كودك
تربیت انسان ها کار پیچیده و مشکلی است و جز با توکل بر
خدا و توسل به معصومان (علیهم السلام) و نیز استفاده از شیوه های ارائه شده
از سوی دین مبین اسلام، ممکن نیست. همچنین عملکرد انسان هایی که در تربیت
موفق بوده اند می تواند کمک بسیار مؤثری در این امر مهم باشد. از این رو با
توجه به مطالبی که در فصول و مباحث پیشین مطرح شد، در این مبحث به بررسی
آداب و سنن زمینه ساز تربیت در آغاز تولد می پردازیم تا با پیروی از سیره
تربیتی پیامبر (صلی الله علیه و آله و سلم) و اهل بیت (علیهم السلام)
بتوانیم گامی مؤثر در تربیت فرزندان خویش برداریم.
در سیره معصومان (علیهم السلام) آداب و سنت هایی یافت می شود که از آغاز
تولد فرزند تا روز هفتم به آنها عمل می کرده اند. عمل به این آداب، زمینه
های مساعد تربیت را در فرزند به وجود می آورد. ممکن است نقش برخی از این
آداب در تربیت فرزند برای ما مخفی باشد یا تأثیر کمتری در تربیت داشته
باشد، ولی به هر حال تأثیر خود را در فرزند خواهد گذاشت.
بخشی از این روش ها، زمینه های تربیت بعدی را فراهم می کند و برخی، علاوه
بر آن، خود نیز اثر تربیتی مستقیمی دارند. از مجموع همین تأثیرات جزئی است
که تربیت تحقق می یابد؛ زیرا تربیت امری لحظه ای نیست که یکباره صورت
پذیرد، بلکه امری تدریجی است که با فراهم شدن زمینه های آن، از بین رفتن
عوامل مزاحم و رعایت آداب و دستورهای تربیتی و استفاده از شیوه های مناسب
تحقق می یابد. برخی از این آداب چنین است:
1. اذان و اقامه گفتن در گوش نوزاد
نخستین کاری که پیامبر (صلی الله علیه و آله و سلم) و ائمه (علیهم السلام)
پس از تولد فرزند انجام می دادند، این بود که در گوش راست او اذان و در گوش
چپ او اقامه می گفتند. امام سجاد (علیه السلام) می فرماید:
هنگامی که امام حسین (علیه السلام) متولد شد، پیامبر (صلی الله علیه و آله و سلم) در گوش او اذان گفت (مجلسی، 1403، ج 43، ص 240).
همچنین در روایتی دیگر آمده است:
هنگامی که امام حسن (علیه السلام) متولد شد پیامبر (صلی الله علیه و آله و سلم) در گوش او اذان گفت (همان، ج 104، ص 123).
نجمه، مادر امام رضا (علیه السلام) نیز می گوید:
وقتی حضرت رضا (علیه السلام) متولد شد، امام کاظم (علیه السلام) در گوش
راست او اذان و در گوش چپ اقامه گفت (حر عاملی، 1367، ج 15، ص 138).
امیرمؤمنان علی (علیه السلام) نیز می فرماید:
هنگامی که زایمان حضرت زهرا (علیهاالسلام) فرا رسید، پیامبر (صلی الله علیه
و آله و سلم) به اسماء بنت عمیس و ام سلمه فرمود: بر بالین حضرت فاطمه
(علیهاالسلام) حاضر شوید و وقتی فرزند متولد شد، در گوش راست او اذان و در
گوش چپ او اقامه بگویید؛ زیرا اگر چنین کنید، از شیطان در امان خواهد بود
(إربلی، 1405، ج 2، ص 148).
در این باره روایات فراوان دیگری نیز آمده است که معصومان (علیهم السلام)
در زندگی خویش چنین شیوه ای داشتند و به دیگران نیز سفارش می کردند که این
گونه عمل کنند.
در اینجا ممکن است بپرسید: آیا این عمل، در کودک تأثیری نیز باقی می گذارد
یا اینکه آداب و سننی است که والدین با عمل به آن کسب ثواب می کنند؟ در
پاسخ باید گفت: اولاً در برخی روایات آثار تربیتی و همچنین آثار جسمی و
روحی دیگری نیز برای این عمل بیان شده است؛ از جمله محفوظ ماندن از جنون،
پیسی، غش، که برای اطلاع بیشتر می توان به آن روایات مراجعه کرد (حر عاملی،
1367، ج 15، ص 137). (1)
براساس این روایات، اذان و اقامه گفتن در گوش نوزاد، موجب آرامش روحی کودک و
ایمنی وی از شیطان، جنون و پیسی می شود. البته اذان هرجا گفته شود، شیطان
از آنجا دور می شود؛ از این روست که برای کودکان نیز سفارش شده است. سلیمان
الجعفری می گوید از امام رضا (علیه السلام) شنیدم که می فرمود:
أذن فی بیتک فانه یطرد الشیطان و یستحب من أجل الصبیان (کلینی، 1365، ج 3، ص
308)؛ در خانه ات اذان بگو که موجب دوری شیطان می شود و برای کودکان
پسندیده است.
ثانیاً، این عمل، از نظر علمی نیز توجیه پذیر است. پژوهشگران اثبات کرده
اند که کودکان نه تنها در روزهای اول تولد گفته های ما را می شنوند و در
ذهن خود ضبط می کنند، بلکه پیش از تولد نیز از صدای قلب و حرکت غذا در روده
و معده مادر و حتی صداهای بیرونی مثل صدای پدر و مادر و اطرافیان اثر می
پذیرند و نسبت به آن صداها شناخت پیدا می کنند و بعد از تولد با آنها مأنوس
خواهند بود.
یکی از علل آرامش فرزند، هنگامی که مادر او را در آغوش می گیرد، انس با صدای قلب مادر در رحم است. ویلیام سیرز در این باره می گوید:
با کودک صحبت کنید و برایش آواز بخوانید. برای کودکی که در رحم دارید خاطره
های خوش ایجاد کنید. بررسی ها نشان داده است که کودکان بعدها به صداهای
آشنایی که در دوران زندگی در رحم مادر شنیده اند، و به صدای کسانی که با
آنها صحبت کرده اند و برایشان آواز خوانده اند، عکس العمل نشان داده اند.
نوزادان به صدای پدرانشان - اگر قبل از تولد با آنها صحبت کرده باشند -
بیشتر توجه می کنند و آوازهایی را که مادر در ماه های زندگی در زهدان برای
آنها خوانده است، آسان تر یاد می گیرند (سیرز، 1369، ص 20).
همچنین «در یک آزمایش، 5 تا 6 هفته آخر بارداری، برای تعدادی از کودکان
نوار سرودی که مادرشان خوانده بود، روزی دوبار پخش شد. پس از تولد، کودکان
ترجیح می دادند که این سرود را از مادرشان بشنوند تا سرودی دیگر، هر چند آن
را هم مادرشان می خواند. در آزمایشی دیگر، کودکان ترجیح می دادند به سرودی
که مادرشان خوانده است، گوش دهند تا سرودی که شخص دیگری خوانده است. این
هم به دلیل آن است که قبلاً با صدای مادر آشنا بودند (هترینگتون، 1373، ج
1، ص 212). (2)
بنابراین، اذان و اقامه گفتن در گوش کودک از سه جهت می تواند تأثیر تربیتی
داشته باشد: نخست، تأثیرات جسمی و ایمنی از بیماری هایی که ممکن است کودک
به آنها دچار شود. دوم، تأثیرات معنوی و آرامش روحی که با دوری شیطان برای
کودک حاصل می شود. سوم، تأثیرات آموزشی که کودک با مفاهیم اعتقادی و مذهبی
آشنا می شود و در آینده به این مفاهیم انس و علاقه بیشتری پیدا کی کند.
2. نحنیک یا کام برداشتن
از دیگر آدابی که معصومان (علیهم السلام) در آغاز تولد فرزند رعایت کرده
اند، برداشتن کام نوزاد است. کام برداشتن بدین معناست که مقداری خرما،
شیرینی یا چیز دیگری را نرم و ملایم کرده، به صورت مایع در آورند و آن را
در کام کودک بریزند (طریحی، 1408، ص 590). پیامبر (صلی الله علیه و آله و
سلم) و ائمه (علیهم السلام) خود به این سنت عمل می کردند و دیگران را نیز
به آن سفارش می نمودند. امام صادق (علیه السلام) از امیرمؤمنان علی (علیه
السلام) نقل می کند که فرمود:
حنکوا أولادکم بالتمر، فکذا فعل رسول الله (صلی الله علیه و آله و سلم)
بالحسن و الحسین (علیهماالسلام) (حر عاملی، 1367، ج 15، ص 137)؛ کام
فرزندانتان را با خرما بردارید؛ زیرا پیامبر (صلی الله علیه و آله و سلم)
با حسن و حسین (علیهماالسلام) چنین کرد.
همچنین از مادر امام رضا (علیه لسلام)، نقل شده که وقتی علی بن موسی الرضا
(علیه السلام) متولد شد، او را در پارچه سفیدی پیچیدم به امام کاظم (علیه
السلام) دادم. امام (علیه السلام) در گوش راست او اذان و در گوش چپ اقامه
گفت و آب فرات طلبید و با آن کام نوزاد را برداشت و او را به من برگرداند
(همان، ص 138).
نیز وقتی عبدالله بن عباس صاحب فرزندی شد، علی (علیه السلام) به منزل او
رفت و فرمود: او را بیاورید. کودک را آوردند. امام (علیه السلام) او را
گرفت، کام او را برداشت، برای او دعا کرد و او را برگرداند... (ابن ابی
الحدید، 1385، ج 7، ص 148).
بنابراین، کام برداشتن، از سیره معصومان (علیهم السلام) بوده است و با
چیزهای مختلفی از قبیل خرما، آب (در صورت امکان آب فرات و پس از آن آب
باران) (کلینی، 1365، ج 6، ص 24)، تربت امام حسین (علیه السلام)، عسل یا هر
نوع شیرینی دیگر انجام می شده است. در روایات، برای کام برداشتن با برخی
از این چیزها، فوائدی نیز ذکر شده است. برای مثال، امام صادق (علیه السلام)
کام برداشتن با تربت امام حسین را موجب ایمنی فرزند می داند:
حنکوا اولادکم بتربه الحسین (علیه السلام) فانه امان (نوری، 1408، ج 15، ص 138).
مراد از امان، ممکن است ایمنی از شیطان یا بلاها یا هر دو باشد. همچنین آن
حضرت کام برداشتن با آب فرات را موجب دوستی اهل بیت (علیهم السلام) می
داند:
ما أظن أحدا یحنک بماء الفرات إلا أحبنا أهل البیت (همان، ص 139).
و یا
الا کان لنا شیعه (همان، ش 4).
کام برداشتن با تربت امام حسین (علیه السلام) به دلیل قرب و منزلتی که آن
امام نزد خدا دارد، آثار روحی و معنوی بسیاری دارد. در روایات متعدد از
آثار مادی و معنوی آن، حتی در شفای بیماران سخن به میان آمده است. افراد
بسیاری نیز این را تجربه کرده اند. روایات ما برای آب فرات اهمیت خاصی از
حیث معنوی قائل است. (3) این اهمیت شاید از آن جهت باشد که این آب طعم
گوارایی دارد. آب باران نیز چون آب خالص است و شوری و تلخی و مواد مخلوط
ندارد، از سایر آب ها گواراتر است.
یادآور می شویم که مستحب است که عمل کام برداشتن و تحنیک به دست بزرگان دین
و افراد صالح و باتقوا واقع شود. این خود، علاوه بر آثاری که در روایات
آمده و نیز آثار احتمالی که بیان شد، نوعی تیمن و تبرک است و چون مستحب است
که هنگام این عمل برای کودک دعا کنند، دعای بزرگان دینی برای کودک تأثیرات
معنوی فراوانی خواهد داشت. در صدر اسلام معمولاً کام کودکان مسلمان را
پیامبر (صلی الله علیه و آله و سلم) و ائمه (علیهم السلام) برمی داشتند و
برای کودک دعا می کردند.
3. پوشش نوزاد
پیامبر (صلی الله علیه و آله و سلم) و ائمه معصومان (علیهم السلام) به پوشش
کودک، به ویژه در آغاز تولد، اهمیت فراوان می دادند. تأکید بر پوشاندن
لباس سفید بر کودک و نهی از پوشاندن لباس زرد بر او، در سیره، حکایت از
اهمیت و تأثیر رنگ لباس بر کودک دارد. زید بن علی از پدرش امام سجاد (علیه
السلام) نقل می کند که
لما ولدت فاطمه (علیهاالسلام) الحسن (علیه السلام) أخرج إلی رسول الله (صلی
الله علیه و آله و سلم) فی خرقه صفراء، فقال (صلی الله علیه و آله و سلم)
ألم أنهکم أن تلفوه فی خرقه صفراء، ثم رمی بها و أخذ خرقه بیضاء فلفه فیها
(مجلسی، 1403، ج 104، ص 109)؛ زمانی که حضرت فاطمه (علیهاالسلام) امام حسن
(علیه السلام) را به دنیا آورد، [اطرافیان] او را در پارچه زردی پیچیدند و
نزد رسول الله (صلی الله علیه و آله و سلم) آوردند. پیامبر (صلی الله علیه و
آله و سلم) فرمود: مگر شما را از پوشاندن پارچه زرد بر نوزاد منع نکرده
بودم؟ سپس پارچه زرد را به دور افکند و پارچه سفیدی بر او پوشاند.
همچنین گذشت که مادر امام رضا (علیه السلام) فرمود:
لما ولد الرضا (علیه السلام) ناولته موسی (علیه السلام) فی خرقه بیضاء (حر
عاملی، 1367، ج 15، ص 138)؛ وقتی [امام] رضا (علیه السلام) به دنیا آمد، او
را در پارچه سفیدی پیچیدم و به امام کاظم (علیه السلام) دادم.
بنابراین، رنگ پوشش نوزاد در سیره معصومان (علیهم السلام) مهم دانسته شده و
اصرار بر این است که رنگ لباس نوزاد سفید باشد، نه زرد. درباره سرّ رنگ
سفید و اینکه چه آثار جسمی یا روحی برای کودک خواهد داشت، در روایات چیزی
بیان نشده است. البته در این مورد، حدس هایی می توان زد و نیز می توان
فوائد احتمالی برای آن بیان کرد. امروزه در روان شناسی رنگ ها، تحقیقات
بسیاری در زمینه تأثیر رنگ ها بر حالات روحی - روانی انسان ها انجام شده و
نتایج تحقیقات، تأثیر رنگ ها را تأیید کرده است (لوشر، 1371). اما گرچه
تأثیر رنگ لباس بر کودک انکار ناپذیر است، ولی در نوع و کیفیت تأثیر آن،
داوری قطعی و روشنی نمی توان کرد.
4. تبریک و دعا
از دیگر آداب آغاز تولد کودک که در سیره معصومان (علیهم السلام) رعایت شده،
تبریک ولادت کودک به پدر و مادر اوست. مرازم از برادش نقل می کند:
مردی به امام صادق (علیه السلام) عرض کرد که صاحب پسری شده ام. امام (علیه
السلام) فرمود: خدا سپاسِ بخشنده را روزی ات کند و فرزند را برایت مبارک
گرداند و او را حفظ فرماید و تو را از خیر او بهره مند سازد (کلینی، 1365، ج
6، ص 17).
همچنین در سیره ای که پیشتر از ابن ابی الحدید نقل شد آمده بود که
وقتی عبدالله بن عباس صاحب پسری شده امیرمؤمنان علی (علیه السلام) با اصحاب
به دیدار او رفتند و حضرت این گونه به او تبریک گفت: خدا سپاسِ بخشنده را
روزی ات کند و فرزند را بر تو مبارک گرداند (ابن ابی الحدید، 1385، ج 7، ص
148).
همچنین، امام صادق (علیه السلام) می فرماید:
مردی ولادت فرزند مردی دیگر را چنین تبریک گفت: یهنئک الفارس؛ قدم سوارکار
نورسیده مبارک! امام حسن مجتبی (علیه السلام) فرمود: از کجا می دانی که او
سوارکار خواهد بود؟ آن مرد عرض کرد: فدایت شوم پس چه بگویم؟ امام فرمود:
بگو: خدا سپاس بخشنده را روزی تو کند و فرزند را برایت مبارک گرداند و او
را به رشد و کمال رساند (عمری طولانی به او بدهد) و تو را از نیکی او بهره
مند سازد (کلینی، 1365، ج 6، ص 17).
چنان که در این سیره ها آمده است، اولاً تبریک گفتن و اظهار شادمانی کردن
برای تولد نوزاد، از سنن و آداب اسلامی است؛ ثانیاً باید تعبیرهای تبریک،
آمیخته با ارزش های الهی و معنوی، آموزنده و یادآور شکر پروردگار و در
برگیرنده دعا برای پدر و مادر و آینده نوزاد باشد.
