تبیان، دستیار زندگی

امروز ماست کیسه‌ای داشتیم، فردا نان و پنیر و گردو با سنگک داغ، پس فردا آش رشته و... هیج خبری از عصرانه‌های آماده امروزی نبود. چیپس، پفک، فست‌فود و بستنی جایی در سفره عصرانه‌مان نداشتند. حالا وقتی فرزندم عصرانه می‌خواهد در کابینت یا یخچال را باز می‌کند و بیسکویت یا بستنی برمی‌دارد و می‌خورد. خودمان هم به برشی هندوانه یا چای و بیسکویت قناعت می‌کنیم. از دیروز تا امروز معنی عصرانه تفاوت زیادی پیدا کرده است. در گفت‌وگویی با دکتر احمد ساعدی، متخصص تغذیه و رژیم درمانی و عضو هیات‌علمی دانشگاه علوم پزشكی تهران در مورد بهترین و بدترین عصرانه‌ها پرسیدیم.

آیا خوردن عصرانه را توصیه می‌کنید؟

بله، عصرانه در واقع میان‌وعده بین ناهار و شام است و خوردنش نه تنها اشكالی ندارد بلكه توصیه می‌شود. ما همیشه یادآوری می‌كنیم از 6-5 وعده غذایی در طول روز استفاده كنید كه شامل 3 وعده غذای اصلی و 2 تا 3 میان وعده خیلی سبك است زیرا میان‌وعده‌ها از افت قندخون و بروز حس گرسنگی جلوگیری می‌كنند.

بهتر است میان وعده شامل چه مواد غذایی‌ای باشد؟

درواقع، این موضوع به سلیقه و ذائقه افراد برمی‌گردد. برای وعده غذایی اصلی می‌توان قوانینی تعیین كرد اما میان‌وعده درواقع به ذائقه افراد بستگی دارد و آنچه فرد هوس می‌كند، می‌خورد. ممكن است میان‌وعده بستنی،‌ نان و پنیر یا بیسكویت و چای باشد. بهترین عصرانه از نظر من میوه‏ها هستند، البته به شرطی که به اندازه مصرف شوند. حتی نوع میوه نیز- به خصوص برای آن گروه از افرادی که فعالیت بدنی كمی دارند، می‏خواهند وزن کم کنند یا به بیماری قلبی و عروقی و دیابت مبتلا هستند- مهم است. یک آقا با فعالیت فیزیكی زیاد در وعده عصرانه می‏تواند 2 عدد میوه بخورد اما یک خانم دانشجو که فعالیت بدنی ندارد، نباید بیش از یک میوه میل كند. برخی مغزدانه‏ها مانند پسته و سویا ( اگر کم‏کاری تیرویید ندارید )هم در اولویت دوم قرار دارند.

چه نوع میوه‌هایی را پیشنهاد می‌دهید؟

میوه‏هایی که رنگدانه‏های بیشتری دارند و کم شیرین هستند، مناسب‌ترند؛ مثلا آلبالو، گیلاس، سیب و حتی سبزیجاتی مثل هویج، گوجه‌فرنگی و خیار و میوه‏هایی مثل طالبی، خربزه و هندوانه که آب فراوانی دارند. البته مصرف این نوع میوه‏ها برای کسانی که اضافه وزن دارند یا دیابتی هستند، توصیه نمی‏شود زیرا قندخون را بالا می‌برد. به دنبال این موضوع انسولین زیادی در بدن ترشح می‏شود و قندخون افت می‌کند و 2 ساعت بعد، فرد دچار گرسنگی و ضعف شدید می‏شود و نمی‏تواند اشتهایش را هنگام صرف شام كنترل كند. به همین دلیل?است که توصیه می‏شود در وعده عصرانه بستنی نخوریم. بهتر است که عصرانه از موادغذایی کم قند باشد.

خیلی از افراد می‌گویند نمی‌توانند به این توصیه‌ها عمل کنند و عصر که می‌شود فورا سر کابینت‌ها می‌روند و دنبال یک ماده غذایی پرکالری و شیرین می‌گردند. به این افراد چه توصیه‌ای دارید؟

درست است که انتخاب با خودمان است اما بهتر است انتخاب درستی داشته باشیم. بهتر است موادغذایی کم‏کالری و مغذی در خانه در دسترس باشند و موادغذایی شیرین پرکالری مثل بستنی اصلا در یخچال نگذاریم که بخواهیم عصر سراغ آنها برویم. سعی کنیم اگر شیرینی دوست داریم به جای شیرینی خامه‏ای، شیرینی ساده بخریم. بسیاری از افراد ذائقه شیرین دارند و این ذائقه به‏خصوص اگر مبتلا به دیابت باشیم، برایمان سم است و کنترل دیابت را سخت می‏کند. ذائقه شیرین مثل سیگار است. هرچه به آن پاسخ دهیم تقویت می‏شود. امروز اگر یک شکلات بخوریم فردا حس ما با 2 شکلات برطرف می‏شود و همین‌طور روز به روز بالاتر می‏رود. اگر شما ذائقه شیرین دارید، به‌خصوص اگر دیابتی یا مبتلا به اضافه وزن هستید یا نشانگان متابولیک دارید یا والدینتان به بیماری قلب و عروق مبتلایند، باید مراقب باشید تا تقویت نشود و برعکس سعی کنید آن را تضعیف کنید. اگر امروز به حس خود نه بگویید، فردا قدرت این ذائقه کمتر می‏شود. اگر امروز به جای شیرینی خامه‏ای، شیرینی ساده بخورید ممکن است فردا بتوانید حتی مصرف شیرینی ساده را هم کنترل کنید و آن را به مرور کنار بگذارید.

