تبیان، دستیار زندگی

روزه فکر و قلب چه نوع روزه ای است و آیا این روزه مختص به ماه مبارک رمضان است؟

انسان ها هر حرکتی که انجام می دهند، بر اثر گرایش قلبی است. تا گرایش قلبی اصلاح نشود اعمال هم اصلاح نمی شود. اگر قلب معیوب و مریض باشد، اعمال هم زشت و مذموم است اگر چه در ظاهر مردم پسند باشد. بنابراین در دین تنها ملاک برتری و ارزشمندی اعمال، قلب سلیم و سالم است از این رو خداوند در قرآن سوره مبارکه شعرا آیات 88 و 89 درباره انسان ها می فرماید: یَوْمَ لا یَنْفَعُ مالٌ وَ لا بَنُونَ*إِلاَّ مَنْ أَتَى اللَّهَ بِقَلْبٍ سَلیمٍ؛ روزی که مال و پسران سودی نمی بخشند. مگر کسی که با قلبی سالم (از عقاید و اخلاق فاسده) به نزد خداوند بیاید.

اما روزه قلب یعنی اینکه انسان قلب سالم داشته و دلش را اصلاح کرده باشد. البته این یک مرحله است و مرحله بالاتر این است که آنچنان قلبش را از زشتی ها دور نگه داشته باشد که غیر از نور الهی در قلب او چیزی نباشد و در دل هدایت، تقرب و همه نیکی ها را بخواهد و در یک جمله فقط خواهان خدا باشد.

اما در پاسخ به قسمت دوم سوال باید گفت این روزه قلب اختصاص به ماه مبارک ندارد و در هر زمان و هر مکان روزه قلب پسندیده و مورد رضایت خدا است اما توصیه آن در ماه رمضان از این جهت است که اگر کسی زحمت فراوان می کشد و گرسنگی و تشنگی را تحمل می کند، قلب خود را پالایش کند و روزه بدارد. اما اگر فرد در کنار روزه و امساک از خوردن و آشامیدن، نفاق، حسد، کینه و رذایل را در قلب داشت، زحمت او بی خود و بیهوده است و به مقصد و مقصود نرسیده و سعادتمند نمی شود. بنابراین به این دلیل که در ماه مبارک سفره الهی پهن تر است و لطف الهی گسترده تر، درهایی به روی انسان باز می شود تا اینکه از در رحمت الهی استفاده کرده و توبه ای کسب کند و از نردبان سعادت بالا رود.

چطور می شود در طول سال روزه قلب داشت و فکر را از رذایل قلبی مصون نگه داشت؟
انسان به واسطه برخی از ریاضت های فکری و عملی به جایی می رسد که به فطرت الهی خود بازمی گردد، در نتیجه یاد خدا و معاد، او را دائم الصیام می کند و وقتی شناخت بیشتری کسب کرد و با عمل این شناخت را وارد قلب کرد و باور به وجود خدا و قیامت داشت، چنین فردی به طور خودکار صفات نیک قلبی ملکه او می شود و دیگر به دنبال غیر خدا نمی رود.

یکی از شبهاتی که مطرح می کنند این است چطور پیامبر (ص) و ائمه معصومین (ع) حتی فکر گناه هم نمی کردند؟ در یکی از روایات امام معصوم (ع) به فرد سوال کننده این گونه پاسخ می دهد: آیا تو تا حالا فکر کرده ای که مدفوع خود را بخوری، فرد گفت: نه! امام (ع) فرمودند: گناه و به سوی غیر خدا رفتن برای انسان کامل مانند فکر این عمل را کردن است و انسان کامل با این تعریف هرگز فکر گناه و گرایش به سوی خدا رفتن را نمی کند. یکی از سفارشات امام خمینی (ره) هم در این زمینه این بود که گفته ها و سفاراشات بزرگان رد نشود اگرچه دلیلی برای انجام دادن یا ندادن آن پیدا نشد.