در اینجا دو نکته مهم وجود دارد: نخست اینکه اظهار شادمانی دیگران مستقیماً
در والدین تأثیر دارد و آنها را اگر احیاناً از تولد فرزند ناراحت اند،
خوشحال می کند. با یادآوری نعمت الهی آنها را به شکر نعمت وا می دارد؛ در
نتیجه والدین با علاقه و رضایت کامل به تربیت کودک می پردازند و این رضایت،
در کودک اثر خواهد گذاشت. مادری که با رضایت کامل به فرزند خویش شیر دهد،
به نظافت او بپردازد و به او محبت کند، در شکل گیری هرچه بهتر شخصیت کودک
مؤثر است. «نتیجه تحقیقات نشان می دهد تمایل و علاقه مندی مادر، ضمن شیر
دادن طفل، در ثبات شخصیت او مؤثر است. بدین ترتیب، تأثیر رفتار مادر در رشد
شخصیت طفل از لحظه تولد نوزاد آشکار می شود... مادرانی که علاقه مند به
شیر دادن کودکان خود نیستند و آنها را با بی میلی در آغوش می گیرند، انزوا،
بی حسی و احتمالاً غش را در اطفال خودشان به وجود می آورند» (عظیمی، 1369،
ص 106).
دوم آنکه دعا برای سلامت و رستگاری کودک، در هر لحظه و مرحله ای از تربیت
کودک مؤثر، و در تبریک ولادت نیز مطرح است. در روایات و سیره تربیتی
معصومان (علیهم السلام) دعا کردن برای فرزند در مراحل متعددی از جمله
هنگامی که انسان قصد ازدواج می کند، وقت ورود بر همسر و هنگام آمیزش، وارد
شده است؛ علاوه بر اینها هنگام کام برداشتن کودک، وقت عقیقه برای او و
هنگام نامگذاری کودک، دعا وارد شده است و معصومان (علیهم السلام) در سیره
خود بدان عمل می کردند. دعا برای کودک گذشته از تأثیرات روحی، معنوی و
جسمی، تأثیرات روانی و تلقینی نیز دارد؛ زیرا وقتی کودک با والدینی روبه
روست که هر آن، دم از ارتباط با خدا و استمداد از او می زنند، او نیز بدان
سوی کشیده خواهد شد.
5. نام نیک
نامگذاری برای همه اشیائی که انسان با آنها سر و کار دارد، ضروری است؛ زیرا
انسان برای شناختن و شناساندن هر چیز محتاج نام آن است؛ مثلاً برای
شناساندن خود به دیگران، ناگزیر از بیان نام است. امام مهم، زمان نامگذاری و
انتخاب نام است. البته در سیره معصومان (علیهم السلام) بر هر دو کار تأکید
شده است. تأکید اسلام بر نامگذار پیش از تولد فرزند است و اگر نشد، در بدو
تولد، تا روز هفتم ولادت و همراه با عقیقه است. امام صادق (علیه السلام)
می فرماید: پدرم از جدم نقل کرد که امیرمؤمنان علی (علیه السلام) فرمود:
فرزندان خود را قبل از اینکه متولد شوند، نامگذاری کنید و اگر نمی دانید
پسر است یا دختر، از نام هایی استفاده کنید که بر هر دو می نهند؛ زیرا
کودکانی که بر آنها نام نهاده نشده است، روز قیامت به پدر خود اعراض می
کنند که چرا بر من نام ننهادی و [حال آنکه] پیامبر (صلی الله علیه و آله و
سلم) نیز محسن را قبل از تولد نام نهاد (کلینی، 1365، ج 6، ص 18).
ابی بصیر نیز از امام صادق (علیه السلام) نقل می کند که درباره مولود فرمود:
مولود را در روز هفتم ولادت نامگذاری می کنند و برای او عقیقه می دهند و (موی) سرش را می تراشند (کلینی، 1365، ج 6، ص 29).
یادآور می شویم که این دو دسته روایات با هم منافاتی ندارند؛ زیرا طبق برخی
روایات تا روز هفتم می توان نام را تغییر داد. امام صادق (علیه السلام)
فرمود:
هیچ پسری برای ما متولد نمی شود، مگر اینکه نام او را محمد می گذاریم؛ وقتی
هفت روز از ولادت وی گذشت، اگر خواستیم نام او را تغییر می دهیم یا باقی
می گذاریم (همان، ص 18).
بنابراین، نامگذاری پیش از تولد به احترام پیامبر اکرم (صلی الله علیه و
آله و سلم) و برای تیمن و تبرک به نام او صورت می گیرد و تا روز هفتم نیز
قابل تغییر است. اما چرا پیش از تولد نامگذاری انجام می شود؟
یک احتمال همان است که در روایت ذکر شده است که کودک پیش از تولد نیز دارای
روح و شخصیت و احترام است و اگر نامگذاری نشود و سقط شود، به او احترام
لازم گذاشته نشده است و آن کودک، در قیامت به این بی احترامی والدین معترض
خواهد شد.
احتمال دیگر اینکه اگر تا روز هفتم نامگذاری صورت نگیرد، چه بسا اقوام و
آشنایان نامهای نامناسب و ناشایستی را بر والدین تحمیل کنند. بنابراین،
بهتر است نامگذاری پیش از تولد صورت پذیرد. به همین دلیل در سیره معصومان
(علیهم السلام) و بزرگان صدر اسلام تأکید بر این بوده است که بزرگان برای
کودکان نامگذاری کنند و خود نیز چنین می کرده اند؛ برای مثال، پیامبر (صلی
الله علیه و آله و سلم) برای فرزندان علی (علیه السلام) نام برگزید (مجلسی،
1403، ج 43، ص 242) (4) و علی (علیه السلام) فرزند ابن عباس را نامگذاری
کرد. صحابه نیز فرزندان خود را برای نامگذاری نزد پیامبر (صلی الله علیه و
آله و سلم) و ائمه (علیهم السلام) می آوردند تا نامهای مناسب و شایسته ای
برای آنها برگزینند. پس بهتر است نامگذاری تا روز هفتم به تأخیر نیفتد.
مسئله دیگری که اهمیت خاصی دارد، انتخاب نام است. در سیره معصومان (علیهم
السلام) انتخاب نام نیک و پرمعنا از اهمیت ویژه ای برخوردار است.
امیرمؤمنان علی (علیه السلام) فرمود:
اولین خوبی انسان به فرزندش، نام نیکی است که برای او انتخاب می کند (کلینی، 1365، ج 6، ص 18).
پیامبر اکرم (صلی الله علیه و آله و سلم) نیز نام نیک را از حقوق فرزندان بر والدین می داند. امام کاظم (علیه السلام) می فرماید:
مردی نزد پیامبر (صلی الله علیه و آله و سلم) آمد و گفت: حق فرزندم بر من
چیست؟ پیامبر (صلی الله علیه و آله و سلم) فرمود: «تحسن اسمه و ادبه و ضعه
موضعاً حسناً (همان، ص 48، ش 1)؛ اینکه نام نیکو بر او بگذاری، او را خوب
تربیت کنی و او را به جایگاه مناسب [اجتماعی] (5) خویش برسانی».
معصومان (علیهم السلام) بر همه فرزندان خود نام هایی با معانی خوب و عالی
می نهادند و همواره سعی می کردند جامعه و محیط از نام های نیک و با معنا
بهره مند، و از نام های زشت و بی معنا به دور باشد.
اما نام چه تأثیری می تواند در تربیت داشته باشد که از نیک و بد آن بحث
شود؟ پاسخ این است که، نام نیک از چند جهت در انسان تأثیر می گذارد:
1. نام هر انسانی نمادی از او و بیانگر هویت و شخصیت او برای دیگران است.
نام هر شخص هویت و فرهنگ را به همراه دارد و دیگران براساس آن فرهنگ با او
رفتار می کنند و از او انتظار دارند. در هر فرهنگ و ملیت، نام ها معانی و
مفاهیم خاص خود را به همراه دارند و آن را به ذهن مخاطب منتقل می کنند.
بنابراین، نام نیک علاوه بر اینکه احترام به شخصیت انسان است، احترام
دیگران را نیز بر می انگیزاند.
2. نام انسان برچسبی است که از آغاز تا پایان عمر و حتی قیامت (کلینی،
1365، ج 6، ص 19) همراه اوست و اثر تلقینی بر او دارد؛ زیرا همه افرادی که
با انسان سرو کار دارند با این نام، او را می خوانند. اگر نام انسان فضل،
ابوالفضل، عبدالرحمان و از این قبیل نام ها باشد، به انسان، صفات فضیلت و
بندگی خدا را تلقین می کند و انسان می کوشد این صفات را در خود پدید آورد.
کسانی که با انسان سر و کار دارند نیز توقع دارند که او مطابق نام خویش عمل
کند. بدین جهت است که در روایت آمده است:
در قیامت افرادی وارد می شوند که نامشان محمد است. خداوند می فرماید: آیا
حیا نکردی و مرا معصیت کردی در حالی که نام حبیب مرا بر خود داشتی؟ من از
اینکه نام حبیبم را بر خود داری، از عذاب کردن تو حیا می کنم (نوری، 1408، ج
15، ص 130).
3. انسان به طور ناخودآگاه می خواهد با بزرگانی که نام او از آنان گرفته
شده است و هم نام اویند، همانند شود و خود را مشابه آنان جلوه دهد؛
بنابراین می کوشد چنان رفتار کند که آنان رفتار می کرده اند.
4. نام های بد و نامناسب آثار بدی بر انسان می گذارند. علاوه بر این، نام
های بد و ناشایست، دستاویزی برای دیگران در تمسخر و ضربه زدن به شخصیت
انسان می شود؛ به ویژه در کودکی و نوجوانی که بچه ها معمولاً برای رونق
بخشیدن به محافل و میدان های بازی خود، به دنبال چنین دستاویزهایی هستند و
حتی خود، نام های تمسخر آمیزی را برای بازیچه قرار دادن دیگران بر آنها می
نهند. از این روست که امام باقر (علیه السلام) به معمر بن خثیم فرمود:
ما از ترس القاب و برچسب های بدی که دیگران ممکن است به فرزندانمان نسبت
دهند، برای آنان در کودکی کنیه انتخاب می کنیم (کلینی، 1365، ج 6، ص 19).
بنابراین، اثر نام نیک بر فرزند در تربیت او چنان است که نمی توان از آن
چشم پوشید، اگر تأثیر کمی هم داشته باشد، باید به آن اهتمام داشت؛ زیرا
تربیت در پی توجه به نکات ریز محقق می شود.
نکته دیگری که در سیره معصومان (علیهم السلام) برای نامگذاری مطرح است، آن
است که آن بزرگواران همراه نام بزرگان دین را برای فرزندان خود بر می
گزیدند و دیگران را نیز به آن سفارش می کردند. این کار، علاوه بر احترام به
بزرگان و آموزش آن به فرزندان و آثاری که پیشتر بیان شد، آثار تربیتی
دیگری نیز دارد؛ مانند آثار معنوی حاصل از برگزیدن نام بزرگان دین برای
فرزندان، و نیز آثار اجتماعی آن. زیرا نامگذاری فرزندان به نام های نیک،
موجب می شود که فرهنگ خانواده و جامعه، روح دینی به خود بگیرد و این روح
دینی، در تربیت و هدایت فرزندان مؤثر افتد.
6. عقیقه
از مهم ترین آداب و سنت هایی که در رفتار و گفتار پیامبر (صلی الله علیه و
آله و سلم) و ائمه (علیهم السلام) بر آن تأکید فراوان شده، عقیقه برای
فرزند است. تأکید بر عقیقه به حدی است که در برخی روایات واجب دانسته شده
است. امام کاظم (علیه السلام) می فرماید:
العقیقه واجبه اذا ولد للرجل ولد (همان، ص 24).
همچنین برخی از فقهای شیعه و اهل سنت به وجوب آن فتوا داده اند (مجلسی، 1363، ج 21، ص 44).
ولی بیشتر فقهای شیعه بر استحباب آن تأکید می کنند. امام خمینی قدس سره در
تحریر الوسیله می نویسد: «من المستحبات الأکیده العقیقه للذکر و الانثی»
(موسوی، [بی تا]، ج 2، ص 448).
تأکید بر عقیقه به حدی است که ائمه (علیهم السلام)، حتی با صدقه دادن قیمت آن، راضی به ترک آن نشده اند. عبدالله بن بکیر می گوید:
نزد امام صادق (علیه السلام) بودم. فرستاده عبدالله بن علی، عموی امام، به
امام گفت: عمویتان می گوید: به دنبال حیوانی برای عقیقه رفتم، اما نیافتم.
آیا قیمت آن را صدقه بدهم؟ امام فرمود: نه؛ زیرا خداوند غذا دادن به مردم و
ریخته شدن خون حیوان را دوست دارد (کلینی، 1365، ج 6، ص 25).
همچنین اگر والدین به هر دلیلی موفق به عقیقه برای فرزند خود نشدند، بر
فرزند مستحب است که پس از بلوغ برای خود عقیقه کند. عمر بن یزید می گوید:
به امام صادق (علیه السلام) عرض کردم: نمی دانم پدرم برایم عقیقه کرده است
یا نه، (چه کنم؟) امام فرمود: «برای خود عقیقه کن». من نیز چنین کردم، در
حالی که در سن پیری بودم (همان، ص 25).
بنابراین، عقیقه از سنت هایی است که در سیره معصومان (علیهم السلام) بر آن
تأکید بسیار شده است و علاوه بر آثار اجتماعی، دارای آثار روحی و تربیتی
برای کودک است که برخی از آن آثار را بیان خواهیم کرد.
ممکن است برخی بگویند وضع عقیقه به دلیل سنتی است که در جاهلیت بوده و چون
دارای آثار اجتماعی است، اسلام نیز آن را پذیرفته و با کمی تغییر آن را
وسیله ای برای تقرب و نزدیکی به خداوند قرار داده است. به نظر می رسد گرچه
عقیقه پیش از اسلام نیز بوده، ولی از سنت های جاهلی نیست، بلکه از سنت های
دینی و حضرت ابراهیم (علیه السلام) است که به جای ذبح اسماعیل، خداوند قوچی
را برای ابراهیم (علیه السلام) فرستاد و این یک سنت شد و به مرور زمان در
جاهلیت تغییراتی پیدا کرد؛ زیرا از همان زمان مسئله ذبح حج گزاران در منا
مطرح است و در روایتی وارد شده است که عقیقه ساقط نمی شود مگر اینکه کسی در
حج ذبح کند.
همچنین هدف از عقیقه، تنها آثار اجتماعی اطعام نیست، گرچه آن نیز مورد نظر
است و با عقیقه حاصل می شود؛ هدف اصلی از عقیقه این است که این قربانی در
برابر جان کودک و برای تقرب به خدا ذبح می شود. شواهد بسیاری نیز در روایات
بر این مطلب وجود دارد که به برخی از آنها اشاره می کنیم. امام صادق (علیه
السلام) می فرماید:
عقیقه برای غنی و فقیر، در صورتی که برایش میسر باشد، لازم است؛ ولی اگر فقیر بر عقیقه قادر نباشد لازم نیست.
اگر تنها آثار اقتصادی - اجتماعی عقیقه مراد بود، چرا برای فقیر نیز در حد
امکان عقیقه لازم است؟ پس باید مسئله مهم دیگری در کار باشد.
علاوه بر این، اگر تنها آثار اجتماعی - اقتصادی مراد بود، باید در صورتی که
حیوانی برای عقیقه پیدا نشود، صدقه دادنِ قیمت آن کفایت کند؛ در حالی که
ائمه (علیهم السلام) حتی در صورت یافت نشدن حیوان، راضی به صدقه دادن قیمت
آن نشده اند و فرموده اند: صبر کنید تا حیوانی پیدا شود.
در اینجا، برخی از آثار روحی و معنوی عقیقه را، که ممکن است زمینه های تربیت و هدایت کودک را مهیا کند، یادآور می شویم:
1. عقیقه، قربانی و فدیه ای است در برابر سلامت جان کودک. اسلام، ظهور آثار
اموالی، چون قربانی را که انسان در راه خدا می دهد، در همین دنیا نیز
پذیرفته است، از قبیل آثار صدقه در سلامت و حفظ جان انسان، و آثار نذر در
بهبود بیماری ها. عقیقه نیز یکی از اینهاست و از آثار آن، صحت و سلامت و
حفظ جان کودک در برابر بیماری ها و بلاهای گوناگون است. در ضمنِ دعایی که
مستحب است هنگام عقیقه برای فرزند خوانده شود، آمده است:
خدایا، گوشت این حیوان را در برابر گوشت فرزندم، خون آن را در برابر خون
او، استخوان آن را در برابر استخوان او، موی آن را در برابر موی او و پوست
آن را در برابر پوست او می دهم. خدایا، این قربانی را مایه حفظ و سلامت او
قرار ده (کلینی، 1365، ج 6، ص 31).