آیا می‌توانیم به‌عنوان عصرانه، نان و پنیر یا غذا بخوریم؟

نه، بهتر است دور آن را خط بکشیم. باید با عصرانه‌ای كه در قدیم به شكل غذا استفاده می‌شد، خداحافظی كرد. وقتی در مطب از افراد می‌پرسم عصرانه می‌خورید می‌گویند نه اما بعد معلوم می‌شود مثلا چای و شیرینی می‌خورند. از نظر بسیاری از مردم عصرانه غذایی است كه پخته می‌شود اما ما مثل 40-30 سال پیش فعالیت بدنی نداریم پس بهتر است از خوردن این نوع مواد غذایی صرف‌نظر کنیم.

برای افراد لاغر در عصرانه‌شان چه پیشنهادی دارید؟

اگر لاغر هستید، فعالیت زیادی دارید و به هیچ بیماری‌ای مبتلا نیستید خوش‏شانس‌اید و می‏توانید انتخاب‏های مختلفی داشته باشید. در این شرایط، حتی می‏توانید به عنوان عصرانه غذا بخورید. البته برخی افراد رو به مصرف فست‏فودها، چیپس یا ذرت می‏آورند که اصلا درست نیست. حتی اگر از لحاظ دریافت انرژی مشکلی ندارید، سعی کنید انرژی را از غذاهای مغذی به بدنتان برسانید. نان، پنیر، تخم‏مرغ، میوه و آجیل گزینه‌های سالم‏تری هستند.

بهترین زمان مصرف عصرانه چه ساعتی است؟

عصرانه باید دقیقا بین فاصله ناهار تا شام مصرف شود. یعنی اگر ساعت 10 شام می‏خورید (اگرچه این ساعت مناسب شام خوردن نیست) و ساعت 2 ناهار خورده‏اید، ساعت 6 زمان مناسبی برای عصرانه است.