انس با قرآن و تدبر در آن چطور به روزه فکر و قلب می انجامد و آیا اساسا ممکن است این اتفاق با تفکر در قرآن به وقوع بپیوندد؟
قرآن کتاب هدایت و وصول انسان به سوی سعادت است؛ هر انسانی در هر مرحله ای از زندگی خویش نیازمند به قرآن است. تدبر در قرآن موجب می شود انسان زمینه عمل به قرآن را برای خود فراهم کند و وقتی این زمینه فراهم شد، آنچه خداوند از انسان خواسته در وجود او پیاده می شود و فرد به کمال و سعادت نزدیک می شود. انس با قرآن انس با کلام خداست و انس با کلام خدا، انس با خداست و انس با خداوند انس با خوبی ها و دست یابی به خوشبختی است. بنابراین تدبر و تفکر در کلام خدا می تواند به روزه فکر و قلب بینجامد.

اینکه می گویند در ماه مبارک رمضان شیطان در غل و زنجیر است و دست و پایش بسته، به چه معناست؟
این حرف هیچ گاه به معنای بسته شدن کامل نیست؛ انسان ها در ماه مبارک رمضان گناه هم می کنند همچنان که دیده و شنیده ایم مثلا در این ماه جنگ های ظالمانه ای رخ داده است یا انسان هایی دست به انجام گناه صغیره و کبیره می زنند.

شیطان در این ماه غل و زنجیر است اما به شرط اینکه انسان بخواهد. به تعبیر دیگر در این ماه به دلیل اینکه درهای رحمت الهی باز است، شیطان در زنجیر است و اختیاراتش محدودتر. اما اگر کسی نخواهد از این سفره استفاده کند، لاجرم در دامن شیطان قرار می گیرد. محدوده فریب شیطان در این ماه ضیق می شود و تاثیرات او محدود است و مانند غیر ماه رمضان نیست چرا که در این ماه سفره الهی پهن و سهل الوصول است. اما کسی که هدایت و خدا و سعادت را نمی خواهد، شیطان می تواند او را فریب دهد گرچه از نظر اختیارات شیطان محدود تر می شود. نباید فراموش کنیم که پروردگار بالاجبار افراد را هدایت نمی کند.

تفاوت عبادت در ماه مبارک رمضان با سایر ماه های دیگر در چیست؟
عبادت در ماه مبارک رمضان ثواب و تاثیر بیشتری دارد. به این دلیل که توام با دو مساله شده است. یکی اینکه همراه با نزول قرآن کریم است که برکات فراوانی با خود به دنبال دارد و دیگری به دلیل فریضه روزه است. و فضای جامعه در ماه مبارک رمضان، فضای معنوی و خاصی است بنابراین عبادت در این ماه اثر بیشتری دارد و این همان مصداق در توسعه رحمت و برکت الهی است.

استاد «طه موسی حسن» مشهور به «طه الفشنی» از مبتهلان و قاریان قرآن کریم مصر در سال ۱۹۰۰ میلادی مطابق با ۱۲۷۹ هجری شمسی در شهر «فشن» از توابع استان «بنی سویف» دیده به جهان گشود.

وی اولین مؤذن مسجد امام حسین(ع) در قاهره بود و چنان‌ که آثار به‌ جای مانده از تلاوت‌ها و ابتهالاتش گواهی می‌دهد، وی فردی نابغه و توانا در علم موسیقی بود، همچنین بر فنون و قواعد تلاوت قرآن کریم تسلط و چیرگی کامل داشت.

این استاد تنها یک قاری قرآن نبود، بلکه حیاتش را به عنوان یک منشد و موشح آغاز کرد، در وجود این استاد گرایش‌های دینی و علاقه‌ای وافر به قرآن کریم وجود داشت که او را از مسیر خوانندگی و نوازندگی و انشاد و تواشیح به قرائت کشانید.

طه الفشنی مبانی قرائت و حفظ قرآن کریم را در زادگاه خود آموخت و بدین‌سان مدرک دوره ابتدایی را در سال ۱۹۱۶ میلادی مطابق با ۱۲۹۵ هجری شمسی دریافت کرد و پس از آن کل قرآن کریم را حفظ کرده و به مدرسه معلمان پیوست، وی همچنین موفق شد در سال ۱۹۱۹ میلادی مطابق با ۱۲۹۸ هجری شمسی به دانشگاه الازهر در قاهره بپیوندد.