2. عقیقه، مایه ی تقرب کودک به خدا، توجه خدا به کودک و خواری شیطان و دوری
او از انسان است. گرچه والدین یا کسان دیگرند که برای کودک عقیقه می کنند،
ولی این عقیقه از طرف کودک و آثار آن بیشتر متوجه کودک است تا والدین. در
دعای عقیقه آمده است:
خدایا، بر محمد و آل او درود فرست و این قربانی را از فلان پسر فلان قبول فرما (همان، ص 31).
و نیز آمده است:
خدایا، خون ها برای تو ریخته می شود که شریکی نداری و حمد، مخصوص پروردگار
عالمیان است. خدایا، شیطان رانده شده را خوار فرما (همان، ش 5).
3. عقیقه، شکرانه نعمتی است که خدا به انسان عطا کرده است. فرزند، از منظر
روایات، نعمتی از نعمت های الهی عطا شده به انسان است. این قربانی نیز به
شکرانه آن نعمت انجام می شود و به موجب آیه قرآن که می فرماید: «لئم شکرتم
لأزیدنکم (ابراهیم، 7)؛ اگر شکر نعمت کردید بر نعمتتان می افزایم»، مسلم
است که این شکر در بقا و تقویت فرزند مؤثر خواهد بود. افزایش نعمت، هم می
تواند جنبه کمی داشته باشد و هم جنبه کیفی. افزایش کیفی نعمتِ فرزند به این
است که وی، صالح، نیکوکار و برای والدین و جامعه با برکت باشد. در دعای
عقیقه می خوانیم:
خدایا، این قربانی را به شکرانه نعمتی که به ما روزی کردی و به علت شناختی
که از فضل تو بر خانواده خود دارم، ذبح می کنم (همان، ج 6، ص 30).
بنابراین، عقیقه برای کودک، علاوه بر اینکه به شکرانه نعمتی است که خدا به
انسان ارزانی داشته، دارای آثار جسمی و به ویژه روحی بسیاری برای کودک است.
گرچه بسیاری از این آثار روحی بر ما پوشیده است، ولی در اصل اینکه یک
سلسله آثار روحی بر آن مترتب است تردیدی نیست و این مطلب را از تأکیدهای
فراوانی که در روایات بر عقیقه شده است، می توان استنباط کرد.
7. ختنه
ختنه کردن کودک از دیگر آداب و سنن برگرفته از سیره معصومان (علیهم السلام)
است که در روز هفتم ولادت کودک انجام می شود. امام باقر (علیه السلام) می
فرماید:
پیامبر (صلی الله علیه و آله و سلم) حسن و حسین (علیهماالسلام) را در روز هفتمِ ولادت ختنه کرد (مجلسی، 1403، ج 104، ص 120).
جابر بن عبدالله نیز می گوید:
إن رسول الله (صلی الله علیه و آله و سلم) نحر عن الحسن و الحسین
(علیهماالسلام) و ختنهما لسبعه أیام (ابن ابی الدنیا، بی تا، ج 2، ص 783).
ختنه از شرایط وارد شدن در دین اسلام و مسلمان شدن است و بر هر کس واجب است
هنگام بلوغ یا مسلمان شدن، ختنه کند. در سیره معصومان (علیهم السلام)، این
عمل در روز هفتمِ ولادت کودک انجام می شود و روایاتی نیز به ختنه در روز
هفتم سفارش می کند. یکی از دلائل انتخاب روز هفتم آن است که ختنه در این
روز موجب پاکیزگی بیشتر است و گوشت نیز بهتر می روید (همان، 1365، ج 6، ص
35). این مطلب از نظر علمی نیز پذیرفته شده است. چون از نظر علمی، زمینه
های انعقاد خون در روز هفتم ولادت فراهم شده و به حد بالای خود می رسد و در
نتیجه، خونریزی ختنه کمتر خواهد بود (پاک نژاد، 1349، ج 16، ص 164). شاید
منظور امام صادق (علیه السلام) که فرمود: ختنه در روز هفتم موجب پاکیزگی
بیشتر می شود، همین باشد که خونریزی کمتری صورت می گیرد.
همچنین امام صادق (علیه السلام) فرمود:
هنگام ختنه کودک می گویی: خدایا، این سنت تو و سنت پیامبر توست و هم پیروی
از تو و کتاب تو و پیامبر توست و برای اجرای خواست و قضای تو به امری است
که اراده کرده ای و قضائی که حتمی فرموده ای و امری که نافذ ساخته ای، و
گرمای آهن را در ختنه و حجامت بدان علتی که تو از ما بدان آگاه تری، به
انسان چشاندی. خدایا، او را از گناهان پاک گردان و بر عمرش بیفزای و آفت ها
و بدی های بیرونی و درونی را از جسم او دور کن. بر غنای او بیفزای و فقر و
تنگدستی را از او دور ساز؛ زیرا تو می دانی و ما نمی دانیم (طبرسی، 1412، ص
241).
همچنین آثار بهداشتی و جنسی دیگری برای ختنه بیان شده است. سرطان آلت در
افراد ختنه شده اصلاً دیده نشده، در حالی که بین کسانی که ختنه نمی شوند
چنین سرطانی وجود دارد. سرطان پروستات در بین ختنه شده ها کمتر است. عفونت
های مجاری ادرای نیز در بین آنها کمتر است و کامجویی های جنسی برای آنها
بهتر و راحت تر صورت می پذیرد (پاک نژاد، 1349، ج 16، ص 153).
8. تراشیدن موی سر نوزاد و صدقه دادن برای او
از دیگر آداب و سننی که پیامبر اکرم (صلی الله علیه و آله و سلم) در روز
هفتم ولادت کودک انجام می داد، تراشیدن موی سر نوزاد و صدقه دادن به وزن آن
است. عاصم کوزی می گوید:
امام صادق (علیه السلام) از پدرش نقل کرد که پیامبر (صلی الله علیه و آله و
سلم) برای حسن و حسین (علیهماالسلام)، هر کدام یک قوچ عقیقه کرد و مقداری
از آن را به قابله داد و سر آن دو را در روز هفتم ولادت تراشید و به وزن
موی سر آنان نقره صدقه داد (کلینی، 1365، ج 6، ص 33).
نکته ای که در این زمینه در سیره پیامبر (صلی الله علیه و آله و سلم)
مشاهده می شد، این است که پیامبر (صلی الله علیه و آله و سلم) به شدت با
تراشیدن قسمتی از سر کودک و باقی گذاشتن قسمتی دیگر، که به آن «قزع» (6) می
گویند، مخالفت می کرد. امام صادق (علیه السلام) می فرماید:
کودکی را نزد پیامبر (صلی الله علیه و آله و سلم) آوردند تا برای او دعا
کند، در حالی که قسمتی از سر او را تراشیده و قسمتی را باقی گذاشته بودند.
پیامبر (صلی الله علیه و آله و سلم) برای او دعا نکرد و فرمود: سر او را
[کامل] بتراشید (کلینی، 1365، ج 6، ص 40).
امیرمؤمنان علی (علیه السلام) نیز از این کار نهی می کرد و می فرمود:
سر کودکان را به صورت قزع نتراشید؛ یعنی اینکه مقداری از موی سر را بتراشید و مقداری را باقی بگذارید (همان، ش 1).
چنانچه بخواهیم جمع بندی مناسبی از آثار تربیتی این آداب و سنن داشته
باشیم، می توان گفت به طور کلی دو دسته آثار بر این آداب و سنن مترتب است:
یک دسته آثار جسمی - بهداشتی و دسته دیگر آثار روحی - روانی یا آثار تربیتی
به معنای خاص. با توجه به این دو دسته آثار، می توان این آداب و سنن را به
سه بخش تقسیم کرد:
- آداب و سننی که غالباً دارای آثار جسمانی اند، مثل: ختنه کردن و تراشیدن سر کودک؛
- آداب و سننی که غالباً دارای آثار روحی - روانی اند، مثل: اذان و اقامه
گفتن در گوش راست و چپ کودک، دعا برای او و انتخاب نام نیک؛
- آداب و سننی که هر دو آثار یاد شده (آثار جسمانی و روانی) را دارند، مثل: دقت در انتخاب همسر، آداب معاشرت، عقیقه و صدقه.
ممکن است نوع و کیفیت تأثیر برخی از این آداب، بر ما روشن نباشد، ولی اصل
تأثیر آنها بر کودک (تأثیر جسمانی یا روانی) در سیره معصومان (علیهم
السلام) انکار ناپذیر است. در گذشته نیز، نوع و چگونگی برخی دیگر از این
آداب، نظیر اذان و اقامه و آداب مباشرت بر ما پوشیده بود، ولی اکنون با
پیشرفت علم، جنبه هایی از تأثیر و چگونگی آن، روشن شده است.
خلاصه مبحث
در سیره معصومان (علیهم السلام) آداب و سنت هایی یافت می شود که از آغاز
تولد فرزند تا روز هفتم به آنها عمل می نمودند. اقدام به این آداب، زمینه
های مساعد تربیت را در فرزند به وجود می آورد. برخی از این آداب چنین است:
اذان و اقامه: اذان و اقامه گفتن در گوش فرزند از سه جهت آثار تربیتی دارد:
تأثیرات جسمی و ایمنی از بیماری ها، دوم، تأثیرات معنوی و آرامش روحی و
سوم، آشنایی با مفاهیم اعتقادی و مذهبی.
تحنیک یا کام برداشتن: کام برداشتن بدین معناست که مقداری خرما، شیرینی یا
چیز دیگری را نرم و ملایم کرده، به صورت مایع در آورند و آن را به حلق کودک
بریزند. در روایات برای کام برداشتن با تربت امام حسین (علیه السلام)، آب
فرات، خرما، عسل و شیرینی فوائدی را بیان کرده اند.
پوشش نوزاد: رنگ و پوشش نوزاد در سیره معصومان (علیهم السلام) مهم دانسته
شده است. اصرار بر این است که رنگ لباس نوزاد سفید باشد. اما اینکه رنگ
سفید چه آثار جسمی یا روحی دارد، چیزی بیان نشده است.
تبریک و دعا: براساس سیره معصومان (علیهم السلام) تبریک گفتن و اظهار
شادمانی کردن برای تولد نوزاد، از سنن و آداب اسلامی است. از سوی دیگر باید
تعبیرهای تبریک، آمیخته با ارزش های الهی و معنوی، آموزنده و یادآور شکر
پروردگار و در برگیرنده دعا برای پدر و مادر و آینده نوزاد باشد.
نام نیک: در سیره معصومان (علیهم السلام) انتخاب نام نیک و پر معنا از
اهمیت ویژه ای برخوردار است و فوائد بسیاری برای آن گفته شده است. از جمله،
نام هر انسانی نماد شخصیت اوست، نام انسان برچسبی است از آغاز تا پایان
عمر که اثر تلقینی دارد. نام بزرگان دین سبب همانند سازی صاحب نام با
بزرگان دین می شود، نام های بد و نامناسب آثار بدی بر انسان می گذارد.
عقیقه: در سیره معصومان (علیهم السلام) عقیقه از سنت هایی است که بر آن
تأکید بسیار شده است و علاوه بر آثار اجتماعی، دارای آثار روحی و تربیتی
برای کودک است و هدف از آن این است که این قربانی در برابر جان کودک و برای
تقرب به خدا و به شکرانه نعمت فرزند ذبح می شود.
ختنه: ختنه کردن کودک از دیگر آدابی است که در سیره معصومان (علیهم السلام)
در روز هفتم ولادت کودک انجام می شود و از شرایط وارد شدن به اسلام و بر
هر کس واجب است.
تراشیدن سر نوزاد و صدقه دادن برای او: در سیره معصومان (علیهم السلام) این
آداب که در روز هفتم ولادت کودک انجام می شود بسیار تأکید شده است. یکی از
نکات مهمی که در زمینه این آداب در سیره پیامبر (صلی الله علیه و آله و
سلم) و علی (علیه السلام) مشاهده می شود آن است که آن بزرگان به شدت با
تراشیدن قسمتی از سر کودک و باقی گذاشتن قسمتی دیگر بسیار مخالف بودند.
پی نوشت ها :
1. مروا القابله او بعض من یلیه ان یقیم الصلاه فی
اذنه الیمنی فلا یصیبه لمم و لا تابعه ابداً. و نیز ر. ک: نوری، 1408، ج
15، ص 137؛ متقی، 1409، ج 15، ص 457؛ هیثمی، 1408، ج 4، ص 59.
2. در این زمینه همچنین می توانید ر. ک: رفعت، 1991.
3. در برخی روایات فرات را نهر مؤمن نامیده اند. قال ابوعبدالله (علیه
السلام): ما أحد یشرب من ماء الفرات و یحنک به إذا ولد إلا أحبنا لأن
الفرات نهر مؤمن (مجلسی، 1403، ج 104، ص 114).
4. در این زمینه روایات دیگری هم هست که پیامبر (صلی الله علیه و آله و
سلم) این کار را به خدا واگذار کرد و خدا نام حسن و حسین را برگزید (همان
جا).
5. مراد این است که حرفه ای مناسب به او یاد بدهی، یا همسری مناسب برای او برگزینی (مجلس، 1363، ج 21، ص 84).
6. قزع، چنان که در روایتی از علی (علیه السلام) وارد شده، این است که قسمتی از سر کودک را بتراشند و قسمتی دیگر را باقی بگذارند.
منبع: کتاب سیره تربیتی پیامبر و اهل بیت (ع) دوشنبه 4/2/1391 - 15:23
بیماری ها
نویسنده : آیت الله آل اسحاق
کشورهایی نظیر روسیه، انگلستان و «آلمان» از تولید و صادرات زالو درآمد هنگفت ارزی به دست میآورند. زالو از 2500 سال قبل در هند، «یونان»، «روم»، ایران و سپس در اروپا مورد استفادة پزشکی قرار گرفته است و در کشور روسیه بیماریهای مختلف با زالو معالجه میشود.
زالو به عربی « عَلَق » و از نرمتنان آبزی است که در شالیزارها و مرداب زندگی میکند. جانورشناسان تاکنون 650 نوع زالو را شناسایی کردهاند که برخی از انواع زالو بسیار سمّی و خطرناک هستند و بعضی از انواع زالوها مفید و آثار درمانی ارزندهای دارند که ما در این مقاله به آنها اشاره میکنیم.
خاصیت درمانی زالو در بزاق دهان او است که مادّة ضدّ انعقاد خون به نام هیرودین است و موجب رقیق شدن خون و باز شدن گرفتگی رگها و در نتیجه افزایش خونرسانی به مغز و بدن میشود.
به عقیدة بعضی، کارشناسان 100 نوع مادّة ویژه با اثرات درمانی گوناگون توسط زالو در خون ترشّح میشود و مورد توجّه پزشکان و جرّاحان قرار گرفته است و در «اروپا» و آمریکا در موارد گرفتگی رگهای قلب، گرافتهای پوستی و زیبایی پوست و جرّاحی قلب و پیوند اعضا و تقویت سیستم دفاعی بدن از آن استفاده میشود.
در قانون بوعلی سینا فصلی دربارة زالو و علائم زالوهای سمّی و زالوهای مفید آمده است.
کشورهایی نظیر روسیه، انگلستان و «آلمان» از تولید و صادرات زالو درآمد هنگفت ارزی به دست میآورند.
زالو از 2500 سال قبل در هند، «یونان»، «روم»، ایران و سپس در اروپا مورد استفادة پزشکی قرار گرفته است و در کشور روسیه بیماریهای مختلف (سردرد، امراض قلبی، پوستی و ضعف قوای جنسی) با زالو معالجه میشود.
در «مسکو» و «اکراین» کِرمهای آرایشی برای رفع چین و چروک صورت تولید شده که مادّة مؤثّر آن از بزاق دهان زالو گرفته شده است.
پروفسور می یر، آلتون، اوخنر و هورنر معتقدند هرگونه کانون عفونی بدن را به وسیلة زالو میتوان ریشهکن کرد.
هر زالو 5 تا 15 میلی لیتر خون میمکد (10 برابر حجم بدن خود) در مدّت 15 تا 60 دقیقه، پس از جدا شدن زالو خونریزی 2 تا 10 ساعت طول میکشد. با انداختن دو عدد زالو پشت گوشها میتوان امراض صعب العلاج مغز (CXS) پارکینسون، رعشه، (MS) و (VA) گرفتگی عروق مغز، آلزایمر و صرع را معالجه کرد.
با زالو درمانی میتوان زخم معده، کولیت روده، پرستات، امراض ریوی، التهابات کبد، کیسة صفرا و بواسیر را معالجه کرد.
با زالو درمانی میتوان ناباروری مردان (ضعف اسپرم ـ واریکوسل)، کاهش میل جنسی و ترک اعتیاد موادّ مخدّر را معالجه کرد.
