به طوری که می دانیم کلمه حج از لحاظ ریشه لغوی به معنی :« آهنگ کردن به چیزی » است ولی در شریعت ، قصد به سوی بیت الحرام یعنی کعبه است با شرایط معلوم . یا به عبارت دیگر لفظ حج اطلاق شده است بر: قدوم به سوی مکه و زیارت مکه بدانسان که در شرع وارد است . حج بر چند قسم است که از همه معمول و مهمترحج تمتع و حج عمره است .

حج عمره جنبه استحباب دارد و آن را حج اصغر نیز می گویند که آن را چهارعمل است احرام ، طواف ، سعی بین صفا و مروه ، حلق .

حج تمتع عبادتی است که اقدام بدان در صورت وجود استطاعت مالی و صحت مزاج و امنیت ، واجب ، و هر شخص بالغ و عاقلی مکلف است در تمام عمر یک مرتبه آن را اتیان کند . حج تمتع از اعمال ذیل مرکب است :

۱. احرام ؛ ۲ . طواف خانه کعبه هفت مرتبه ؛ ۳ . نماز طواف دو رکعت ؛ ۴ . سعی بین صفا و مروه هفت مرتبه ؛ ۵ . توقف درعرفات یک شب ؛ ۶. توقف در مشعر یک شب ؛ ۷ . توقف در منی ؛ ۸ . قربانی در منی ؛ ۹ . رمی جمرات در منی ؛ ۱۰ . بازگشت به مکه معظمه و هفت مرتبه طواف خانه خدا و طواف نساء و خروج از لباس احرام و حاجی شدن .

بدیهی است زایران سفر مکه موظف اند قبل یا بعد از انجام مناسک حج ، به منظورادای احترام ، از مدینه منوره هم دیدار کرده مرقد مطهرحضرت خاتم المرسلین (ص) و قبرستان بقیع و سایر مشاهد متبرکه در آن منطقه را نیز زیارت کنند تا حج آنان کامل گردد نمانده باشد که زیارت نکرده و مراسمی را که در کتب ادعیه و مناسک مندرج است انجام نداده باشند .

به طوری که مسلمین قاطبتاً علم و اطلاع دارند علت العلل فلسفه حج که بر همه مسلم مومن مستطیع متمکن واجب و فرض لازم گردیده این است که با هم دیدار کنند ، به خلق و خوی یکدیگر آشنا شوند ، موانع و مشکلات موجود را در میان گذارند و به طور خلاصه در اتحاد و انسجام جامعه مسلمین سعی بلیغ مبذول دارند .

در عصر حاضر زایران ایرانی خانه خدا علی الاکثر با هواپیماهای سریع السیر به کشور عربستان سعودی رهسپار می شوند که طول زمان پرواز آنان در مدت رفتن و بازگشتن ، روی هم رفته بیش از چند ساعت طول نمی کشد به همین جهت حاجیان مناطق مختلفه ایران در طول مدت عمر خویش چند و بلکه چندمین بار می توانند به مکه و مدینه مشرف شوند و دیدار تازه کنند .

به علاوه ارتباطات بین المللی پست و تلگراف و تلفن و علم جدید اینترنت سرتاسری ایران نیز مانع از تداوم دوستی و آشنایی آنان نمی شود ، ولی در قرون قدیمه که ناگزیر بودند با اسب و قاطر و شتر و کجاوه از صحاری سوزان و بیابانهای بی آب و علف عبور کنند این مسافرتها بین چهار الی شش ماه طول می کشید تا اگر احیاناً از گردبادهای بنیان کن و دستبرد قاطعان طریق و حرارت سوزان و عطش جانکاه و بی آبی و جز اینها ، جان سالم به در می بردند به زیارت خانه خدا و مدینه النبی نایل آیند .

با توجه به علل و جهات گوناگون حجاج ایرانی که از گوشه و کنار ایران در مکه دیدار می کردند چون امکان دیدار و ملاقات در ایران برای آنان میسر نبود – زیرا هر کدام به دیار خویش می رفتند – لذا هنگامی که مراسم حج برگزار می شد و آهنگ بازگشت به وطن و زادگاه خود می کردند پس از تودیع و خداحافظی از باب طنز و طیبت و در لفافه تعریض و ظرافت ، و گاهی هم به جد و حقیقت به یکدیگر می گفتند حاجی حاجی مکه ، یعنی دیگر امکان دیدار و ملاقات به دست نمی آید مگر آنکه دست تقدیر و سرنوشت بار دیگر تدارک سفر حج کند و در مکه معظمه و مدینه منوره یکدیگر را ببینیم و خاطرات شیرین گذشته را تجدید نماییم .

عدالت نیكو است اما از دولتمردان نیكوتر، سخاوت نیكو است اما از ثروتمندان نیكوتر؛ تقوا نیكو است اما از علما نیكوتر؛ صبر نیكو است اما از فقرا نیكوتر، توبه نیكو است اما از جوانان نیكوتر و حیا نیكو است اما از زنان نیكوتر.