این استاد بسیاری از نغمات را به قرائت قرآن کریم با حفظ احکام تلاوت داخل کرد، او معتقد بود که یک قاری نمی‌تواند قاری باشد تا زمانی‌ که موسیقی را در وهله اول آموخته باشد و اگر جز این باشد چگونه خواهد توانست مردم را از استماع قرائتش به شادی و نشاط درآورد که البته این نظر، نظری شخصی است کما این‌که بعضی دیگر از قاریان این نظر را رد کرده‌اند.

استاد طه الفشنی نیز پس از این اقدام رادیو با همیاری استاد «عبدالباسط محمد عبدالصمد» و «عبدالقادر حاتم» وزیر فرهنگ و ارشاد آن زمان مصر به اعتراض برخاست و رادیو نیز به خصوص پس از وساطت استاد «مصطفی اسماعیل» سعی در راضی کردن وی برآمد.

* ورود به رادیو

طه الفشنی در محضر استاد «سید درویش» که حافظ قرآن بوده و به انشاد دینی اشتغال داشت نغمات قرآنی را آموخت، در آن زمان «سعید لطفی» مدیر وقت رادیوی مصر تلاوت زیبایش را در یکی از شب‌های ماه مبارک رمضان در مسجد امام حسین(ع) قاهره شنید و از او دعوت کرد که به رادیو بیاید و از این طریق برای مردم به اجرای برنامه بپردازد.

وی همچنین در محضر استاد «علی محمود» شاگردی کرده و از او علم انشاد و مدایح نبوی را آموخت، وی همچنین به گروه تواشیح استاد علی محمود پیوست و پس از آن نیز در گروه تواشیح استاد «ابراهیم فران»، صاحب موشحات مشهور به اجرای برنامه پرداخت و پس از اندک زمانی فنونی مستقل بنا نهاده دارای گروه و اسلوبی مختص خود شد.

* «طه الفشنی»؛ طلایه‌دار فنون انشاد دینی و تواشیح

استاد طه الفشنی در رهبری فن تواشیح و سایر فنون انشاد دینی نقشی بسزا و عظیم داشت، چرا که همواره در راستای دیدارش با مندشان بزرگ آن زمان، آنان را به استمرار این طریق و کشف استعدادها و هدایت آن‌ها دعوت می‌کرد و این امر پس از رحلت پایه‌داران مکتب انشاد و تواشیح تأثیری بسزا در استمرار این مکتب به جا گزارد.

* «طه‌الفشنی»؛‌مبتهلی ‌آشنا‌ به ‌فنون‌ تلاوت

طه الفشنی مبانی قرائت و حفظ قرآن کریم را در زادگاه خود آموخت و بدین‌سان مدرک دوره ابتدایی را در سال ۱۹۱۶ میلادی مطابق با ۱۲۹۵ هجری شمسی دریافت کرد و پس از آن کل قرآن کریم را حفظ کرده و به مدرسه معلمان پیوست.

وی توانست جایگاه عظیم خویش را در دهه ۴۰ در میان قراء بلندمرتبه به خوبی تثبیت کند، تا آن‌جا که در قصرهای «عابدین» و «رأس‌التین» در حضور «ملک فاروق» پادشاه وقت مصر، به همراه استاد «مصطفی اسماعیل» به تلاوت قرآن بپردازد.

در سال ۱۹۶۳ میلادی و آن زمان که شبکه تلویزیونی در مصر افتتاح شد استاد طه الفشنی از اولین کسانی بود در در آن به تلاوت قرآن پرداخت و با صدای زیبا و ملکوتی خود عاشقان و تشنگان معارف ناب قرآنی را سیراب کرد.

استاد طه الفشنی چنان اقتدار و تسلطی بر اصول تلاوت قرآن پیدا کرد که به سرعت توانست به واسطه صوت زیبا و حلاوت تلاوتش، همچنین رعایت تمامی قواعد و اصول قرائت قرآن کریم، مقامی عظیم را از آن خود سازد.

وی به کشورهای زیادی برای تلاوت قرآن کریم مسافرت کرد و در واقع یکی از بهترین سفیران برای قرآن کریم بود، وی همچنین نشان‌های لیاقت و درجه‌های ممتاز کشورهایی که به آن‌ها مسافرت می‌کرد و در آن‌جا به تلاوت قران می‌پرداخت از دست رؤسای جمهور و وزیران آن کشورها دریافت می‌کرد.