بوعلی سینا در قانون میفرماید: از زالوهایی که کرکهای ریز و نرم دارند یا لاجوردی هستند یا یک خطّ قرمز در سراسر کمرشان هست، پرهیز کنید؛ زیرا دچار بیهوشی، خونریزی، تب، سستی و قرحههای بدخیم خواهید شد.
از زالوهایی که در آبهای خزهدار که محلّ زیست قورباغهها است، استفاده کنید.
از زالوهایی که در آبهای گلآلود سیاه هستند، استفاده نکنید.
زالو بهتر از حجامت خون فاسد را از عمق بدن بیرون میکشد. اوّل محلّ زالو را با آب گرم پاک کنید ( از صابونهای عطری استفاده نکنید). جایی را که میخواهید زالو بیندازید، اوّل با دست مالش بدهید تا سرخ شود. اگر جای زالو را با گل سرشوی یا خون بمالند، زالو بهتر میگیرد. بهتر آن است که پس از جدا شدن زالو محلّ گزش او را حجامت بدهند.
اگر پس از جدا شدن زالو خون بند نیامد، پودر مازوج سوخته، نوره یا خاکستر یا پودر نرم زردچوبه استعمال شود.
موارد استفاده از زالو در مجمع پژوهشگران طبّ گیاهی بوعلیسینا
1. دُمَلها و زخمهای چرکی و جوشهایی که در اثر عفونت خون یا در اثر ترشّح هورمون جنسی در خون (در اوایل بلوغ) بر پوست چهره و بدن ظاهر میشود و آفتِ زیبایی دختران جوان است. زیر هر زخم یک عدد زالو بیندازد.
2. غدّههای عفونی زیر پوست که درد دارد با انداختن یک زالو زیر غدّه یا در ورم گلو از بیرون معالجه میشود.
3. برای گرفتگی رگهای قلب که موجب عوارض قلبی و تنگی نفس میشود و دکترها با عمل باز و هزینههای کلان بدون ضمانت عمل میکنند. با انداختن 4 عدد زالو بالای پستان چپ با ضمانت و هزینة کم رگها باز میشود و این مجمع صدها تجربه در این زمینه دارد.
4. عوارض سکتة مغزی و نرسیدن خون به مغز به صورت فلج یکطرفه و رعشه و لرزش سر و دستها و ضعف مغز ظاهر میشود. با انداختن 2 عدد زالو به پشت گوش طرف مقابل آن طرفی که فلج شده، مویرگهای مغز باز و معالجه میشود...
و دهها موارد استفادة دیگر.
منبع: ماهنامه موعود شماره 111.
دوشنبه 4/2/1391 - 15:23
آموزش و تحقيقات
طبّ در تمام ادوار تاریخ زندگی بشر، با او همراه بوده است.
همچنانكه درد و رنج جزیی از زندگی بشر است، پس او همواره به دنبال راه
علاج گشته و میگردد. در ایران، یونان، روم، آشور، كلده، مصر و تمامی جهان
متمدّن قدیم، مردم از طبّ اطّلاعاتی داشتند و كسانی كه طبابت میكردند،
گاهی به صورت موبدان خدمت میكردند و این بقراط حكیم بود كه توانست طبّ را
از این شكل خرافاتی و معبدی بیرون آورد.
طبّ در تمام ادوار تاریخ زندگی بشر، با او همراه بوده است. همچنانكه درد و
رنج جزیی از زندگی بشر است، پس او همواره به دنبال راه علاج گشته و
میگردد. در ایران، یونان، روم، آشور، كلده، مصر و تمامی جهان متمدّن قدیم،
مردم از طبّ اطّلاعاتی داشتند و كسانی كه طبابت میكردند، گاهی به صورت
موبدان خدمت میكردند و این بقراط حكیم بود كه توانست طبّ را از این شكل
خرافاتی و معبدی بیرون آورد. او ثابت كرد كه مرگ و زندگی طبق قوانین منظّم
جهان رخ میدهد. او مسائل اجتماعی و وجدانی خاصّی نیز برای طبیب معیّن
نموده است كه گواه آن «سوگندنامة بقراط» است.
در كشور ما طبّ و طبابت ادوار مختلفی دارد كه مهم ترین آنها عبارتند از: 1. دوران هخامنشی، 2. دوران ساسانی، 3. دوران اسلامی.
1. دوران هخامنشی
این دوره یكی از ادوار درخشنده و پرثمر طبّ ایران است و در ۲۵۰۰ سال پیش،
این علم دارای منزلت خاصّی بوده است زیرا در كتب مذهبی زرتشت نیز به خصوص
از بهداشت، بسیار سخن گفته شده است. بنابراین از این دوران پزشكان طبقه
بندی شدهاند كه مهمترین آنها طبیب (پزشك)، جرّاح (كاردْ پزشك)، منتر پزشك
و گیاه پزشك یا پسیانز هستند كه در «اوستا» میتوان به یادداشتهایی در
این مورد دست یافت.
2. دوران ساسانیان
انتقال اصل و مایة طبّ، از دوران هخامنشی به دوران ساسانی بود، امّا بر اثر
اختلافات مذهبی كه در امپراتوری روم شرقی بین امپراتوران با دانشمندان و
پزشكان پیدا شد، دوران جدیدی در تاریخ طبّ ایران و در نتیجه در طبّ اسلامی
پدیدار شد. ایران از همسایگان كشورهای روم شرقی بود، بنابراین دانشمندان و
پزشكان عالی رتبه از مرزها به ایران مهاجرت كردند و به تعلیم این دانش
اشتغال ورزیدند و به این ترتیب بیمارستان و «مدرسة جندی شاپور» تأسیس شد.
در دوران انوشیروان انقلاب بزرگی در علم طبّ ایران و جهان به وقوع پیوست كه
همانا تأسیس «اوّلین كنگرة پزشكی» برای مناظره و مباحثة پزشكان در مورد
فلسفه و طبّ بوده است.
3. دوران اسلامی
واگذاری تمام میراث ساسانیان علاوه بر میراث بزرگ یونانیان به مسلمانان، پس
از غلبة اعراب بر ایران و انقراض سلسلة ساسانیان و اشاعة زبان عربی بود.
مثلاً در دوران عبّاسیان مركز علم پزشكی از «جندی شاپور» به «بغداد» انتقال
یافت به این ترتیب كم كم بغداد مركز علم و دانش پزشكی شد و جندی شاپور از
رونق افتاد. خلاصه آنكه به بركت تعالیم اسلامی، مسلمانان به خدمات بزرگی در
علم طبّ، ترجمه و تألیف متون پزشكی توفیق یافتند.در دوران اسلامی به خصوص
در باب ترجمه، در اثر تشویقهای افراد درجه اوّل اجتماع، باب جدیدی بر
مترجمان باز شد و آثار زیادی به صورت كتابهای طبّی، علمی، فلسفی، تاریخی و
غیره از زبان یونانی به عربی ترجمه شد.
گروهی از مترجمان نیز در غرب كشورهای مسلمان یعنی مراكش، الجزایر، اسپانیا،
تونس و... به ادامة این خدمت اشتغال داشته اند.گروه بزرگی از مؤلّفان
بودند كه پس از مطالعة كامل ترجمة كتابهای یونانی، خود توانستهاند
كتابهایی را نوشته و حتّی به صورت نظم درآورند و از خادمان جهان پزشكی
هستند. ولی پزشكان مشرق زمین قدمهای بزرگتری در راه پیشبرد علم طبّ
برداشتهاند. بیشترین سهم در طبّ اسلامی متعلّق به ایرانیان است. از بهترین
شاگردان بقراط و جالینوس میتوان از پزشكان مسلمان نام برد كه با حفظ
اخلاق پزشكی و سایر صفات نیك، بعدها كتب اساتید را خود نقد و بررسی كردند.
آنها عقل سلیم و تجربه را سرچشمة تحقیقات خود قرار دادند و بدین ترتیب
استادان بزرگ و بی نظیری در آسمان علم و دانش چونان ستارههایی پرفروغ
درخشیدند. مانند:
محمّد بن زكریای رازی كه یكصد و چند جلد كتاب و رساله در طبّ مانند
«حاوی» و «المنصوری» و «مرشد» و «آبله و سرخك» تألیف نمود. شیخ ابوعلی سینا
صاحب و مؤلّف كتاب «قانون» و «نبض» و امثال آنها؛ اسماعیل جرجانی صاحب
كتاب «ذخیرة خوارزمشاهی»، «یادگار» و «اغراض»؛ ابن رشد قرطبی صاحب كتاب
«كلّیات»، «سموم» و «شرح بر قانون»؛ علیّ بن عبّاس مجوسی ارجانی مؤلّف كتاب
«كامل الصّناعه الطبّیه الملكی»؛ ابوالقاسم بن خلف الزهراوی مؤلّف كتاب
«التصریف».
طیّ قرون سوم، چهارم، پنجم و ششم هجری قمری پزشكان ایرانی توانستند برگهای
زرّینی بر تاریخچة طبّ جهان اضافه كنند و تحوّلات و انقلابهای بزرگی را
در طبّ ایجاد نمایند. از جمله محمّد زكریای رازی، عبّاس مجوسی اهوازی، شیخ
الرّئیس ابوعلی سینا و اسماعیل جرجانی.
اگر بخواهیم مروری بر دستاوردهای تلاشهای بی شائبة دانشمندان ایرانی و ثمرات آن در جهان پزشكی داشته باشیم، میتوانیم بگوییم:
۱. بیرون آوردن علم طبّ از صورت نظری و متحوّل ساختن این علم با ایجاد بستر
مناسب برای عرضة طبّ عملی، گامی بسیار مثبت در راه توسعه و پیشبرد این
دانش بوده است؛
۲. ایجاد نظم و ترتیب در دانش طبّ پراكنده و
بی سر و سامان یونانی و افزودن اطّلاعاتی جدید در زمینة پزشكی و تكمیل اطّلاعات قبلی آن؛
۳. با نظر بر وظایف و طبایع شرح داده شده برای اعضای بدن، تأثیر دارو و
درمان را با توجّه به طبیعت داروها و شرایط اقلیمی بیماران وارد علم پزشكی
ساختهاند و توانستند تا قرن شانزدهم، هفدهم و نیمههای قرن هجدهم در علم
پزشكی اروپا، تأثیرات حیرت انگیزی به جا بگذارند. حتّی عدة زیادی از پزشكان
اروپایی (آلمان و اتریش) تحت تأثیر افكار و تحقیقات پزشكان اسلامی قرار
گرفتند و آنان را آرابیست (Arabistes) مینامیدند كه تا اوایل قرن هفدهم
میلادی در اروپا از حامیان زیادی برخوردار بودند و افكارشان مورد توجّه
بوده است.
كار آنها تحقیق و بررسی عینی روی نتایج به دست آمده از پژوهشهای پزشكان
اسلامی و بسط و ترویج افكار آنها بوده است كه گروه بزرگی از پزشكان را
تشكیل میداده اند. خود این پزشكان گروههای فكری و مكتبهای علمی در اروپا
ایجاد كردند كه از آن شمار میتوان مكتب سالرن و پادوا در «ایتالیا» را
نام برد كه تحت تأثیر و نفوذ مستقیم دانشمندان علم طبّ اسلامی بوده اند.
ترجمههایی از آثار دانشمندان اسلامی نیز نشان دهندة نفوذ همه جانبة آثار
آنها بر نام آوران عرصة علم طبّ در دیار فرنگ است. برای مثال میتوان از
ترجمة كتاب «آبله و سرخك» رازی كه به زبان لاتین ترجمه شده و همچنین ترجمة
«قانون» ابوعلی سینا یاد كرد كه هر یك حدود چهل تا پنجاه بار به زبانهای
زندة دنیا تجدید چاپ شده است. علاوه بر آن ژراد دو كرمن فرانسوی از
معروفترین كسانی است كه به ترجمة «قانون» شیخ و «حاوی» و «منصوری» زكریای
رازی و كتاب «تصریف» ابوالقاسم پرداخته است و از كسانی كه اطّلاعات طبّ
اسلامی ایران را به اروپا بردهاند و همچون گنجینهای از آن مراقبت
كردهاند، میتوان از ژرد برد وریاك و آشوك ریموند نام برد.
عصر تحوّل طبّ اسلامی ایران
این مهم از زمانی شروع میشود كه كتاب «ذخیرة خوارزمشاهی» توسط سیّد
اسماعیل جرجانی (متوفی سال ۵۳۱ ق.) تألیف میشود. این دانشمند والامقام
ایرانی جنبش عظیمی در نشر متون پزشكی در تمدّن اسلامی آن زمان ایجاد كرد و
كتاب خود را به زبان فارسی به رشتة تحریر درآورد.كتاب «ذخیرة خوارزمشاهی»
مشتمل بر ده جلد كتاب كوچكتر است، بدین شرح: كتاب اوّل: در شناختن حدّ و
حدود طبّ، هدف آن وگنجینة بدن انسان از مواد، خلطها، مزاجها، طبیعت
بدنها، عادتها و شرح هر یك از اعضای بدن؛ كتاب دوم: در تشخیص بیماری از
حالتهای بدن انسان و انواع و درجهبندی بیماریها و دلایل بروز آن و تشخیص
و شناسایی نبض بیمار، تفسیر و شناسایی حال بیمار مبتنی بر موارد زائدی كه
از تن بیرون یا خارج میشود، مانند عرق و ادرار؛ كتاب سوم: در حفظ تندرستی و
چگونگی انجام این امر و شناخت نوشیدنیها، خوراكیها، میزان و چگونگی خواب
و بیداری، حركت، سكون و بازشناسی انواع رایحهها و عطردرمانی
(Aromatherapy)، تدابیر و راههای به كارگیری روغنها، مصرف مسْهِل و ملیّن
و موادّ تهوّعآور، چگونگی انجام فصد و حجامت، فواید شادی و مضرّات غم و
مسائل فرهنگی روانشناسی كه بسیار زیبا و دلنشین بیان شده است، تشخیص
نشانههای بیماری و پرورش بچّهها و نگهداری از پیران و مسافران از جمله
مطالب بسیار شیوا، دقیق و مهمّی است كه از آن سخن به میان آمده است.
كتاب چهارم: در تشخیص مرض و بیماری و راههای آن، كه بسیار ظریف و مدبّرانه
بیان شده است؛ كتاب پنجم: علل و علامت و عوارض تب و چگونگی معالجة آن؛
كتاب ششم: در معالجة بیماریها از فرق سر تا نوك پا؛ كتاب هفتم: در معالجة
ورمها، آماسها، زخمها و چگونگی شكافتن و داغ كردن آنها (جرّاحی) و
معالجه كردن عضوی كه سیاه شده و میمیرد، چگونگی معالجة شكستگی و ضرب
خوردگی؛ كتاب هشتم: در زمینة راههای حفظ بهداشت و آراستگی ظاهری؛ كتاب
نهم: در زمینة چگونگی كاركرد و استفاده از زهرها و پادزهرهای مهم در پزشكی؛
كتاب دهم: در تعبهایی كه به شكلهای گوناگون پدیدار میگردند.
بد نیست بدانیم كه سه كتاب دیگر خوارزمشاهی نیز به زبان فارسی نوشته شده
است كه عبارتند از: «یادگار»، «اغراض الطّبیه و مباحث العلائیه» و «خف
علایی» یا «خفی علایی».
از جمله كتابهایی كه در چنین دورانی تألیف شد، میتوان از كتاب «قانون» شیخ كه شامل پنج كتاب بدین ترتیب است، نام برد:
۱. كلّیات كه شامل چهار فن و چهار شیوه است؛۲. ادویة مفرده (داروهایی
گیاهی)؛ ۳ . بیماریهای اعضای بدن از سر تا نوك پا كه شامل بیست و دو تكنیك
است؛۴ . بیماریهای تخصّصی كه به عضو خاصّی اختصاص ندارد؛ ۵ . داروهای
گیاهی مركّب كه در بردارندة مقالات است.
یكی از مؤلّفان بزرگ كتابهای طبّی در تمدّن اسلامی، سیّد اسماعیل طبیب
بوده است. از دوران حملة مغول و خسارات فراوان وارده بر ایران زمین تا
دوران قاجار هیچ كتاب و رسالة پزشكی دیگری نوشته نشده است. عنوانهای سایر
كتب كه در این عصر تألیف شدهاند، عبارتند از:
كتاب «تحفة حكیم مؤمن» اثر محمّد مؤمن بن میرزا محمّد زمان تنكابنی، كتاب
«مالا یسمع الطّبیب» تألیف یوسف بن اسماعیل خویی شافعی معروف به ابن
الكبیر، «جامع المفردات الأدویه و الأغذیه» تألیف ابن ابیطار (ضیاءالدّین
عبدالله بن احمد مالقی اندلسی) از مسلمانان اهل اسپانیا، «تذكرة شیخ داوود
انطاكی» نوشتة شیخ داوود بن انطاكی ملقّب به بینا، كتاب «حاوی» رازی و
اختیار «شرح جالینوس بر بقراط»، «قرا با دین موجز», حواشی بر قانون
ابنسینا، «رساله در فصد»، كتاب «معالجات بقراطی»، «حاوی كبیر و صغیر: كتاب
حاوی به زبان ساده» تألیف محمّد بن زكریای رازی، این كتاب همچنین به زبان
لاتین «Continent» نیز ترجمه شده است و كتاب «كوناش فاخره»: از نوشتههای
محمّد بن زكریای رازی.
