ها، یا نه، همان نزدیک کربلا مه به طویرج رسیدیم، از آنها هم استقبال کردیم.

آن‌قدر حوادث بعدی برایم شگفتی‌آور بود که این قسمت را فراموش کرده‌ام. به هر روی جمع علما روز عاشورا به استقبال دسته‌های عزاداری طویرج رفت. ما خیلی مواظب اعمال و واکنش‌های سیدبحرالعلوم بودیم، چرا که عمل چنین کسی برای‌مان حجت بود.

آمدند.

دسته‌های عزا دسته دسته آمدند.

همه اشک می‌ریختیم در عزای حسین^{علیه السلام}.

ناگهان همهمه‌ای برخواست.

ـ سید... سید...

اول فکر کردم اشتباه می‌کنم ولی نه!... سید به ناگاه عمامه از سر برداشت و پرتاب کرد، با پای برهنه میان آن همه جمعیت دوید. سید با یک حالی به سر و سینه می‌زد. اول همه مات‌مان برد. بعد از چند لحظه بزرگ‌تر ها دویدند تا سید را از کارش منصرف سازند. اما سید که به حال خود نبود. تنها توانستیم حلقه‌ای به‌دورش بزنیم تا آسیبی نبیند. چنان عزاداری می‌کرد و چنان مردم اطراف از کار سید به شور آمده بودند که انگار زمین و آسمان دارد برای حسین^{علیه السلام} سینه‌می‌زنند.

گذشت...

چند دقیقه یا ساعت طول کشید نمی‌دانم. ولی عزاداری تا تمام شد و مردم با همان حال تا حرم آمدند، سیدبحرالعلوم به همین حال بود.

آه که چه روزی بود. وای وای وای... ولله تا امروز همچین روزی را به عمرم ندیده‌ام و نخواهم دید.

چنان سید به سر و سینه‌اش می‌زد... آقا...

هی... وقتی آرام شد، بعضی پرسیدند: چه شد آقاجان؟ چرا شما چنان کردید؟

فرمود: وقتی به دسته‌های سینه‌زنی رسیدم دیدم مولام حضرت بقیة الله الأعظم با سر و پای برهنه میان آنها به سر و سینه میزنند و گریه می‌کنند، نتوانستم طاقت بیاورم، در خدمتش سینه‌زن شدم...

 

منبع: ملاقات با امام زمان^{علیه السلام} ج

  عِدَّةٌ مِنْ أَصْحَابِنَا عَنْ سَهْلِ بْنِ زِیَادٍ عَنْ عَلِیِّ بْنِ أَسْبَاطٍ عَنْ أَبِی الْحَسَنِ الرِّضَا علیه السلام  أَنَّ أَمِیرَ الْمُؤْمِنِینَ علیه السلام كَانَ یَقُولُ طُوبَى لِمَنْ أَخْلَصَ لِلَّهِ الْعِبَادَةَ وَ الدُّعَاءَ وَ لَمْ یَشْغَلْ قَلْبَهُ بِمَا تَرَى عَیْنَاهُ وَ لَمْ یَنْسَ ذِكْرَ اللَّهِ بِمَا تَسْمَعُ أُذُنَاهُ وَ لَمْ یَحْزُنْ صَدْرَهُ بِمَا أُعْطِیَ غَیْرُه‏

 

از امام علی ابن موسی الرضا روایت شده است که امیر المؤمنین علیه السلام می‌فرمودند: خوشا بحال کسی که برای خداوند عبادت و دعایش را خالص گرداند و قلبش به آن‌چه که می‌بیند مشغول نشود و ذکر خداوند را بواسطه‌ی آن‌چه گوش‌هایش می‌شنوند، فراموش نکند و سینه‌اش را بدلیل آن‌چه به دیگران داده شده ناراحت نسازد.

 

صبح، یک ساعت بعد از اذان، صحن غدیر

تقریبا نیم ساعتی می‌شد که اذان صبح را گفته بودند که رفتیم حرم.

در صحن غدیر صدای ترتیل قرآن می‌آمد. ولی ما به‌دنبال جایی که عده‌ای جمع شده‌باشند، بودیم. خبری نبود!

صدای قرآن از دارالقرآن صحن غدیر بود. داخل رواق پر شده و چند خادم مردم را برای نشستن در بیرون(کنار صحن غدیر) راهنمایی می‌کردند. گفتیم از آنها بپرسیم شاید چیزی می‌دانند. نزدیک خادمی که در میان مردم بود، رفتم. با نزدیک شدن سرم، سرش را جلو آورد:

ـ ببخشید! از پخش گل‌های...

ـ آره! آره... بشین همین‌جا...

تعجب کردیم. ولی همان جا نشستیم. شاید تمام شده. اگر تمام شده پس چرا گفت بشینیم؟ غرق در سوال بودیم که یک نفر قرآن را جلویمان گرفت:

ـ صفحه 367

از یک بغل قرآنی که در دست دارد، سریع نفری یکی برمی‌داریم. قاری سوره شعرا را می‌خواند.

از آمدن ما نیم ساعت نگذشته است که قرآن تمام می‌شود. کسی از پشت بلندگو سلام می‌کند و از قاری که نیم جزء قرآن را خوانده تشکر می‌کند و اضافه می‌کند:

ـ دوستان برای گرفتن گل عجله نکنند مراسم تا نیم‌ساعت دیگر ادامه دارد... مخصوصا خواهران گل‌ها در انتهای مجلس توزیع خواهند شد.

ما که بیرون نشسته‌ایم سرک می‌کشیم که داخل چه خبر است:

خادم‌ها تندتند رحل‌های قرآن را جمع می‌کنند و مردم همه رو به قبله می‌نشینند. عده‌ای که نزدیک در‌ ورودی هستند برای ورود هجوم می‌آورند و خادم‌ها درب‌ها را می‌بندند. ما هم ناامیدانه پشت درب‌ها می‌نشینیم. مجری جلسه شروع می‌کند به مداحی.

خادمی یکی از درها را باز می‌کند:

ـ آروم آروم از همین جلوی در بلند شید برید تو!

ما هم می‌رویم داخل. نسبت به دیگر رواق‌های حرم کوچک‌تر است و تازه ساز. خادمی با اشاره ما را راهنمایی کرد که کجا بنشینیم.

تقریبا بیست دقیقه از مداحی گدشته است که درب چوبی بزرگی که کنار منبر است باز می‌شود و چند خادم با کیف‌های بزرگ سبز وارد می‌شوند. روی کیف‌ها با خط درشت تاریخ دیروز را نوشته‌اند.

خادم‌ها پخش می‌شوند بین مردمی که دارند با روضة امام حسینعلیه السلام می‌گریند. خیلی از مردم اصلا متوجه آنها نمی‌شوند. از کیف‌های سبز جعبه‌هایی مقوایی را بیرون می‌آورند و به هر نفر یک عدد می‌دهند. مداح کارش تمام می‌شود. جایش را به مسول جلسه که لباس رسمی حرم به تن ندارد می‌دهد. کسی که همه خادم‌ها به اشاره او تا حالا کار می‌کردند. او هم شروع به مداحی می‌کند. با مداحی تذکر‌ هم می‌دهد که:

ـ های... اگه گل بهت نرسید ناراحت نباش... های... ان شاالله خدا قسمتت کنه گلِ وجود امام رضاعلیه السلام رو روز قیامت بو بکشیم... این گلا همش بهونه‌س تا ما یادش باشیم به حرف گوش کنیم و...

با تمام شدن مجلس همه بیرون می‌رویم. جعبه مقوایی را باز می‌کنیم داخلش یک کتابچه هدیه است با یک بسته پر از گلبرگ و برگِ گلهای روی ضریح.

 

صبح، ساعت هفت و نیم، پایین پای امام رضاعلیه السلام

یک وانت مزدای اتاق‌دار که روی درب خود علامت آستان قدس دارد از طرف صحن آزادی وارد حرم می‌شود. تا نزدیک‌ترین محل ممکن به کفش‌داری شماره شش و ایوان طلا جلو می‌آید. با ایستادن وانت چند خادم که منتظر بودند جلو می‌روند. در همین حال توجه مردم هم جلب شده است. درب عقب وانت باز می‌شود و چهار ظرف گل بزرگ که هر کدام تقریبا ده کیلویی وزن دارند نمایان می‌شوند. یک خادم ظرف گل را برمی‌دارد و سرِ دست روی سر می‌گیرد. حالتی شبیه به جهازبر های قدیم که طَبَق‌های جهاز عروس را روی سر می‌گرفتند  و تا خانه‌اش می‌بردند، با این تفاوت که این‌ها ظرف گل را روی سر نمی‌گذارند و تا جایی که ممکن است بالا نگه‌ می‌دارند تا دست مردم به گل‌ها نرسد. ظرف گل‌ به دارالعزه می‌رود. همان‌جایی که در راه‌روی پایین پای امام رضاعلیه السلام  تقریبا یک متر از سطح زمین ارتفاع دارد و کنار آن نرده‌ای از سنگ مرمر است. ما هم پشت سرش می‌رویم. به محض ورودمان به دارالعزه خادمی جلو می‌آید، قبل از اینکه بگوید بفرمایید بیرون! می‌پرسیم:

ـ‌ ببخشید! تعویض گل‌های ضریح مراسم خاصی دارد؟ یعنی دعا خوانده می‌شود یا مداحی می‌کنند؟

ـ نه خیر! مراسم خاصی ندارد. فقط هر روز ساعت هفت و نیم گل‌های روی ضریح عوض می‌شوند.

ـ بعد گل‌ها را چکار می‌کنند؟

ـ گل‌ها را برای خشک‌کردن و بسته بندی می‌برند و روز بعد صبح زود طی مراسمی در صحن غدیر توزیع می‌شوند.

یاد مراسم صبح می‌افتم.

ـ چه کسی گل‌ها را عوض می‌کند؟ باید سید یا روحانی باشد؟

ـ نه خیر! رییس کشیک هر شیفت با کمک چند خادم این‌کار را انجام می‌دهند.

ـ‌ گل‌ها چی از نذر مردم است یا خود آستان قدس؟

ـ‌ معمولا از گل‌خانه‌های خود آستان قدس تهیه می‌شود ولی گاهی هم بعضی از گل‌فروش‌ها، گل می‌آورند که خیلی کم است بیشتر از گل‌خانه‌های خود آستان قدس تهیه می‌شود.

خادمین ظرف های گل را وارد رواق دارالعزه می‌کنند. چهار ظرف گل را به ردیف کنار هم می‌گذارند.

ما بیرون می‌آییم و منتظر.

یک خادم ابزار تعویض گل‌ها را می‌آورد. یک چوب بلند که به سرش چیزی شبیه گلدان فلزی خالی متصل شده است چیزی شبیه یک گلدان با پایه‌ای بسیار بلند، یک گردگیر شبیه همان‌هایی که دست بقیه خادم‌هاست ولی با دسته‌ای تقریبا دو و نیم متری، وسیله‌ای شبیه چنگال یا شن‌کش که سه شاخه دارد و آن هم دسته‌ای مانند گلدان خالی و گردگیر دارد، دسته هر سه وسیله به یک اندازه بلند است و نردبانی چوبی به رنگ قهوه‌ای که شش وجه دارد و بالای آن جایی به اندازه نشستن یک نفر وجود دارد و از یک طرف پله برای بالا رفتن.

خادم‌ها می‌آیند و تعویض گل شروع می‌شود.

ابتدا تنها گلی که طرف خانم‌ها است باید عوض شود. نرده‌های کنار مدفن شهید هاشمی‌نژاد باز می‌شوند و با «یا الله»های بلند خادم‌ها کاملا به طرف خانم‌ها می‌روند. با این کار از ورود بقیه به طرف ضریح جلوگیری هم می‌شود. نربان را می‌آورند. یک روحانی نیز همراه خادم‌ها است. نردبان برای گذشتن در هشتی و طلاکوب خم می‌شود. و بلافاصله روی زمین قرار می‌گیرد و  روی زمین کشیده می‌شود، همزمان روحانی از پله‌های نربان بالا می‌رود. تا ضریح سه متری مانده. ولی ازدحام خانم‌ها معمولا بسیار بیشتر از مرد‌ها است همین کار را خیلی سخت‌تر می‌کند. «یاالله» قطع نمی‌شود. نربان تا نزدیک ضریح برسد روحانی روی آن نشسته و چند خادم ابزارهای دیگر را می‌آورند. نردبان به ضریح می‌چسبد. روحانی به سرعت از جا بلند می‌شود و ظرف گل روی ضریح را از گلدانش بر‌می‌دارد و داخل گل‌دان پایه بلند که چوبش دست خادمی است می‌گذارد. خادم با دو نفر همراه باید بیرون رود تا مردم را کنار زنند. دست‌ها به طرف گلدان بلند است، مخصوصا هنگام خروج از درب نزدیک ضریح که خادم مجبور است گلدان را کمی پایین بیاورد. روحانی روی نردبان با شن‌کش بلند نذورات روی ضریح را به طرف گل‌دان‌های طرف مرد‌ها می‌دهد. تا رویة طرف خانم‌ها تمیز شود، گلدان پایه بلند با ظرفی پر از گلِ تازه وارد می‌شود. روحانی روی نردبان ظرف گل را برمی‌دارد و داخل گل‌دان روی ضریح می‌گذارد. با اشاره روحانی نربان روی زمین کشیده می‌شود و به سمت بیرون حرکت می‌کند، همزمان روحانی از پله‌های نربان پایین می‌آید.

نربان به طرف مرد‌ها می‌آید این طرف کار ساده‌تر است. از گوشه‌ای که نزدیک در است شروع می‌کنند. اولین کار همان برداشتن ظرف گل از درون گلدان روی ضریح و انتقال آن به گلدان پایه بلند است. در ضمن‌ کیسه‌ای بزرگ هم به ابزارها اضافه می‌شود. روحانی از روی نربان بزرگ نذورات را جمع می‌کند و از بالا داخل کیسه می‌اندازد. نردبان همان‌طور چسبیده به ضریح به طرف گلدان گوشه دیگر می‌رود، و روحانی یک یک کنگره‌های بالای ضریح را می‌بوسد.

خادمی که گلدان پایه بلند را به دست دارد، به نزدیک نرده‌های مرمری دارالعزه می‌رود. یک نفر از دو خادم همراهش از بالای نرده‌ها ظرف گل را از گلدان پایه بلند برمی‌دارد و به بیرون می‌رود و دیگری راه‌ را برای او باز می‌کند. ظرف گل‌ تازه‌ای داخل گلدان گذاشته می‌شود و به طرف ضریح می‌رود.

فرآیند پیر شدن سلول ها ، اتفاقی است که هر انسانی را تحت تاثیر قرار می دهد ، اما می توان این فرآیند را به تاخیر انداخت .
به گزارش سلامت نیوز در این مقاله قصد داریم گیاهان ، غذاها و ادویه هایی که این فرآیند را به تاخیر می اندازند به شما معرفی کنیم :
مواد غذایی که حاوی آنتی اکسیدان هستند ، دارای این ویژگی منحصر به فرد می باشند . آنتی اکسیدان ها علیه رادیکال های آزاد هستند و در برابر روند پیری سلول ها مقاومت می کنند .

نام گیاهانی که آنتی اکسیدان دارند :
چای
از میان انواع نوشیدنی ها ، چای بخصوص نوع سبز آن بعلت داشتن مقادیر فراوانی از آنتی اکسیدانتهای ضد پیری توصیه می شود .

 

نام مواد غذایی :
آلو خشک ، هلو ، کشمش ، مویز، توت ، تمشک ، توت فرنگی ، گیلاس ، کیوی ، گریپ فوروت ، سیر ، (  سیر حاوی آنتی اکسیدانتهای گوناگونی است که بر اساس تحقیقات انجام شده می تواند از سرطان، اختلالات مغزی ناشی از پیری و انسداد شریانها جلوگیری نماید.
مصرف یک حبه سیر در روز بصورت خام یا پخته مقدار مورد نیاز این آنتی اکسیدانتها را به بدن می رساند.  )

 

سبزیجات :گل کلم ، کلم بروکسل ، اسفناج ، کلم بروکلی ، فلفل قرمز ، پیاز

 

ماهی :حداقل دو یا سه وعده در هفته ماهی بخورید. همه انواع ماهی ها مفیدند اما ماهی های پرچربی مانند ماهی آزاد ، خال مخالی ، ساردین، شاه ماهی و تن حداکثر مقدار اسیدهای چرب امگا-۳ را دارا می باشند.

 

ادویه ها : زنجبیل، زردچوبه ، فلفل سیاه ، جوز هندی و جین سینگ
 به گزارش سلامت نیوز  بعضی از افراد با شنیدن این نام های تنها رژیم غذایی روزانه خود را به این نوع تعذیه محدود می کنند ، اما شما باید بدانید این خوراکی ها به تنهایی اثر ندارند و در کنار سایر خوراکی ها و میوه ها هستند که جنبه ی اثر بخشی دارند .

اگر برگ‌های این گیاه را نصف کنید مایع غلیظ و ژله مانندی می‌بینید که تمام خواص گیاه در آن نهفته است. این گیاه در ایران به صبر زرد نیز شهرت دارد.