از میان متهمان دیگر این قضیه، ویروس تبخال، HHV-6 و به خصوص ویروس ابشتین-بار (EBV) هستند زیرا که در خون پانزده تا بیست درصد از بیماران مبتلا به خستگی شدید پادتن‌های ویژه‌ی EBV دیده شده است. این پادتن به ویژه در نزد اغلبِ دویست نفر از ساحل نشینان دریاچه‌ی تاهو (در کالیفرنیا)، جایی که در سال 1984 میلادی نخستین همه‌گیری این بیماری به نام گریپ یوپیز مشاهده شد، دیده شد. EBV که در افریقا و آسیا مسبب برخی از سرطان‌هاست عامل مونونوکلئوز عفونی نیز هست. از سوی دیگر دکتر جی لوی از دانشگاه کالیفرنیا در سانفرانسیسکو، در نزد بیماران مبتلا به خستگی مزمن، افزایش نابهنجار بعضی از گویچه‌های سفید خون یعنی CD8 را مشاهده نمود. ولی این افزایش از بیماری‌های دیگری نیز ناشی می‌شود. بنا بر این چگونگی تأثیر این یاخته‌ها باید مورد بحث و بررسی قرار بگیرد. در حالی که برخی از پژوهش‌گران در اندیشه یا درواقع در رؤیای یک واکسن ضد خستگی فرضی به سر می‌برند، برخی دیگر از بیخ و بن واقعیت این عارضه را مورد تردید قرار می‌دهند و می‌گویند که سرایت و همه‌گیری این حالت، دلیلی بر موجودیت این بیماری نیست، و مثال می‌آورند که: «دهان دره یا خمیازه نیز مسری است بدون آن که بیماری‌ای در بین باشد. حالت‌های روان شناختی ممکن است بیش و کم همه‌گیر شوند.»
اما آن‌چه که مسلم است این است که خستگی همیشه بوده است و یکی از افرادی که درباره‌ی آن سخن گفته است بقراط، پزشک نامدار یونان باستان و پدر علم طب، است. او خستگی را چنین تعریف می‌کند: «آسیب اندام‌ها، ناشی از اسب سواریِ بسیار طولانی». امروزه دیگر خستگی تنها ناشی از اسب سواری نیست و دامنه‌ی گسترده‌ای پیدا کرده است. این عارضه تاکنون گریبان‌ِ شخصیت‌های متفاوتی مانند نلسون ماندلا، مارگارت تاچر، میشل روکار، و عالیجناب کورکو، اسقف لوگانو (در سویس، نزدیک مرز ایتالیا) را گرفته است که در مورد آخر، علت خستگی، افزایش کار ناشی از تعدد جلسه‌ها و مراسم مذهبی گفته شد. بنا بر آماری که در کشور فرانسه گرفته شد از هر ده فرانسوی، هشت نفر خود را خسته می‌پندارند و به ویژه بین ماه‌های ژانویه و مارس این بلا به اوج خود می‌رسد. از هر ده فرد خسته، شش نفر زن هستند و سن متوسط آنهایی که از خستگی می‌نالند چهل و دو سال است. بنا بر نظر یکی از متخصصان، غالباً زنان بین بیست تا سی سالگی (به علت افزایش بار زندگی) و پنجاه تا شصت سالگی (به دلیل یائسگی) بیش‌تر دچار خستگی می‌شوند. مردها در حول و حوش پنجاه سالگی از پا می‌افتند. به هر حال، صرف نیرو، خواه جسمی و یا ذهنی، انسان را خسته می‌کند و البته تظاهرات فردی آن بسیار متنوع و مختلف است. برخی به نظر می‌رسد که اصلاً خسته به دنیا آمده‌اند. برخی دیگر مانند ژاک شیراک یا خواننده‌های پرتحرک، گویی خستگی نمی‌شناسند. آیا این درست است که گروه نخست بیش‌تر از گروه دوم به گله و شکایت بپردازند؟
در این زمینه دکتر بوگار می‌گوید: «خستگی طبیعی و بهنجار، نشانه‌ای است که هر یک از ما آن را می‌شناسیم و چون زنگ هشدار از آن برای متوقف کردن صرف نیرو و ذخیره‌ی نیرو استفاده می‌کنیم. این خستگی با استراحت تخفیف پیدا می‌کند، ولی خستگی آسیب شناختی با استراحت برطرف نمی‌شود.» برای توصیف و تشریح خستگی بیمارگونه، متوسل شدن به ویروس‌ها الزامی نیست. غالباً دلایل و انگیزه‌های خستگی، ریشه‌ی پزشکی ندارند. مثلاً پرستاری که روزی دو ساعت وقت خود را صرف رفت و آمد به محل کار و برعکس می‌کند و روز پرکار و خسته کننده‌ای را پشت سر می‌گذارد و پس از بازگشت باید به کارهای خانه و فرزندان و شوهرش برسد از بدو ورود به منزل خسته است. پس اگر روی هم رفته زنان خسته‌تر از مردان باشند، این به سبب مشغله‌ی زیاد آن‌هاست.
بنا بر آمار، محیط کار و نحوه‌ی کار، دو عاملِ اساسیِ خستگی به شمار می‌روند. ولی خستگی ممکن است از یک اختلال مزمن شناخته نشده، یا دوران نقاهت نیز ناشی شود. مثلاً همه‌ی بیماران خسته هستند. گاهی خستگی بر اثر مصرف زیادیِ دارو، به ویژه آرام بخش‌ها، داروهای ادرارآور، و داروهای ضدکلسترول، عارض می‌شود. راجع به افراط در ورزش هم باید سخن گفت. خستگی ورزش‌کاران، از زیادی تمرین و کمی استراحت ناشی می‌شود. پس از صرف نیروی زیاد، باید استراحت کرد و به ماهیچه‌ها فرصت تمدد داد. بسیاری از خستگی‌ها علل روانی دارند. افراد مبتلا به ضعف روانی، خستگانِ بامدادی هستند و هرچه روز به پیش می‌رود حالشان بهبود پیدا می‌کند و در حوالی ساعت پنج بعد از ظهر به حالت مطلوب دست می‌یابند. این افراد غالباً مبتلا به افسردگی هستند ولی خود از آن بی‌خبر هستند. حقیقت این است که بسیاری از افراد که کار خود را دوست ندارند دچار خستگی می‌شوند. پرداختن به کاری که به آن بی میل و رغبت هستیم خود خسته کننده و تحلیل برنده است. گاه مردم از خستگی به منزله‌ی عذری برای نرفتن به جاها و فرار از تعهدات حرفه‌ای یا خانوادگی که به آن‌ها علاقه ندارند یا احتمال دردسر از آن‌ها می‌رود استفاده می‌کنند. گاه نیز فرد خسته آدم تنبلی است که زیر نقاب خستگی پنهان می‌شود.
بنا بر نظر یکی از متخصصان، یک تا دو درصد از زنان، دچار نشانگان دردهای منتشر ناشناخته هستند و همیشه می‌گویند همه جای تنم درد می‌کند. آخرین دلیل خستگی هم ناهنجاری‌های ماهیچه‌ای است. برای ردیابی و تشخیص این ناهنجاری‌، پزشکان متخصص از روش طیف‌نمایی (اسپکتروسکوپی) با استفاده از تشدید مغناطیسی سود می‌برند. این آزمایش، ساده، بدون درد، و بی‌خطر است. در این آزمایش، میزان کارایی ماهیچه‌ها اندازه‌گیری می‌شود و مشخص می‌شود که آیا نارسایی سوخت و ساز ماهیچه‌ای مربوط به نارسایی زنجیره‌ی تجزیه‌ی گلیکوژن است یا نه، به عبارت دیگر آیا گلوکز و گلیکوژن به درستی تبدیل به انرژی می‌شوند یا این که این اشکال مربوط به نارسایی میتوکندری‌هاست و چنان چه مربوط به میتوکندری‌ها باشد بدین معنی است که نمی‌توانند به طور مناسب از قند و چربی استفاده کنند.
حال ببینیم در صورت خستگی حاد و مداوم چه باید کرد؟ نخست باید به پزشک مراجعه کرد. معمولاً آزمایش‌های متداول (خون و غیره) و گفتگوی با پزشک، مشکل را حل می‌کند و پزشک به تشخیص می‌رسد، ولی حتی پس از تشخیص نیز مبارزه با خستگی کار چندان ساده و آسانی نیست. در مورد زنانی که مبتلا به نشانگان دردهای منتشر ناشناخته هستند روش کار چنین است که به آن‌ها گفته شود واقعاً بیمارند، زیرا همه به آن‌ها می‌گویند که هیچ بیماری‌ای ندارند و بی‌دلیل از درد می‌نالند. ولی وقتی که پزشک به آن‌ها توضیح بدهد که مبتلا به نشانگان دردهای منتشر ناشناخته هستند تسکین پیدا می‌کنند و این امر در مورد بسیاری کارساز بوده است. در این صورت کافی است که مسکن برایشان تجویز شود، آسپرین یا هر مسکن دیگر. برای خستگی‌های روانی، داروهای ضد افسردگی گاهی مشکل‌گشا می‌شوند. آمفتامین‌ها هم خاصیت ضد خستگی خود را به اثبات رسانیده‌اند ولی این داروها اعتیاد می‌آورند و ممکن است تعادل روانی را به هم بزنند. به طور خلاصه برای درمان خستگی روش یگانه و معجزه آسایی وجود ندارد و باید مورد به مورد درمان شود.
گاهی خستگی بهانه‌ای می‌شود برای خوددرمانی‌های بسیار مفصل. کافی است آدم کسل باشد تا دوست و همکارش نسخه‌ای معجزه آسا تجویز کند. از قضا در سی تا پنجاه درصد از موارد هم این تجویزها مؤثر واقع می‌شوند و دلیل این تأثیر نیز فقط و فقط روانی است. ولی باید آگاه و محتاط باشیم که برخی از تجویزهای ضدخستگی خطرناک هستند یا حساسیت ایجاد می‌کنند. پزشکان متخصص برای رفع خستگی پیشنهادهای مختلفی دارند. دکتر هروه روبر در کتابی که در مزایای شکلات نوشته است کاکائو را تنها داروی مبارزه با خستگی و ضعف می‌داند. اصولاً اگر ما از یک تغذیه‌ی متعادل برخوردار باشیم نیازی به مصرف ویتامین‌های اضافی نخواهیم داشت. از مزایای آب هم نباید غافل بود. دکتر پیر فلوشر می‌گوید: «برای رفع و دفع خستگی باید روزانه دست‌کم یک و نیم لیتر آب مصرف کرد. خستگی در آب حل می‌شود ....» هم‌چنین خوابِ به اندازه و راحت بسیار بسیار مؤثر است. از سلاح‌هایِ دیگرِ مبارزه با خستگی، ورزش به اندازه‌ی متعادل و منطقی است. برای خستگی‌های روانی بهترین درمان پیاده روی است. متخصصانِ دیگر برای درمان خستگی‌ها یک برنامه‌ی ضد خستگیِ سه هفته‌ای پیشنهاد می‌کنند که عبارت است از استفاده از طبیعت همراه با ماساژ، تمدد اعصاب و استراحت، و دوچرخه سواری. چه بسا که پس از این مدت، فرد دوباره روحیه و سلامتی خود را به دست بیاورد. و سرانجام چه بسا که خستگی حالت طبیعی آدمیزاد باشد و آن‌ها که خسته نشوند استثنا به حساب بیایند.