* تحلیلی درباره تلاوت‌های استاد طه الفشنی

شاید اگر کسی قبل از این‌که تلاوت‌های قرآن استاد طه الفشنی را بشنود، ابتهال‌های بسیار زیبای این استاد را استماع کند بگوید که وی در عرصه تلاوت قرآن کریم نتوانسته است آن‌چه را که باید باشد به منصه ظهور برساند و اجرا کند.

اما در حقیقت باید گفت که زیبایی، پختگی و فنی بودن تلاوت‌های استاد طه الفشنی اگر از ابتهالات وی بیشتر نباید کمتر نیز نیست به طوری که اگر کسی تلاوت سوره‌های «کهف» و «مریم» این استاد را شنیده باشد به طور قطع بر این نظر صحه خواهد گذاشت.

این استاد تنها یک قاری قرآن نبود، بلکه حیاتش را به عنوان یک منشد و موشح آغاز کرد، در وجود این استاد گرایش‌های دینی و علاقه‌ای وافر به قرآن کریم وجود داشت که او را از مسیر خوانندگی و نوازندگی و انشاد و تواشیح به قرائت کشانید.

* طه‌الفشنی؛ رئیس مجمع قراء مصر

طه الفشنی در ادامه فعالیت‌های خود ریاست مجمع قراء قرآن کریم را به عنوان یکی از مشهورترین قاریان قرآن کریم چه از حیث تجوید و چه از حیث صوت و لحن عهده‌دار شد و این زمانی بود که وی یکی از قوی‌ترین ارکان عرصه تواشیح و مدائح نبوی به‌ شمار می‌آمد

صدای استاد طه الفشنی از زیبایی خاصی برخوردار است که تأثیرگذاری تلاوت وی را در مخاطب دوچندان می‌کند، این استاد به طور معمول علاقه‌مند است که بیشتر در پرده صوتی خاص خود به تلاوت قرآن بپردازد و این امر نیز باعث می‌شود که وی بتواند فرازهای بلند از آیات را با یک نفس بخواند.

طه الفشنی در تلاوت قرآن کریم یک و نیم اکتاو صوتی را به صورت کامل اجرا می‌کند و صدایش نیز از زنگ و طنین بسیار خوب و البته از مساحت صوتی به نسبت متوسطی برخوردار است.

* وفات

این استاد فن تلاوت قرآن کریم پس از برجا گذاشتن آثار ماندگاری در عرصه ابتهال مانند «حب الحسین» و «میلاد طه» سرانجام در سال ۱۹۷۱ میلادی مطابق با ۱۳۵۰ هجری شمسی در سن ۷۱ سالگی بر اثر بیماری درگذشت؛ روحش شاد و یادش گرامی باد.

سارا هجری، کارشناس ارشد روانشناسی بالینی- این شرایط نشان دهنده این است که زندگی شما نیاز به تغییر دارد. تغییر به شما کمک می کند به جایی که می خواهید برسید. بعضی افراد فکر می کنند که دیگران می توانند آن ها را تغییر دهند اما متاسفانه یا خوشبختانه این زندگی شماست و هیچ کسی نمی تواند در آن تغییر ایجاد کند مگر خود شما.

در ادامه برخی از راهکارها برای ایجاد تغییردر زندگی ارائه می شود:

۱ – افکار و باورهایتان را تغییر دهید.

ما بر اساس افکار و باورهایمان رفتار می کنیم. فردی که باور دارد باهوش نیست و از عهده کاری برنمی آید، همان گونه رفتار می کند. اگر می خواهید زندگی خود را متحول کنید باورها و افکار غیر منطقی خود را به چالش بکشید. سود و زیان این افکار را برای خود مشخص کنید . به نظر شما عاقلانه است که به باورهایی بچسبید که مانع شما در رسیدن به اهداف تان می شود؟ انتخاب با شماست.

۲ – اولویت هایتان را در زندگی مشخص کنید.