آلوئه‌ ورا

یبوست، سوختگی، تب خال، چین و چروک پوستی، دیابت و غیره. این‌ها مشکلاتی هستند که ممکن است برای همه‌ی ما پیش بیاید. اما آیا می‌دانستید که آلوئه‌ورا حاوی خواصی است که برای رفع تک تک این مشکلات کارا می‌باشد؟

آلوئه‌ورا از خانواده زنبق می‌باشد. این گیاه شبیه کاکتوس، گوشتی و آبدار است. برگ‌های پهن تیغ دار این گیاه حداکثر دو متر ارتفاع دارد.

اگر برگ‌های این گیاه را نصف کنید مایع غلیظ و ژله مانندی می‌بینید که تمام خواص گیاه در آن نهفته است. این گیاه در ایران به صبر زرد نیز شهرت دارد.

آلوئه‌ورا برای هضم غذا خوب است

ژل آلوئه‌ورا به درمان نفخ، سنگین شدن معده و همچنین هضم غذا کمک می‌کند. نتایج یک پژوهش انگلیسی که در سال ۲۰۰۴ روی ۴۴ بیمار مبتلا زخم روده انجام شد نشان می‌دهد این گیاه سبز خوش‌رنگ و مفید تأثیر مثبتی روی درمان بیماری‌های مربوط به روده دارد.

روش استفاده

هر روز صبح و به مدت دو هفته ۳ قاشق غذاخوری آب آلوئه‌ورا میل کنید. ترجیحاً از آب میوه‌هایی استفاده کنید که حاوی ۵۰ درصد ژل آلوئه‌ورا باشد برای همین لازم است که برچسب و ترکیبات آن را چک کنید. بهترین دوره برای استفاده از خواص درمانی این گیاه در اوایل بهار و یک دوره در اواخر پاییز می‌باشد.

توجه داشته باشید اگر دچار مشکلات گوارشی هستید قبل از مصرف این گیاه حتماً با پزشک مشورت کنید. مصرف خوراکی آلوورا برای زنان باردار، شیرده و کودکان زیر ۶ سال توصیه نمی‌شود.
صمغ گیاه آلوئه‌ورا (صمغ زرد رنگ روی سطح خارجی برگ‌ها) حاوی مولکول‌هایی به نام «آنترانوئید» می‌باشد که خواص مسهلی دارد و با یبوست مقابله می‌کند

آلوئه‌ورا باعث تسکین سوختگی می‌شود

آلوئه‌ورا ضدالتهاب، ضد عفونی کننده و تسکین دهنده است برای همین این گیاه در درمان سوختگی‌های جزئی مثل آفتاب سوختگی، آفت، ترک یا جراحت‌های جزیی موثر عمل می‌کند. به عقیده‌ی متخصصان استعمال خارجی آلوئه‌ورا می‌تواند درمان سوختگی‌های درجه یک و درجه دو را تسریع ببخشد.

روش استفاده

ژل آلوئه‌ورا را روی جای سوختگی یا جراحت بمالید. تا درمان کامل هر روز دو تا سه مرتبه این کار را تکرار کنید. در صورت ایجاد زخم اول جای آن را با سرم شستشو بشویید و سپس از ژل آلوئه‌ورا استفاده کنید.

توجه داشته باشید آلوئه‌ورا برای درمان سوختگی و جراحات عمیق هیچ تأثیر ندارد و حتماً باید بلافاصله به پزشک متخصص مراجعه کنید.

آلوئه‌ورا با یبوست مقابله می‌کند

صمغ گیاه آلوئه‌ورا (صمغ زرد رنگ روی سطح خارجی برگ‌ها) حاوی مولکول‌هایی به نام «آنترانوئید» می‌باشد که خواص مسهلی دارد و با یبوست مقابله می‌کند. سازمان جهانی سلامت و چندین پژوهش نیز این خاصیت را تایید کرده‌اند.

روش استفاده

در صورتی که دچار یبوست شده‌اید می‌توانید ۵۰ میلی گرم صمغ گیاه آلوئه‌ورا میل کنید. می‌توانید این میزان را تا ۲۰۰ میلی گرم در روز افزایش دهید اما نباید بیش از این میزان مصرف کنید. توجه داشته باشید که صمغ گیاه آلوئه‌ورا باید با نظر پزشک مصرف شود. این گیاه یبوست‌های گذرا را درمان می‌کند. مصرف طولانی مدت آلوئه‌ورا مانند همه‌ی ملین‌های دیگر باعث آسیب‌های جدی می‌شود مانند سرطان کولورکتال. نتایج پژوهشی که در سال ۲۰۰۲ انجام شده است نشان می‌دهد که استفاده‌ی بی رویه و طولانی مدت می‌تواند آسیب‌های جدی به کلیه ها بزند.

توجه داشته باشید که مصرف خوراکی این گیاه برای زنان باردار، شیرده و کودکان زیر ۶ سال توصیه نمی‌شود.

آلوئه‌ورا ضد التهاب است

زمانی که بدنتان دچار ضرب‌دیدگی و کوفتگی می‌شود و یا پایتان رگ به رگ می‌شود به سراغ آلوئه‌ورا بروید. آلوئه‌ورا می‌تواند التهاب‌های جزئی را بهبود دهد به خصوص در بیمارانی که نمی‌توانند درمان با داروهای کورتیزون را به راحتی تحمل کنند.

نتایج یک پژوهش آلمانی که در سال ۲۰۰۸ انجام شد نشان می‌دهد آلوئه‌ورا خواص ضد التهابی دارد با این تفاوت که این گیاه به اندازه‌ی داروی کورتیزون موثر نمی‌باشد.

روش استفاده

ژل آلوئه‌ورا را روی منطقه‌ی دردناک بمالید و ماساژ دهید تا به خوبی جذب شود. این کار را در طول روز چندین بار تکرار کنید تا درمان کامل حاصل شود.

برای این که بهبودی زودتر حاصل شود از یخ نیز استفاده کنید. بعد از استفاده از آلوئه‌ورا روی منطقه‌ی کوفته شده و ضرب دیده یخ قرار دهید. ۳ تا ۴ بار و به مدت ده دقیقه این کار را تکرار کنید. حواستان باشد یخ را به طور مستقیم روی پوست قرار ندهید. آن را داخل یک کیسه فریز یا پارچه بپیچید و سپس روی پوست قرار دهید.

توجه داشته باشید که اگر بعد از ۴۸ ساعت تغییری در وضعیتتان ایجاد نشد حتماً به پزشک مراجعه کنید. آلوئه‌ورا می‌تواند باعث خارش در پوست‌های حساس شود. اگر بعد از استفاده دچار حساسیت و خارش پوست شدید استفاده از ژل آلوئه‌ورا را متوقف کرده و با پزشک مشورت کنید.

آلوئه‌ورا؛ درمانی برای تبخال

از آنجایی که آلوئه‌ورا سیستم ایمنی بدن را تقویت می‌کند می‌تواند در درمان تبخال نیز موثر باشد. به محض این که سر و کله‌ی تبخال پیدا شد مقداری ژل آلوئه‌ورا روی آن بگذارید. این کار باعث می‌شود تبخال بزرگ‌تر نشود و زودتر از بین برود.

دو پژوهشی که روی ۱۸۰ مرد انجام شد نشان می‌دهد که ژل آلوئه‌ورا در درمان تبخال تناسلی شرکت کننده‌ها مۆثرتر از پلاسبو یا دارونما عمل کرده است.

روش استفاده

ژل را روی تبخال بمالید. روزانه چندین بار این کار را تکرار کنید تا تبخال از بین برود. توجه داشته باشید اگر بعد از دو هفته هیچ بهبودی دیده نشود باید به پزشک مراجعه کنید. بهتر است بدانید که این گیاه برای درمان اگزما و پسوریازیس نیز موثر است.

معاون دفتر سلامت آموزش و پرورش با اعلام این که پفک، چیپس، لواشک، یخمک و آب نبات باعث ضعف، لاغری و کندذهنی دانش آموزان می شود، گفت: بهتر است به جای این مواد خوراکی مضر از نان و پنیر، تخم مرغ، گردو، میوه های تازه یا خشک مثل خرما، کشمش، انجیر و توت استفاده شود.

محمد چینیان می گوید: دانش آموزان برای سلامت جسم و روان لازم است در فعالیت های گروهی مدرسه شرکت کنند و برای سلامت جسمشان از خوردن شکلات و شیرینی زیاد پرهیز کنند.به گفته وی مصرف پفک، چیپس، لواشک، یخمک و آب نبات باعث ضعف، لاغری و کندذهنی دانش آموزان می شود از این رو بهتر است به جای این مواد خوراکی مضر از نان و پنیر، تخم مرغ، گردو، میوه های تازه یا خشک مثل خرما، کشمش، انجیر و توت استفاده شود. همچنین باید به سلامت دندان ها توجه داشت. ضمن آن که مسواک زدن و یا شستن دهان با آب پس از هر بار مصرف غذا یا خوراکی توصیه می شود.

گریه کردن به علتی که باشد،احساس سبکی در فرد ایجاد می کند و اشک جاری شده از چشم مواد شیمیایی مضر را از بدن دفع می کند.

محققان عقیده دارند گریه و خنده هر دو ریشه در یك بخش از مغز دارند و همان‌طور كه خنده فواید زیادی برای بدن دارد كه می‌توان از آنها به پایین آوردن فشار خون، افزایش قدرت ایمنی بدن و بهبود حالت روحی اشاره كرد گریه نیز خواص مشابهی دارد.
علت اشک ریختن را می توان به سه دسته تقسیم کرد:

اشک های عاطفی، مربوط به استرس؛

نتایج بررسی ها نشان می دهد، بین اشک هایی که به علت یک مسئله عاطفی ریخته می شود با اشکی که مربوط به استرس است یا به علت تحریک با یک ماده محرک مانند پیاز به وجود می آید، اختلاف شیمیایی مهمی وجود دارد. اشک های ناشی از مسائل عاطفی بیشتر حاوی هورمون هایی با یک ماده اصلی پروتئینی به نام «پرولاکتین» و «آدرینوکورتیکوتروپیک» و «لوسین» است. این مواد، زمانی که فرد تحت استرس قرار می گیرد، تولید می شود.

اشک مرطوب کننده؛

چشم همه ما انسان ها نیاز به مایع محافظ دارد. این مایع محافظ از طریق غده لاکریمال که در قسمت بالای چشم قرار دارد و به «اشک بازال» معروف است، ترشح می شود. این نوع اشک حاوی ماده شیمیایی است که عملکرد ضدباکتریایی و ضدویروسی دارد. بدون این ماده، چشم که یک محیط مرطوب است، در معرض خشک شدن و حمله میکروب های مختلف قرار می گیرد.آبریزش به علت حساسیت؛یکی از مهم ترین عملکردهای اشک، محافظت چشم از ماده محرک خارجی است. این اشک ها، «اشک های رفلکس» نام دارد. در این شرایط چشم شروع به آبریزش می کند تا ماده محرک از چشم شسته شود.

فواید اشک

باکتری را از بین می برد؛ اشک خاصیت ضدباکتری طبیعی دارد. در اشک ماده ای وجود دارد که می تواند ۹۰ تا ۹۵درصد باکتری باقی مانده روی صفحه کلید رایانه، دستگیره ها و ... را در عرض ۵ دقیقه از بین ببرد.

بهبود دهنده خلق و خو؛ اشک حاوی ۲۴ درصد پروتئین به نام «آلبومین» است که در تنظیم کردن سیستم متابولیک بدن موثر است.

دفع کننده سموم؛ اشک، سموم بدن را دفع می کند.

کاهش دهنده استرس؛ گریه، هورمون های مربوط به استرس را از بدن خارج می کند، علاوه بر آن با رفع استرس در پیش گیری از بیماری هایی مانند فشارخون بالا که بر اثر استرس به وجود می آید، موثر است.

ایجاد کننده احساس خوب؛ اگرچه تحت فشار قرار دارید اما گریه کردن باعث تسکین می شود و در نتیجه فرد احساس خوبی پیدا می کند.

1) هنگامی که ما دچار استرس هیجانی می شویم، مغز وبدن ما شروع به تولید ترکیبات شیمیایی و هورمونهای خاصی میکند. گریه کردن کمک میکند تا این ترکیبات شیمیایی زائد که نیازی به آنها نیست از بدن حذف گردند.

۲) اشکهای احساسی در واقع مواد سمی ای که در پی استرس هیجانی در خون تجمع می یابند را از بدن دفع میکند.

۳) اشک های احساسی سطح منگنز بدن را کاهش می دهند. این مواد معدنی بروی خلق و خو تاثیر مستقیم می گذارد. غلظت منگنز اشک احساسی ۳۰ برابر بیشتر از منگنز موجود در سرم خون است.

۴) اشک احساسی نسبت به اشک پایه و رفلکس حاوی ۲۴ درصد پروتئین آلبومین بیشتری میباشد.

۵) گریه مانند ادرار و تعریق باعث حذف مواد سمی و محصولات زائد بدن میشود

۶) گریه یک مکانیسم رایگان، طبیعی و قدرتمند برای کنار آمدن با درد، استرس و اندوه است.

نکته:انسان ها پس از گریه کردن از لحاظ جسمی و روانی احساس بهتری می کنند و در واقع سبک و خالی می شوند زیرا مواد انباشته شده در بدن هنگام گریه دفع می شود.

علوم و فضایل‏ امام صادق (ع)

در ابتلا و گرفتارى اهل دین همین بس كه اصولاً میان دین و دنیا پرستى یك نوع برخورد و تضاد وجود دارد و كمتر دیده شده است كه میان این دو الفت و سازگارى بوجود آید و اگر این تضاد و برخورد نبود ، تقیه دیگر موردى نداشت و آن همه مصیبت و ناملایمات متوجه اهل بیت نمى‏گردید.

پس وجود اختلاف و نزاع بین اهل بیت و امویان و عباسیان در واقع امر شگفتى نبوده و نیست؛ زیرا اهل بیت آئینه تمام نماى دین و اینان نمونه بارز و آشكار دنیا پرستى بوده‏اند.

مروانیان و عباسیان خوب مى دانستند كه برنده نهائى در این نزاع و كشمكش، سرانجام امام صادق (ع) است و رهبر واقعى مردم هموست ، هر چند كه او سكوت كند و بظاهر پیكار ننماید؛ زیرا چه بسا كه سكوت امام، خود جنگى بى امان و یا بهترین نوع مبارزه به حساب مى آمد و احیاناً سكوت، خود جواب تلقى مى‏شود كه مثلى گوید: جواب ابلهان خاموشى است .

از این رو مى بینیم سلاطین در هر فرصتى مزاحمتهاى گوناگونى متوجه امام مى كردند و بر كنار بودن امام، اشتغالش به عبادت خدا و پرداختن به تعلیم و تربیت و اشاعه فرهنگ ، مانع از این نبود كه آنان به امام آزاد و اذیت رسانند؛ زیرا همین اشتغالات سازنده، سلاح برنده‏اى بود كه مى توانست ریشه دشمن را از بن بركند. چون پدیده دین چیزى است كه مردم بطور فطرى به آن اقبال دارند و هر چه مقام معنوى امام بالاتر رود، نیروى دین شكوهمندتر مى‏گردد و هرگاه جبهه دین قوى‏تر شود، شكست اهل دنیا حتمى است .

البته اگر امویان در میان خود درگیرى و كشمكش نمى‏داشتند ، هرگز امام صادق (ع) را زنده نمى‏گذاشتند، چنانكه به حیات پدران آن حضرت خاتمه دادند و گویا فرزندان امیه نوبت را به پسر عموهاى نزدیكتر او دادند. به عبارت دیگر آزار و اذیت به اهل بیت مانند میراثى از بنى امیه به بنى عباس منتقل گردید كه : «اولوا الارحام بعضهم اولى ببعض»!

حكومت سفاح چهار سال طول كشید و با اینكه این مدت كافى نبود تا بنى‏امیه ریشه كن شود و پایه‏هاى حكومت جدید استحكام یابد، مع ذلك او از ایجاد مزاحمت نسبت به امام صادق (ع) فروگذار نمى‏كرد و در عین حال كه از ناحیه بنى امیه خاطر جمع نشده و بر سلطنت خود اطمینان حاصل نكرده بود، باز تا فرصتى یافت امام را از مدینه به حیره احضار كرد و قصد داشت او را به قتل برساند؛ لیكن اجل، امام را از آسیب آن ستمگر سفاك حفظ كرد.

چرا وجود امام صادق (ع) یكى از نگرانیهاى سفاح بود؟ مگر نه آن است كه امام پسر عموى او و شخصى بود سرگرم عبادت خدا و ارشاد و تعلیم مردم ، یعنى همان شخصیتى كه به عنوان پیشگوئى از موفقیت عباسیان در دستیابى بر حكومت و سلطنت و عدم موفقیت بنى حسن خبر داده بود؛ در حالیكه عرصه بر بنى عباس در مبارزه با بنى امیه از سوراخ لانه مارمولكى تنگتر و آنان از پر كاهى در وزشگاه تند باد، پریشان‏تر و مضطرب‏تر بودند؟

سفاح را در ارتباط با امام، به آن رفتار زشت وادار نكرد مگر همان تضاد نور و ظلمت و حق و باطل!