در پاره‌ای موارد ممکن است پیش‌رفت آب مروارید سریع باشد و جراحی زودرس توصیه شود. و لیکن در بیش‌تر موارد پیش‌رفت کند است و می‌توان عمل را عقب انداخت یا اصلاً به آن اقدام نکرد. نخستین ناراحتی آب مروارید که بیش‌تر مبتلایان به آن پی می‌برند، کاهش قطعی و بی درد دقت دید است. همه چیز تار می‌شود مانند آن که عینکتان نیاز به پاک کردن داشته باشد. گاهی تفاوت کدورت در بخشی از عدسی نسبت به بخشی دیگر باعث می‌شود که شعاع نوری که وارد چشم می‌شود متفرق گردد که نتیجه‌اش دوبینی است. گاهی دیدِ چیزهای نزدیک حتی تا مدتی بهتر می‌شود و خواهید توانست بدون عینک بخوانید زیرا آب مروارید باعث کلفتی مرکز عدسی و درنتیجه افزایش قدرت هم‌گرایی آن شده است. اما گاهی این کلفت شدنِ عدسی رفته رفته موجب نزدیک بینی شدیدتر می‌شود.
برخلاف تصور، ممکن است دیدتان در روشنایی زیاد بدتر باشد زیرا نور باعث جمع شدن مردمک می‌شود و چون بیش‌تر آب مرواریدها در مرکز عدسی هستند این جمع شدن، دید شما را محدود به قسمتی از عدسی می‌کند که از آب مروارید صدمه‌ی بیش‌تری دیده است. بالاخره با پیش‌رفت آب مروارید، هسته‌ی عدسی بیش از پیش زرد می‌شود و بنا بر این نور بنفش و بعد نور آبی را جذب می‌کند و باعث می‌شود دنیای پیرامون، فاقد این رنگ‌ها شود و رفته رفته زرد به نظر آید.
بدیهی است که اگر هر یک از این ناراحتی‌ها را دارید باید به چشم پزشک مراجعه کنید، چنان‌که در مورد هر مشکل دیگر چشمی نیز باید به چشم پزشک مراجعه کنید. ولی اگر پزشکتان تشخیص آب مروارید داد نباید بی‌جهت هراسان شوید، زیرا این ناخوشی، عارضه‌ی عمومی و عادی سالخوردگی است. عوض کردن عینک ممکن است موقتاً کمک کند، و برای تعداد بسیار اندکی از بیماران، قطره‌های گشاد کننده‌ی مردمک سودمند است.