در ادامة معرّفی تاریخچة بزرگان و آثار طبّ سنّتی ایران زمین میتوان از
نام ایلاقی (شرف الزّمان) كه از شاگردان مشهور بوعلی سینا در طبّ بود، نام
برد. كتب «طبّ ایلاقی»، «فصول ایلاقی» و «فصول ایلاقیّه» یا «ایلاقیّـة
الفصول» در كتابخانهها و فهرستها دیده میشود و مورد اعتبار بوده است.
كتاب «كوناش فاخره» از نوشتههای محمّد بن زكریای رازی بوده است كه در زمان
خود برای طالبان علم طبّ و دانشجویان این رشته دارای ارزشی فراوان بوده
است.
نام دیگری كه در دوران خلفای عبّاسی بر سر زبانها بوده، «یوسف ساهر» معروف
به «یوسف القس» است. وی به علّت داشتن نوعی بیماری به «یوسف ساهر بیدار»
مشهور گشته است. نوشتههای او شامل دو فصل مجزّا میشود: قسمت اوّل: بیست
باب (فصل) در مورد اعضا و جوارح بدن انسان و قسمت دوم: حدود ۶ فصل كه در
مورد وظایف اعضای بدن به صورت نامرتب توضیح میدهد.
در تاریخ طبّ همچنین به كلمه ای برمی خوریم كه به معنای خاندان پزشكی است
كه در پیشبرد اهداف دانشگاه جندی شاپور سهم بسزایی داشتهاند كه به آنها
«بختشیوع» میگفتند.
یكی از مورّخان بزرگ اروپایی در مورد خاندان پزشكی «بختشیوع» چنین مینویسد: ۱. بختشیوع اوّل (بنیانگذار)؛ ۲. جرجیس طبیب (۷۶۱ م.)؛
۳. بختشیوع دوم (۸۰۱ م.)؛ ۴ . جبرائیل (۸۲۸ م.)؛ ۵. جرجیس دوم؛ ۶. بختشیوع سوم (۸۷۰ م.)؛
۷. عبیدالله؛ ۸. یحیی یا یوحنّا؛ ۹. جبرائیل (۱۰۰۶ م.)؛
1۰. بختشیوع چهارم (۹۴۵ م.).
جالینوس حكیم از پزشكان بزرگ و بی نظیر یونان است كه دنباله رو تحقیقات
بقراط است و علم طبّ بسیار مدیون اوست. نوشتههای او اغلب به زبان عربی
ترجمه شده و مدّتها به جهان پزشكی جسم و ذهن خدمت كرده است. در این زمان
حكّام هندی و یونانی از خود آثار بسیار ارزشمندی به جای گذاشتهاند، كه در
جای خود از آن یاد خواهد شد. در این دوران میتوان از آثاری چون: «كتاب
النّبض الكبیر» ، «ستّـ[ عشر»، «كتاب النّفس» و «كتاب حیلـة البرء»...
میتوان نام برد كه هر یك از این كتب از طرف دانش پژوهان طبّ مورد استقبال و
توجّه شایانی قرار گرفت و سالهای سال منبع اطّلاعاتی برای این گروه بوده
است.
كتاب دیگری كه در این زمینه مورد بررسی و توجّه قرار گرفته، كتاب «كامل
الصّناعه» تألیف ابوالحسن مجوسی اهوازی است كه از پزشكان بزرگ و نامی
مسلمان و حاذق و دانشمند بوده است.
وی در ساختن مراكز درمانی معروف در زمان عضدالدّوله دیلمی خدماتی انجام
داده است و كتاب او «كامل الصّناعـة» مبتنی بر دو بخش مهم و عمده است: قسمت
تئوری و قسمت پراكتیكال (عملی) كه دارای فصلها و مقالات و بخشهای
كوچكتر است. قابل ذكر است كه این كتاب در حدود سال ۱۵۰۰م. ترجمه و در حدود
سال ۱۵۲۵م. در «فرانسه» چاپ شد و بسیار مورد استفادة پزشكان در
دانشكدههای پزشكی آن زمان قرار گرفت. این كتاب در ایتالیا و فرانسه ترجمه
شده است.
جالب توجّه است كه یك دورة كامل جرّاحی كه از زمان یونانیان شروع شده، در
این كتاب به رشتة تحریر درآمده و بسیار مورد استفادة جرّاحان اروپا قرار
گرفته است.
منابع و مراجع غنی در این مورد، كتب: «اهوازی كیست» و «ملكی چیست»،
میباشند. همچنین «پندنامة اهوازی» كه در حدود سال ۱۳۲۶ در تهران چاپ شد.
كتاب «تحفة حكیم مؤمن» نیز از كتب گرانمایه در زمینة طبّ قدیم كه حدود ۳۰۰
سال است كه مورد تحقیق پزشكان علوم قدیم قرارگرفته و قرار دارد. این كتاب
یكی از پرارزش ترین كتب طبّی در اسلام و ایران است كه در نوع خود كم نظیر،
كامل، پویا و مفید است و به كلیّة علاقهمندان توصیه میشود، در صورت
آشنایی با زبان عربی حتماً آن را مورد تحقیق و مطالعه قرار دهند. این كتاب
ارزشمند در زمینة درمان بیماریها با داروهای گیاهی با منشأ طبیعی و معدنی،
حیوانی و غیره است.
پی نوشت ها :
٭ با تشكّر از استاد گرانمایه، دكتر محمود نجم آبادی.
منبع: ماهنامه موعود شماره 111. دوشنبه 4/2/1391 - 15:23
بیماری ها
نویسنده: دکتر مرتضی خالکی
درمان آکنه
قسمت دوم
تاثیر آکنه بر کیفیت زندگی افراد جوان بسیار زیاد است. به اعتقاد برخی
محققان، اثرات منفی آکنه بر شرایط روحی و عملکرد اجتماعی افراد از بیماری
هایی مثل آسم و صرع نیز بیشتر است. مبتلایان معمولا دچار اضطراب، افسردگی و
کاهش کارآمدی نیز می شوند. بنابراین موفقیت روش درمانی می تواند نقش مهمی
را در زندگی فرد داشته باشد. داروهای مورد استفاده در درمان آکنه را بر حسب
روش مصرف به دو دسته موضعی و خوراکی (سیستمیک) تقسیم بندی می کنند که در
زیر به آنها می پردازیم:
داروهای موضعی
درمان های موضعی نقش مهمی در درمان درجات خفیف تا متوسط آکنه دارند. در زیر به طور اجمالی به معرفی این داروها می پردازیم:
آنتی بیوتیک ها
آنتی بیوتیک های موضعی در درمان آکنه التهابی خفیف تا متوسط موثر هستند.
ضایعات پاپول و پوستول بهترین پاسخ را می دهند ولی فعالیت آکنه کومدونی یا
کیستی تغییر نمی کند. نشان داده شده است که این داروها کلونیزاسیون p.acnes
را مهار کرده، همچنین از طریق مهار کموتاکسی نوتروفیل ها اثرات مستقیم ضد
التهابی اعمال می کنند. این داروها همچنین درصد اسیدهای چرب آزاد پیش
التهابی را در لیپیدهای سطحی کاهش می دهند. کلیندامایسین فسفات، به طور
معمول به صورت لوسیون، محلول و ژل 1% وجود دارد. نشان داده شده است که
کلیندامایسین موضعی در درمان آکنه خفیف تا متوسط اثر بخشی مشابه یا بیشتر
از تتراسیکلین خوراکی از خود نشان داده است. در یک مطالعه بالینی نشان داده
شده است که محلول 1/5%اریترومایسین و محلول 1% کلیندامایسین اثر بخشی
مشابهی در درمان آکنه دارند. مطالعات بالینی نشان داده اند که کلیندامایسین
و اریترومایسین بهترین اثر بخشی را هنگامی دارند که با بنزوئیل پراکسید یا
رتینوئیدهای موضعی (مثل ترتینوئین) ترکیب شوند. کارآزمایی بالینی تصادفی
نشان دهنده کاهش 50 تا70 درصدی تعداد کل ضایعات آکنه با این درمان های
ترکیبی هستند. محلول ترکیبی اریترومایسین با زینک نیز وجود دارد. نشان داده
شده است که محلول حاوی ترکیب اریترومایسین 4% بازینک، موجب کاهش 85درصدی
ضایعات التهابی آکنه می شود، در حالی که محلول اریترومایسین 2% تا 46% این
ضایعات را کاهش می دهد. عوارض جانبی مشاهده شده با این دو دارو عموماً خفیف
و شامل خشکی، قرمزی و خارش پوست است. کولیت با غشاء کاذب نیز با مصرف
موضعی کلیندامایسین مشاهده شده است. هنگامی که کلیندامایسین و اریترومایسین
به صورت تک درمانی استفاده می شوند به سرعت مقاومت میکروبی را القاء می
کنند و این مقاومت اثر بخشی بالینی آنها را کاهش می دهد. بنزوئیل پراکسید
موجب القاء مقاومت نمی شود و هنگامی که با آنتی بیوتیک های موضعی یا خوراکی
استفاده شود از توسعه مقاومت میکروبی جلوگیری می شود. بنابراین توصیه می
شود در صورتی که استفاده از آنتی بیوتیک ها بیش از 3 ماه طول بکشد حتما از
بنزوئیل پراکسید موضعی نیز در فرآیند درمان بیمار استفاده شود. نکته آخر
آنکه در صورتی که طی 4 تا 8 هفته درمان با این آنتی بیوتیک های موضعی درمان
اتفاق نیفتاد باید مصرف آنها را قطع و از سایر درمان ها استفاده کرد.
ایزوترتینوئین و آنتی بیوتیک های خوراکی در این مواقع توصیه می شوند.
سولفاستامید، تتراسیکلین، مترونیدازول و سولفور موضعی نیز در درمان آکنه
استفاده شده اند. لوسیون سولفاستامید دارای پایه آبی بوده و انتخاب خوبی
برای پوست های حساس است. ترکیبی از سولفاستامید و سولفور (یک ماده
کومدولیتیک) نیز وجود دارد. این ترکیبات در کاهش قرمزی ضایعات پوستی
مفیدند. همچنین با بر جای گذاشتن یک رنگ پوستی، ضایعات را از لحاظ زیبایی
می پوشاند. فرآورده های موضعی حاوی سولفاستامید جزء خط اول درمان به حساب
نمی آیند و فقط در بیمارانی استفاده می شوند که سایر داروهای موضعی را تحمل
نمی کنند. استفاده از داپسون موضعی نیز در درمان آکنه در حال مطالعه است.
این دارو خواص آنتی باکتریال و ضد التهابی از خود نشان می دهد. تتراسیکلین
موضعی اثر بخشی کمی از خود نشان می دهد و موجب ایجاد رنگ در پوست تحت درمان
می شود.
بنزوئیل پراکسید
بنزوئیل پراکسید یک داروی ارزان و موثر آکنه است. این دارو خواص ضد
کومدونی، ضد التهابی و ضد میکروبی دارد. مطالعات کنترل شده تصادفی نشان می
دهند که این دارو اثر بخشی مشابه اکسی تتراسیکلین و مینوسیکلین خوراکی در
درمان آکنه خفیف دارد. این دارو با فرمولاسیون های ژل، لوسیون و شوینده های
مختلف در غلظت های 2/5 تا 10درصد، به صورت بدون نسخه (OTC ) و نسخه ای در
دسترس است. البته شواهد کافی برای مقایسه و ارزیابی اثر بخشی این
فرمولاسیون های مختلف وجود ندارد. اثرات ضد باکتری دارو در عرض دو روز شروع
شده و کاهش در تعداد ضایعات پس از 4 روز مصرف مشاهده می شود. بر اساس یک
فرضیه، این ماده به وسیله سیستئین موجود در پوست تجزیه شده، پس از آن
رادیکال های آزاد اکسیژن قادر به اکسید کردن پروتئین های موجود در این
محدوده از جمله پروتئین های باکتری های موجود در فولیکول سباسه بوده و
بنابراین تعداد P.acnes و در نتیجه میزان اسیدهای چرب آزاد (FFAs) را کاهش
می دهند. نشان داده شده که بنزوئیل پراکسید 5% پس از 14 روز مصرف به صورت
روزانه، FFAs را به میزان 50 تا 60 درصد، باکتری های هوازی را تا 84 درصد و
باکتری بی هوازی (اساسا P.acnes) را تا 98 درصد کاهش می دهد. اثرات ضد
کومدونی این دارو از طریق افزایش تکثیر سلول های اپی تلیال و کمک به باز
شدن مجاری بسته پوست حاصل می شود. غلظت درمانی مناسب بنزوئیل پراکسید تعیین
نشده است. در مورد اثر ضد میکروبی (که با کاهش التهاب همراه است) به نظر
می رسد غلظت 2/5درصد دارو نسبت به دوزهای بالاتر دارو و اثر بخشی برابر و
عوارض جانبی کمتر دارد. غلظت های بالاتر اثرات کومدولیتیک بهتری را اعمال
می کنند که اثر بخشی دارو را نیز افزایش می دهد. مهمترین عوارض جانبی گزارش
شده با بنزوئیل پراکسید عبارتند از: خشکی، قرمزی، خارش و تحریک پوستی.
برای کاهش این عوارض توصیه می شود دارو با غلظت های کمتر و برای دوره های
زمانی کوتاه تر آغاز شده و طی چند هفته دوز و زمان تماس با دارو افزایش
یابد. اثرات بی رنگ کنندگی دارو نیز باید مورد نظر قرار گیرد. این دارو می
تواند موجب بی رنگ شدن موها و لباس های بیمار گردد. این عارضه به خصوص
زمانی که دارو در درمان آکنه قفسه سینه و پشت فرد به کار می رود مهم است.
نگرانی هایی در مورد کارسنیوژن (سرطان زا) بودن بنزوئیل پراکسید وجود
دارد.در مطالعه بر روی موش ها، هنگامی که از DMBA به عنوان یک آغازگر تومور
استفاده شد، بنزوئیل پراکسید موجب توسعه این تومورها شد. همچنین نشان داده
شده است که در کراتینوسیت های کشت داده شده، این دارو شکست DNA تک رشته ای
را القا می کند. با این حال مطالعات بالینی نشانه هایی از ارتباط ایجاد
سرطان پوست و بنزوئیل پراکسید را نشان نداده اند.
آزلائیک اسید
آزلائیک اسیدی یک دی کربو کسیلیک اسید 10 کربنه طبیعی است که اولین بار در
سال 1970 برای درمان هایپرپیگمانتاسیون مورد استفاده قرار گرفت و بعدها
موثر بودن آن در درمان آکنه مشخص شد. در سال 1996 این دارو برای درمان آکنه
التهابی خفیف تا متوسط توسط FDA مورد تایید قرار گرفت. مکانیسم دقیق اثر
آزلائیک اسید مشخص نیست. در محیط in vitro، این دارو اثرات ضد میکروبی علیه
گونه هایی از باکتری های هوازی و بی هوازی شامل P.acnes و استافیلوکوک اپی
درمیدیس از خود نشان داده است. دو تا سه ماه درمان با آزلائیک اسید می
تواند کلونیزاسیون میکروبی فولیکولی را تا 97 درصد کاهش دهد. به نظر می رسد
حتی در مصارف طولانی مدت، در برابر دارو مقاومت میکروبی حاصل نمی شود.
نشان داده شده است که آزلائیک اسید با مهار هایپرکراتوز فولیکولی، کومدوژنز
را مهار می کند. همچنین از طریق مهار تولید رادیکال های هیدروکسی و سوپر
اکسید توسط نوتروفیل ها، اثرات ضد التهابی اعمال می کند. آزلائیک اسید به
صورت کرم 20% و ژل 15% در بازار موجود است. مطالعات نشان داده اند که
آزلائیک اسید اثر بخشی مشابهی با سایر داروهای موضعی مثل بنزوئیل پراکسید
5%، اریترومایسین 2% و ترتینوئین 5% درصد و کلیندامایسین 1% در درمان آکنه
التهابی خفیف تا متوسط دارد. عوارض جانبی دارو بسیار کم بوده و دارو به
خوبی تحمل می شود. در کمتر از 5 درصد بیماران عوارض جانبی شامل سوزش و خارش
پوست اتفاق می افتد.