سفاح از آن مى ترسید كه دل مردم به سوى امام صادق (ع) معطوف شود و آنان منزلت امام را بشناسند؛ بویژه آنكه هنوز طرز تفكر مردم در مورد خلافت آن بود كه خلیفه باید داراى دو سلطه مادى و معنوى باشد. آرى، هنوز مردم خلافت را سلطنتى جدا از دین نمى دانستند . پس طبعاً مردم، امام صادق را كه مردى مخلص دین است رها نكرده و سراغ دیگرى نخواهند رفت كه در صورت برحكم نشستن امام، مردم راحت‏تر خواهند بود؛ چون بدین وسیله هم بر دین و هم بر دنیایشان خاطر جمع خواهند بود.

آرى، به سبب همین واهمه بود كه منصور دوانیقى در كمین امام صادق (ع) نشست و دردها و ناملایمات زیادى از جانب آن سلطان به امام رسید و دست از آزار و اذیت او نكشید تا سرانجام بوسیله سم، امام را شهید كرد.

البته این رفتار موذیانه منصور با امام ششم امر عجیبى نیست؛ زیرا انسان هر قدر صاحب فضیلت و كرامت بیشتر و در نظر مردم داراى مقام و منزلت والاترى باشد، بیشتر مورد اذیت و حسد بى فضیلتان قرار مى‏گیرد.

شهادت امام جعفر بن محمد علیهماالسلام پس از گذشت دوازده سال از حكومت سیاه منصور عباسى رخ داد و طى این مدت با اینكه امام دور از عراق مركز حكومت در مدینه مى‏زیست ، مع ذلك از دست او امان و راحتى نداشت و همچنانكه دوست با ارسال هدایا و یا تحف، خاطره دوستى را تجدید مى كند، منصور هم با متوجه ساختن انواع آزارها و اذیتها دشمنى‏اش را با امام بزرگوار تازه مى‏نمود.

ابوالقاسم على بن طاووس 1 طاب ثراه در كتاب شریف «مهج الدعوات» فصل «ادعیه امام صادق (ع)» چنین مى‏نویسد : منصور در دوران حكومتش هفت بار امام صادق (ع) را نزد خود احضار كرده است؛ گاهى در مدینه و در ربذه به هنگام عزیمت حج و دیگر بار در كوفه و بغداد ، و در همه این جریانات تصمیم بر قتل امام (ع) داشته است .

بعلاوه در تمام این جلبها با امام بدرفتارى كرده و با وى سخن ناروا گفته است و اینك تفصیل آن ماجراها.

صحنه نخست:
سید بن طاووس از ربیع، دربان منصور روایت كرده است كه وى گفت : وقتى منصور به عزم حج حركت كرد و به مدینه رسید 2، شب را تا صبح نخوابید . پس مرا فرا خواند و گفت : هم اكنون بدون كوچكترین معطلى و با سرعت هر چه بیشتر و حتى اگر بتوانى تنها ، برو و ابوعبدالله جعفر بن محمد (ع) را پیش من بیاور! به او بگو پسر عمویت به تو سلام مى‏رساند و مى‏گوید اگر چه خانه‏ها از یكدیگر دور و احوال دگرگون گشته است ،ولى بالاخره ما با هم خویشاوندیم و از بند دو انگشت به هم نزدیكتر و از راست به چپ مماس‏تر.

بگو پسر عمویت مى‏گوید همین الان نزد ما بیا! پس اگر اجابت كرد، با نهایت تواضع و احترام او را همراهى كن و اگر عذر و یا بهانه آورد، تأكید بیشترى كن و امر را به او واگذار نما و هرگاه خواست كه با آرامى و ملایمت حركت كند، تو برایش آسان بگیر و سخت مگیر و عذر او را بپذیر و هرگز تندخوئى مكن و سخن درشت و بى‏حساب مگو.

ربیع مى‏گوید: به سوى در خانه امام راه افتادم . دیدم او در اندرونى خانه خویش است . پس بدون اینكه اجازه بگیرم داخل خانه شدم. دیدم مشغول نماز است . صورتش را بر خاك نهاده و دست به دعا دارد و آثار خاك بر صورت و گونه‏هایش مشهود بود. نتوانستم در آن حال مزاحم امام شوم و منتظر ایستادم تا امام از نماز و نیایش فارغ گشت و رو به من كرد . من سلام كرد؛امام فرمود: علیك السلام اى برادر من ! چه كارى داشتى؟

من سلام و پیام منصور را به امام ابلاغ كردم .

امام : و یحك یا ربیع ! «الَم یأنِ للذین آمنوا ان تخشع قلوبهم لذكرِ اللّه و ما نزل من الحق ولا یكونوا كالذین اوتوا الكتاب من قبل فطال علیهم الامَدٌ فقست قلوبهم .» 3

واى بر تو اى ربیع! «آیا وقت آن نشده است كه دلهاى مؤمنان به یاد خدا به خشیت افتد و به فكر حقیقت باشند؟ و از آنها نباشند كه جلوتر، از سوى خدا به ایشان كتاب آمد و زمانى طولانى برایشان بگذشت ؛ پس دلهایشان سخت و تیره گشت.»

و یحك یا ربیع! «أَفأَ مِنَ أهلُ القرى أن یاتیهم بأسُنا بَیاتاً و هم نائمون ؟ او أمِن اهلُ القرى أن یأتیهم بأسُنا ضحىً و هم یَلعبون؟ أفأَمِنُوا مكر اللّه فلا یأ مَنُ مكرَ اللّه اِلاّ القومُ الخاسرون؟»4

واى بر تو اى ربیع! «آیا مردم شهرها و آبادیها خاطر جمعند از اینكه عذاب ما شبانگاهان به آنان فرا رسد، در حالیكه آنان مشغول خوابند؟ یا مطمئند كه عذاب ما ظهرگاهان در حالیكه آنان مشغول بازیند، به ایشان نرسد؟ به هر حال آیا آنان از نقشه الهى خاطرى آسوده دارند؟ و چه كسى جز مردمان زیانكار از عذاب خداوندى خاطر جمع مى‏تواند باشد؟» اى ربیع! سلام، رحمت و بركات خدا را به امیر برسان.

آنگاه امام رو به نماز كرد و به نیایش با خدا پرداخت. من پرسیدم: آیا جز اسلام فرمایشى دیگر دارید و یا اجابت فرموده با من مى‏آئید؟

امام : آرى به او بگو:

أَفرایتَ الّذى تولّى واعطى قلیلاً واكدى ؟ أَعنده علمُ الغیبِ فهویَرى‏ ام لم ینبّأ بما فى صُحفِ موسى و ابراهیمَ الّذى وَفّى ألاّ تَزر وازرة وِزرأخرى‏ و أن لیس للانسانِ الاّ ما سعى‏ و انّ سعیَه سوف یُرى‏ . 5

آیا دیدى آنكه را كه روى بگردانید و اندكى داد و بخل ورزید؟ آیا او علم غیب مى‏داند؟ كه پس بدان وسیله مى‏بیند. آیا او از صحیفه‏هاى موسى و اخبار آن اطلاع ندارد؟ و ابراهیم كه مسؤولیت را بتمامى انجام داد. كه هیچكس و بال گناه دیگرى را به دوش نمى‏گیرد و براى انسان جز نتیجه سعى و كوشش او نیست و البته نتیجه سعى و كوش او ارزیابى خواهد شد. 6

به او بگو: اى امیر ! به خدا سوگند آنچنان ما را دچار ترس و وحشت كرده‏اید كه زنان و خانواده ما نیز در اثر بیم و هراس ما وحشتزده شده و آرام از دست داده‏اند و تو این معنى را خوب مى‏دانى و باید هدفت را از این كار بیان كنى . پس اگر دست از ما كشیدى چه بهتر ، والا ترا در هر روز پنج نوبت در نماز نفرین مى كنیم . و تو خود حدیث مى‏كنى از پدرت، از جدت كه رسول خدا فرمود: دعاى چهار تن از درگاه ربوبى مردود نمى‏شود و حتماً به اجابت مى‏رسد: دعاى پدر براى فرزندش و دعاى برادر دینى در حق برادرى از ته دل و دعاى مظلوم و ستمدیده و دعاى آدمى مخلص.

ربیع مى‏گوید: هنوز سخن امام به پایان نرسیده بود كه گماشته منصور به دنبال من آمد تا از علت تأخیر آگاه گردد و من هم نزد منصور برگشتم و جریان را به او باز گفتم . منصور گریست و گفت : برگرد و پیغام بده كه شما اختیار دارید نزد ما بیائید یا نیائید. اما زنان و بانوانى كه فرمودید، سلام بر آنها و بفرمائید نترسند و خاطرى آسوده داشته باشند كه خداوند آنان را در امان قرار داده و غم و اندوه از آنها برده است .

ربیع حضور امام برگشته و پیغام منصور را مى‏رساند و آنگاه امام صادق (ع) نیز پیغامى بدین مضمون به وى مى‏فرستد: صله رحم كردى كه خداوند جزاى خیرت دهد.

بعد چشمان امام اشكبار شد و قطراتى از آن بر دامن چكید. آنگاه فرمود: اى ربیع! این دنیا هر چند ظاهرش لذتبخش و زر و زیورش فریباست، اما پایانش به هر حال همانند آخر بهار است كه آن همه سرسبزى و طراوت تبدیل مى‏شود به خزان و افسردگى ...7

ربیع مى‏گوید به امام عرض كردم : شما را سوگند مى‏دهم به آن حقى كه میان شما و خداوند جل و علا هست، آن دعائى را كه خواندید و بدان وسیله به نیایش و مناجات پرداختید و در نتیجه شر و آسیب این مرد را از خود دور ساختید به من هم یاد دهید؛ شاید این دعاى شما دلشكسته‏اى را مرهمى و بینوائى را نوائى باشد و به خدا قسم جز خودم را نمى‏گویم.

آنگاه امام دستهایش را به سوى آسمان بلند كرد و رو به سجده گاه نمود ، گوئى دوست نداشت دعائى سرسرى و بدون حضور قلب بخواند و چنین گفت : «اللهمّ انّى اسئلك یا مدرك الهاربین و یا ملجأ الخائفین ...» 8

در این بار كه منصور، امام صادق (ع) را نزد خود طلبیده و قصد جلب او را داشته است ، بر حسب ظاهر رفتار ناخوشایندى دیده نمى‏شود؛ پس چرا امام نگرانى خاطر داشته است و خانواده‏اش هم بیمناك بوده‏اند و حتى براى نجات و رهائى از شر و آسیب وى ، به دعا و توسل دست برداشته است؟

بى‏شك امام صادق (ع) از تصمیم و رازدل عباسیان آگاهى داشته است و از صحنه‏هاى دیگر كه ذیلاً مى‏آوریم، سوء قصد منصور نسبت به امام آشكار مى‏گردد و معلوم مى‏شود كه منظور او از احضار امام جز قتل آن حضرت نبوده است .

صحنه دوم :
باز ابن طاووس از ربیع روایت كرده كه وى گفت : با ابوجعفر منصور عازم حج شدم. در نیمه راه گفت : اى ربیع! وقتى به مدینه رسیدیم ، جعفر بن محمد بن على بن حسین (ع) را به یاد من آر كه به خدا سوگند او را جز من نكشد. متوجه باش كه فراموش نكنى!

ربیع مى‏گوید: از قضا من در مدینه فراموش كردم كه او را به یاد جعفر صادق بیندازم، تا به مكه رسیدیم.

منصور گفت : مگر نگفته بودم، در مدینه جعفر را به یاد من آر؟

ربیع : اى سرور من و اى امیر! فراموش كردم.

منصور : در بازگشت حتماً او را به یاد من آر كه ناگزیر باید او را بكشم و اگر این بار هم فراموش كنى، گردن خودت را خواهم زد.

ربیع گوید: گفتم، چشم اى امیر! و آنگاه به غلامان وخدمتكاران خودم سفارش كردم كه منزل به منزل امام صادق (ع) را به یاد من آورند ، تا به مدینه وارد شدیم . نزد منصور رفتم و گفتم: اى امیر! جعفر بن محمد (ع).

منصور خنده‏اى كرد و گفت: آرى ، هم اكنون بروو او را كشان كشان نزد من آر.

ربیع: اطاعت مى‏كنم اى سرور من و براى خاطر شما این كار را انجام خواهم داد.

سپس بلند شدم و حالى عجیب داشتم كه چگونه این جنایت بزرگ را مرتكب شوم و سرانجام راه افتادم وبه منزل امام جعفر صادق (ع) رسیدم. او در میان اطاق نشسته بود.

ربیع: قربانت گردم، امیر شما را احضار كرده است .

امام :بسیار خوب ، همین الان.

آنگاه بلند شد و با ربیع راه افتاد.

ربیع: اى فرزند رسول ! او به من دستور داده كه شما را كشان كشان نزد او ببرم.

امام :هر چه گفته عمل كن.

ربیع مى گوید: آنگاه آستین امام را گرفته و او را كشان كشان مى بردم تا به حضور منصور وارد شدیم. او روى تختى نشسته و گرزى آهنین به دست داشت كه مى خواست امام را با آن به قتل برساند و نگاه مى كردم به جعفربن محمد (ص) كه او هم لبهایش را تكان مى دهد. شكى نداشتم كه منصور امام را خواهد كشت و كلماتى را هم كه امام زیر لب مى گفت نمى فهمیدم . پس، ایستاده به هر دو نگاه مى كردم تا اینكه امام جعفر صادق (ع) كاملاً نزدیك منصور رسید.

منصور : جلوترتشریف بیاورید اى عموزاده! و روى او همچون هلال شده بود. آنگاه او را در كنار خود روى تخت نشانید و دستور داد مشك و غالیه آوردند وبه دست خود سر و صورت امام را معطر ساخت و سپس گفت استرى آوردند و امام را سوار كرد و یك كیسه زر و خلعتى گرانبها داد و او را به منزلش روانه ساخت.

ربیع مى گوید: پس از آنكه امام از مجلس منصور بیرون آمد،من پیشاپیش او را مشایعت مى كردم تا به منزلش رسید. گفتم :پدر و مادرم فداى تواى فرزند رسول! من تردیدى نداشتم كه منصور قصد كشتن شما را دارد و شما در موقع ورود به مجلس ، لبهایتان تكان مى خورد و زیر لب دعائى مى خواندید ؛ آن دعا چه بود؟

امام : این دعا بود : «حسبى الرّبُ من المربوبین وحسبى الخالقُ من المخلوقین...»9

صحنه سوم :
ابن طاوس مى نویسد :بار سوم، منصور در سرزمین ربذه 10 امام را احضار كرده است .

مخرمه كندى مى گوید: وقتى ابوجعفر منصور در سرزمین ربذه فرود آمد، اتفاقاً امام جعفر صادق (ع) نیز در آنجا بود . منصور گفت : چه كسى مرا در مورد جعفر صادق (ع) معذور مى دارد؟ او (منظور امام است) یك قدم جلو مى‏گذارد و یك قدم عقب و مى‏گوید: از محمد كناره مى گیرم؛ اگر او غلبه یافت كه حكومت حتماً از آن من است و اگر غلبه از آن دیگرى بود ، من جان خود را حفظ كرده‏ام نه به خدا سوگند او را خواهم كشت . 11

آنگاه منصور روبه ابراهیم بن جبله كرد و گفت : برخیز و او را دستگیر كن و دستار بر گردنش بپیچ و كشان كشان نزد من بیاور.

ابراهیم مى‏گوید: از نزد منصور بیرون آمدم و به سراغ امام صادق (ع) رفتم . او را در منزل نیافتم . پس به قصد او به مسجد ابوذر رفتم و دیدم او در كنار در مسجد است . من شرم داشتم با او آن كنم كه منصور دستور داده بود؛ لذا فقط از آستین او گرفتم و گفتم : امیر شما را احضار مى‏كند.

امام : «انّا للّهِ و انّا الیه راجعون» بگذار دو ركعت نماز بگزارم . آنگاه بشدّت گریست.

ابراهیم مى گوید: من كه پشت سر او بودم شنیدم كه مى خواند:«اللهم أنت ثِقتى فى كلّ كَربٍ و رَجائى فى كلّ شدّةٍ...»12 و سپس به من فرمود: هر چه او دستور داده عمل كن!

من گفتم : به خدا سوگند نخواهم كرد، هر چند كه خودم كشته شوم .

به هر حال امام را بردم ولى تردیدى نداشتم كه منصور او را به قتل خواهد رسانید.

وقتى به در اندرونى رسیدیم، دیدم امام دعائى بدین منوال مى خواند : «یا اله جبرئیل ومیكائیل و اسرافیل واله ابراهیم و اسحق و یعقوب و محمد صلى الله علیه و آله تَولّ فى هذا الغداة عافیتى ولا تسلّط علَىّ احداً من خلقك بشى‏ءٍ لاطاقة لى به...»13

ابراهیم بن جبله مى گوید: وقتى امام را به اندرون بردم ، منصور نشست و سخنى را كه قبلاً گفته بود تكرار مى كرد و مى گفت : یك پا جلو مى گذارید و یك پا عقب؛ به خدا تو را مى كشم!

امام صادق (ع) در پاسخ فرمود: اى امیر! من كارى نكرده‏ام؛ با من اینگونه با خشونت برخورد نكن! اندكى بیش ، از عمر باقى نمانده است .

ابوجعفر منصور گفت : بفرمائید بروید. و امام از مجلس خارج شد و بعد منصور رو كرد به عیسى بن على - عموى خویش - و گفت : خود را به جعفر برسان و بپرس از عمر چه كسى چیزى نمانده است، از عمر من یا عمر شما ؟!