از خود بپرسید ارزشمندترین چیزهایی که در زندگی تان وجود دارد چیست؟ برای خود مشخص کنید به چه اهدافی می خواهید برسید و چرا این اهداف را انتخاب کرده اید. ویکتور فرانکل می گوید: “کسی که چرایی در زندگی دارد با هر چگونگی خواهد ساخت.” زمانی که بدانید چرا چنین اهدافی را انتخاب کرده اید دلیل تراشی ها و بهانه جویی هایی که شما را از رسیدن به اهداف تان باز می دارد، دیگر برای شما معنایی ندارد.

۳ – برای رسیدن به اهداف تان راه های متعددی را در نظر بگیرید.

به جای انتخاب راه های آسان ،کوتاه و همیشگی، تلاش بیشتری به کار بگیرید وچند روش را مد نظر قرار دهید تا حق انتخاب بیشتری داشته باشید.

۴ – عادت های منفی خود را اصلاح کنید.

عادت های منفی مانند خجالتی بودن، عصبانیت، پرخوری و…که سلامت جسمانی و روانی شما را به خطر می اندازد، تغییر دهید و در نهایت رفتار مناسبی را به جای عادت های مخرب انتخاب کنید. برای مثال فردی که پرخاشگر است. می تواند رفتارهای مناسبی مانند شنیدن سخنان دیگران، ابراز وجود، تنش زدایی و … را جایگزین عصبانیت کند.

۵ – مهارت های جدیدی بیاموزید.

اگر می خواهید تغییر کنید تنها با آموخته ها ، اطلاعات و توانایی های قبلی نمی توانید به اهداف تان برسید. برای این منظور استفاده از کتاب های آموزشی و مشورت گرفتن از متخصصان به شما در این زمینه کمک می کند.

۶ – مسئولیت زندگی تان را به عهده بگیرید.

باید تصمیم بگیرید که خودتان و نه اوضاع و احوال اطراف تان را تغییر دهید. با این روش می توانید موثرتر عمل کنید. زمانی که مسئولیت زندگی تان را می پذیرید آنگاه ناخدای کشتی زندگی تان هستید،تنها شمایید که اهداف تان را انتخاب، برنامه ریزی و به برنامه هایتان عمل می کنید. خوبی و بدی موجود در زندگی، به طور مستقیم به عملکرد فردی شما بستگی دارد. زمانی که مسئولیت این موارد را پذیرفتید، آن گاه می توانید انتظار ایجاد تغییرات بزرگی را در زندگی خود داشته باشید.

۷ – مداومت و پشتکار داشته باشید.

دکتر صاحبی می گوید:”بزرگترین فاصله در این جهان خاکی فاصله بین دانش و عمل است”.از زمانی که برای تغییر، گام عملی برمی دارید وارد فرآیند تغییر شده اید. خود را متعهد کنید ، هر روز قدمی هر چند کوچک برای رسیدن به تغییرات مورد نظر خود بردارید. گام های کوچک بهتر از ایستادن و درجا زدن است.

تنها دو ساعت فاصله اذان مغرب تا اذان صبح. این حکایت زندگی مردمی است که در مناطق نزدیک به قطب شمال و قطب جنوب  روزگار می گذرانند. مردمی که البته شاید کمتر مسلمانی را بتوان بین شان پیدا کرد. اما پرسش درباره احکام شرعی روزه و نماز در این مناطق، نکته ای است که دانستن ان همیشه برای بعضی ها جالب بوده است.

شاید گذراندن حدود 16 ساعت روزه داری آن هم در ماه تابستان، تجربه ای بسیار سخت و منحصر به فرد برای عده ای به حساب بیاید. اما ماجرا وقتی جالب و عجیب می شود که بدانیم مردم بعضی از کشورها حدود 21 ساعت از شبانه روز را در روشنایی کامل می گذرانند و با این حساب روزه شان  بیش از 20 ساعت طول می کشد.