سالیسیلیک اسید
سالیسیلیک اسید در بسیاری از فرآورده های موضعی موجود است. این دارو با
افزایش ریزش اپی تلیوم فولیکولی موجب مهار کومدوژنز می شود. نشان داده شده
است که سالیسیلیک اسید در درمان آکنه کومدونی اثر بخشی مشابهی با بنزوئیل
پراکسید دارد. سالیسیلیک اسید یک یا دو بار در روز تجویز می شود و به خوبی
تحمل می شود.
آلفاهیدروکسی اسیدها
آلفا هیدروکسی اسیدها (ahas ) کربوکسیلیک اسیدهایی هستند که روی کربن شماره
2 آنها یک گروه هیدروکسیل وجود دارد. این اسید ها در میوه ها، نیشکر و
محصولات لبنی وجود دارند و شامل گلیکولیک اسید، لاکتیک اسید، گلوکونیک
اسید، پیروویک اسید و سیتریک اسید می شوند. این ترکیبات موجب نرم شدن طبقه
شاخی پوست، حذف سلول های مرده و رادیکال های آزاد سطح پوست می شوند. همچنین
این اسیدها به هم چسبندگی سلول های شاخی (کورنئوسیت ها) را کاهش می دهند.
در حال حاضر فرآورده های مختلفی از aha برای درمان آکنه در بازار موجودند.
لوسیون هایی با پایه آب یا لوسیون های هیدروالکلی با غلظت 5 تا 10 درصد و
شوینده های با غلظت 4 تا 6 درصد به صورت بدون نسخه قابل تهیه هستند. همچنین
گلیکو لیک اسید با غلظت 30 تا 50 درصد برای انجام پیلینگ شیمیایی در مطب
استفاده می شود. فرآورده های حاوی AHA به خوبی با سایر آنتی بیوتیک ها و
کومودولیتیک های موضعی ترکیب می شوند. لذا می توان از آنها به عنوان شوینده
های روزانه پوست صورت یا مرطوب کننده های روز استفاده کرد و بعد از آنها
از سایر داروهای موضعی استفاده کرد. تحریک پوستی مهمترین عارضه جانبی این
داروهاست که به خصوص در هفته های اول درمان مشاهده می شود.
رتینوئیدها
رتینوئیدهای موضعی بخش مهمی از درمان آکنه را تشکیل می دهند زیرا آنها
کومدون های کوچک یا میکروکومدون ها را هدف قرار می دهند. در ابتدا
رتینوئیدهای موضعی برای آکنه کومدونی (غیرالتهابی) استفاده می شدند. امروزه
به علت آگاهی های جدید از ویژگی های ایمونومدولاتوری و کارآمدی آنها در
جزء التهابی آکنه، به عنوان خط اول درمان برای بسیاری از آکنه های التهابی
خفیف تا متوسط داروهای انتخابی هستند. رتینوئیدها پوسته پوسته شدن اپی
تلیوم فولیکولار را نرمال کرده، موجب تنظیم کراتینزاسیون شده و بر پاسخ های
التهابی تاثیر می گذارند....
سایر داروها
رزورسینول و سولفور، داروهای کراتولیتکی هستند که امروزه کمتر در درمان
آکنه به کار می روند. تاثیر این داروها بر درمان آکنه از سایر داروهای
موضعی کمتر است و لذا در دسته داروهای خط دوم درمان به کار می روند. به رغم
آنکه این داروها نسبت به بنزوئیل پراکسید و رتینوئیدهای موضعی تحریک پوستی
کمتری را ایجاد می کنند ولی موارد نامطلوب آنها نیز زیاد است. فرآورده های
سولفور بوی ناخوشایندی دارد و رزورسینول می تواند موجب ایجاد لک های قهوه
ای رنگ شود. کورتیکوستروئیدهای موضعی در برخی بیماران خاص که مبتلا به آکنه
های التهابی شدید هستند می توانند استفاده شوند. استفاده از ویتامین های
موضعی در درمان آکنه نیز رو به افزایش است. ویتامین های A و E و C همگی
خواص آنتی اکسیدانی دارند و در بسیاری از فرآورده های مراقبت از پوست
موجودند. البته هیچ مطالعه کنترل شده ای در این زمینه وجود ندارد. همگام با
توسعه داروهای موضعی در درمان آکنه، سیستم های دارو رسانی جدید و موثرتری
نیز برای این منظور معرفی شده اند که توانسته اند اثر بخشی، تحمل و قابلیت
پذیرش بیماران را بهبود بخشند. استفاده از کف ها (Aersol foams) ، لیپوزوم
ها، نانوامولسیون ها، پلیمر ها، میکرواسفنج ها، فرمولاسیون های فاقد
اموسیفایر و فولرن ها از این جمله اند.
داروهای خوراکی
درمان آکنه التهابی معمولا نیازمند اضافه شدن داروهای خوراکی به داروهای
موضعی فرد است. آنتی بیوتیک های خوراکی در این زمینه بسیار پرمصرف و در عین
حال مفیدند. برخی داروهای هورمونی نیز در خانم ها استفاده می شوند. آکنه
های ندولوکیستی و آکنه هایی که به رتینوییدهای موضعی و آنتی بیوتیک های
خوراکی جواب داده اند معمولا با ایزوترتینویین درمان می شوند.
آنتی بیوتیک ها
آکنه های متوسط تا شدید به طور موثری با آنتی بیوتیک های خوراکی درمان می
شوند، به ویژه هنگامی که درمان موضعی با شکست مواجه شده باشد، یا احتمال به
جا ماندن اسکار وجود داشته باشد، یا در مواردی که آکنه سطح زیادی از پوست
بدن را پوشانده باشد، اما این داروها در درمان فاز کومدونی (غیرالتهابی)
بیماری نقشی ندارند. آنتی بیوتیک های خوراکی به دو طریق اثر خود را اعمال
می کنند: مکانیسم اول سرکوب رشد P.acnes و کاهش تولید عوامل التهابی است.
مکانیسم دوم سرکوب مستقیم التهاب است. درمان با آنتی بیوتیک ها موجب کاهش
جمعیت P.acnes در پوست می شود اما نمی تواند موجب حذف کامل این باکتری شود.
هنگامی که باکتری ها کاهش یابند، سطح اسیدهای چرب آزاد (FFAs ) به آرامی
پایین آمده و تولید سایتوکاین های التهابی القاء شده توسط باکتری کاهش می
یابد. برخی آنتی بیوتیک ها مثل تتراسیکلین و اریترومایسین فعالیت ضد
التهابی ذاتی دارند. تتراسیکلین و اریترومایسین کموتاکسی لکوسیت ها و سایر
عملکردهای التهابی نوتروفیل ها را متوقف کرده، همچنین ممکن است مستقیماً
لیپاز از خارج سلولی را که مسئول تولید ترکیبات التهابی است، مهار کنند.
داکسی سیکلین و مینوسیکلین، سایتوکاین ها و متالوپروتئینازهای ماتریکسی که
تصور می شود در التهاب و تخریب بافتی نقش داشته باشند، را مهار می کنند.
درمان با آنتی بیوتیک ها 6 الی 8 هفته پس از درمان قابل ارزیابی نیست.
نشانه های بهبود معمولا بین هفته های 6 تا 10 مشاهده می شود و ماکزیممم اثر
درمانی 4 تا 6 ماه درمان حاصل می شود.
توصیه می شود که آنتی بیوتیک درمانی 4 تا 6 ماه بعد تکرار شود. به طور
معمول، درمان با آنتی بیوتیک های خوراکی با دوز پایین شروع شده و سپس طی
چند هفته تا چند ماه به صورت تدریجی قطع می شود. البته این استراتژی درمانی
ممکن است موجب افزایش تعداد باکتری های مقاوم به آنتی بیوتیک ها، نه تنها
در خود بیمار بلکه در افراد در تماس با وی نیز بشود. یک روش جایگزین مناسب،
استفاده از یک دوره درمان با دوز کامل آنتی بیوتیک برای 2 تا 3 هفته و سپس
قطع دارو به مدت چند ماه، تا شروع دوره بعدی درمان است. تعداد کمی از
افراد به دوزهای نسبتاً بالای آنتی بیوتیک خوراکی نیز جواب نمی دهند. در
این افراد حضور P.acnes مقاوم به آنتی بیوتیک و با احتمال بیشتر، یک
فولیکولیت گرم منفی (یک عفونت ثانویه با باکتری مقاوم داخلی ) باید مورد ظن
قرار گیرد. مشکل عمده موجود در آنتی بیوتیک درمانی آکنه، مساله مقاومت
میکروبی است که در حال افزایش است. به همین دلیل عقیده بر این است که
بیماران دچار آکنه با شدت کم، نباید تحت درمان با آنتی بیوتیک ها قرار
گیرند و تا آنجا که ممکن است دوره درمان با آنتی بیوتیک های خوراکی باید کم
شود. مقاومت در برابر تمام آنتی بیوتیک ها مشاهده شده است ولی شایع ترین
موارد با اریترومایسین رخ می دهد. عوامل زیادی در ایجاد مقاومت به آنتی
بیوتیک ها نقش دارند که مهم ترین آنها عبارتند از: تجویز و مصرف نادرست
دارو (شامل تجویز دارو با اثر بخشی ناکافی، دوره درمان ناکافی و پذیرش کم
بیماران )، مصرف طولانی مدت آنتی بیوتیک ها و استفاده از آنتی بیوتیک های
موضعی همزمان با سایر داروها. همچنین حاشیه مناطق تحت درمان با آنتی بیوتیک
های موضعی، منطقه ای است که غلظت آنتی بیوتیک در آنها کمتر از حد درمانی
است و رشد باکتری های مقاوم در این مناطق افزایش می یابد. شیوع مقاومت
میکروبی از 20 درصد در 20 سال قبل به 62 درصد در سال 1996 افزایش یافته
است. اما در حال حاضر با تغییرات در سیاستهای نسخه نویسی، کاهش در سطح
مقاومت مشاهده شده است. تتراسیکلین ها (شامل تتراسیکلین، داکسی سایکلین،
مینوسیکلین، ولیمسیکلین )، ماکرولیدها (شامل آزیترومایسین و اریترومایسین
)، تری متوپریم به تنهایی یا همراه با سولفامتوکسازول مهم ترین آنتی بیوتیک
هایی هستند که به صورت خوراکی در درمان آکنه استفاده می شوند.
تتراسیلکلین ها: تتراسیکلین ها پر مصرف ترین داروی خوراکی در درمان آکنه
هستند. در آمریکا، تتراسیکلین، داکسی سیکلین و مینوسیکلین بیشترین مورد
مصرف را دارند. سایر داروهای این دسته که کمتر مورد استفاده قرار می گیرند.
شامل اکسی تتراسیکلین، متاسیکلین و دمکلوسیکلین هستند. در بین این داروها،
داکسی سیکلین و مینوسیکلین موثرتر از تتراسیکلین بوده و مدارکی وجود دارد
که مینوسیکلین در کاهش P.acnes قدرتمند تر از داکسی سیکلین عمل می کند.
تتراسیکلین ها علاوه بر تاثیر بر کاهش P.acnes می توانند موجب کاهش مقدار
کراتین در فولیکول های سبابه شده و کموتاکسی، فاگوسیتوز، فعال سازی سیستم
کمپلمان (از طریق مسیر جایگزین) و ایمنی سلولی را کاهش دهند. همچنین به نظر
می رسد تتراسیکلین ها گرایش به سلول های التهابی و باکتری ها دارند، که
نتیجه آن غلظت داروی بیشتر در مناطق دارای پوست ملتهب است. داکسی سیکلین یک
تتراسیکلین لیپوفیل است که می تواند در درمان ضایعات التهابی آکنه موثر
باشد. مینوسیکلین نیز یک تتراسیکلین لیپوفیل است که به داخل کانال فولیکول
نفوذ خوبی دارد و در اغلب موارد، در درمان آکنه هایی که به سایر داروهای
آنتی بیوتیک خوراکی پاسخ نمی دهند، موفق عمل می کند. همچنین میزان مقاومت
P.acnes به مینوسیکلین کمتر از داکسی سیکلین و تتراسیکلین است. مهم ترین
عوارض جانبی مرتبط با مصرف تتراسیکلین ها شامل عوارض گوارشی و حساسیت به
نور است. واژنیت کاندیدیایی یک عارضه شایع مرتبط با مصرف تتراسیکلین است.
این عارضه در کسانی که مینوسیکلین مصرف می کنند کمتر دیده می شود. تومور
کاذب مغزی، یک عارضه غیر شایع مصرف تتراسیکلین ها است که با تشخیص به موقع
رفع می شود. مینوسیکلین ممکن است یک تغییر رنگ آبی در کیست های آکنه یا
مخاط و دندان ها ایجاد کند. این دارو همچنین می تواند موجب هپاتیت خود
ایمنی، سندرم شبه لوپوس دارویی و واکنش های شبه بیماری سرم شود. حساسیت به
نور عارضه ای است که با داکسی سیکلین بیشتر از سایر داروها بروز می کند.
ماکرولیدها
اریترومایسین، آزیترومایسین و کلیندا مایسین مهمترین ماکرولیدهایی هستند که
در درمان آکنه استفاده می شوند و در بیماران مبتلا به آکنه خواص ضد
التهابی از خود نشان می دهند. اریترومایسین تاثیری مشابه تتراسیکلین ها در
درمان آکنه دارد با این مزیت که حساسیت به نور ایجاد نمی کند و می توان آن
را همراه غذا مصرف کرد تا عوارض گوارشی آن کاهش یابد. اما میزان مقاومت
میکروبی در برابر اریترومایسین از تتراسیکلین ها بیشتر است. بنابراین
استفاده از این داروها در درمان آکنه تنها به افرادی که امکان استفاده از
تتراسیکلین ها را ندارند (مثل زنان باردار و کودکان زیر 8 سال به علت
احتمال آسیب به استخوان ها و دندان ها) و در مواردی که مقاومت به
تتراسیکلین ها وجود دارد، محدود شده است.آزیترومایسین که یک آزالید و مشتقی
از اریترومایسین است، یک داروی جایگزین دارویی ایمن و موثر در درمان آکنه
التهابی متوسط تا شدید است. این دارو یک آنتی بیوتیک وسیع الطیف بوده و بعد
از تجویز خوراکی، جذب سریع و بالایی از جریان خون دارد. نیمه عمر بالای
دارو موجب بقاء طولانی مدت دارو (2 تا 4 روز)، در محدوده غلظت درمانی، در
بافت ها می شود. این ویژگی ها آزیترومایسین را به عنوان یک جایگزین امیدوار
کننده برای آنتی بیوتیک های رایج مطرح کرده است. نشان داده شده است که
آزیترومایسین با تک دوز روزانه 500 میلی گرم برای 4 روز در 4 دوره به فاصله
10 روز از هم، قابل مقایسه با 100 میلی گرم در روز مینوسیکلین است. این
دارو با تومور مغزی کاذب همراه نیست، بنابراین می توان آن را در تشدید آکنه
در اوایل درمان با ایزوترتینوئین به کار برد. کلیندا مایسین خوراکی یک
داروی بسیار موثر در درمان آکنه است، اما از آنجا که مصرف طولانی مدت این
دارو با عوارض جانبی شدید، مثل ایجاد کولیت با غشاء کاذب، همراه است مصرف
آن در درمان آکنه مناسب نیست.
سولفانامیدها
سولفانامیدهایی مثل تری متوپریم یا کوتریموکسازول (تری متوپریم
+سولفامتوکسازول )، اغلب در درمان آکنه های مقاوم به تتراسیکلین و
اریترومایسین موثر واقع می شوند.
سولفانامیدها به خوبی تحمل می شوند ولی میزان بالای واکنش های آلرژیک
استفاده از آنها را محدود می کند. نوتروپنی، نکروز کبدی و آنمی آپلاستیک با
مصرف آنها گزارش شده اند.
سایر داروها
پنی سیلین ها و سفالوسپورین ها به ندرت در درمان آکنه استفاده می شوند و
مطالعات کنترل شده اثر بخشی چندانی از این داروها را نشان نداده اند. اما
عقیده بر این است که سفالوسپورین ها (مثل سفالکسین ) ممکن است در بیمارانی
که به سایر آنتی بیوتیک ها مقاوم هستند مفید باشند. آمپی سیلین نیز ممکن
است در بیماران خاصی، به ویژه زنان باردار مبتلا به آکنه که در آنها
استفاده از تتراسیکلین، اریترومایسین و مینوسیکلین ممنوع است، مفید باشند.
فلوروکینولون ها، مثل سیپروفلوکساسین، نیز در درمان آکنه موثرند، اما این
داروها معمولا گران قیمت بوده و اثر بخشی بیشتری از سایر آنتی بیوتیک های
ارزان قیمت از خود نشان نداده اند.