عیسى مى گوید: خودم را به امام صادق (ع) رساندم و گفتم : اى ابا عبدالله منصور مى پرسد كه از عمر كى چیزى نمانده است، از عمر من یا عمر شما ؟!

امام فرمود: بگو از عمر من.

ابوجعفر گفت : راست، فرمود جعفر بن محمد (علیهما السلام).

ابراهیم مى گوید: از خانه بیرون آمدم ، دیدم امام نشسته و منتظر من است كه از حسن رفتار من سپاسگزارى كند. دیدم حمد و ثناى خدا مى كرد و چنین مى خواند: «الحمدلِلّه الّذى ادعوه فیُجیبنى و ان كنت بَطیئاً حین یدعونى ...»14.

صحنه چهارم :
سید بن طاوس مى نویسد: در این بار، منصور امام را به كوفه فرا خواند. سیّد پس از آنكه سند حدیث را به فضل بن ربیع مى رساند، از قول او روایت مى كند كه منصور ، ابراهیم بن جبله را به مدینه فرستاد تا جعفر بن محمد علیهما السلام را جلب كند. وى مى گوید: وقتى به مدینه رسیدم، به منزل امام رفتم و پیام منصور را ابلاغ كردم. شنیدم این دعا را مى خواند: «اللهم انت ثقتى فى كل كرب و رجائى فى كل شدة...» و پس ازآنكه مركب را آماده كردند و خواست سوار شود چنین مى خواند: «اللهم بك استفتح و بك استنجح...» و وقتى وارد كوفه شدیم از مركب پیاده شد و دو ركعت نماز گزارد و سپس دستها را به آسمان بلند كرد و این دعا را خواند: «اللهم رب السموات و ما اظلّت و رب الارضین السبع و ما اقلّت ...».

ربیع مى گوید: هنگامى كه خواستیم امام جعفر صادق (ع) را نزد منصور ببریم من قبلاً وارد شدم تا از ورود امام و ابراهیم (مامور جلب امام) او را مطلع سازم.

منصور مسیب بن زهیر ضبى (جلاّد) را فرا خواند و شمشیر به او داد و گفت : هر وقت من با جعفر بن محمد (علیهما السلام) وارد گفتگو شدم و به تو اشاره كردم فوراً گردن او را بزن و منتظر فرمان من باش.

من از نزد منصور بیرون آمدم و چون با جعفر صادق (ع) دوستى داشتم و در موسم حج، همیشه به دیدار و زیارتش مى شتافتم ، عرض كردم : اى فرزند رسول خدا ! این مرد ستمكار درباره شما تصمیمى دارد . دوست ندارم كه شما را در آن وضع و حال ببینم . اگر فرمایشى یا وصیتى دارید بفرمائید.

امام فرمود: نگران نباش! اگر داخل شویم و نگاهش به من افتد، عوض مى‏شود. آنگاه همه پرده را به دست گرفت و این دعا را خواند: «یا اله جبرئیل و میكائیل و اسرافیل...» و سپس داخل اندرونى شد و زیر لب دعائى مى خواند كه من نمى فهمیدم . من منصور را مى دیدم كه مانند آتشى كه آب سرد روى آن بریزند و خاموش شود، مرتباً خشمش فروكش مى كرد، تا اینكه امام به كنار تخت او رسید . آنگاه منصور از جا پرید و دست حضرت را گرفت و او را روى تخت خویش نشانید و گفت : اى ابا عبدالله ! ببخشید كه اینهمه به شما زحمت دادم. غرض آن است كه شكایت قوم و خویشانت را به تو كنم . آنان با من بدرفتارى مى كنند، در دین من طعنه مى زنند و مردم را بر ضد من مى شورانند واگر كسى غیر از من به خلافت مى رسید كه با آنان نسبت خویشى هم نداشت از او اطاعت مى كردند.

امام در پاسخ فرمود: اى امیر! چرا روش گذشتگان صالح را فراموش مى‏كنى؟ همچون ایوب كه گرفتار شد، ولى صبر و شكیبائى پیشه كرد و یوسف مظلوم گردید، امّا بخشید و سلیمان به ناز و نعمت رسید، لیكن سپاس و شكر خدا را بجا آورد.

منصور : من هم صبر مى كنم ، مى بخشم و سپاس مى‏گویم.

آنگاه رو به امام كرد و گفت : حدیثى را بفرمائید كه قبلاً از شما راجع به صله ارحام شنیده‏ام.

امام : شنیدم پدرم از نیاى مان روایت فرمود:

البر و صلة الارحام عمارة الدّیار و زیادة الأَعمار.

نیكى ، صله رحم و پیوند با خویشاوند نزدیك موجب آبادانى شهرها و زیادى عمرها مى‏شود.

منصور : منظورم این حدیث نبود.

امام : پدرم از اجدادمان از رسول خدا روایت فرمود:

من أحبّ أن ینسأ فى أجله و یعافى بدنه فلیَصِل رَحِمَه.

هر كس دوست مى‏دارد كه اجل و مرگش به تأخیر افتد و تندرست بماند، پس باید صله رحم و پیوند خویشاوند كند.

منصور : این حدیث را نیز نمى‏گویم.

امام : بسیار خوب! حدیث كرد مرا پدرم از پدارنش كه رسول خدا (ص) فرمود: مرد نیكوكارى در همسایگى شخصى كه از خویشاوند نزدیكش بریده بود، در حال احتضار وجان كندن بود. از سوى خدا به فرشته مرگ خطاب شد كه از عمر آن مرد كه قطع رحم كرده چند سال باقى است ؟ عرض شد : سى سال . خداوند فرمود: آن سى سال را به عمر این مرد نیكوكار كه صله رحم كرده ، بیفزائید. 15

در این موقع ،منصور به غلام و خدمتكارش گفت كه عطر و غالیه بیاورند و آنگاه به دست خویش سرو صورت امام را معطر كرد و چهار هزار دینار هم بداد و گفت كه مركب مخصوصش را بیاورند و آنقدر نزدیك آوردند كه در كنار تخت او نگاه داشتند و در آنجا امام را سوار كردند.

راوى حدیث مى گوید: من پیشاپیش امام در حركت بودم و شنیدم آن حضرت این دعا را مى خواند:«الحمدُ لِلّه الّذى ادعوه فیجیبنى ...» عرض كردم : اى فرزند رسول خدا ! این ستمگر جبار، كمى پیش تهدید به شمشیر مى كرد و حتى مسیب را با شمشیرى مأمور قتل شما نمود و من مى‏دیدم شما در موقع ورود، لبهایتان را تكان مى‏دادید و وردى مى‏خواندید كه نمى‏فهمیدم...

امام صادق (ع) فرمود: حالا وقت این حرفها نیست .

شب هنگام شرفیاب شدم؛ امام رشته سخن را به دست گرفت و فرمود: پدرم از جدمان رسول الله روایت كرده كه چون یهود و قبیله فزاره و غطفان همگى بر ضد پیامبر همداستان شدند - چنانكه در قرآن آمده است : «اذ جاوكم من فوقكم ومن اسفل منكم و اذ زاغت الابصار و بلغت القلوب الحناجر و تظنون باللّه الظنونا...» 16 (موقعى كه شما از بالا و پائین محاصره شدید و هنگامى كه چشمهاى شما به دوران افتاد و جانهایتان به لب آمد و به خداوند گمانها بردید...) - آن روز براى پیامبر روز سختى بود و دائماً تو مى‏رفت و بیرون مى‏آمد و به آسمان مى‏نگریست و مى‏فرمود: «ضیقى ، تتسعى» (گرفتارى اى ، فرج و گشایشى). سپس پاسى از شب گذشته بیرون آمد؛ شخصى را مشاهد كرد و به حذیفه فرمود: ببین او كیست؟

حذیفه : او على به ابن طالب (ع) است .

رسول خدا : اى على ! نترسیدى كه جاسوسى از سوى دشمن در كمین تو باشد.

على (ع) : من جان خویش را براى خدا و رسولش بخشیده‏ام . در این شب خواستم پاسدار مسلمانان باشم.

سخن پیامبر با على (ع) به پایان نرسیده بود كه جبرئیل فرود آمد و گفت : اى محمد (ص) ! خداوند سلام فرمود و گفت: ما میزان فداكارى و از جان گذشتگى على (ع) را در این شب دیدیم و به او از دانشهاى پوشیده و اسرار نهفته خود كلماتى اهدا كنیم كه آنها را نزد هیچ شیطان تجاوزگر و سلطان ستمگرى نخواند و در هیچ آتش سوزى ، غرق ، ویرانى، سقوط سقف و دیوار، حمله حیوان درنده و هجوم دزد راهزن بر زبان نیاورد مگر آنكه خداوند هرگونه آسیب و خطر را از او دفع كند و او را در امن و امان قرار دهد و آن كلمات این است : «اللهم احرسنا بعینك التى لا تنام واكنفنا بركنك الذى لایرام...» 17

صحنه پنجم :
در این صحنه، منصور امام را به بغداد فرا خوانده و آن پیش از قتل محمد و ابراهیم پسران عبدالله بن حسن 18 بوده است .

این جریان را شریف رضى الدین به سند خود از محمد بن ربیع، حاجب و دربان منصور چنین نقل كرده است:

روزى منصور در كاخ سبز (گنبدسبز) كه پیش از شهادت محمد و ابراهیم، سرخ نامیده مى‏شد نشسته و آن روز را روز كشتار نام نهاده و جعفر بن محمد علیهما السلام را نیز از مدینه به بغداد آورده بود.

منصور تمام آن روز را در كاخ مزبور گذرانید و پاسى از شب گذشته پدرم را خواست و گفت: اى ربیع! تو مى‏دانى كه نزد من چه منزلتى دارى و چه بسا خبرهائى به من مى‏رسد كه آنها را حتّى از مادر بچه‏هایم پنهان مى‏كنم و فقط تو را گره‏گشاى آنها مى‏دانم.

ربیع :این لطف خدا و مرحمت امیر است و بالاتر از من، ناصح و خیرخواهى نیست .

منصور: چنین است! و هم اكنون به سراغ جعفر بن محمد بن فاطمه برو و او را به همان وضع و حالتى كه یافتى نزد من بیاور، و نگذار حتى لباسش را عوض كند و وضعش را دگرگون نماید.

ربیع: «انّا لِلّه و انّا الیه راجعون» این مأموریت باعث بدبختى من خواهد شد. اگر امام را نزد او بیاورم با این خشمى كه دارد، امام را خواهد كشت و آخرتم تباه خواهد گردید و اگر به دنبال دستور او نروم و امام را نیاورم، خون من و فرزنداننم را خواهد ریخت و دارائیهایم را خواهد گرفت. در این موقع دنیا و آخرت در جلوى چشمم مشخص گردید و بالاخره به سوى دنیا رفتم و آن را برگزیدم.

محمد بن ربیع مى‏گوید: پدرم مرا كه در میان برادرانم به قساوت و سختدلى شهرت داشتم، صدا كرد و گفت: برو سراغ جعفر بن محمد و از دیوار خانه بالا برو و لازم نیست در خانه را به صدا درآورى تا او خود را آماده كند و وضعش را عوض كند، بلكه به یكباره بر او وارد بشو و او را در همان حالتى كه هست جلب كن!

من براى انجام این مأموریت راه افتادم. فقط كمى از شب مانده بود. نردبانى گذاشتم و از دیوار بالا رفتم. امام را در حال نماز دیدم كه پیراهنى به تن و قطیفه‏اى به دور كمر داشت. تا سلام نماز را گفت، گفتم: به دستور امیر حركت كنید.

امام: بگذار دعایم را بخوانم و لباسم را عوض كنم.

محمد بن ربیع: نه، امكان ندارد.

امام: بگذارتنم را بشویم و تجدید وضو كنم.

محمد بن ربیع: این نیز نمى‏شود، معطل نكنید! نباید و نمى‏گذارم وضع سر و صورتتان را عوض نمائید.

پس امام را با همان پیراهن و قطیفه با پاى برهنه و بدون كفش و در حال خستگى حركت دادم. او متجاوز از هفتاد سال داشت. 19 چون مقدارى راه آمدیم، پیرمرد دچار ضعف شد. دلم به حالش سوخت؛ گفتم: سوار شوید! و او بر استرشاكرى كه در كرایه ما بود، سوار شد. سپس به حضور پدرم راه افتادیم و شنیدم منصور به پدرم ربیع مى‏گفت: واى به حالت اى ربیع، اینها دیر كردند، چرا نیامدند؟

سرانجام وقتى چشم پدرم بر جعفر بن علیهما السلام افتاد و او را در آن حال مشاهده نمود، به گریه افتاد، زیرا او از شیعیان اهل بیت بود.

امام: اى ربیع! مى‏دانم كه دل تو با ماست؛ بگذار من دو ركعت نماز گزارم و دعا بخوانم.

ربیع: اختیار با شماست؛ هر چه مى‏خواهید انجام دهید.

پسر ربیع گوید: آنگاه امام دو ركعت نمازى سبك گزارد و دعائى طولانى خواند كه من نفهمیدم چه بود و منصور در این فاصله پدرم را بازخواست مى‏كرد و از علت تأخیر ورود امام مى‏پرسید، تا اینكه دعاى امام تمام شد و پدرم دست او را گرفت و نزد منصور برد.

وقتى امام به صحن ایوان رسید ایستاد؛ سپس با تكان دادن لبهایش دعائى خواند كه من ندانستم چه بود؟ بعد او را وارد حضور منصور كردم و امام در جلوى او ایستاد. منصور نگاهى به امام انداخت و (با گستاخى تمام) گفت: اى جعفر! چرا از این همه حسد، كینه و دشمنى‏ات نسبت به خانواده عباس دست نمى‏كشى و خداوند هر روز بر شدت حسد و ناراحتى‏ات مى‏افزاید؟!

امام: اى امیر! به خدا سوگند من این كارهائى را كه تو مى‏گوئى نكرده‏ام. من به بنى امیه كه تو مى‏دانى دشمن‏ترین مردم براى ما و شما بودند و خلافت را به ناحق گرفته بودند، ستم نكردم - با اینكه آنها خیلى به ما ستم مى‏كردند - تا چه رسد به شما كه پسر عمو و خویشاوند نزدیك من هستید و درباره من احسان و نیكى مى‏كنید.

منصور كه روى پوستینى نشسته بود و در طرف چیش پشتى‏اى از خزمعانى قرار داشت و در زیر پوستین شمشیرى را كه هرگاه در كاخ سبز مى‏نشست آن را همراه داشت، آماده نگاه داشته بود، ساعتى بر امام خیره شد؛ سپس گفت: سخن باطل مى‏گوئى و مرتكب گناه شده‏اى! و بعد از زیر متكا و پشتى، پرونده‏اى را بیرون آورد و آن را به طرف امام پرتاب كرد وگفت: اینها نامه‏هاى شماست به مردم خراسان كه آنها را به پیمان شكنى و مخالفت با ما دعوت كرده و به اطاعت و پیروى خود فرا خوانده‏اید.

امام صادق: به خدا سوگند - اى امیر! من چنین كارى نكرده‏ام و چنین عملى را روا نمى‏دانم و به چنین چیزى عقیده ندارم و اصولاً معتقدم كه باید مطیع و فرمانبر شما بود؛ بخصوص كه من پا به سن گذاشته‏ام و دیگر حال و حوصله اینگونه كارها را ندارم و اگر ناگزیر تصمیمى درباره من دارید مرا در برخى زندانهاى خود حبس كنید تا مرگ من فرا رسد كه آن نزدیك است .

منصور: نه، هرگز!

سپس چشمانش بر جائى خیره شد و دستش را بر قبضه شمشیر برد و به مقدار یك وجب آن را بیرون آورد.

ربیع مى‏گوید: تا این وضع را دیدم، گفتم: «انا لله و انا الیه راجعون» به خدا سوگند امام از دست رفت. امّا دیدم منصور شمشیر را در غلاف كرد و ادامه داد: اى جعفر! آیا شرم ندارى با این كهنسالى و با این نسب، خلاف مى‏گوئى و میان مسلمانان اختلاف ایجاد مى‏كنى؟ تو مى‏خواهى خون بریزى و آشوب راه بیندازى و میان پادشاه و ملت را به هم بزنى !

امام: نه به خدا سوگند، اى امیر! من نكرده‏ام و این نامه‏ها از من و به خط و مهر من نیست .

باز منصور دست به قبضه شمشیر برد و این بار به اندازه یك گز آن را از غلاف بیرون آورد.

گفتم: «انا لله و...» امام كشته شد و در دل خود گفتم اگر فرمان دهد كه امام را به قتل برسانم، مخالفت خواهم كرد (چون گمان داشتم شمشیر را به دست من دهد و فرمان قتل امام را صادر كند) و تصمیم گرفتم كه اگر چنین دستورى دهد، خود منصور را بكشم، هر چند كه خود و فرزندانم و دار و ندارم به خطر افتد و از عمل و كار زشت خود كه قبلاً در دل داشتم توبه كردم.

خلاصه، منصور امام را سرزنش مى‏كرد و او پوزش مى‏خواست كه در این هنگام او همه شمشیر جز اندكى را از غلاف بیرون كشید و این بار هم گفتم: «انا لله و...» ؛ به خدا قسم امام شهید شد. اما باز منصور شمشیر را غلاف كرد و ساعتى خیره ماند و سپس سربلند كرد و گفت: به گمانم راست مى‏گوئى. اى ربیع! آن زنبیل را بیاور!