اگر پیش‌رفت آب مروارید چنان باشد که ناگزیر شما را از کارهایی که به آن‌ها دلبستگی دارید (مثل رانندگی، مطالعه، کار یا دیدن تلویزیون) باز دارد باید به جراحی روی آورید. در موارد نادری از بیماری، نمی‌توان عمل را عقب انداخت. اما عمل نباید خطری دربر داشته باشد و در این موارد پزشک موضوع را برایتان شرح خواهد داد. در غیر این صورت اگر باز هم می‌توانید با وجود آب مروارید به فعالیت‌هایی که دل‌بستگی دارید بپردازید معمولاً بهتر است جراحی را تا می‌شود عقب بیاندازید (کاری که بیش‌تر مردم انجام می‌دهند) و به رفتارهایی بپردازید که زندگی را با وجود آب مروارید آسان‌تر می‌سازند.
روش‌هایی برای افزایش دید:
1- اگر آب مروارید دارید هم روشنایی خیلی زیاد و هم نور خیلی کم ممکن است برای دید مشکل آفرین باشد. در جای سرپوشیده باید روشنایی فراوان باشد و بیرون، در آفتاب، عینک زرد بزنید. شیشه‌ی زرد نور آبی را جذب می‌کند، و نور آبی نوری است که بیش از بقیه‌ی نورها به راحتی پراکنده می‌شود و ازهمین‌رو در ابتدای آب مروارید باعث خیرگی می‌گردد.
2- در هوای آزاد کلاه لبه دار بر سر بگذارید تا از شدت نور ورودی به چشم، کاسته شود.
3- اگر کارتان در هوای آزاد انجام می‌شود بهتر است در سایه باشید تا در آفتاب.
4- اگر مشکل دید دارید در جای سرپوشیده استفاده از نور لامپ معمولی بهتر از نور لامپ مهتابی است.
5- منبع نور باید پایین‌تر از سطح چشم باشد، برای مثال چراغ رومیزی بهتر از چراغ سقفی است.
6- ترتیبی بدهید که روشنایی سرسرا و پلکان کافی باشد.
7- نور محل کار و مطالعه را با کم و زیاد کردن چراغ‌ها مناسب خود سازید.
8- آینه‌های خانه را، به ویژه اگر دچار دوبینی هستید، طوری نصب کنید که بازتابشان مزاحم نباشد.
9- اگر دسترسی دارید، تنها از کتاب و مجله و روزنامه‌ای که با حروف درشت چاپ شده‌اند استفاده کنید.
10- اگر حروف مطبوعات، نازک و واضح باشند، استفاده از ذره بین برای خواندن کمکتان خواهد کرد. و اگر واضح نباشند (که روزنامه‌ها معمولاً چنبن‌اند) ذره بین حروف را تنها درشت می‌نمایاند ولی شکل آن‌ها هم‌چنان تار خواهد بود. و اگر اشکال دید از کنتراست بین حروف و زمینه‌ی کاغذ باشد (یعنی حروف خوب نباشند و اثر تیره بر زمینه‌ی سفید نشان دهند) ذره بین کمک چندانی نخواهد کرد.
11- بهترین منبع روشنایی، چراغ رومیزی یا پایه دار با بازوی تنظیم و حباب مات است وگرنه بهتر است نور از بالای شانه به چیزی که می‌خوانید بتابد. دقت کنید که چراغ به اندازه‌ی کافی نزدیک باشد. بسیاری از چراغ‌های پایه دار در صورتی که نزدیک باشند مناسبند و اگر دو متر یا بیش‌تر دور باشند مناسب نیستند؛ با جا به جا کردن آن جای مناسب را بیابید.
12- اگر درخشندگی مزاحم است نیمه‌ای از نوشته را که نمی‌خوانید با کاغذ سیاه بپوشانید تا درخشش را کم کند. تجربه نشان داده است که استفاده از لامپ‌های معمولیِ شصت تا صد وات غالباً بهتر است. اگر باز هم درخشندگی مزاحم بود لامپ پنجاه وات با حباب فلزی به کار برید.
13- از استفاده از چراغ‌های کوچک مطالعه در تخت‌خواب و نور متمرکز بپرهیزید زیرا این‌ها لکه‌ی روشن و درخشانی ایجاد می‌کنند که باعث انقباض مردمک می‌شود. شما نیاز به نور متوسط پراکنده دارید.
14- هنگامی که تلویزیون تماشا می‌کنید در مقابلتان نور دیگری وجود نداشته باشد زیرا باعث خیرگی می‌شود.
تأکید می‌کنیم که این راهنمایی‌ها نباید مانع از این شود که که با بروز هر اشکالی در دید به چشم پزشک مراجعه نمایید و به دستورهایش عمل نمایید. حتماً هر موقع لازم است مراجعه به چشم پزشک داشته باشید تا مبادا کار به آب سبز (آب سیاه - گلوکوم) بکشد که گاهی کوری را به دنبال خود دارد.