ایزوترتینویین خوراکی
آکنه های کیستی معمولا به درمان های موضعی جواب نمی دهند. در این بیماران
باید ابتدا یک آنتی بیوتیک خوراکی را تجویز کرد و در صورتی که بعد از 6 ماه
درمان، بهبود حاصل نشد از ایزوترتینوئین خوراکی استفاده کرد.
ایزوترتینوئین موجب کاهش اندازه و ترشحات غدد سبابه، نرمال سازی
کراتینیزاسیون فولیکولی، و مهار رشد P.acnes می شود. این دارو همچنین دارای
اثرات ضد التهابی می باشد. بیمارانی که می توان ایزوترتینوئین خوراکی را
در آنها تجویز کرد عبارتند از: بیماران دچار آکنه ندولاریاکیستی، بیماران
دچار آکنه متوسط که به درمان های مرسوم (با دوز و دوره صحیح) پاسخ نداده
اند و بیمارانی که در سنین بزرگسالی (حدود بالای 25 سال) به آکنه مبتلا می
شوند (در این بیماران معمولا آکنه به آنتی بیوتیک ها مقاوم است ).تاخیر در
شروع درمان با ایزوترتینوئین در این بیماران معمولا موجب ایجاد اسکارهای
شدید می شود.
هورمون درمانی
هورمون درمانی یک روش درمانی مفید در خانم هاست. این درمان را می توان در
زنان دارای سطح سرمی طبیعی یا بالای آندروژن ها به کار برد. هورمون درمانی،
همچنین در زنان دچار سبوره شدید، ریزی موی آندوژنیک، آکنه آغاز شونده در
سنین بالا (late-onset acne) و هایپر آندروژنیسم غده فوق کلیه یا تخمدان
کاربرد دارد. اما در زنان باردار یا زنانی که قصد باردار شدن دارند به علت
به خاطر ایجاد ناهنجاری اندام جنسی در جنین، منع مصرف مطلق دارد. آنتی
آندروژن ها یا مهار کننده های گیرنده آندروژن، استروژن ها، داروهای ضد
بارداری خوراکی وکورتیکوستروئیدها مهم ترین داروهایی هستندکه در هورمون
درمانی آکنه به کار می روند.
آنتی آندروژن ها: این داروها شامل سیپروترون استات، اسپیرونولاکتون،
دروسیپرنون وفلوتاماید هستند. سیپروترون استاب مهار کننده رقابتی تستوسترون
در اتصال به گیرنده آندروژنی است. این دارو همچنین سنتز آندروژن ها را در
غده فوق کلیه مهار می کند. نوع خوراکی دارو به تنهایی یا همراه اتینیل
استرادیول ، بیش از 20 سال است که در درمان هیرسوتیسم و آکنه کاربرد دارد.
همچنین نشان داده شده است که سیپروتون استات موضعی در ترکیب با لیپوزوم ها
در بهبودی آکنه موثر است. اسپیرونولاکتون، یک آنتی آندروژن و مهار کننده 5-
ردوکتاز، تولید سبوم راکاهش می دهند. این دارو موجب بهبود آکنه در
بیمارانی که به درمان های رایج آکنه جواب نداده اند، می شود.
اسپیرونولاکتون همچنین در زنان مبتلا به آکنه بزرگسالی مفید است.
دروسپیرونون یک مشتق جدید اسپیرونولاکتون است که دارای خواص آنتی آندروژنی و
آنتی میزاکورتیکوئیدی است. این دارو در ترکیب با اتینیل استرادیول، برای
درمان آکنه تایید شده است. فلوتاماید یک آنتی آندروژن غیر استروئیدی است که
برای درمان ها هایپرتروفی یا سرطان پروستات و هیرسوتیسم تایید شده است و
در درمان آکنه نیز تا حدودی موفق بوده است ولی استفاده از آن به علت خطر
بروز نارسایی کبدی محدود شده است. در مورد سایر آنتی آندروژن ها مثل
فیناستراید، سایمتدین و کتوکورنازول، گزارش هایی مبنی بر موثر بودن در
درمان آکنه وجود ندارد.
استروژن ها، استروژن ها در خانم های بیماری که علائم بالینی هایپرآندروژنی
را دارند، استفاده می شود. این داروها تولید آندروژن ها در تخمدان را مهار
می کنند. از آنجا که دوز لازم استروژن برای مهار تولید سبوم از دوز لازم
برای سرکوب تخمک گذاری بیشتر است استفاده از آن تا حد زیادی محدود شده است.
اکثر خانم ها به دوز 0/35 تا 0/50 میکروگرم اتینیل استرادیول یا استرهای
آن پاسخ می دهند ولی گاهی دوزهای بالاتر نیز نیاز است.
داروهای ضدبارداری خوراکی: داروهای ضد بارداری خوراکی به عنوان یک درمان
کمکی مفید در تمام انواع آکنه در زنان و دختران بالغ استفاده می شوند. نشان
داده شده است که ضد بارداری های خوراکی با افزایش سطوح گلوبولین متصل
شونده به هورمون جنسی موجب کاهش سطح آندروژن ها شده و از این طریق موجب
کاهش تستوسترون آزاد فعال می شوند. علاوه بر این، استروژن موجود در این قرص
ها از طریق سرکوب ترشح گنادوتروپین های غده هیپوفیز، موجب کاهش تولید
آندروژن ها در تخمدان ها می شود. با کاهش سطح آندروژن ها، تولید سبوم نیز
کاهش می یابد. قرص های ضد بارداری خوراکی که در درمان آکنه مورد استفاده
قرار می گیرند حاوی دو جزء هستند، جزء اول جزء استروژنی است که معمولا
اتینیل استرادیول است. جزء دوم می تواند یک پروژستین با خاصیت آندروژنی کم،
مثل نور ژستیمات یا لوونوژسترول، یا یک آنتی آندروژن، مثل سیپروترون استات
با دروسیپرنون باشد. بهبودی در آکنه در عرض 3 ماه و بهبودی قابل توجه در
عرض 4 ماه از تجویز دارو بایستی مشاهده شود.
درمان ترکیبی
استفاده از درمانهای ترکیبی در درمان آکنه، می تواند موجب افزایش اثر بخشی،
افزایش پذیرش بیمار، کاهش عوارض جانبی و پیشگیری یا کاهش مقاومت میکروبی
شود. نشان داده شده است رتینوئیدهای موضعی در ترکیب با آنتی باکتریال های
موضعی یا خوراکی، می توانند موجب بهبود سریع تر و بهتر ضایعات کومدونی و
التهابی آکنه، نسبت به دارو درمانی تکی با آنتی باکتریال ها شوند. ترکیب
این درمان ها 3 عامل از 4 عامل پاتوژنی آکنه را هدف قرار می دهند:
هایپرکراتینیزاسیون فولیکولی، کلونیزاسیون P.acnes و التهاب علاوه بر این
رتینوئیدهای موضعی از طریق کم کردن تعداد لایه های طبقه شاخی نفوذ آنتی
بیوتیک ها را به داخل پوست افزایش می دهند و موجب می شوند غلظت آنتی بیوتیک
در کانال پیلوسباسه که محل رشد باکتری P.acnes است، افزایش یابد. به عنوان
مثالی دیگر، بنزوئیل پراکسید می تواند با رتینوئیدهای موضعی و آنتی بیوتیک
های سیستمیک به منظور کاهش مقاومت میکروبی ترکیب گردد. از آنجا که مطالعات
بالینی کافی برای درمان ترکیبی مختلف وجود ندارد، مقایسه آنها دشوار است.
اما مطالعات مختلف محققان را به نتیجه ای واحد رسانده است: درمان های
ترکیبی موثر تر از درمان های تک دارویی هستند. توصیه شده است که ترکیب
رتینوئیدهای موضعی و آنتی باکتریال های موضعی در ابتدای درمان آکنه خفیف تا
متوسط استفاده شود و در مراحل شدید آکنه از رتینوئیدهای موضعی و آنتی
بیوتیک های خوراکی استفاده کرد.
درمان کمکی (adjunctive therapy)
تخلیه کومدون ها: تخلیه ملایم کومدون ها با فشار دادن ضایعات با تخلیه
کننده کومدون (comedo extractor) یا با سر قطره چشمی، نه تنها بیمار را از
دست ضایعات زشت رها می سازد، بلکه از گسترش بیشتر ضایعات التهابی ممانعت می
کند. گاهی ممکن است برش سوراخ فولیکول تا تیغ اسکالپل شماره 11 یا سر سوزن
25، 27 یا 30 تا 50درصد، که با سر چوبی یک سوآب روی ضایعه مالیده می شود،
پاسخ دهند.
تخلیه کیست ها: برش دقیق و تخلیه کیست ها یا آبسه ها، ممکن است به کوتاه شدن دوره ضایعات و آغاز بهبودی کمک کند.
پوست سایی ظریف (microdem abrasion) : با کریستال های اکسید آلومینیوم یا
دیگر مواد ساینده روش جدیدی در درمان آکنه و اسکارهای آن می باشد. هیچ
مطالعه ای با گروه شاهد در این مورد تا به حال انجام نشده است.
استفاده از نور: اخیراً نشان داده شده است که نور آبی و نورهای مرئی با طول
موج بالاتر از طریق تحریک تولید پورفیرین های طبیعی در P.acnes و غدد
سباسه در درمان آکنه موثرند.
استفاده از لیزر: در این روش، با استفاده از نور لیزر حرارت پوست را افزایش
می دهند که این افزایش دما موجب تخریب غدد سباسه می شود. لازم به ذکر است
در این روش، اپی درم را با روش های ویژه خنک کردن محافظت می کنند.
کرایوتراپی: پوست اندازی و بهبود ضایعات، بعد از استفاده از ترکیب رسوب
سولفور، یخ خشک پودری و استون یا دی اکسید کربن جامد در استون یا اسپری
نیتروژن مایع، برای 5 تا 10 ثانیه روی می دهد.
نور ماوراء بنفش: در بعضی از بیماران مواجه با نور آفتاب یا لامپهای
خورشیدی UVB ممکن است تا اندازه ای موثر باشد. بیمارانی که ترتینوئین
استفاده می کنند ممکن است حساسیت بیشتری به نور UV داشته باشند.
آموزش بیمار: تغییر در رژیم غذایی و استفاده از ویتامین ها و آنتی اکسیدان
ها ثابت نشده است که در عملکرد غدد سباسه یا فعالیت آکنه اثری دارد. اگر
بیمار دریابد که غذای بخصوصی منجر به بدتر شدن آکنه می شود، بایستی از آن
اجتناب کند. رژیم های غذایی سخت، از طرف دیگر منجر به درگیری زیاد در داخل
خانواده و ناراحتی شخص شده و هیچ بهبودی بر روی پوست ندارد.
منبع: ماهنامه اطلاعات علمی شماره 364 دوشنبه 4/2/1391 - 15:22
سلامت و بهداشت جامعه
تهیه و تنظیم: نادر غفاری ستوبادی
بیماری قلبی، از جمله حمله قلبی قاتل شماره یک انسانها در جهان است خطر حمله قلبی، در یک شخص به عوامل مختلفی چون ورزش، مصرف سیگار، رژیم غذایی، اضافه وزن، ژنتیک بستگی دارد. اما ضرباهنگ شبانه روزی بدن نیز نقش مهم را ایفا می کند که باعث می شود در ساعات مشخصی هر شخص استعداد بیشتری برای آسیب دیدن داشته باشد.
خطرناک ترین زمان برای حمله قلبی و برای تمام حالات اضطراری قلبی عروقی، شامل ایست ناگهانی قلب، پارگی یا اتساع آئورت، انسداد جریان خون ریوی و سکته، صبح و در طول آخرین مرحله خواب است. یک گروه از دانشگاه هاروارد متوجه شدند متوسط بیشترین حملات قلبی بین ساعت 6 صبح، چیزی در حدود 40 درصد است. اما اگر تنها سه ساعت اول پس از بیدار شدن را در نظر بگیریم، این میزان خطر سه برابر خواهد بود.
سیستم قلبی عروقی از یک الگوی روزانه پیروی می کند که به صورت طبیعی، نوسان دارد. طرز عملکرد قلب، نشان دهنده تغییرات روزانه است. بدین شکل، یک حمله قلبی به عدم تعادل بین افزایش نیاز ماهیچه های قلب بستگی دارد و متاسفانه بعضی از فعالیت های قلب در اولین ساعتهای روز نیاز به رسیدن اکسیژن بیشتری دارند ؛ از خواب بیدار شدن و آغاز فعالیت های فیزیکی، حداکثر هورمون آدرنالین، کورتیزول (که باعث افزایش فشار خون و بالا رفتن سطح قند خون می شود) و یک افزایش دیگر در فشار خون و ضربان قلب در اثر کاتکول آمین ها (آدرنالین و نورآدرنالین)، باعث یکباره بالا رفتن فعالیت قلب در هنگام از خواب برخاستن می شود. تمام این عوامل باعث افزایش ناگهانی مصرف اکسیژن شده، اما همزمان، باعث تنگ شدن رگها نیز می شود. پس، در این حالت شما رگهای تنگ شده ای دارید که جریان خون به سمت شریان های قلب را نیز کاهش می دهد.
لخته شدن خون می تواند مسیر رگها را مسدود کند و در نتیجه خون رسانی به قلب با اختلال مواجه خواهد شد. وقتی ما از خواب بر می خیزیم، پلاکتهای خون، ذراتی که باعث ایجاد لخته می شوند، به رگها چسبیده اند. به طور معمول در بدن یک سیستم داخلی وجود دارد که باعث تجزیه و حل شدن این لخته ها می شود. اما در صبحگاه، فعالیت سیستم تجزیه فیبرین کاهش می یابد. پس، بدن استعداد بیشتری در ایجاد لخته هایی دارد که شریان قلب را مسدود کند. در این راستا، خون رسانی به قلب کاهش یافته و این در حالی است که بدن نیاز به جریان خون بیشتری دارد.
تمامی این تغییرات برای کسانی که کاملا سالمند، خطرناک نیست. اما برای کسانی که مشکل کوچکی در شریان های قلب دار ند، اگر این تغییرات همزمان رخ دهد و او در پیک شروع فعالیت های بدنی قرار گیرد، نتیجه این خواهد بود که خطر بالاتری در بروز حمله قلبی در اولین ساعات صبح برای او وجود خواهد داشت.
معمولا در طول شب سیستم قلبی عروقی نیز خواب است، منظور این است که فشار خون و ضربان قلب کاهش
می یابد، اما در آخرین مرحله خواب، حرکت سریع چشمان در هنگام خواب که بر این باوریم بیشترین خواب دیدن در این زمان اتفاق می افتد، دوره پرخطری برای سیستم قلب و عروق است، زیرا وقتی خواب می بینید، فعالیت سیستم عصبی و ارادی شما افزایش می یابد، حتی بیشتر از زمانی که بیدارید.
احتمالا هر کدام از ما به یاد می آوریم که گاهی صبحها که از خواب بیدار می شویم، بسیار خسته ایم. دلیلش این است که در خواب دویدن یا با خطری مواجه می شده ایم. در این مرحله قلب شما به سرعت می تپد، پس به اکسیژن بیشتری نیازد دارد. و به دلایل مشابه، وقتی که از خواب بر می خیزید، این فعالیت برای شما خطرناک است، البته در صورتی که مشکل عروقی داشته باشید.
مردم نمی توانند این سلسله وقایع و تاثیرات بیولوژیکی بدنشان را به آسانی کاهش دهند. برای مثال، شما نمی توانید خطر صبحگاهی را با دیرتر بیدار شدن کاهش دهید.
بعضی از محققان آزمایشاتی انجام داده اند، و در آن از افراد خواسته اند بعد از بیدار شدن، چهار ساعت در رختخواب بمانند و سپس از جا برخیزند، اما همین اتفافات بعد از این چهار ساعت روی داد. به این دلیل که خطر مورد نظر به فعالیت های ما بستگی دارد. اما نباید از تغییرات کاتکول آمین ها و فشار خون در صبح ترسید. زیرا اینها اثر بخشی از فیزیولوژی ماست و برای افراد سالم مشکلی ایجاد نخواهد کرد.
پزشکان در هنگام درمان باید خطر صبحگاهی را در نظر داشته باشند. معمولا افراد صبح پس از بیدار شدن داروهای فشار خون مصرف می کنند، اما این ساعت، بخودی خود ساعت افزایش خطر و از بین رفتن اثر قرصی است که شب مصرف شده است، پزشک باید مطمئن باشد قرصی که تجویز می کند. در زمانی که بیمار بیشترین نیاز به آن را دارد نیز اثر گذار باشد. اما این بسادگی این نیست که از بیمار بخواهیم تا قرصها را بجای صبح، شب قبل از رفتن به رختخواب مصرف کند. زیرا در طول خواب ضربان و فشار خون کاهش می یابد. و با مصرف قرص اگر این فشار کم، کمتر نیز شود، خون رسانی به مغز کاهش یافته و این نیز خطرناک خواهد بود.