آوردم. منصور دست در آن كرد و مقدارى عطر و مواد خوشبو از آن بیرون آورد و سر و صورت امام را معطر ساخت و محاسن امام كه سفید بود از غالیه مشكین شد و آنگاه به من دستور داد كه او را بر اسب ویژه‏اى كه خود بر آن سوار مى‏شد، سوار كنم و مبلغ ده هزار درهم نیز به امام بدهم و با كمال احترام امام را تا منزلش مشایعت كنم و به او عرض كنم كه مخیر است در بغداد بماند و یا به مدینه برگردد.

ربیع مى‏گوید: ما از نزد منصور بیرون آمدیم و من از سلامت امام شاد و خرسند بودم و در عین حال متعجب از اینكه منصور چه تصمیم خطرناكى داشت و چگونه امام به لطف خدا از آسیب او محفوظ ماند و از كارهاى خداى عزوجل هیچ تعجبى نیست .

وقتى به حیاط خانه رسیدیم، عرض كردم: اى فرزند رسول خدا! البته از كارهاى خداى عزوجل تعجبى نیست و من در شگفت نیستم از آنچه این مرد درباره شما كرد و خداوند شما را در تحت حمایت خویش قرار داد، ولى مى‏شنیدم شما پس از آن دور ركعت نماز، دعائى مى‏خواندید كه چیزى از آن نفهمیدم ؛ فقط این اندازه مى‏دانم كه دعائى طولانى بود و مى‏دیدم كه شما در صحن حیاط لبهایتان را تكان مى‏دادید و چیزى مى‏گفتید كه من متوجه نشدم .

امام صادق: آرى، اما اولى دعاى غم و سختیهاست و من این دعا را تاكنون بر احدى نخوانده بودم و امروز آن را به جاى دعاى طولانى‏اى كه هر روز پس از نماز مى‏خواندم خواندم. و اما دعائى كه زیر لب مى‏خواندم دعائى است كه رسول خدا (ص) در روز جنگ احزاب ،وقتى دشمن و مشركان، مدینه را مانند نگین انگشترى محاصره كرده و در میان گرفته بودند - آنچنانكه در قرآن مجید آمده است: «واذ جاؤكم من فوقكم...» - خواند.

سپس امام دعا را براى ربیع قرائت فرمود.20

امام: اى ربیع! اگر از آن بیم نداشتم كه منصور را خوش نمى‏آید همه این مال (ده هزار درهم) را به تو مى‏بخشیدم، ولى در عوض آن زمینى را كه تو در مدینه از من مى‏خواستى و حاضر بودى به ده هزار دینار بخرى و من نمى‏فروختم، الان آن را به تو دادم .

ربیع: اى فرزند رسول خدا! من به آن دعاهاى علاقمندم. اگر آنها را به من مرحمت كنى، احسان و نیكوئى كرده‏اى و اكنون به آن زمین احتیاجى ندارم.

امام: ما اهل بیت اگر چیزى را به كسى بخشیدیم، دوباره آن را پس نمى‏گیریم. هم نسخه دعاها را به تو مى‏دهم و هم سند زمین را به تو تسلیم مى‏كنم. ربیع مى‏گوید: طبق دستور منصور امام را تا منزل او همراهى كردم و او بدست خویش سند و قباله زمین را براى من نوشت و دعاى حضرت رسول (ص) و دعاى دیگر را كه بعد از نماز خوانده بود، براى من املاء فرمود. آنگاه گفتم: اى فرزند رسول الله! منصور عجله فراوان داشت و مرتب اصرار مى‏ورزید كه شما را نزد او حاضر كنم، اما شما با صبر و حوصله آن دعاى طولانى را مى‏خواندید؛ گویا از او نمى‏ترسیدید!؟

امام: آرى من دعائى را كه پس از هر نماز صبح مى‏بایستى بخوانم مى‏خواندم و آن دو ركعت نماز، نماز صبح بود كه مختصر گزاردم و بعد آن دعا را خواندم .

ربیع: آیا از ابوجعفر (منصور) نمى‏ترسیدید كه او نقشه‏اى براى شما داشت؟

امام: چه نقشه‏اى؟! باید از خدا بیم داشت نه از او! خداوند عزوجل در دل من خیلى با عظمت‏تر است .

ربیع مى‏گوید: از این جریان مدتى گذشت و این معنى در دل من بود كه چگونه منصور، نخست نسبت به امام آن گونه خشم گرفته و از دست او ناراحت بود، ولى بعد آنچنان احترامش كرد كه گمان ندارم درباره كسى آن گونه رفتار كند. تا اینكه روز خلوتى پیش آمد و دراندرون، او را سر حال یافتم؛ گفتم: اى امیر! كارى عجیب از شما مشاهده كردم .

منصور :چه كار عجیبى ؟

ربیع: شما بر جعفر بن محمد صادق (ع) آنچنان خشم گرفته بودید كه نسبت به احدى حتى عبدالله بن حسن و دیگران آنگونه عصبانى نبودید، بطوریكه خواستید او را با شمشیر بكشید و شمشیر را هم یك وجب از غلاف بیرون آوردید؛ سپس به سرزنش پرداختید و باز شمشیر را یك ذرع از غلاف بیرون كشیدید و باز (منصرف شدید) و به ملامت و توبیخ پرداختید و بارسوم بیشترین قسمت شمشیر را از غلاف درآوردید و شك نداشتم كه این بار او را مى‏كشید. ولى وضع كاملاً دگرگون شد و آن خشم و غضب جاى خود را به رضا و خشنودى داد و به من فرمان دادید كه عطر آوردم و به دست خود، سروصورت ایشان را معطر كردید ؛ آن هم با عطر و غالیه‏هائى كه ولیعهدتان مهدى و اعمامتان را با آنها معطر نمى‏كردید و به او مبلغ قابل توجهى صله دادید و فرمودید او را تا خانه‏اش با احترام تمام مشایعت كنم.

منصور: این سر و راز را نباید فاش ساخت. اى ربیع! این جریان را نباید با كسى در میان بگذارى نمى‏خواهم به گوش بنى فاطمه برسد و آنان بر من فخر بفروشند! همین (ریاست و حكومت) را كه داریم براى ما بس است ؛لیكن این راز را از تو پنهان نخواهم كرد. ببین گوشه و كنار هر كه هست او را دور كن!

ربیع مى‏گوید: من همه كسانى را كه در اطاقهاى اطراف بودند دور كردم و پیش منصور برگشتم و او دوباره از من خواست كه اطراف را كنترل كنم واحدى را نگذارم در آن حوالى باشد و من چنین كردم. آنگاه منصور رو به من كرد و گفت: در اینجا جز من و تو كس دیگرى نیست. اگر این راز فاش شود، تو و فرزندان و تمام خانواده‏ات را خواهم كشت و همه دارائى‏ات را خواهم گرفت.

ربیع :خداوند امیر را از گزند آفات حفظ كند.

منصور: اى ربیع! من تصمیم به قتل جعفر (ع) داشتم و هیچ عذرى را از او نمى‏خواستم بپذیرم و به هیچ سخنش نمى‏خواستم گوش فرا دهم. بار اول كه خواستم او را بكشم، رسول خدا در برابر م مجسم شد و در حالتى كه پنجه‏هاى دستش باز و آستینهایش بالا بود و چهره‏اى گرفته و عبوس داشت، میان او و من مانع گردید؛ من صورت را از او برگرداندم براى بار دوم كه قصد قتل جعفر(ع) كردم و شمشیر را بیشتر از بار نخست بیرون كشیدم، باز رسول الله را مشاهد كردم كه فوق‏العاده به من نزدیك شده و قصد مرا دارد كه اگر من جعفر را مى‏كشتم، او هم مرا مى‏كشت؛ لذا دست نگاه داشتم اما مجدداً به خود جسارت و جرأت بخشیدم و گفتم گویا چشمانم سیاهى مى‏رود ومثل جن‏زده‏ها شده‏ام. پس همه شمشیر را از غلاف بیرون آوردم؛ باز رسول الله در برابرم مجسم شد، در حالتى كه بازوانش را گشوده، آستین بالا زده، چهره برافروخته، ترشروى و عصبانى بود؛ حتى نزدیك بود دست روى شانه من گذارد. پس ترسیدم به خدا قسم اگر كارى كنم او نیز كار خود را بكند؛ از این رو دیدى كه حال من دگرگون شد وخشم خود را فرو خوردم. اى ربیع! حق بنى فاطمه را جز مردمان نادان و بى بهره از دین و به دور از شریعت انكار نمى‏كند، ولى تو نیز این ماجرا را نباید به كسى بازگو كنى.

محمد بن ربیع گوید: پدرم این جریان را تا منصور زنده بود براى من بازگو نكرده بود، و من نیز لب به آن نگشودم مگر پس از درگذشت مهدى، موسى و هارون و پس از قتل محمد امین .21

صحنه ششم:
رضى الدین بن طاووس مى‏نویسد: این صحنه هنگامى اتفاق افتاد كه منصور، امام را براى بار دوم پس از به قتل رساندن محمد و ابراهیم پسران عبدالله بن حسن 22 به بغداد جلب كرد.

صفوان بن مهران جمال این ماجرا را چنین نقل كرده است: مردى از قرشیان مدینه از تیره بنى مخزوم، پس ازقتل محمد وابراهیم نزد ابوجعفر منصور درباره امام جعفر صادق (ع) سعایت و سخن چینى كرد و گفت: جعفر صادق (ع) ،معلى بن خنیس را براى جمع آورى پول از شیعیانش مى‏فرستاده و با این پولها محمد بن عبدالله را مدد مى‏رسانده است .

منصور كه پس از شنیدن این گزارش از شدت خشم انگشتانش را مى‏خورد، به عمویش داود بن على 23 - والى مدینه - نوشت كه هر چه زودتر و بدون معطلى امام را به نزد او اعزام كند.

داود نامه منصور را خدمت امام صادق (ع) فرستاد و پیغام داد كه فردا بدون كوچكترین تأخیر به سوى بغداد حركت كند.

صفوان گوید: من در این موقع در مدینه بودم و امام كسى را به سراغم فرستاد و مرا خواست و من حضور امام شرفیاب شدم فرمود: مركبى براى ما فراهم كن كه ان شاء الله مى‏خواهیم فردا به سوى عراق عزیمت كنیم. و همانوقت به پا خاست و من نیز به همراه آن حضرت به طرف مسجد النبى راه افتادم.

وقتى امام وارد مسجد شد، وقت میان نماز ظهر و عصر بود. امام چند ركعت نماز خواند و دست به دعا و نیایش برداشت و به یاد دارم این دعا را مى‏خواند: «یا من لیس له ابتداء ولا انتهاء و یا من لیس له امد و نهایه...»24

فرداى آن روز ناقه‏اى جهت مسافرت امام فراهم كردم و آن حضرت به سوى عراق عزیمت نمود و پس از ورود به شهر ابوجعفر 25 به طرف خانه منصور به راه افتاد و اجازه ورود خواست. پس اجازه داده شد.

صفوان مى‏گوید: بعضى از اشخاصى كه امام را نزد ابوجعفر دیده بودند، به من خبر دادند كه وقتى امام جعفر صادق (ع) وارد مجلس شد، منصور او را نزدیك خود و در كنارش نشانید و سپس گزارشى را كه آن مرد قرشى درباره امام داده بود، مطرح كرد و آن را به دست امام داد تا بخواند و امام آن را از اول تا آخر خواند.

منصور: اى جعفر بن محمد! این چه پولى است كه معلى بن خنیس براى شما جمع آورى مى‏كند؟

امام: پناه به خدا، چنین چیزى صحت ندارد، اى امیر!

منصور: آیا مى‏توانید براى تبرئه خود قسم طلاق و عتق بخورید؟26

امام: بلى، به خداوند سوگند یاد مى‏كنم كه چنین چیزى حقیقت ندارد.

منصور: نه، بلكه باید به طلاق و عتاق قسم بخورید.

امام: آیا قسم به خداوند كه جز او معبودى نیست شما را خشنود نمى‏كند؟!

منصور: فقه و دانشتان را به رخ من نكشید!

امام: پس دانش و فقاهتا من كجا رفته است، اى امیر!

منصور: این سخنها را رها كنید! من هم اكنون شما را با آن مردى كه این گزارش را آورده است، روبرو مى‏كنم.

مرد قرشى را حاضر مى‏كنند و دوباره در حضور امام گزارش مزبور خوانده مى‏شود و آن مرد گزارش خود را تأیید مى‏كند و مى‏گوید: آرى ،همین جعفر بن محمد كه اینجا حاضر است این كار را انجام داده است .

امام: اى مرد، مى‏توانى سوگند یاد كنى كه این گزارش تو درست است؟

مرد قرشى: آرى، قسم به خداوندى كه جز او معبودى نیست و اوست طالب، غالب، حى و قیوم...

امام: در قسم خوردنت شتاب نكن و اینگونه كه من مى‏گویم، سوگند یاد كن!

منصور: مگر سوگند و قسم او چه عیب داشت؟

امام: خداوند حى و كریم است و شرم دارد از اینكه بنده‏اش را كه او را ثنا مى‏گوید، عذاب كند؛ امّا - اى مرد - آنگونه كه من تلقین مى‏كنم قسم بخور: از حول و قوه الهى برائت مى‏جویم و به حول و قوه خویشتن پناهنده‏ام كه من در این سخن خود صادقم و خیرخواه و نیكوكار.

منصور به مرد قرشى: اى مرد! آنگونه كه ابوعبدالله مى‏فرمایند قسم بخور!

آنگاه مرد قرشى همانگونه كه امام صادق (ع) تلقین فرموده بود، سوگند یاد كرد و هنوز جمله‏اش به پایان نرسیده بود كه درجا به بیمارى پیسى و جذام سخت دچار شد و افتاد و مرد.

منصور كه از مشاهده این صحنه بشدت دچار ترس و وحشت شده و تنش به لزره افتاده بود، خطاب به امام صادق (ع) گفت: بفرمائید اگر مایلید، به حرم جدتان رسول الله برگردید و اگر بخواهید، نزد ما بمانید كه در احترام و خدمت شما خواهیم كوشید. به خدا قسم بعد از این ،گزارش و سخن احدى را درباره شما نخواهیم پذیرفت. 27

صحنه هفتم :
این واقعه را محمد بن عبدالله اسكندرى روایت كرده و شریف ابوالقاسم (ابن طاووس) آن را در كتاب «مهج الدعوات» آورده است .

اسكندرى كه از ندیمان، خواص و راز داران ابوجعفر منصور بوده است، مى‏گوید: روزى وارد شدم، دیدم منصور سخت اندوهگین و مغموم است ونفسهاى سرد مى‏كشد. گفتم: امیر به چه مى‏اندیشند؟

منصور: اى محمد! قریب یكصد تن یا بیشتر از بنى فاطمه را كشته‏ام 28 امّا پیشوا و رهبر آنها هنوز زنده است .

اسكندرى:او كیست؟

منصور: جعفر بن محمد صادق .

اسكندرى:اى امیر! او مردى است كه اشتغال به عبادت وبندگى خدا او را سخت نحیف و ناتوان كرده است و به سبب همین اشتغال، به فكر حكومت و خلافت نیست .

منصور: اى محمد! مى‏دانم كه تو به او عقیده‏مندى و او را امام مى‏دانى؛ اما سلطنت عقیم و نازاست و من سوگند خورده‏ام كه همین امروز را شب نكنم مگر آنكه كار او را بسازم.

اسكندرى گوید: از شنیدن این سخن دنیا در نظرم تیره و تار شد. سپس او جلاد و شمشیر زن را فراخواند وگفت: من ابو عبدالله الصادق را حاضر خواهم كرد و با او به گفتگو خواهم پرداخت؛ هر وقت عرقچین از سر برداشتم، آن رمزى است میان من و تو كه فورى گردن او را بزنى!

وقتى كه امام را حاضر كردند، من او را در صحن خانه مشاهد كردم و دیدم كه لبها (مباركش) تكان مى‏خورد و دعائى مى‏خواند. نمى‏دانستم چه مى‏خواند، اما همینقدر دیدم كاخ همچوم كشتى در اقیانوسى مواج، در تلاطم و حركت است و منصور را دیدم كه پا برهنه و سرباز در حالتى كه تنش مى‏لزید و دندانهایش به هم مى‏خورد و رنگ به رنگ مى‏شد، بازوى امام صادق (ع) را گرفت و بر روى تخت خویش نشانید و مانند خدمتكارى در برابر امام زانو زد وگفت: اى فرزند رسول خدا! چرا در این ساعت به خود زحمت دادید و آمدید؟

امام: من ازفرمان خدا و رسول اطاعت كردم و به دستور امیر آمده‏ام .

منصور: من شما را در این ساعت نخواسته بودم، نوكر من اشتباه كرده و بد فهمیده است. - و بعد به امام عرض كرد: - هر امرى دارید، بفرمائید كه اطاعت مى‏شود.

امام: تقاضاى من آن است كه بى جهت مزاحم من نباشى و مرا آزار ندهى.

منصور: چشم! چنین مى‏كنم. فرمایش دیگرى ندارید؟!