درصد بزرگی از غذاهایی که در چندین سال آینده مصرف خواهیم کرد فعلاً وجود خارجی ندارند. این غذاها که به صورت صنعتی فراهم خواهند شد از ترکیب‌هایی تهیه می‌شوند که ماهیت و حتی وجود آن‌ها برای مصرف کننده ناشناخته‌اند و احتمال دارد در افرادی که پیش آمادگی ژنتیکی دارند حساسیت‌هایی به بار آورند. چگونه می‌توان علت بیماری و حساسیت را تشخیص داد اگر حتی خود بیمار هم نداند چه خورده است؟ در این‌گونه موارد معمولاً پزشک با نسبت دادن علائم به یک بیماری از منشأ ناشناخته یا اختلال‌های روان-تنی، خود را از قید تشخیص بیماری و پاسخ‌گویی به بیمار رها می‌کند. شک نیست که این وضع ناشی از کمبود اطلاعات است. در این زمینه دکتر کلود آندره متخصص حساسیت‌های غذایی می‌گوید: «حساسیت به غذا ربطی به تنش‌های عصبی ندارد، بلکه باید در بشقاب بیمار به جستجوی آن پرداخت.» این پزشک همراه با همسرش که هر دو از پژوهش‌گران مرکز پژوهش‌های علمی در فرانسه بودند روش خاصی را ابداع کردند که با یک آزمون می‌توان پرده از عامل حساسیت برداشت و آن را از میان انواع دیگر بازشناخت. اگر بیمار پس از مصرف مثلاً ماهی تازه و نوشابه دچار حساسیت پوستی شود شناختن عامل حساسیت‌زا بسیار آسان است، زیرا مسبب باید یکی از این دو باشد. بنا بر این حذف یکی از این دو ماده از برنامه‌ی غذایی مشکل را حل می‌کند. اما اگر کهیر و بثورات پوستی پس از مصرف کنسرو همان ماهی که با گیاهان معطر و افزودنی‌های خوراکی همراه شده باشد بروز کند شناختن عامل حساسیت‌زا دیگر چندان آسان نیست، زیرا باید دامنه‌ی تحقیق را به مواد خوش‌بو کننده، مواد محافظ، و یا خود ماهی گسترش داد. مشکل این‌جاست که امروزه فهرست موادی که در تهیه‌ی اغذیه‌ی جدید به کار گرفته می‌شوند بسیار مفصل است و روز به روز بر طول این فهرست افزوده می‌شود. مواد حساسیت‌زا ممکن است از منشأ حیوانی یا گیاهی باشند (مانند سویا در بیفتک که به طور صنعتی تهیه می‌شود، یا استفاده از میگو در پاره‌ای از انواع چیپس‌ها، یا استفاده از جلبک‌ها در تهیه‌ی برخی از بیسکویت‌ها) و یا از افزودنی‌ها باشند (از جمله رنگهای خوراکی، مواد محافظ، خوش‌بو کننده، خوش‌مزه کننده، ترد کننده، و غیره). در میان مواد خوش مزه کننده، یکی از بزرگ‌ترین متهمان، گلوتانات است. گلوتانات اسید آمینه‌ای است که خاصیت آن منبسط کردن پرزهای چشایی و حساس کردن آن‌ها به مزه‌ی غذاهاست. به عبارت دیگر، اگر مواد غذایی چندان بامزه نباشند، با افزودن گلوتامات بسیار خوش‌مزه و مطبوع می‌شوند.
به عبارت دیگر، گلوتامات چون آمپلی فایر (تقویت کننده‌ی صدا) برای خواننده‌ای است که در واقع صدای رسایی ندارد و همین ماده موجد کسالتی است به نام «نشانگان (یا سندروم) رستوران چینی» که از تظاهرات آن سردرد، اختلال‌های دیداری، تهوع، سرگیجه، اختلال‌های گوارشی، و ... است. (بر روی برچسب مواد غذایی، با زرنگی خاصی مطالبی نوشته می‌شود که مشتری را به اشتباه می‌اندازد و غالباً نوع ماده‌ی غذایی به صراحت بیان نمی‌شود. افزون براین نام و ماهیت خوش‌بو کننده‌ها و مواد معطر ذکر نمی‌شود. ولی از گلوتامات نام می‌برند، زیرا به هرحال باید طعم آن‌ها را افزایش بدهند. از ادویه‌ها هم تک‌تک نام برده نمی‌شود و احتمال این که ادویه‌ای حساسیت ایجاد کند بسیار زیاد است.)
و بالاخره در ردیف متهمان دیگر حساسیت‌زا می‌توان از نیکل، پنبه‌ی کوهی، مخمرها، کپک‌ها، نخاله‌ها و پس‌ماندها، و به ویژه آنتی بیوتیک‌ها که در مواد حیوانی وجود دارند نام برد. ولی این تازه آغاز ماجراست، زیرا هم‌اکنون غذاهایی می‌خوریم که در واقع آن‌چیزی نیستند که ادعا می‌شود. مثلاً در فرانسه در نوعی غذای خرچنگ که برای اروپاییان غذای بسیار گران قیمتی است، به جای خرچنگ مخلوطی از ماهی‌های ارزان قیمت به کار می‌رود و به فروش می‌رسد، و از این نوع ترفندها بسیار است. اگر با خوردن چنین معجونی حساسیت ایجاد شود نه خورنده‌ی آن می‌داند چه خورده است و نه پزشک می‌تواند تشخیص بدهد که عامل حساسیت‌زا چه بوده است. در حال حاضر تهیه‌ی گوشت‌های گیاهی از دانه‌های گیاهی متداول شده است. در فرانسه پژوهش‌گران تلاش می‌کنند از نوعی باقلا که خوراک دام است شبهِ گوشت تهیه کنند. طبق آماری که در ناحیه‌ی لیون فرانسه از چهارصد نفر بزرگ سالِ مبتلا به آلرژی غذایی به دست آمده، مشخص شده است که بیش‌ترین حساسیت‌ها از خرچنگ (175 نفر) و بعد گندم (142 نفر) بوده است. در ردیف‌های بعدی سویا (141 نفر)، بادام زمینی (131 نفر)، میگو (111 نفر)، گوجه فرنگی (111 نفر)، و سفیده‌ی تخم مرغ (110 نفر) قرار گرفته بودند. خوردنی‌هایی که کم‌تر ایجاد حساسیت می‌کنند عبارتند از قهوه (2 نفر)، روغن آفتاب‌گردان (3 نفر)، نوعی خرچنگ (2 نفر)، مالت (2 نفر)، گندم سیاه (2 نفر)، و ...
چگونه حساسیت غذایی به وجود می‌آید

