پیامبر اعظم صلی الله علیه و اله و سلم نیز در موارد متعددی احترام و پاسداشت همسایه را مورد توجه قرار داده اند و در روایتی آزار رساندن به همسایه را از نشانه های ابلهان برشمرده اند. ایشان می فرمایند:
سه نشانه آدم های نادان
علامت انسان ابله سه چیز است:
1- نافرمانی خدا 2- اذیت کردن همسایه ها 3- و در عهد و پیمان ثابت قدم نمی باشد.
توکل
چرا برخی از مردم با وجود اینكه به خدا علم دارند در برابر او نافرمانی می كنند؟
چرا در برابر خدایی به این بزرگی گناهان را نمی بینیم؟
اکثر مردم اهل ظنّ هستند نه اهل یقین؛ لذا علم آنها عرفاً علم است نه حقیقتاً . «وَ ما یَتَّبِعُ أَكْثَرُهُمْ إِلاَّ ظَنًّا إِنَّ الظَّنَّ لا یُغْنی مِنَ الْحَقِّ شَیْئاً إِنَّ اللَّهَ عَلیمٌ بِما یَفْعَلُون ــــ و بیشتر آنها، جز از گمان پیروى نمىكنند؛ (در حالى كه) گمان، هرگز انسان را از حقّ بىنیاز نمىسازد ؛ همانا خداوند از آنچه انجام مىدهند، آگاه است.» (یونس:36)
پس اکثر مردم عالم نیستند بلکه جاهلانی هستند که ظنونی دارند. محال است کسی حقیقتاً عالم باشد و در عین حال معصیت بکند.
اذیت کردن همسایه ها
حـقـوق هــمسایـه در پـرتـو قـرآن و حـدیـث
اهمّیت همسایه داری قرآن کریم این کتاب جاوید و ماندگار الهی، در کنار دستور به پرستش الهی و احسان به پدر و مادر و بستگان و خویشاوندان، توصیه به نیکی و احسان در حق همسایگان نموده است؛ آنجا که می فرماید: «وَ اعْبُدُوا اللّهَ وَ لا تُشْرِکُوا بِهِ شَیْئاً وَ بِالْوالِدَیْنِ إِحْساناً وَ بِذِی الْقُرْبی وَ الْیَتامی وَ الْمَساکینِ وَ الْجارِ ذِی الْقُرْبی وَ الْجارِ الْجُنُبِ وَ الصّاحِبِ بِالْجَنْبِ وَ ابْنِ السَّبیلِ»؛ «و خدا را بپرستید و هیچ چیز را همتای او قرار ندهید و به پدر و مادر و همچنین به خویشاوندان و یتیمان و مسکینان و همسایه نزدیک و همسایه دور و دوست و همنشین و واماندگان در سفر نیکی کنید!»
در احادیث مختلف رسول الله صلی الله علیه وآله آنقدر بر حقوق همسایه تأكیدات سخت كردند تا اینكه مسلمانان بكوشند به هر نحوی كه شده حقوق همسایگـان را مراعات نمایند زیرا آزار و اذیت كردن همسایه گناه و جرم بزرگی است .
حق همسایه بر همسایه چیست؟
پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله فرمود: «لِلْجارِ حَقُّ؛ برای همسایه حقی [بسیار[ است.» در این بخش، به اهم آنها اشاره می شود.
پیامبر اسلام به امت خود تأكید مى كرد و مى فرمود: (من كان یۆمن بالله والیوم الاخر فلیف اذا وعد;هركس كه مۆمن به خدا و روز رستاخیز است, به عهد و پیمانش وفادار باشد)
پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله درباره حقوق همسایه فرمود: «اِنِ اسْتَغاثَکَ اَغَثْتَهُ وَ اِنِ اسْتَقْرَضَکَ اَقْرَضْتَهُ وَ اِنِ افْتَقَرَ عُدْتَ عَلَیْهِ وَ اِنْ اَصابَتْهُ عَزَّیْتَهُ وَ اِنْ اَصابَهُ خَیْرٌ هَنَّأْتَهُ وَ اِنْ مَرِضَ عُدْتَهُ وَ اِنْ ماتَ اتَّبَعْتَ جَنازَتَهُ؛ اگر کمک خواست، کمکش کنی و اگر قرض خواست، قرضش دهی و اگر ندار شد، تأمینش کنی و اگر مصیبت دید، تغریتش گویی، اگر خیری به او رسید، به او تبریک گویی و اگر بیمار شد، به عیادتش روی و اگر از دنیا رفت، به تشییع جنازه او روی.»
و در ادامه فرمود: «وَ لا تَسْتَطِلْ عَلَیْهِ بِالْبَناءِ فَتَحْجُبَ عَنْهُ الرّیحَ اِلاّ بِأِذْنِهِ وَ اِذا اشْتَرَیْتَ فاکِهَةً فَاهْدِلَهُ فَاِنْ لَمْ تَفْعَلْ فَاَدْخِلْها سِرّا وَ لا تُخْرِجْ بِها وُلْدَکَ تَغیظُ بِها وُلْدَهُ وَ لا تُۆْذِهِ بِریحِ قِدْرِکَ اِلاّ اَنْ تَعْرِفَ لَهُ مِنْها؛ و نباید خانه و ساختمان [خود را] بلندتر از او بسازی که راه هوا را بر او ببندی، مگر خود اجازه دهد و هرگاه میوه خریدی، به او هدیه بده و اگر این کار را نکردی، [لااقل ]مخفیانه به منزل ببر و مبادا فرزندانت میوه به دست از خانه خارج شوند که باعث ناراحتی فرزندان او می شود و با بوی دیگ [غذا] او را اذیّت نکن، مگر بدانی او نیز (چنان) غذایی دارد.»