امام بسرعت تمام از مجلس بیرون آمد و رفت و من خدا را سپاس فراوان گفتم (كه امام از خطر جست). سپس منصور رختخواب خواست و تا پاسى از شب خوابید. نصف شب بود كه بیدار شد و من بالاى سر او بودم. تا مرا دید خوشحال شد و گفت: بیرون نرو، تا من نماز را قضا كنم و با تو سخنى دارم.

اسكندرى مى‏گوید: پس از آنكه منصور نمازش را قضا كرد جریانات هول‏انگیز و ترسناكى را كه به هنگام احضار امام صادق (ع) رخ داده و او را ترسانده بود و همان حوادث سبب شد كه از قتل امام صرف نظر كند و در اكرام و احترام او بكوشد، براى من تعریف كرد.

من گفتم: اى امیر! اینها كارهاى شگفتى نیست. چون جعفر بن محمد (ع) وارث علوم پیامبر و جدش امیرالمؤمنین (ع) است. اگر اسماء الله و دیگر دعاهائى را كه نزد اوست بر شب تیره و تار بخواند، روز روشن مى‏شود و روز روشن تبدیل به شب ظلمانى مى‏گردد و هرگاه آنها را بر امواج خروشان دریاها بخواند، دریاها آرام مى‏گیرند.

اسكندرى مى‏گوید: چند روز بعد، از منصور اجازه خواستم كه به زیارت و دیار امام بروم و او اجازه داد و مانع نشد. وقتى به حضور امام رسیدم سلام گفتم و عرض كردم: اى سرور من! شما را قسم مى‏دهم به حق جدتان محمد رسول الله (ص)، دعائى را كه به هنگام ورود به مجلس منصور مى‏خواندید به من تعلیم دهید.

امام قبول فرمود و آنگاه پس از آنكه شمه‏اى پیرامون اهمیت دعاى مزبور بیان كرد، دعائى را كه بسیار طولانى است، به من تعلیم فرمود. 29

این بود برخى صحنه‏ها و وقایعى كه امام صادق (ع) در آنها، معجزه آسا و بطور خارق العاده از گزند و شر منصور رهائى یافته، و با خواندن دعا و نیایش به درگاه ربوبى از سوء قصد آن سلطان ستمگر نجات پیدا كرده است و سید بن طاووس دو صحنه دیگر نیز از نوع همین صحنه‏ها آورده كه منصور در آن قصد ریختن خون امام را داشته است.30

برخى از این وقایع و صحنه‏هاى گرفتارى امام و نجات آن بزرگوار را ازقتل در پرتو دعا و نیایش، عده‏اى از مؤلفان و تراجم نگاران ذكر كرده‏اند، مانند: شبلنجى در «نورالابصار»، سبط بن جوزى در «تذكره»، ابن طلحه و «مطالب السؤل»، ابن صباغ در «فصول مهمه»، ابن حجر در «صواعق محرقه» قندوزى در «ینابیع الموده» كلینى در «كافى»، مجلسى در «بحارالانوار» ابن شهر آشوب در «مناقب»، شیخ مفید در «ارشاد» و دیگر علما و دانشمندان.

 

پى نوشتها:
1- رضى الدین ابوالقاسم على بن موسى حسنى حلى از خاندان طاووس، جامع صفات برجسته و فضائلى همچون علم، عبادت، زهد، شعر، ادب، بلاغت، انشاء وترسل بوده كه كرامتهاى عالیه‏اى هم بدو منسوب است و او را زاهدترین و عابدترین مردم زمان خویش دانسته‏اند. علاوه حلى در «اجازات كبیره»اش مى‏گوید: رضى الدین على صاحب كراماتى است كه برخى را خود و برخى دیگر را پدرم رحمة الله علیه براى من روایت نموده‏اند. نگاه كنید به «كنى والقاب» مرحوم قمى، ج 1، ص .327 «مترجم».

2- منصور عباسى در روزهاى حیات امام صادق (ع) سه بار حج گزارد به سالهاى: 140 و 144 و 147 ق. و پس از شهادت امام نیز دوبار سفر حج كرد. به سالها: 152 و 158 ق. كه در این آخرین، حج را نتوانست به پایان برساند و به هلاكت رسید. مراجعه كنید به تاریخ یعقوبى، ج 2، ص 364 - 380 ، چاپ بیروت. ظاهراً منصور در هر سه نوبت امام صادق (ع) را احضار كرده و قصد قتل آن حضرت را داشته است .

3- الحدید /15.

4- الاعراف /95 - 97.

5- النجم /33 - 40.

6- امام این چند آیه قرآنى را به عنوان پند و اندرز و اخطار خوانده است ، بلكه منصور بیدار و متوجه زشتكارى خویش شود و بیگناهان را روى وهم و خیال نكشد و بداند كه هر انسانى مسؤول اعمال خویش است و به گناه دیگران موأخذه نمى‏شود.

7- دنباله این حدیث و ماجرا را در بخش مواعظ و اندرزهاى امام بخوانید.

8- نگاه كنید به كتاب شریف مهج‏الدعوات ،ص 177 الى 184 ، افست از چاپ سنگى . ما كلیه دعاهائى كه در این فصل آمده و نیز دیگر دعاهائى كه از امام صادق (ع) به دست ما رسیده است را در كتابى به نام «دعاءالصادق» گرد آورده‏ام . این كتاب بالغ بر 400 صفحه رقعى مى‏شود.

9- مهج الدعوات ،ص 185.

10- همانجائى كه مكه و مدینه واقع است و مسكن ابوذر قبل از سلام و تبعیدگاه او پس از اسلام بوده و در همانجا هم درگذشته و به خاك سپرده شده است .

11- منظور منصور، محمد بن عبدالله بن حسن است كه علیه حكومت عباسیان قیام كرده بود. پس، این صحنه باید به سال 144 ق رخ داده باشد كه هنوز محمد در خفا بسر مى‏برده و خود را آشكار نكرده بود و شاید صحنه‏هاى اول ودوم در سالهاى 140 و 147 ق. اتفاق افتاده است و بیان ونقل مرحوم سید بن طاووس به ترتیب سال حادثه نیست، بویژه آنكه او به سال واقعه اشاره ندارد.

12- مهج‏الدعوات ، ص 187.

13- مهج‏الدعوات ، ص 187.

14- مهج الدعوات، ص . 188 و این سخن امام كه فرمود: «از عمر چیزى نمانده» معلوم مى دارد كه این صحنه نزدیكیهاى وفات امام رخ داده و از حوادث سال 147 ق. است و این حج منصور در سال مزبور بوده، الا اینكه تصریح نخستین او مبنى بر عدم خروج محمد مشعر بر آن است كه این حج به سال 144 ق بوده است و شگفت‏تر آنكه او سخن امام را در مورد اینكه كدامیك اول ، از دنیا خواهند رفت، تصدیق مى نماید ، مع ذلك اینهمه آزار و اذیت متوجه امام مى كند!

15- مقصود منصور بر امام پوشیده نبوده و جز این نیست كه امام عمداً خواسته است احادیث صله رحم را بر وى بخواند تا بلكه او به وظیفه‏اش در ارتباط با ارحام وخویشاوندان خود آشناتر گردد.

16- الاحزاب /10.

17- كامل این دعا را در كتاب شریف «مهج‏الدعوات » سید بن طاووس طاب ثراه صفحه 192 بخوانید و ما این صحنه‏ها را با متن كتاب مزبور مطابقت داده‏ایم . «مترجم».

18- محمد و ابراهیم پسران عبدالله بن حسن به سال 145 ق. به شهادت رسیده‏اند و منصور به سال 146 ق. به بغداد منتقل شده است . بنابراین فراخوانده شدن امام به بغداد پیش از شهادت آن سروران ، صحیح به نظر نمى رسد . شاید كوفه صحیح باشد و اشتباه از نویسندگان و ناسخان ویا راوى باشد و اگر بغداد ناگزیر صحیح باشد پس، احضار بعد از قتل آنان صورت گرفته است .

19- سن امام از هفتاد متجاوز نبوده، اما چون بدنى نحیف و شكسته داشته است، محمد بن ربیع پنداشته كه امام بیشتر از هفتاد سال دارد.

20- متن دعا را در كتاب شریف «مهج الدعوات»، ص 196 بخوانید.

21- مهج الدعوات ، ص 192 - . 198

22- قتل این دو امامزاده بزرگوار به سال 145 ق. رخ داد وما درپانویسى صحنه پنجم یادآور شدیم كه این صحنه نمى‏توانسته است در بغداد روى دهد مگر آنكه پس از شهادت آنان اتفاق افتاده باشد. امام صادق (ع) پس از انتقال منصور به بغداد فقط دو سال زنده ماند و بعید است كه منصور در عرض دو سال امام را بیش از یكبار به بغداد خواسته باشد.

23- و او همان است كه معلى بن خنیس را به شهادت رساند و اموال او را گرفت و نسبت به امام نیز سوء قصد داشت؛ لیكن در اثر نفرین امام به هلاكت فورى دچار گشت و مرد. این مطلب در بخش دعاهاى مستجاب امام خواهد آمد.

24- مهج‏الدعوات، ص 199.

25- منظور شهر بغداد است كه ابوجعفر منصور آن را بنیاد نهاد ولذا بدو منسوب است و به سال 146 ق. پایتخت عباسیان به این شهر منتقل شد وشاید در همین سال، منصور امام را جلب كرد، نه در سال 145 ق. كه در متن كتاب آمده است .

26- در این نوع قسم، شخص سوگند مى خورد كه زنش مطلقه و بردگانش آزاد باشند اگر چنین و چنان باشد . منصور خوب مى دانسته است كه در فقه اهل بیت این نوع قسم اعتبار شرعى ندارد و قسم خوردنده هر چند بدروغ قسم یاد كند، نه زنش مطلقه مى شود و نه بردگانش آزاد مى‏گردند؛ مع ذلك مى خواسته است به امام اهانت كند مقام او را پائین بیاورد و عملاً فقه امام صادق (ع) را به رسمیت نشاند و این معنى كاملاً از گفتگوى فى مابین واضح است.

27- این كرامت امام جعفر صادق (ع) را جمعى از علماى اهل سنت از آن جمله : شبلنجى در «نورالابصار» سبط بن جوزى در «تذكره»، ابن طلحه در «مطالب السؤول» ابن صباغ مالكى در «الفصول المهمه» ، ابن حجر در «الصواعق المحرقه» و دیگران در مقام ترجمه و شرح حال آن امام والا مقام آورده‏اند.

28- به نظر مى رسد این صحنه نیز پس از شهادت محمد و ابراهیم بوده است؛ زیرا جنگ مدینه، با خمرا و زندانهاى هاشمیه عده زیادى از علویان را از میان برده بود علاوه بر كسانى كه به قتل صبر، شهید شده بودند وشاید در این واقعه نیز امام را به بغداد جلب كرده است .

29- مهج‏الدعوات ، ص 203 و بعد.

30- مهج‏الدعوات ، ص 212 و بعد.

---

صفحاتى اززندگانى امام جعفر صادق (ع) ، محمد حسین مظفر ، ص 165 - 187.

فقه و فقاهت
فقه عبارت است از فهم و شناخت احكام فرعى از طهارت تا دیات و این احكام از ادله اربعه استنباط مى‏شود كه مفصل‏ترین و مشروح‏ترین آنها سنت مى‏باشد كه نزد شیعه عبارت است از حدیث پیامبر و اهل بیت.

پس كتابهاى شیعه در این زمینه برگرفته از همان ادله چهارگانه است و بیشترین بخش حدیث را حدیث امام صادق (ع) تشكیل مى‏دهد و هرگاه احادیث مروى از آن حضرت نبود، استنباط احكام بر دانشمندان دشوار بود. و نه تنها فقها و دانشمندان شیعه از بوستان دانش امام جعفر صادق (ع) بهره برده‏اند، بلكه بیشترین فقیهان اهل سنت كه معاصر آن حضرت بوده‏اند، مانند ابوحنیفه، سفیانها، ایوب و غیرهم ریزه خوار خوان پر نعمت دانش امام بوده‏اند و چنانكه ابن ابى الحدید مى‏نویسد، فقه مذاهب اربعه اهل سنت به فقه الصادق (ع) بر مى‏گردد. 1

آلوسى در مختصر «تحفه اثنى عشریه» مى‏نویسد: این ابو حنیفه كه در میان اهل سنت مایه فخر و مباهات است با صراحت تمام مى‏گوید: «لولا السّنتان لهلك النعمان» و منطورش همان دو سالى است كه به حضور امام آمده و از محضر آن حضرت دانش اندوخته است .

حق آن است كه حضرت امام جفعر صادق (ع)، یگانه فیه جهان اسلام شمرده شود و دلیل بر این مدعا همین كثرت راویان و فراوانى حدیث و روایت از آن حضرت است و هر كس كتب حدیثى را بررسى كند به فراوانى احادیث امام صادق و كثرت راویان و محدثان از آن بزرگوار، واقف خواهد شد.

البته فقهاى زیادى هم عصر امام بوده‏اند كه از هیچیك این اندازه (بلكه خیلى پائین‏تر از آن) حدیث روایت نشده و در بازار دانش و فرهنگ، هیچكدام این اندازه علم و فقاهت عرضه نكرده‏اند و هیچ مطلبى از آن حضرت سؤال نشده كه در پاسخ مانده باشد.

فقه در حقیقت، آئین زندگى و برنامه حیات انسانى است و دین جز در پرتو فقه شناخته نمى‏شود( به عبارت دیگر زندگى انسان منهاى دین شكلِ صحیح نمى‏گیرد و دین هم بدون فقه و فقاهت مفهوم درست پیدا نمى‏كند).

لذا مشاهد مى‏كنیم كه امام صادق (ع) شاگردان و اصحاب خود را به تفقه در دین (فهمیدن و شناخت دین) امر مى‏فرمود و در حدیثى چنین فرموده است: حدیثى كه راجع به حلال و حرام از یك راوى راستگو مى‏شنوى و فرإ؛ ك‏ك مى‏گیرى، بهتر است از دنیا و طلا و نقره‏هاى آن. 2

در حدیثى دیگر: هرگز طلب دنیا تو را از فراگیرى و آموختن دین باز ندارد؛ زیرا طالب دنیا گاهى كامیاب است و دیگر بارنا كام و هلاك. 3

و در حدیث سوم، به عنوان ترغیب به تفقه و فهم دین فرمود:
لیت السّیاط على روس اصحابى حتّى یتفقهوا فى الحلال و الحرام. 4
كاش تازیانه بر سر یاران من فرود مى‏آمد و آنها را وادار مى‏كرد كه در شناخت حلال و حرام فقیه و دانا شوند.

و در حدیث چهارم فرمود:
تفقهوا فى الدّین فانّه من لم یتفقه فى الدین فهوا أعرابى. 5
از امام جعفر صادق (ع) از تفسیر آیه «و من یوتِ الحكمة فقد أُوتى خیراً كثیراً»6 و معنى حكمت سؤال مى‏شود؛ در پاسخ مى‏فرماید: حكمت یعنى شناخت و فهم دین.

و نیز فقیه در نزد امام صادق (ع) كسى است كه حدیث شناس هم باشد:
اعرفوا منازل شیعتنا بقدر ما یحسنون من روایتهم عنّا فانّا لا نعد الفقیه منهم فقیها حتى یكون محدثا.7
منزلت و مقام شیعیان ما را از میزان نقل كردن احادیث ما بفهمید، چون ما كسى را فقیه نمى‏شناسیم مگر آنكه محدث هم باشد.

اخلاق
علم الاخلاق، در ابتدا دانش مدون و مرتبى نبوده است؛ فقط در زمینه‏هاى اخلاقى به برخى آیات كریمه از قرآن حكیم و سخنان سرور پیامبران و وصى و خلیفه او و فرزندان بزرگوارشان (درود خدا به روان همه شان) استناد مى‏شده است.

نخستین تألیف در دانش اخلاق به دست علماى شیعه در اواخر قرن دوم هجرى صورت گرفته و اسماعیل بن مهران فرزند ابونصر سكونى كه از اصحاب و یاران امام هشتم على بن موسى الرضا (ع) و از راویان موثق بشمار مى‏رود، كتابى تحت عنوان «صفة المؤمن و الفاجر» به ریشه تحریر درآورده است و پس از او، ابوجعفر احمد بن محمد بن خالد برقى كه پدر و پسر هر دو از روایان مورد وثوق و از اصحاب امام رضا (ع) و از علماى قرن سوم هجرى بوده‏اند، كتاب «المحاسن» را نوشته است این كتاب از بهترین كتابها است و نویسنده‏اش به سال 274 و یا 280 ق. در قم وفات یافته است .

از دیگر علما و دانشمندان این قرن كه در زمینه اخلاق دست به نگارش كتاب زده‏اند، حسن بن على بن شعبه است كه كتاب «تحف العقول» را تألیف كرده و این كتاب هم از نفیس‏ترین كتب شیعه و مشتمل بر حكمتها و پندهائى است كه از یكایك ائمه اهل بیت روایت گردیده است.

در قرون بعد تألیف و تصنیف درباره اخلاق دامنه پیدا كرد كه بهترین آنها كتاب «اصول كافى» از ثقة الاسلام كلینى است كه به سال 329 ق. درگذشته است. او سالها در تألیف این كتاب زحمت كشیده و گزیده‏اى از روایات و اخبار را در آن گردآورده است و هرگاه نظرى گذرا به صفحات آن بیفكنیم و فصول و ابواب آن را بررسى كنیم، خواهیم دانست كه اخلاق نیكو یعنى چه و دانش و علم امام صادق و اهل بیت علیهم السلام پیرامون اخلاق بر چه پایه بوده است !