به این ترتیب به آسانی ممکن است به طور هم‌زمان به چند ماده‌ی غذایی حساسیت داشت. چنان‌چه فردی به سویا حساسیت داشته باشد احتمال بسیار زیادی وجود دارد که به بادام زمینی هم حساسیت نشان بدهد زیرا این دو گیاه هر دو از خانواده‌ی لگومینوزها (گیاهان تیره‌ی نخود) هستند. در میان گیاهان گرمسیریِ حساسیت‌زا، از کیوی، انبه، و آووکادو نام می‌برند. همواره با ورود میوه‌ها و سبزی‌های غیر بومی به بازار، باید شاهد بروز حساسیت‌های بیش‌تری باشیم. بنا بر یک قاعده‌ی کلی، هر ماده‌ی خوراکی دارای یک یا چندین ماده‌ی حساسیت‌زاست که از انواع عمده و جزئی هستند. برای مثال در نود درصد از موارد، فردی که به پروتئین M ماهی‌ای که از کبد آن روغن ماهی تهیه می‌کنند حساس باشد به همه‌ی ماهی‌ها حساسیت خواهد داشت، زیرا همه‌ی ماهی‌ها این پروتئین را دارند. اما فردی که به یک پادگن جزئی موجود در ماهی حلوا حساس باشد می‌تواند بدون نگرانی ماهی دیگری را بخورد. احتمال بروز حساسیت در افرادی که برای حساسیت‌های غذایی پیش آمادگی دارند بستگی به عادات غذایی آن افراد هم خواهد داشت. برای مثال، مواد حساسیت‌زای شیر بیش‌تر به کودکان و کم‌تر به بزرگ‌سالان حساسیت می‌دهد.
امروزه سازوکار حساسیت به غذا شناخته شده است. در خون افراد مبتلا به حساسیت غذایی نیز مانند مبتلایان به آلرژی تنفسی، افزایش مفرط پادتن‌های گروه گلوبولین‌های ایمنی (ایمونوگلوبولین‌های E) یا IgE مشاهده می‌شود که بر ضد پادگن‌ها یا مواد حساسیت‌زای موجود در غذا عمل می‌کنند. IgEها این خاصیت را دارند که به گیرنده‌هایی در نقطه‌های معینی از غشای پاره‌ای از یاخته‌ها، یعنی ماستوسیت‌ها، که در همه‌ی بافت‌ها (بینی، ملتحمه‌ی چشم، پوست، نایژه‌ها، لوله‌ی گوارش، اعضای تناسلی، مثانه) بدان‌ها برخورد می‌کنند بچسبند. ماستوسیت‌ها که به شکل کیسه‌های کوچکی هستند دانه‌های ریزی دارند که محتوی هیستامین هستند. هیستامین ماده‌ای است شبیه به آن‌چه که در برگ‌های گزنه وجود دارد و واکنش‌های حساسیتی، به ویژه کهیر، ایجاد می‌کند.
حال سازوکار ایجاد حساسیت را مفصل‌تر بررسی می‌کنیم. این مکانیسم در دو مرحله صورت می‌گیرد: (الف) اگر فردی از لحاظ ژنتیکی پیش آمادگی حساسیت به پروتئین‌های سویا را داشته باشد و برای نخستین بار از این ماده استفاده کند، دستگاه ایمنی این فرد با ساختن IgEها واکنش نشان می‌دهد، و آن‌ها را به سوی پروتئین‌های سویا روانه می‌سازد که دشمن تلقی می‌شوند. در این مرحله در نزد بیمار هیچ‌گونه علائم ظاهری مشاهده نمی‌شود. (ب) چنان‌چه همین فرد دوباره از این پروتئین‌ها مصرف کند، در این صورت علائم ظاهر می‌شوند. حال ببینیم این حالت چگونه پیش می‌آید؟ در فاصله‌ی دوبار خوردنِ این پروتئین،IgEها فرصت یافته‌اند که به ماستوسیت‌ها بچسبند. در این صورت کافی است که ماده‌ی حساسیت‌زا (یا همان پروتئین سویا) به دو مولکول از IgEها بچسبد و بین آن‌ها پیچشی مانند چرخاندن یک کلید در جاکلیدی پدید بیاورد. این پیچش بر روی غشای ماستوسیت بازتاب پیدا می‌کند، ماستوسیت پاره می‌شود و دانه‌های آن وارد خون می‌شوند. در اثر رها شدن دانه‌ها در گردش خون، هیستامین دانه‌ها هم آزاد می‌شوند و علائم حساسیت پدیدار می‌گردند.
در حین آزاد شدن هیستامین، میانجی‌های شیمیایی دیگری هم آزاد می‌شوند که از سوخت و ساز غشای ماستوسیت‌ها ناشی می‌شوند. این مواد، پروستاگلاندین‌ها و لوکوترین‌ها هستند که به طور عمده در حساسیت‌های تنفسی دخالت دارند. علاوه بر این نوع حساسیت که آلرژی واقعی نامیده می‌شود آلرژی کاذب هم وجود دارد که به دو صورت مشخص می‌شود. نخستین شکل آن ناشی از آزاد شدن هیستامین است بی‌آن‌که با فزونی مفرط IgE همراه باشد، در نتیجه هیچ نوع سازوکار ایمنی شناختی به کار نمی‌افتد. این نوع آلرژی به صورت کهیر در برخی از افراد با خوردن ماهی یا توت فرنگی ظاهر می‌شود. در نزد این بیماران، ماستوسیت‌ها بی‌نهایت حساس هستند و بدین لحاظ به خودی خود، یعنی بی‌واسطه‌ی IgE، دامنه‌هایشان را رها می‌سازند. به هنگامِ خوردن غذاهایی که خود حاوی هیستامین هستند، مثلاً ماهی تن مانده، یا برخی غذاهای تخمیر شده‌ی دیگر، نیز آلرژی کاذب پدیدار می‌شود. هم‌چنین تیرامین ماده‌ای است که اثرهایی مانند هیستامین دربر دارد و در شکلات، برخی آشامیدنی‌های الکلی، و انواع پنیرهای کپک‌دار (که در اروپا مصرف می‌شود) وجود دارد.
دومین نوع آلرژی کاذب، بر خلاف نوع نخست، هیچ ربطی با مکانیسم هیستامینی ندارد و در واقع نوعی عدم تحمل نسبت به برخی مواد غذایی است. در این نوع حساسیت، هر نوع مواد غذایی ممکن است عامل حساسیت باشد. شایع‌ترین این مواد فراورده‌های شیر هستند که در افرادی که دچار عدم تحمل آنها هستند تظاهرات گوارشی به بار می‌آورند و بیش‌تر به صورت نشانگان کولون تحریک پذیر دیده می‌شود. تشخیص این نوع آلرژی غالباً دشوار است، درمان آن نیز حذف آن ماده‌ی غذایی از برنامه‌ی غذایی بیمار است.
چگونه حساسیت غذایی به وجود می‌آید