نه تنها همسایه در خرید خانه حق تقدّم دارد، بلکه در خرید زمین و املاک نیز حق تقدّم دارد. پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله فرمود: «اِذا اَحَدُکُمْ اَنْ یَبیعَ عَقارَهُ فَلْیَعْرِضْهُ عَلی جارِهِ؛ هر کس از شما بخواهد زمین و آب خویش را بفروشد، [نخست] باید به همسایه اش عرضه کند.»
پیمان
در عهدو پیمان ثابت قدم نمی باشد
همگان بر این باورند كه وفاى به عهد, یك اصل عقلایى است و منحصر به یك عصر یا یك نسل نیست; از این رو همه عقلا به آن پایبند و معتقد مى باشند. خداوند متعال وفاى به عهد را در سرشت انسان به ودیعه گذاشته است; بنابراین كسى كه پیمان شكنى مى كند, اول براى خود دلیلى مى تراشد و سپس پیمانش را مى شكند.
اگر وفاى به عهد در هر جامعه اى مورد خدشه قرار گیرد, ثبات و قوام آن جامعه متزلزل خواهد شد.
وفاى به عهد از نگاه قرآن و روایات قرآن یكى از صفات مۆمن را وفادارى بیان مى كند و مى فرماید: (والموفون بعهدهم اذا عاهدوا;( بقره(2) آیه 177) مۆمنان چون عهد بندند, به عهد و پیمان خود وفادارند). در سوره نمل مى‌فرماید: (و اوفوا بعهدالله اذا عاهدتم;( همان, آیه 91) هنگامى كه با خدا عهد بستید, به عهد خود وفا كنید.)
پیامبر اسلام به امت خود تأكید مى كرد و مى فرمود: (من كان یۆمن بالله والیوم الاخر فلیف اذا وعد; (بحارالانوار, ج77, ص149) هر كس كه مۆمن به خدا و روز رستاخیز است, به عهد و پیمانش وفادار باشد.)
امام على علیه السلام نیز وفاى به عهد و پیمان را میزان و معیار سنجش انسان مى داند و مى فرماید: (الوفاء كیل).(همان) هم او در جاى دیگر مى فرماید: (نعم قرین الصدق, الوفاء; (غررالحكم و دررالكلم, ح9931) بهترین همراه راستگویى, وفاى به عهد است.)
امام صادق علیه السلام درباره اهمیت و جایگاه وفاى به عهد مى فرماید: (سه چیز است كه خداوند به هیچ كس اجازه مخالفت با آن را نداده است: اداى امانت در مورد هر كس, چه نیكوكار باشد چه بدكار؛وفاى به پیمان در مورد هر كس, چه نیكوكار باشد چه بدكار؛ نیكى به پدر و مادر, چه نیكوكار باشند چه بدكار.) (بحارالانوار, ج75 ص92)
در احادیث مختلف رسول الله صلی الله علیه وآله آنقدر برحقوق همسایه تأكیدات سخت كردند تا اینكه مسلمانان بكوشند به هرنحوی كه شده حقوق همسایگـان را مراعات نمایند زیرا آزار و اذیت كردن همسایه گناه و جرم بزرگــــی است
عوامل پیمان شكنى
پیمان شكنى عوامل متعددى دارد كه به دو مورد از آنها اشاره مى كنیم:
1. ترس از قدرت: متأسفانه بسیارى از پیمان شكنى ها, ریشه در ترس از قدرت زورمداران دارد. قرآن مجید در آیه اى مى‌فرماید: (و چون با خدا پیمان بستید, به پیمان خود وفا كنید و سوگندهاى [خود را] پس از استوار كردن نشكنید, با این كه خدا را بر خود ضامن قرار داده اید, زیرا خدا آنچه را انجام مى دهید, مى داند).( نحل(16) آیه 91) مرحوم طبرسى شأن نزول این آیه را جمعیت كم مسلمانان و جمعیت زیاد دشمنان اسلام ذكر مى كند.
2. جلب منافع مادى: برخى افراد به دلیل كسب منافع مادى و جلوگیرى از ضررهاى مالى, پیمان شكنى مى كنند. قرآن تأكید دارد كه به هیچ بهایى پیمانى را كه با خدا بسته اید نشكنید و با هیچ چیز معامله نكنید: (لاتشتروا بعهد اللّه ثمناً قلیلاً;( همان آیه 95) هرگز پیمان الهى را به بهاى كم معامله نكنید, زیرا آنچه نزد خداست ـ اگر بدانید ـ همان براى شما بهتر است.)
با عنایت به اهمیت وفاى به عهد به عنوان یكى از صفات نیك اخلاقى و آثار ارزنده آن در زندگى فردى و اجتماعى افراد, موضوع پژوهش مقطع دبیرستان را (وفاى به عهد) قرار دادیم.
بدیهی است کم توجهی به هر یک از سه مورد بالا آثار زیانباری برای انسان به همراه دارد که آدم های عاقل کمتر به سراغ آن می روند.
نهج البلاغه