از ملاحظه مطالب اخلاقى كه از امام صادق (ع) در این نوشته آورده‏ایم، معلوم مى‏شود كه منبع و سرچشمه اخلاق در مرحله نخست قرآن مجید است و بعد سخنان حكمت‏آمیز رسول اسلام - دارنده خلق عظیم - و سپس بیانات فرزندان گرامى آن حضرت - وارثان علم و دانش ایشان - بویژه جعفر بن محمد صادق (ع).

تفسیر
در میان روایاتى كه به دست ما رسیده است، بخش اعظم آن به تفسیر قرآن مربوط مى‏شود و حتى برخى مفسران اساس كارشان را بر احادیث قرا داده‏اند و اگر شما بخواهید روایات امام صادق (ع) را پیرامون تفسیر آیات بشناسید، باید به «تفسیر مجمع البیان» مراجعه كنید كه بسیارى از احادیث جعفرى در مورد تفسیر، در این كتاب آمده است. مؤلف این كتاب گاهى كه مى‏خواهد به نظر اهل بیت اشاره كند؛ آن را طى ذكر حدیثى خاطر نشان مى‏سازد.

بعلاوه بعضى از دانشمندان شیعى مصنفات متعددى در زمینه آیات الاحكام نگاشته و به شرح و تفسیر آنها پرداخته‏اند، كه در این صدد از روایات و احادیث اهل بیت مایه گرفته‏اند.

نظر به اینكه مطابق حدیث منقول از رسول خدا (ص) از چندین طریق و چندین مورد: «انى تارك فیكم الثقلین كتاب الله و عترتى...» قرآن و عترت ازیكدیگر جدا نیستند، از این معنى در مى‏یابیم كه دانش قرآن نزد اهل بیت است و در هر عصرى تنى از ایشان باید باشند كه عالم قرآننند و در این زمینه علاوه بر حدیث ثقلین، احادیث دیگرى هم وجود دارند كه با یكدیگر هماهنگند. از جمله امام صادق (ع) مى‏فرماید: به خدا سوگند من دانش قرآن را از اول تا آخر مى‏دانم و تمام مطالب این كتاب گویا در میان مشت من است و در آن خبر آسمان، خبر زمین، خبر گذشته و خبر آینده وجود دارد كه خداى عزوجل گوید: فیه تبیان كل شى‏ء.8

و در مورد دیگر، امام انگشتان دستش را گشود و برسینه‏اش نهاد و فرمود: به خدا قسم، همه دانشهاى قرآن در این سینه من است .9

پس ناگزیر در هر عصر و زمانى باید كسى باشد كه عالم به تفسیر قرآن باشد و شاهد بر این، حدیث ثقلین است. وانگهى قرآن رهبر ساكت و بى زبانى است و در آن آیات محكم و متشابه، مجمل و مبین، ناسخ و منسوخ، عام و خاص، مطلق و مقید وجود دارد كه بیشتر این مفاهیم براى مردم نامعلوم است. از سوى دیگر هر گروهى از گروههاى اسلامى مدعى‏اند كه عقاید خود را از قرآن گرفته‏اند و مى‏پندارند تنها آنانند كه به مفاهیم قرآن دست یافته‏اند و در این مقام شواهدى هم ذكر مى‏كنند.

پس قرآن مصدر و اساس عقاید همه گروهها و فرقه‏هاى اسلامى است . پس چه مرجعى وجود دارد كه این اختلافها را فیصله بخشد و شبهات این گروه‏ها را برطرف سازد وپندارهاى این فرقه‏ها را رفع نماید؟

بنابر مضمون حدیث ثقلین، عترت پیامبر، دانایان به قرآنند، و عالم به قرآن در هر عصر و زمانى فقط از این خاندان است و بس. بنابراین در عصر امام جعفر صادق (ع) نیز اگر آن حضرت عالم به قرآن نبوده، پس چه كسى بوده است؟!

بدون تردید، هیچكس مدعى آن نبوده كه در میان اهل بیت به روزگار امام صادق (ع)، فردى داناتر از او به تفسیر و دیگر علوم بوده باشد.

علم كلام
مقصود ما از علم كلام، آن دانشى است كه از هستى و وحدانیت خدا و صفات او و دیگر موضوعات اعتقادى (و باصطلاح ایدئولوژیكى) مانند نبوت، امامت، معاد، عدل و غیره سخن مى‏گوید؛ آن هم نه هر نوع سخنى، بلكه سخنى بر پایه عقل و منطق صحیح. و هرگز منظور ما از علم كلام آن سلسله بحثهائى نیست كه با جدال و نزاع و كشمكش همراه است و بسیارى از انسانها در آن مباحث گمراه مى‏شوند؛ زیرا بر پایه ذهنیات محدود و به قصد غلبه و برترى جوئى و خودنمائى به بحث و سخن مى‏پردازند، نه به هدف حقیقت جوئى و بهره جستن از سرچشمه راستین و اصیل علم و دانش.

پس اگر ما مى‏بینیم كه در برخى از احادیث، از علم كلام سرزنش شده، منظور آن سلسله بحثها و مشاجرات و مجادلاتى است كه فقط به نیتهاى آلوده و به قصد خودنمائى و غلبه، نه به قصد روشن شدن حقایق، و بر پایه توهمات و حدسیات، نه بر مبناى دلیل مسلم قطعى عقلى و منطقى صورت مى‏گیرد؛ زیرا دانشمندانى كه مباحث كلامى را بر پایه و اساس عقلى دنبال مى‏كنند و آنها را از سرچشمه اصلى‏اش مى‏گیرند، بى شك زبانهاى گویاى حق و مدافعان راستین حیقیت و راهنمایان شایسته به سوى ایمانند.

اولین كسى كه در زمینه هستى و لوازم آن، به برهان توسل جسته و به ادله عقلى و حسى هر دو توجه كرده، امیرالمؤمنین على (ع) بوده است. حتى برخى از آنان كه مقام علمى حضرت ابوالحسن على بن ابى طالب (ع) را دانسته یا ندانسته منكر مى‏شوند و در انتساب اینگونه مباحث (كلامى و فلسفى) به آن حضرت تردید مى‏كنند، آن هم فقط به این دلیل كه دانشى بر این پایه‏ها و اصول در آن روزگار شناخته نبوده است، غافلند از اینكه حضرت على (ع) از دانش بیكران لدنى بهره‏مند بوده و از پستان وحى شیر خورده و با منبع و سرچشمه دانش در ارتباط مستقیم بوده است.

مگرنه آن است كه پیامبر درباره او فرمود: «انا مدینه العلم و على بابها»؟ و پس از او نیز فرزندان بزرگوارش راه او را پیش گرفتند و از دانش فراوان خود درباره هستى و هستى بخش به مردم فیض رساندند.

آنان در بحثهاى عقیدتى خود براى مردم اثبات كردند كه خدائى را كه نمى‏شناسند، پرستش نمى‏كنند و از پیامبرى كه آشنایش نیستند، پیروى نمى‏نمایند و از امام و رهبرى كه مقام و منزلتش را نمى‏شناسند، اطاعت نمى‏كنند. بنابراین (در مكتب اهل بیت) شناخت و معرفت پیش از هر دانش و بهتر از هر علم است. چنانكه امام صادق (ع) فرمود: با فضیلترین عبادت، شناخت خداست .10

پس منقول (از این جهت كه منقول است) در پى ریزى این اصول و قواعد نقشى ندارد؛ زیرا در نزد خردمندان، تقلید در معقولات روا نباشد.
البته گاهى در میان ادله نقلى، مطالبى درباره هستى‏شناسى آمده است كه بدون شبهه ارشاد به حكم عقل و یا برانگیختن و هشدار وجدان و فطرت مى‏باشد.

مثلاً آیه «افى الله شك فاطر السموات و الارض؟»و امثال این آیه در قرآن مجید نمى‏خواهد اعتقادى را بر انسان تحمیل كند، بلكه با بیدار باشى، وجدان را به سوى خدا و آثار هستى او متوجه مى‏سازد. همچنین است سخنان منقول ازرسول خدا و عترت پاك او در همین زمینه‏هاى اعتقادى و فكرى كه همگى ارشاد به حكم عقل است و آنان در بسیارى از احادیث خود به ارزش عقل و هدایت و راهنمائیهاى آن توجه دارند؛ از جمله امام صادق (ع) فرموده است:

«العقل دلیل المومن» و «دعامة الانسان العقل» و«لایفلح من لایعقل.» 11
و اگر شما، حدیث امام كاظم (ع) را در پیرامون ارزش خرد و خردمندان كه با هشام بن حكم در میان گذاشته است بخوانید، پى خواهید برد كه امامان چگونه ارزش حقیقى عقل و تعقل را شناخته و مردم را به استفاده از راهنمائیهاى آن دلالت كرده‏اند.

به هر حال در لابلاى احادیث ائمه اهل بیت از این نوع استدلال عقلانى فراوان آمده و همین «نهج البلاغه» جامع شكننده‏ترین برهانها و دلیلهاست كه عقلاى جهان و خردمندان با وجدان را به حیرت وا مى‏دارد؛ همچنان كتب دیگرى نیز اینگونه احتجاجات و مباحثات بر پایه اصول عقلى را گردآورده‏اند كه از جمله آنها مى‏توان از «احتجاج» طبرسى، «اصول كافى»، «توحید»، صدوق و مجلداتى از «بحارالانوار» نام برد و نیز برخى كتابهاى مرحوم مجلسى كه طى آنها به شرح حال امامان و نقل احادیث حكمت‏آمیز آنان پرداخته شده است و اینك ما بخشى از این احادیث و مباحث عقلانى را كه از امام صادق (ع) به دست ما رسیده است، مورد بررسى قرار مى‏دهیم.

هستى‏شناسى و یگانه پرستى
فصولى از احادیث و سخنان امام صادق (ع)، پیرامون هستى‏شناسى و وحدانیت خدایتعالى است، كه از آن جمله است «توحید مفضل»، و آن سلسله درسهائى است كه امام آنها را بر مفضل بن عمرجعفى كوفى یكى از اصحاب و یاران عالم و عامل خویش القاء فرموده و دیگرى رساله‏اى است به نام «هلیله» كه آن نیز از همین مفضل روایت شده است، با این تفاوت كه مفضل رساله نخست را مستقیماً و از دو لب مبارك امام شنیده اما رساله دوم را بطور غیر مستقیم و كتباً از امام روایت نموده است.
 

طب و پزشكى‏
خداوند متعال قرآن را فرو فرستاده و آن را بیان همه چیز قرار داده است. در این كتاب، دانش پزشكى طى دو سه جمله آمده است : «كلوا و اشربوا و لا تسرفوا» . پس جاى شگفتى نیست كه دانایان به علوم قرآن یعنى ائمه اهل بیت، دانایان به طب و پزشكى هم باشند. بعلاوه آنان در بیان طبیعت اشیاء و فواید و مضار آنها و خواص مزاجها آنقدر مطلب گفته‏اند كه نشانگر اطلاعات گسترده آنها نسبت به این دانش است .

یكى از دانشمندان گذشته كلمات امامان را در مورد طب گردآورى كرده و آن را «طب الائمه» نامیده و من گمان دارم این كتاب از بین رفته است ؛
اما مجلسى در «بحارالانوار » و شیخ حر عاملى در «وسائل الشیعه» گاهگاهى از این كتاب، حدیث روایت كرده‏اند.

در علم و آگاهى امام صادق (ع) به علم طب و پزشكى ، كافى است مطالبى را كه او در رساله «توحید مفضل» در بیان طبیعت اشیاء و فواید دواها و فیزیولوژى و شناخت وظایف الاعضاء كه موضوع علم تشریح است، فرموده ، در نظر بگیریم و نیز بحثى كه امام با پزشك هندى داشته و مناظره و گفتگوئى كه با او انجام داده، نشانه وسعت اطلاع و آگاهى امام ششم نسبت به علم پزشكى است .

سخنان امام در امور بهداشتى و پزشكى در لابه‏لاى كتب حدیثى پخش است و گاهى امام مطالبى را فرموده كه تازه دانش پزشكى به آنها دست یافته است و اگر نویسنده‏اى بخواهد در این زمینه كتابى تألیف كند و در آن مطالبى را كه امام طى آنها خواص و فواید اشیاء را مطرح كرده و درمان انواع دردها و بیماریها را ذكر فرموده است، گردآورد كاملاً كارى آسان و در عین حال ابتكارى خواهد بود.

از جمله مطالبى كه امام در مورد بهداشت و طبابت بیان كرده و دانش جدید پزشكى از برخى از آنها پرده برداشته ، مطالبى است كه امام درباره درمان تب بوسیله شستشوى با آب بیان فرموده است . هنگامى كه شخصى راجع به تب با آن حضرت صحبت مى كند، امام در پاسخ مى فرماید كه ما خانواده با ریختن آب سرد بر بدنمان تب را معالجه مى‏كنیم.

و در مورد شستن میوه پیش از خوردن فرمود:
ان لكل ثمرة سمّاً فاذا اوتیتم بها فامسوها الماء و اغمسوها فى الماء.12
روى هر میوه‏اى ممكن است سمى (میكرب ) باشد . پس هر موقع خواستید میوه‏اى را تناول كنید، آب روى آن باز كنید و آن را در میان آب بگذارید.
كه اصولاً بكار بردن دو كلمه «مس» و «غمس» خالى از نكته نیست .
 

علم شیمى
بسیارى از دانشمندان اعتراف كرده‏اند كه امام صادق (ع) علم شیمى را مى‏دانسته و جابربن حیان صوفى طرطوسى نزد او تلمذ مى كرده و این دانش را از وى فرا گرفته است و پانصد رساله در یكهزار برگ در همین مایه تألیف كرده كه آنها در واقع متضمن و در بردارنده رساله‏هاى امام جعفر صادق (ع) مى‏باشند.13

خاورشناسان قدیم و جدید درباره جابر سخن بسیار گفته‏اند و ابن ندیم در «الفهرست» 14 بطور مفصل پیرامون شخصیت او داد سخن داده و كتب زیادى را از وى یاد كرده است كه جابر در زمینه دانشهاى مختلف بویژه شیمى ، پزشكى ، فلسفه و كلام داراى تألیفات بوده است و عادتاً یك انسان معمولى با عمرى طبیعى گنجایش این همه كار، تألیف و تحقیق را ندارد جز نوابغى از بشر و یگانه‏هائى از انسانهائى كه هوشى سرشار و استعدادى فوق‏العاده دارند و زندگیشان در تألیف ، كتاب و تحقیق خلاصه مى‏شود.

ابن ندیم تألیف كتابهائى بر مذهب شیعه را به جابر نسبت داده و از همین جا تشیع او را استنباط نموده است و شاید همین زانو زدن او در حضور امام به قصد تعلم و یادگیرى و همچنین اعتماد امام به او در آموزش این علم، شاهد روشنترى است بر تشیع جابر.
مرحوم شیخ آقا بزرگ تهرانى در «الذریعه» او را از مؤلفان شیعه شمرده و از كتب او «ایضاح» در شیمى را نام برده است . 15

تحقیق در جزوه‏ها و رساله‏هائى كه كراوس خاورشناس انتشار داده روشن مى‏سازد كه جابر از شیعیان امام صادق (ع) بوده و او را امام مفترض الطاعه براى خود مى شناخته و علاوه بر شیمى، دانشهاى دیگر را نیز از امام فرا گرفته است .

خلاصه اینكه مؤلفان و تراجم نگاران اسلامى، جابر را عالمى بلند مرتبه دانسته و او را در عداد مفاخر جهان اسلام بر شمرده‏اند.
جابر غیر از فلسفه و كلام، پیرامون علوم و فنون مختلف اعم از نظرى و طبیعى كه بحث و تحقیق درباره آنها نیازمند وقت و فرصت فراوانى است ، بیش از سه هزار نسخه كتاب و رساله تألیف كرده و شخصیتى با این ویژگى ، براستى شایسته تجلیل و بزرگداشت است و از مفاخر و ذخایر گرانبهاى ملت مسلمان تواند بود.

البته پذیرش این امر براى خاورشناسان سنگین است كه یك مسلمان عرب زبان در قرن دوم هجرى امتیاز دانستن این آراى استوار علمى را داشته باشد و نظریات او پایه‏هاى كل علم شیمى جدید و قدیم محسوب شود؛ از این رو در بررسى كتب و رسائل علمى جابر دچار خبط شده و همچون آدمى كه در تاریكى شب به گردآورى هیزم بپردازد، گرفتار خطا و اشتباهات فراوانى گشته‏اند.

گاهى اصلاً در وجود خارجى جابر در آن عصر تردید كرده‏اند و گاهى در عصر و زمانى كه او در آن مى زیسته است، شك نموده‏اند و در مرحله سوم، در صحت نسبت این كتب و رساله‏ها به او شبهه نموده‏اند و در چهارمین مرحله، درصحت مطالبى كه از او امام صادق (ع) روایت كرده است ، حرف داشته‏اند و بالاخره پنجمین شك و شبهه آنان در شیوه آنان در شیوه نگارش و فصل بندى و ترتیب موضوعى كتابها و رساله‏هاى جابر است كه بزعم مستشرقان، در آن اعصار ناشناخته بوده است .