اما حکم شرعی نماز و روزه مسلمانانی که به هردلیل گذرشان به این مناطق افتاده است چیست؟

چند استفتا مرتبط با این قضیه و پاسخ بعضی از مراجع را این جا بخوانید:

تعدادى از پرسنل شركت فولاد آلیاژ ایران، براى آموزش فنى، مدّتى به كشورهاى اروپایى مى ‏روند، در مناطق شمالى اروپا، واقع در بالاى مدار قطبى، از 26 ماه مه (5 خرداد) تا 18 ژوئیه (27 تیر) خورشید در آسمان غروب نمى ‏كند، در 21 ژوئن در «ماپاراند» واقع در خلیج «بوتینا»، طول روز 23 ساعت و در «آكین»، در منتها الیه جنوب، 17 ساعت مى‏ باشد. تكلیف نماز و روزه این برادران در این ایّام چیست؟

آیت الله العظمی ناصر مکارم شیرازی : در مناطقى كه خورشید غروب نمى ‏كند، یا طول روز بسیار زیاد و خارج از متعارف مناطق مختلف دنیاست، باید بر طبق مناطق معتدله در آن فصل از سال عمل كنند؛ یعنى اگر در مناطق معتدله (روى همان خطّ نصف‏ النهار) روزها در آن موقع 14 ساعت است و شبها 10 ساعت، به همان صورت نماز و روزه خود را تنظیم كنند؛ شرح بیشتر درباره این موضوع را در كتاب «معراج، شقّ ‏القمر، عبادت در قطبین» نوشته‏ ایم. (استفتائات جدید، ج‏2، ص: 73)

حکم نماز و روزه در قطب شمال و جنوب که 6ماه روز و 6ماه شب است، چیست؟

آیت الله مکارم شیرازی : شماره رکعت های نماز در قطب شمال و قطب جنوب فرق نمی کند فقط از نظر وقت باید اوقات نماز را با مناطق معتدله مقایسه و تعیین نمایند یعنی اگر در مناطق معتدله مثلا روزها در آن موقع 14 ساعت و شبها 10 ساعت است همان صورت نماز و روزه خود را تنظیم کنند (استفتاءات جدید ، ج 2، س 139)

اگر براى نماز و روزه بلاد و شهرهاى متعارفه که شب و روز آنها تقریبا مساوى است (مثل مکه و مدینه) قرار دهند یعنى نماز ظهر و عصر را بخوانند. شش ساعت بعد نماز مغرب و عشاء را بخوانند و یازده ساعت بعد نماز صبح را بخوانند و روزه را هم به همین ملاک بگیرند.

آیت الله خامنه ای : به نظر مقام معظم رهبری: مکلف باید در مورد اوقات نمازهای یومیه و روزه همان افق محل سکونت خود را رعایت کند ولی اگر روزه گرفتن بر اثر طولانی بودن روز غیر مقدور یا حرجی باشد، ادای آن ساقط و قضای آن (بعدا) واجب است (ترجمه اجوبه الاستفتاآت، س 357)

آیت الله سیستانی : احتیاط واجب این است که ملاحظه کند نزدیکترین جاهایی که شب و روز آن 24 ساعت است. نمازهای پنجگانه را بر حسب اوقات آن به نیت قربه مطلقه بخواند. اما در مورد روزه اگر می تواند باید در ماه رمضان به جایی برود که بتواند روزه بگیرد و اگر در ماه رمضان نمی تواند بعد از ماه مبارک رمضان در جای دیگر قضای آن را انجام دهد و اگر هیچ کدام برای او ممکن نیست نه در ماه رمضان و نه در غیر ماه رمضان به جای روزه بر او فدیه (کفاره عذر) (منهاج الصالحین، آیت الله سیستانی، ج 1، ص 469 ، م 88)

آیت الله سبحانی :چنانچه مکلفى در مکانى زندگى کند که 6 ماه از سال، روز و 6 ماه دیگر آن شب باشد، و یا سه ماه از سال روز و 9 ماه دیگر آن شب باشد و... بعید نیست که ملاک در نماز و روزه این فرد، سرزمینهاى متعارف و واقع شده میان دوقطب باشد و این فرد مخیر باشد که براى نماز و روزه هایش یکى از سرزمینهاى میانى را مبنا قرار دهد.اما احتمال سقوط نماز و روزه نسبت به این فرد بعید است، همچنان که احتمال سقوط روزه و وجوب نماز تنها یک روز و یک شب، بعید به نظر مى رسد.