یک فرد در طول زندگی خود ممکن است به آلرژی‌های واقعی و کاذب مبتلا شود که البته گاهی علائم آن بسیار شدید و خطرناک هستند: - خطرناک‌ترین حساسیت‌ها، شوک آنافیلاکتیک است که ممکن است به مرگ بیمار منجر شود ولی خوش‌بختانه بسیار نادر است. در این نوع آلرژی، هیستامین، سرخ‌رگ ها را گشاد می‌کند و سبب افت ناگهانی فشار خون سرخ‌رگی می‌شود. در یک سال در ایالات متحده، هفت نفر در اثر خوردن بادام زمینی که به آن حساسیت داشتند بلافاصله جان سپردند. دکتر آندره می‌گوید: «در میان بیماران من نیز چند نفر بودند که پس از مصرف موادی که به آن‌ها حساسیت داشتند با مرگ بالینی مواجه شدند (یعنی از لحاظ معاینات بالینی مرده بودند)، ولی با تلاش سریع پزشکان به زندگی بازگردانده شدند.» - کهیر به صورت لکه‌های سرخ در تمامی بدن تظاهر می‌کند. رنگ قرمز مربوط به گشادی رگ‌ها بر اثر هیستامین است و خارش ناشی از تحریک انتهای عصب‌ها نیز از همان هیستامین ناشی می‌شود. - اگزما (درماتیت اتوپیک یا التهاب پوستی ناشی از آلرژی)، علامت ثانوی آلرژی غذایی است. علت اگزما، رها شدن میانجی‌های سمی از یاخته‌های التهابی (بیش از همه ائوزین دوست) است که پوست را به شدت تحریک می‌کنند.
آلرژی‌های غذایی ممکن است تظاهراتی به صورت آلرژی‌های تنفسی (التهاب و تورم مخاط بینی، آسم)، گوارشی (اسهال، استفراغ)، و ادراری (التهاب مثانه) داشته باشند. در مواردی ممکن است به صورت میگرن تظاهر کنند که بیش‌تر مربوط به آلرژی کاذب ناشی مثلاً از تیرامین شکلات است. این نکته را هم یادآوری می‌کنیم که هنوز دانشمندان نمی‌دانند به چه دلیل، حساسیت غذایی، یک عضو را بیش‌تر از اعضای دیگر هدف‌گیری می‌کند مانند پوست، لوله‌ی گوارش، نایژه‌ها، مثانه، و غیره. هم‌چنین مشخص نیست چرا عضو هدف، در طول زندگی عوض می‌شود. برای یافتن ماده ی حساسیت‌زا باید پرسش‌های بسیاری از بیمار کرد و حتی او را در واقع بازجویی کرد. دکتر کلود آندره می‌گوید: «من از بیمارانم می‌خواهم که در زمینه‌ی عادات غذا خوردن خود اطلاعات جامع و کافی در اختیار من قرار بدهند و هم‌چنین راجع به غذاهایی که از آن‌ها بدشان می‌آید نیز پرسش‌هایی می‌کنم. برای مثال: - آیا از کرفس خوشتان می‌آید؟ - نه، از موقعی که پس از خوردن کرفس کهیر زدم دیگه از کرفس بدم می‌آید. ولی من متوجه شدم که این بیمار ندانسته کرفس مصرف می‌کند، زیرا به هنگام نوشیدن آب گوجه فرنگی به آن گرد کرفس می‌زند. برای اطمینان از این که همین ماده مسئول آلرژی بیمار است، نخست یک آزمون پوستی می‌کنم. این آزمون مبتنی بر تزریق مقدار کمی از ماده‌ی حساسیت‌زای مورد نظر در زیر پوست بیمار است، و بعد بررسی این مسأله که آیا در ناحیه‌ی تزریق، کهیر و سرخی پوست پدیدار می‌شود یا نه. سپس با آزمایش خون مشخص می‌کنیم که در خون افزایش IgE دیده می‌شود یا نه. این آزمایش‌ها را با آزمونی که خود ابداع کرده‌ام کامل می‌کنم، یعنی آزمون انگیزش یا تحریک همراه با تحریک حساسیت روده‌ای. بدین ترتیب: نخست بیمار در حال گرسنگی آزمایش می‌شود. سپس در حال خوردن غذای مظنون به ایجاد حساسیت، آزمایش تکرار می‌شود. هر بار به بیمار لیوان آبی محتوی دو قند مصنوعی می‌نوشانند. یکی از قندها مانینول است، یعنی قندی که سوخت و ساز نمی‌یابد و به علت کوچک بودن ذراتش به سهولت از جدار روده عبور می‌کند و وارد خون می‌شود و بعد به کلیه‌ها می‌رسد و به طور کامل در ادرار بازیابی می‌شود. این قند به منزله‌ی شاهدی برای اطمینان از درستی کارکرد روده در جذب مولکول‌های کوچک به کار می‌رود. دومین قند لاکتولوز است که باز هم یک دی‌ساکارید سوخت و ساز نشدنی است. ولی این قند به دلیل داشتن مولکول‌های درشت، نمی‌تواند از جدار روده عبور کند، بنا بر این به طور کامل وارد مواد زاید دفع شدنی می‌شود. سپس بیمار ماده‌ی خوراکی مورد نظر را می‌خورد و مجدداً مقداری آب محتوی قند را می‌نوشد. یادآور می‌شویم که این دو قند معرف کارکرد روده هستند. چنان‌که ماده‌ی خوراکی خورده شده حساسیت‌زا باشد هیستامین از ماستوسیت‌های مخاط روده آزاد می‌شود و چون هیستامین منافذ مخاط روده را زیاد می‌کند در نتیجه‌ی این عمل مولکول‌های درشت لاکتولوز نیز از جدار روده عبور می‌کنند و قند دوم به جای وارد شدن در مواد زاید، وارد ادرار می‌شود. البته پس از مشخص شدن ماده‌ی حساسیت‌زا، تنها کاری که پزشک می‌تواند بکند تجویز یک برنامه‌ی غذایی است که فاقد ماده‌ی حساسیت‌زا باشد. اینک این تنها راه مؤثر برای تشخیص حساسیت‌های غذایی است. (یادآور می‌شویم که داروهای ضد هیستامینی و داروهایی که از واپاشی ماستوسیت‌ها جلوگیری می‌کنند هم مؤثر هستند ولی میزان تأثیر و عملکرد آن‌ها قابل بحث است.)

چشمانت را ببند ای شهید!

مبادا این روزها را در مقابل مادرم زهرا شهادت دهی .

مادرم ببخش که با هر تیری که به قلب فرزندت می زنیم

یاد سیلی را روی گونه ات زنده می کنیم