البته برخى از این شبهه‏ها را اسماعیل مظهر نویسنده و صاحب امتیازمجله «العصور» در مقاله‏اى كه در مجله «المقتطف» نشر داده، مورد انتقاد قرار داده است 16 و نیز احمد زكى صالح در سلسله مقالاتى كه در مجله «رساله مصر» سال هشت نوشته، درصدد نقد و بررسى علمى و حكیمانه آن شبهات برآمده است . 17

این نویسنده بارها به تشیع جابر تصریح كرده و در نقد و بررسى نظر استاد كراوس چنین گفته است : نزد همه كسانى كه علم الكلام و مباحث آنرا مورد بررسى قرار داده‏اند، واضح و آشكار است كه شیعیان فعالترین و پر جنب و جوش ترین فرقه‏هاى اسلامى بوده‏اند و از اولین پایه گذاران مباحثات مذهبى براساس فلسفه شمرده مى شوند و حتى برخى مكتب فلسفى ویژه‏اى به امام على بن ابى طالب (ع) نسبت مى‏دهند . و این حرف احمد زكى براى اثبات صحت آراء و نظرات فلسفى وكلامى منتسب به جابر است .18

و خلاصه سخن آنكه تشیع جابر و پیشرو بودن او در بسیارى از علوم بویژه كلام، فلسفه، پزشكى ، شیمى و طبیعى از واضحات و بدیهیات است و بدون تردید نظرات او پایه‏هاى اساسى دانش شیمى است و این نیست جز آنكه جابر علم شیمى را از منبع و سرچشمه اصلى آن یعنى امام صادق (ع) فرا گرفته است.

دانشهاى دیگر
مقصود ما از علوم و دانشهائى كه به برخى آنها اشاره كرده و توضیح دادیم كه مردم آنها را از امام صادق (ع) آموخته‏اند آن نیست كه علوم و دانشهاى حضرتش منحصر به همانها بوده است، بلكه امام به عقیده شیعه امامیه همه چیز را باید بداند و داناترین مردم در همه علوم و فنون و زبان و لغت باشد و این حكم عقل است . 19

و اگر به دلیل نقلى نظر افنكنیم بى آنكه مسأله امامت و رهبرى الهى رابراى امام اثبات نمائیم ، به این نتیجه مى‏رسیم كه در هر عصرى در میان عترت، داناى به كتاب و سنت وجود داشته و دارد ، و این مفاد حدیث ثقلین است. و نیز مى فهمیم داناى به كتابى كه خود بیان و توضیح همه چیز است (تبیاناً لكل شى‏ء) باید به همه چیز عالم و دانا باشد، مادامى كه این كتاب وجود دارد و در میان بشر است . پس وجود عالم و دانشمندى از اهل بیت و عترت پیامبر تا روز قیامت قطعى و مسلم است و در عصر مورد بحث، این عالم و دانشمند چه كسى جز امام صادق (ع) بوده است ؟

بنابراین در زمان آن حضرت در میان اهل بیت كسى داناتر از او نبوده وآثار علمى بر جاى مانده از امام، بهترین شاهد است .

پس صادق آل محمد (ع) عالم اهل بیت در عصر خویش و داناى به كتاب و جامع علوم و فنون گوناگون بوده است و لذا از ذكر بقیه دانشهائى كه امام مى دانسته و شواهد فراوانى كه در این زمینه داریم، صرف نظر مى كنیم و از نظر مإ؛ّّ هیچ جاى تعجب نیست كه امام صادق (ع) با اهل هر لغت و زبانى به زبان آنان صحبت مى كرد؛ مثلاً با فارسى زبان، فارسى صحبت مى فرموده و با اهل هر علم و فنى بااصطلاح خودشان بحث مى كرده است، مانند بحثهائى كه امام با ستاره شناسان و علماى نجوم و طبیعى و پزشكى و غیر اینها انجام داده كه همه اینها طى احادیث و روایاتى به دست ما رسیده است .

 

پى‏نوشتها:
1- شرح نهج‏البلاغه ابن ابى الحدید ، ج 1، ص 18.

2- بحار الانوار ، ج 1، ص 213 - 215.

3- بحار الانوار ، ج 1، ص 213 - 215.

4- بحار الانوار ، ج 1، ص 213 - 215.

5- بحار الانوار ، ج 1، ص 213 - 215.

6- البقره /269.

7- بحارالانوار ، ج 2، ص 82.

8- اشاره به آیه 89 از سوره النحل، است : «و نزلنا علیك الكتاب تبیانا لكل شى‏ء»

9- اصول كافى، ج 1، ص 229 ، حدیث پنجم.

10- بحارالانوار ، ج 1، ص‏215 ، حدیث 21.

11- اصول كافى ، ج 1، ص 26، حدیث 29.

12- در این زمینه نگاه كنید به كتاب «اطعمه و اشربه» از وسائل الشیعه ، ج 17، طبع جدید «مترجم».

13- مراجعه كنید به تاریخ ابن خلكان (وفیات الاعیان، ج 1، ص 327) چاپ دارالثقافه بیروت.

14- نگاه كنید به صفحات 498 و 503 ، آن كتاب.

15- ج 2، ص 491 طبع دارالاضواء بیروت.

16- شماره 68 : صفحات 551 - 544 و 617 - 625 آن مجله.

17- نگاه كنید به صفحات 1204 تا 1206 و 1235 تا 1237 و 1268 تا 1270 و 1299 تا 1302.

18- همان مجله ، ص 1299.

1. وصیت امام به زید شحام:
زید شحام مى‏گوید: ابوعبدالله (ع) به من فرمود: به همه کسانى که به نظر تو، مطیع ما هستند و از ما حرف مى‏شنوند، سلام برسان.

من همه شما را به تقواى الهى و ورع دینى فرا مى‏خوانم، و اینکه براى خدا کوشش کنید، راستگو باشید، اداى امانت کنید و سجده‏هاى طولانى داشته باشید و براى همسایگان خوبى باشید که محمد(ص) ، با این تعالیم و آموزشها آمده است.

امانت و ودیعه اشخاصى را که شما را امین شناخته‏اند و چیزى را به شما سپرده‏اند، چه نیکوکار باشند یا بدکار، به ایشان سالم پس دهید؛ زیرا رسول الله صوات الله علیه دستور دادند که حتى نخ و سوزن هم تحویل شود.

و به خویشاوندان و اقوام خود صله و احسان کنید و بر جنازه آنان و در تشییع شان شرکت نمائید و بیمارانشان را عیادت کنید و حقوق ایشان را ادا نمائید؛ چون اگر یکى از شما (چنین رفتار کند و) در دین خویش ورع داشته باشد، راست بگوید، اداى امانت کند و با مردم خوش اخلاق و خوشرفتار باشد، گفته مى‏شود: این جعفرى است و من خوشحال میشوم و از این وضع دلشاد مى‏گردم و گفته مى‏شود: اینگونه است ادب و تربیت جعفر، اما اگر جز این باشید، گرفتارى و ننگ و عار شما بر من است و گفته مى‏شود: اینگونه است تعلیم و تربیت جعفر؟

به خدا سوگند، حدیث کرد مرا پدرم که مردى در میان قبیله‏ اى از شیعیان على (ع) شمرده مى‏شود که وارسته ‏ترین، امانت‏دارترین، راستگوترین، و درزمینه قضاوت، عادلترین آنان باشد و وقتى از افراد قبیله راجع به او سؤال شود که او چگونه مردى است، پاسخ دهند: چه کسى همانند اوست؟ راستى که او امین‏ترین و صادق‏ترین ماست.

 

2. وصیت امام به مؤمن الطاق:
اى پسر نعمان! از مراء و لجبازى دور باشد که عمل تو را تباه مى‏سازد و از جدال و کشمکش بپرهیز که تو را هلاک گرداند و از ستیزه جوئیهاى فراوان بپرهیز که تو را از خدا دور مى‏کند. مردمى در زمان گذشته وجود داشته‏اند که سکوت را تمرین مى‏کردند و شما سخن گفتن و حرف زدن را یاد مى‏گیرید.

جمعى از پیشینیان به قصد عبادت و بندگى، ده سال سکوت مى‏کردند و خود را بدین وسیله مى‏آزمودند که اگر دراین آزمایش سرافراز بیرون مى‏آمدند، خود را اهل تعبد وبندگى مى‏دانستند، والا مى‏گفتند: من کجا و بندگى خدا کجا؟ مى‏گفتند: کسى نجات پیدا مى‏کند که از گناه و لغزش و حرف زشت کاملاً بپرهیزد و سکوت نماید و در دولت باطل، برآزار و اذیت، شکیبا باشد. اینان برگزیدگان، خالصان و دوستان واقعى خدایند و مؤمنان راستین همینانند. به خدا سوگند، اگر یکى از شما در راه خدا زمینى پر از طلا احسان کند اما به برادر ایمانى خود حسد ورزد، با همین طلاها بدنش داغ خواهد خورد و کیفر خواهد دید.

اى پسر نعمان! هر کس از او چیزى سؤال شود و با اینکه (اجمالاً) مى‏داند ولى بگوید نمى‏دانم، بدون شک با مسائل علمى منصفانه برخورد کرده است. و مؤمن در جائى که نشسته است، دچار وسوسه حسد مى‏شود؛ لیکن وقتى بلند شد و رفت، حسد و کینه هم از بین مى‏رود.

اى پسر نعمان! اگر مى‏خواهى دوستى برادر دینى تو برایت خالص باشد با او مزاح نکن؛ لجبازى، فخر فروشى و ستیزه نیز منما. دوستت را از همه اسرار و رازهایت آگاه مساز، بلکه به همان اندازه که اگر دشمن تو آگاه گردد، نتواند ضرر و زیانى به تو بزند؛ چون دوست هم ممکن است روزى دشمن شود.

اى پسر نعمان! بلاغت نه با تیز زبانى و تندگوئى است و نه با پر حرفى بلکه فقط به معنى توجه داشتن و دلیل محکم آوردن است.

 
3. وصیت امام به حمران بن اعین:
اى حمران! در زندگى خود، به اشخاص پائین‏تر از خود (در مکنت و دارائى) نظر کن و به مردمى که در توانائى مالى از تو بالاترند نگاه نکن؛ چون در این صورت است که به قسمت و بهره خود قانع و راضى خواهى بود و بدین وسیله، به بهره بیشترى از سوى پروردگارت دست خواهى یافت.

و بدان که عمل و عبادت اندک ولى دائم و پیوسته که بر مبناى یقین باشد نزد خداوند با ارزشتر از عمل و عبادت زیادى است که براساس یقین نباشد. و بدان که هیچ ورع و تقوائى، برتر از اجتناب از حرامهاى الهى و خوددارى از آزار مؤمنان و غیبت ایشان نیست. و هیچ زندگى اى گواراتر از خوش اخلاقى و هیچ مالى سودمندتر از قناعت به کفاف، و هیچ جهلى مضرتر از عجب و خودپسندى نمى‏باشد.

 

4. وصیت امام به مفضل بن عمر:
تو را و خودم را به تقواى الهى و اطاعت از فرمان او سفارش مى‏کنم؛ زیرا طاعت، ورع، تواضع براى خدا، آرامش، کوشش، عمل به فرمان الهى، خیر خواهى براى رسولان او، تلاش در تحصیل رضاى خداوند، و اجتناب از محرمات الهى همگى از آثار و نتایج تقوى است. بدون تردید آن کس که تقوى پیشه مى‏سازد، خود را به خواست خدا از آتش برکنار نگاه داشته و به تمام خیر دنیا و آخرت دست یافته است. و هر کس دیگران را به رعایت تقوى و داشتن پروا دعوت و توصیه کند، بهترین موعظه و نصیحت را انجام داده است. خداوند در پرتو لطف و مرحمتش ما را از متقیان و پرواپیشگان قرار دهد.

 

5. وصیت امام به جمیل بن دراج:
بهترین شما ،سخاوتمندان شماست و بدترین شما بخیلان و تنگ نظران شماست. و از عمده‏ترین کارهاى شایسته، نیکى و احسان به برادران دینى و کوشش در رفع نیازمندیهاى ایشان است که بدین وسیله دماغ شیطان به خاک مالیده مى‏شود و انسان از شعله آتش محفوظ مى‏ماند و وارد بهشت مى‏شود. اى جمیل! این سخن مرا به یاران و اصحاب نیکوکارت برسان.

جمیل پرسید: فدایت شوم، اصحاب نیکوکار من کیستند؟

امام فرمود: آنان که هم در سختى و هم در رفاه به برادران دینى خود نیکى و احسان مى‏کنند. اى جمیل! انجام چنین کارى براى شخص دارا، آسان است.

خداوند عزوجل شخص نادار را در این زمینه ستوده است آنجا که فرمود: «و یؤثرون على انفسهم و لو کان بهم خصاصة و من یوق شُحّ نفسه فأولئک هم المفلحون».

 

6. وصیت امام به معلى بن خنیس:
امام خطاب به معلى موقعى که عازم سفر بود فرمود: اى معلى! تنها از خداوند عزت بخواه که تو را عزیز خواهد کرد.

معلى پرسید: چگونه‏اى فرزند رسول خدا ؟

امام فرمود: اى معلى! از خدا بترس، همه چیز از تو خواهد ترسید. اى معلى! با عطا و بخشش، محبت دوستانت رإ؛صظ به سوى خود جلب کن که خدایتعالى عطا و بخشش را عامل محبت و خوددارى و منع را انگیزه عداوت و دشمنى قرار داده است.

پس اینکه از من چیزى بخواهید و من آن را به شما بدهم نزد من دوست داشتنى‏تر از آن است که چیزى از من نخواهید و من هم چیزى به شما ندهم و در نتیجه نسبت به من احساس کینه و عدوات کنید. و هر چه خداوند عزوجل به دست من به شما مى‏رساند، در حقیقت، سپاس براى اوست. پس در برابر عطا و بخشش من، سپاسگزار خدا باشید.

 

7. وصیت امام به سفیان ثورى :
سفیان مى‏گوید: صادق، فرزند صادق یعنى جعفر بن محمد علیهما السلام را دیدار و عرض کردم: اى فرزند رسول الله! مرا توصیه و سفارش بفرمائید.

امام: اى سفیان! شخص دروغگو مروت و مردانگى، و آدم بیحال دوستى و رفاقت، و انسان حسود راحتى ندارد، و شخص بد اخلاق، به سیادت و آقائى نمى‏رسد.

سفیان: باز بفرمائید.

امام: اى سفیان! به خدا اطمینان داشته باش تا مؤمن راستین شوى و به قسمت خدا راضى باش تا بى نیاز گردى و با همسایه‏ات به خوبى رفتار کن تا مسلمان شمرده شوى و هرگز با شخص فاجر و نابکار هم صحبت و رفیق مباش که او فجور و زشتکارى به تو یاد مى‏دهد و همیشه در مسائل زندگى با کسانى که از خدا خشیت دارند، مشورت کن.

سفیان: باز بفرمائید.

امام :اى سفیان! هر کس خواهان عزت باشد بدون قوم و خویش، و بى نیازى بخواهد بدون مال و دارائى، و طالب شکوه و عظمت باشد بدون سلطنت و حکومت، باید از چهار چوب ذلت و خوارى معصیت بیرون آید و به دایره عزت طاعت الهى قدم بگذارد .
یک روز سفیان به امام صادق (ع) عرض کرد: از حضورتان نمى‏روم مگر آنکه مرا حدیث بفرمائید.

امام فرمود: من براى تو حدیث بازگو مى‏کنم، ولى زیادى حدیث تو را سود نمى‏بخشد.

اى سفیان! هرگاه خداوند نعمتى به تو عطا کرد و تو دوست داشتى که آن نعمت براى تو پایدار بماند، پس فراوان حمد و سپاس خدا را به جاى آور که خداوند عزوجل در قرآن مى‏فرماید: «لان شکرتم لازیدنّکم» (اگر سپاس گوئید بر (نعمت) شما مى‏افزائیم). و{ ابراهیم 7}

اگر روزى تو اندک شد و دیر به تو رسید، زیاد استغفار کن که در قرآن مى‏فرماید: استغفروا ربکم انه کان غفاراً یرسل السماء علیکم مدراراً و یمددکم بأموال و بنین و یجعل لکم جنات و یجعل لکم أنهاراً . (از خداوند طلب مغفرت کنید که او{  البقره 171} بسیار عفو کننده است. آسمان را براى شما مى‏باراند و شما را با دارائیها و فرزندان کمک و یارى مى‏کند و براى شما باغها و بهشتها قرار مى‏دهد و رودها و چشمه‏ها جارى مى‏سازد).

اى سفیان! هرگاه از دست سلطان و جبارى محزون و دلگیر شدى زیاد «لاحول ولا قوة الا بالله» بگو که آن کلید فرج و گشایش و گنجى از گنجهاى بهشتى است .

سفیان پس از شنیدن این نصایح و وصیتها با حرکات دستش مى‏گفت سه سفارش و چه سفارشهائى !
 
پى نوشتها:
1- اصول کافى، ج 2، ص .636
2- روضه کافى، ص .288
3- روضه کافى، ص .244
4- بصائر الدرجات،ص .526
5- الحشر /.9 خصال، ص .96
6- مجالس شیخ طوسى، مجلس .11
7- بحار الانوار، ج 78، ص .192
8- همان کتاب، ص 226، حدیث .96