متن حدیث:

قال رسول الله صلی الله علیه و آله:
اَلْعَدْلُ حَسَنٌ وَلكِنْ فِى الاُْمَراءِ اَحْسَنُ، وَ السَّخاءُ حَسَنٌ وَلكِنْ فِى الاَْغْنیاءِ اَحْسَنُ، اَلْوَرَعُ حَسَنٌ وَلكِنْ فِى الْعُلَماءِ اَحْسَنُ، اَلصَّبْرُ حَسَنٌ وَلكِنْ فِى الْفُقَراءِ اَحْسَنُ، اَلتَّوبَةُ حَسَنٌ وَلكِنْ فِى الشَّبابِ اَحْسَنُ، اَلْحَیاءُ حَسَنٌ وَلكِنْ فِى النِّساءِ اَحْسَنُ؛

اخلاق زیربنای اعمال ما است. اخلاق سهم فراوانی در زندگی انسان دارد. از اینجاست كه ما باید خودمان را بشناسیم و پس از آن اخلاق را مورد بررسی قرار دهیم. به همین سبب می بینیم كه معصومین علیهم السلام تمام وجودشان را سجایای اخلاقی و صفات برازنده انسانی احاطه نموده است و به تمام معنی اخلاق الهی را در وجود خویش به حد كمال رسانده اند.

خداوند سبحان سرچشمه همه كمالات می باشد و انسان كه مخلوق اوست و پاك خلق شده و به كمالات تمایل دارد، انسانی نیست كه از اخلاق بدش بیاید، آنچه كه مهم است اینكه انسان فضایل را بشناسد و بعد به آن عمل نماید.

رشد و ترقی و سعادت فرد انسان و جامعه انسانی همراه با اخلاق و صفات برگزیده انسانی است و در بینش اصیل مكتب الهی اسلام، پاكی ها و محسنات اخلاقی نقشی اساسی در صعود مومن به سوی كمال مطلق دارد.

فضایل اخلاقی هم در قرآن و هم در روایات بیان شده اند که می توان به فضایلی چون زهد، وفا، حلم، تواضع، خوش برخوردی، ایثار، راستی و درستی، امانتداری، عدالت، احسان و نیكوكاری، پایداری، سخاوت، وفای به عهد، توكل، عفو، گذشت، صبر و خیرخواهی، دفاع از محرومین، شكر و سپاسگزاری اشاره کرد.

قرآن كریم در آیه ۳۱ سوره احزاب نمونه كمال صفات الهی را شخصیت پیامبر اسلام(ص) معرفی می كند و مسلمانان را به پیروی ایشان فرا می خواند: "لقدكان لكم فی رسول الله اسوه حسنه" پیامبر اسلام، برای شما نمونه و الگوی نیكویی است.

باز خداوند متعال در آیه ۴ سوره قلم در مقام و ثنای پیامبری كه خاتم كمالات و فضایل و معجزات انبیا سلف خویش است، او را بر خلق عظیمش می ستاید: وانك لعلی خلق عظیم؛ و تو پیامبر اخلاقی عظیم و برجسته داری.

همچنین در آیه ۷۴ سوره هود دیگری حضرت ابراهیم(ع) را به سه صفت عالی می ستاید: ان ابراهیم لحلیم اواه منیب؛ چرا كه ابراهیم(ع) بردبار و دلسوز و بازگشت كننده به سوی خدا است. و یا در آیه ۳ سوره اسراء درباره حضرت نوح (ع) چنین می فرماید: ای فرزندان كسانی كه با نوح بر كشتی سوار كردیم، او بنده شكرگزاری بود شما هم مانند او باشد تا نجات یابید.

بدین ترتیب روشن می شود كه آنچه ملاك ثنای انبیا و ائمه اطهار علیهم السلام واقع گردید، صفات و ارزش های والای اخلاقی ایشان است كه بدان ها متخلق بوده اند.

نمازگزار باید تمام فضایل اخلاقی را در خود جمع كرده و در صحنه های مختلف پیاده كند تا درونش رسوخ كند و به صورت ملكه قرار گیرد. خود نماز موجب صعود اخلاق حسنه و رسیدن به اخلاق الله است.

یک روایت از فضایل اخلاقی در زندگی امام حسین(ع)

تاریخ زندگی و قیام امام حسین(ع) را همه می دانند كه در چه وضعی قیام خود را آغاز كرد، در چه فشاری بود و چه مظالمی وجود داشت، ولی در عین حال آنجا كه پای مسائل اخلاقی به میان می آمد آیا حاضر بود حتی علیه دشمن از اخلاق تجاوز بكند؟

مسلم بن عقیل یك تربیت شده اوست، یك شیعه است و سربازی است از طرف او، بهترین فرصتها به دستش می آید كه ابن زیاد را بكشد، ولی در همان حال فكر می كند كه اسلام با این طریق مبارزه مخالف است و این گونه مبارزه را جوانمردانه نمی داند.

به او گفتند: چرا از این صندوق خانه بیرون نیامدی كه شر او را از سر مسلمین كم كنی؟ گفت: همان وقت به فكر حدیث پیغمبر افتادم: الایمان قید الفتك؛ ایمان اجازه نمی دهد كه مسلمانان ولو به آن كسی كه بیرون مرز دینی خودش هست تجاوز بكند. این ناجوانمردانه و نامردانه است، من نمی توانم چنین كاری بكنم.

دشمن می آید در بین راه در حالی كه تشنه است به امام حسین (ع) می گویند ازاین فرصت استفاده بكنیم و آب را به روی آنها ببندیم. امام (ع) می فرماید مبادا چنین كنید، طریق مبارزه اینگونه نیست كه آب را به روی آنها ببندیم، به آنها آب بدهید، به اسبانشان هم آب بدهید. پیشنهاد می كنند الان بهترین موقع است برای جنگیدن.

می فرماید: از لحاظ اینكه آنها را از بین ببریم بله، ولی از لحاظ حق و قانون چطور؟ هنوز كه آنها به ما تجاوز نكرده اند، آنها مسلمانند، ما هم مسلمان هستیم تا آنها تجاوز نكنند ما از خودمان دفاع نمی كنیم.