منبع: ماهنامه اطلاعات علمی شماره 364
دوشنبه 4/2/1391 - 15:22
تغذیه و تناسب اندام
نویسنده:ندا احمدلو
سرانه مصرف ماهی در دنیا در دهه 1960 میلادی 9/9 کیلوگرم
بوده است. این رقم در دهه 1970 به 5/11 کیلوگرم، در دهه 1980 به 5/12
کیلوگرم و در دهه 1990 هم به 4/14 کیلوگرم رسیده و بر اساس آخرین آمار
منتشر شده در سال 2005، سرانه مصرف ماهی در دنیا حدود 4/16 کیلوگرم اعلام
شده است...
بد نیست بدانید که هر چینی در طول یک سال به طور متوسط، 1/26 کیلوگرم ماهی
میخورد و به همین علت کشور چین در صدر فهرست مصرفکنندگان ماهی در دنیا
قرار گرفته است اما محمد عزیززاده، معاون آبزیپروری سازمان شیلات کشور، در
گفتوگو با خبرگزاری اقتصادی ایران اعلام کرده که سرانه مصرف ماهی در
ایران، 7 کیلوگرم است و استانهای شمالی و جنوبی کشورمان که دسترسی بیشتری
به این خوراک دریایی دارند، بزرگترین سهم مصرف ماهی را در کشور به خود
اختصاص دادهاند.
از این بحثها که بگذریم، میرسیم به نحوه خرید، چگونگی نگهداری و پخت ماهی
که این هفته به نکاتی ساده اما کلیدی در این مورد اشاره میکنیم:
1.پولکهای ماهی تازه، کاملا به سطح بدنش چسبیدهاند. ماهیهایی که پولکشان کموبیش از روی پوست جدا شدهاند، تازه نیستند.
2.بدن ماهی تازه تقریبا سفت است. یعنی وقتی شما آن را برمیدارید، در
دستتان صاف قرار میگیرد و شل و افتاده نمیشود. به علاوه، اگر انگشتتان را
روی پوست ماهی فشار دادید و آن قسمت از بدن ماهی به سادگی فرو رفت و سریع
به حالت اولیه برنگشت، یعنی ماهی پیش روی شما، آنقدر هم که فروشنده تبلیغش
را میکند، تازه نیست.
3.پوست ماهی تازه، لیز است. ماهیهایی که پوستشان حالت چسبندگی دارد و
ترشحات لزج و چسبناکی روی بدنشان را پوشانده، چندان تازه نیستند.
4.ماهی تازه را میتوان از روی آبششهایش هم شناخت. آبشش ماهی تازه کاملا
قرمز و کمی مرطوب و آبشش ماهی مانده، خاکستری رنگ و تقریبا خشک است.
5.یکی از سادهترین راههای شناختن ماهی تازه، بوکردن آن است. ماهی تازه
دریایی بوی آب و گیاهان دریایی میدهد و ماهی تازه پرورشی بویی شبیه بوی آب
آکواریوم دارد. در حالی که بوی ماهیهای مانده و فاسد، تند و ترش، شبیه
گندیدگی است.
6.حتما ماهی باز را از مراکز معتبر و دارای مجوز کسب بخرید.
7.از خریدن ماهیهایی که در خارج از مغازه و درون یخدانهای پر از یخ
نگهداری میشوند، خودداری کنید. ماهی باید حتما داخل مغازه، درون یخچال و
دور از تابش نور خورشید نگهداری شود.
8.به هیچوجه از ماشینها یا افراد دستفروش ماهی نخرید. معمولا این افراد
بار ماهی مانده خود را در انتهای روز دوباره فریز میکنند و روزهای بعد به
فروش میرسانند. حتما میدانید که چند بار یخزدایی و دوباره فریز کردن
مواد پروتئینی، باعث تخریب بافت پروتئین و از بین رفتن خواص آنها میشود.
به علاوه، امکان فاسد شدن چنین ماهیهایی هم خیلی زیاد است.
9.اگر قصد خرید ماهیهای بستهبندی را دارید، حتما به تاریخ صید، تاریخ
بستهبندی، تاریخ انقضا، پروانه بهداشتی و مهر استاندارد آن توجه کنید.
بهتر است که بیشتر از 2 ماه از تاریخ صید ماهی منجمدی که قرار است بخرید،
نگذشته باشد.
10.اگر در مناطق مرکزی، شمالی، شرقی یا غربی کشور زندگی میکنید، حتما
ماهیهای جنوب را منجمد خریداری کنید؛ چون امکان فساد ماهی تازه با انتقال
آن در مسیرهای طولانی وجود دارد.
11.هنگام خرید ماهی دودی، شکم آن را باز کنید و پس از اطمینان از نداشتن بوی ناخوشایند یا کپکزدگی، آن را بخرید.
12.اگر قرار است ماهی زنده بخرید، حواستان باشد که فروشنده ماهیهای مرده
را از داخل آب جدا نکند و به شما ندهد. ماهی زنده باید حداقل حدود 20 تا 30
ثانیه پس از خروج از آب، بدنش را تکان دهد.
13.ماهی تازه را به تعداد اعضای خانواده و به اندازه مصرف یک وعده خود
بشویید و بستهبندی کنید تا مجبور نباشید چند بار آن را یخزدایی کنید.
14.ماهیهای منجمدی که پس از رسیدن به منزل کمی یخشان باز شده است، بدون
شستشو از هم جدا کنید و داخل بستههای کوچکتر (به اندازه نیاز
خانوادهتان) بگذارید.
15.ماهی تازه را پس از شستشو داخل فریزر بگذارید و هنگام مصرف، فلس آن را جدا کنید. فلس ماهی منجمد بسیار سادهتر جدا میشود.
16.ماهیها را پیش از بستهبندی و قرار دادن داخل فریزر، به قطعههای نازک
تقسیم کنید تا به سرعت یخ بزنند و دچار فساد در مرکز بستهبندی نشوند.
17.ماهی تازه را میتوان تا 24 ساعت داخل یخچال و تا 4 ماه در فریزر نگهداری کرد.
18.برای یخزدایی ماهی و پیشگیری از متلاشی شدن بافت نرم بدنش، کافی است آن
را حدود 18 ساعت پیش از مصرف از فریزر خارج کنید و داخل یخچال بگذارید.
قرار دادن ماهی یخزده داخل آب (برای یخزدایی) باعث از بین رفتن خواص و
طعم آن میشود. اگر قرار است از مایکروفر برای یخزدایی ماهی استفاده کنید،
حواستان به درجه حرارت یخزدایی باشد، چون گوشت ماهی خیلی نرم است و امکان
دارد در طی مراحل یخزدایی با مایکروفر، حالت شلی و پختگی پیدا کند.
منبع : هفته نامه سلامت دوشنبه 4/2/1391 - 15:20
تغذیه و تناسب اندام
پرتقال، نارنگی، گریپ فروت، لیموترش، نارنج و لیموشیرین به خانواده مرکبات تعلق دارند. انواع مرکبات دارای ویتامین C میباشند.
لیموترش
یکی از اعضای خانواده بزرگ مرکبات، لیموترش است. حتما شنیدهاید که
گفتهاند سیب سلطان میوهها است. اگر به خواص لیموترش توجه کنید، مطمئنا
قبول خواهید کرد که سلطان میوهها لیموترش است.
لیموشیرین دارای ویتامینهای B و C و ریزمغذیها، آنتیاکسیدانها و فلاوونوییدها است که کاربردهای متفاوتی در حفظ سلامت بدن دارند
سعی کنید در نوشیدنیهایتان از آب لیمو استفاده کنید. چنانچه هر روز صبح یک
عدد لیمو را با مقداری آب گرم میل کنید، نوشیدن این مایع به جای نوشیدن
چای باعث میشود شما بدن سالمتری داشته باشید، البته بهتر است چای را در
میانوعده بنوشید. خوردن لیموترش قبل از غذا و همراه با غذا، اشتها را
تحریک و زیاد میکند در ضمن هضم کننده غذا نیز بوده و آهن غذا را حفظ
میکند. همچنین با استفاده از آب لیموترش، چشمهای شما درخشانتر شده و
پوستی سرحالتر از قبل خواهید داشت.
در صورت تمایل برای بهتر کردن طعم آن میتوانید از شکر یا عسل استفاده
کنید. لیمو دارای اثرات ضد عفونی کننده و قابض است و بدین جهت میتوان از
آن برای درمان گلودرد استفاده نمود. با توجه به مقدار بسیار زیاد ویتامین C
موجود در لیمو، مصرف آن باعث افزایش مقاومت سیستم ایمنی بدن میشود.
برای فرد مبتلا به آنفلوآنزا و سرماخوردگی، مصرف مخلوطی از آبلیموی تازه با
عسل در یک لیوان آب گرم بسیار مفید است. مصرف آب لیمو باعث کاهش تب در
افراد بیمار میشود. به عنوان مثال اگر چند قطره از اسانس لیمو یا مقداری
آب لیمو را به آب سرد اضافه کنید، سپس با استفاده از یک دستمال آن را روی
پیشانی تب دار قرار دهید، این کار باعث کاهش تب و تقویت نیروی بدن خواهد
شد.
لیمو باعث تسکین سردردهای معمولی و سردردهای میگرنی میشود. برای این منظور
میتوان ٥ قطره اسانس لیمو را در ٢٥ میلی لیتر از یک روغن حامل مناسب
(مانند روغن بادام) مخلوط کرد و آن را با استفاده از یک دستمال کتانی بر
روی ناحیه مبتلا به درد ماساژ داد. آب لیمو ترش و اسانس آن برای بدن، ذهن و
روح بسیار مفید است.
اسانس لیمو به علت انرژیزا بودن آن مشهور است. در کشور ژاپن به علت اثرات
شاداب کننده و فرح بخش این اسانس، آن را به هنگام کار در فضا منتشر
میکنند. همچنین میتوان از چند قطره از اسانس لیمو به عنوان بخور استفاده
کرد یا مقداری از آن را در وان حمام ریخت. این کار باعث سرحال شدن کلیه
اعضای بدن میشود.
البته هرگز نباید اسانس لیمو را مستقیما روی پوست استفاده کرد. برای گلو
درد بهترین دارو لیموترش است. یک قاشق چایخوری آب لیمو ترش را در آب نیمه
گرم بریزید و با آن غرغره کنید تا ورم گلو و گلو درد برطرف شود، اگر برطرف
نشد، حتماً به پزشک مراجعه کنید. برای رفع انگل معده و روده باید یک
لیموترش را با پوست و هسته له کنید و آن را با یک لیوان آب سرد و یک قاشق
عسل مخلوط کرده و بمدت یک ساعت قبل از خواب بنوشید، البته رفع انگل مستلزم
بررسی پزشک و تجویز دارو است، ولی نوشیدن آبلیمو و عسل خوب است.
آب لیمو یک ضد ویروس مناسب میباشد و همچنین مصرف آن برای سرماخوردگی شدید
بسیار مفید است. لیمو تقویت کننده حافظه است. لیمو همواره به عنوان یک ماده
تسکین دهنده روح مطرح بوده است و استشمام رایحه معطر لیمو در طی تمرینات
تمرکز و تعمق روح (مدیتیشن) بسیار مفید است.
خواص
مصرف لیمو باعث حفظ کلسیم بدن میشود. لیمو حاوی مقدار زیادی اسیدسیتریک و
ویتامینC میباشد. لیمو مقداری فسفر، منیزیم، پتاسیم، سدیم و کلسیم دارد.
مرکبات و از جمله لیموشیرین، سرگیجه را بر طرف میکنند. مصرف لیموشیرین در
آنفلوانزا، تب، زکام و گلودرد بسیار موثر است، زیرا این میوه خاصیت سم
زدایی داخل بدن را دارد.
گریپ فروت
گریپ فروت به علت وجود رگههایی از تلخی، کمتر طرفدار دارد، اما اگر از
خواص اعجاب انگیز آن از جمله کاهش چربی خون، کاهش بروز برخی سرطانها، کمک
به هضم غذا و... آگاهی داشته باشید، حتما میل بیشتری به مصرف آن پیدا کنید.
گریپ فروت، میوه مفیدی برای متعادل ساختن وزن بدن میباشد. یک گریپ فروت
حاوی 90 کیلوکالری است و مقدار زیادی فیبر گیاهی دارد که گرسنگی را فرو
مینشاند. در گذشته، بسیاری از مردم، از خوردن گریپ فروت بدون شکر، به خاطر
عصاره تلخ و ترش آن، خودداری میکردند، ولی اگر آب پرتقال و گریپ فروت را
با هم مخلوط کنید، آب میوه نیروبخشی خواهید داشت که نیاز به شیرین کردن
ندارد. روزانه بیش از هر میوهای از آن بخورید تا جلوی پرخوری شما را
بگیرد.
خواص
گریپ فروت سرشار از پکتین (فیبر محلول) است که به کاهش کلسترول خون کمک
میکند. گریپ فروت همچنین دارای مواد دیگری مانند لیکوپن است که از بروز
بیماریها پیشگیری میکند. لیکوپن یک ماده آنتیاکسیدان است که خطر بزرگ
شدن پروستات را کاهش میدهد.
تحقیقات نشان دادهاند که مصرف 10 وعده از مواد غذایی حاوی لیکوپن در هفته، سبب کاهش 50 درصدی سرطان پروستات میشود.
گریپ فروت حاوی موادی است که موجب تولید آنزیمهایی میشوند که در جلوگیری
از پیدایش سرطان اثر دارند و نیز بیوفلاوونوییدهایی دارد که از عملکرد
هورمونهایی که باعث رشد غده (تومور) میشوند، جلوگیری میکنند.
در افرادی که به روماتیسم مفصلی و لوپوس مبتلا شدهاند و یا اختلالات
التهابی دارند، مصرف هر روزه گریپ فروت از شدت بیماری میکاهد. افرادی که
به مرکبات حساسیت دارند، امکان دارد به گریپ فروت هم واکنش حساسیتزا داشته
باشند. این حالت ممکن است به خاطر خود میوه یا روغن موجود در پوست آن
باشد.
میوه گریپ فروت کم کالری است، ولی اشتها را تقویت میکند. گریپفروت، عمل
هضم را آسان میکند و ترشح شیره معده و کیسه صفرا را سرعت میبخشد.
گریپفروت سرشار از ویتامین C، پتاسیم و بیوفلاوونویید است. این مواد در
حفظ سلامت قلب و عروق بدن مؤثرند. گریپ فروت، منبعی از فولات، آهن،کلسیم و
سایر مواد معدنی میباشد و دارای ویتامینهای B3 ,B2 ,B1, A است. گریپ فروت
به درمان اختلالات مفصلی کمک میکند.
نکته: مصرف زیاد گریپ فروت در برخی افراد موجب افت فشار خون میشود. ضمنا
باید بین مصرف گریپ فروت و مصرف داروها فاصله کافی وجود داشته باشد.
پـرتـقال
پرتقال در زمره یکی از میوههایی است که در سراسر جهان طرفداران بسیاری
دارد. انواع مرکبات حاوی مواد معدنی، انواع ویتامین، کربوهیدرات، پتاسیم،
فولات، کلسیم، فسفر، منیزیم و مس است که همگی آنها در فرآیند رشد جسمی و
جلوگیری از ابتلا به انواع بیماریها، دخالت دارند.
پرتقال و آب پرتقال نقش مهمی در تأمین نیازمندیهای روزانه بدن ایفا
میکنند. پرتقال به عنوان منبع غنی از ویتامین C شناخته شده است. یک پرتقال
متوسط دارای 60 تا 80 کیلو کالری است. در مرکبات، کربوهیدراتهای ساده از
قبیل فروکتوز، گلوکز، ساکارز و اسید مرکبات وجود دارد که میتواند مقدار
کمی انرژی تولید کند. همچنین حاوی نوع پیچیدهای از کربوهیدراتها هستند که
برای سلامتی بسیار مفیدند.
خواص
مصرف پرتقال و دریافت کافی ویتامین C به کاهش شدت علائم سرماخوردگی و کاهش
طول مدت آن کمک میکند. مصرف پرتقال و دریافت کافی ویتامین C، موجب حفاظت
در برابر بیماریهای قلبی میشود. این ویتامین از LDL در برابر تخریب
اکسیداتیو توسط رادیکالهای آزاد حفاظت میکند. LDL تخریب شده سبب انسداد
شریانها و ابتلا به بیماریهای قلبی میگردد. افرادی که به طور منظم از
مرکبات استفاده میکنند، تا 60 درصد کمتر به سرطان معده مبتلا میشوند.
احتمالا ویتامین C در مرکبات سبب مهار تشکیل مواد سرطانزا در معده میشود.
درمقایسه اشخاصی که زیاد پرتقال میخورند با اشخاصی که خیلی کم مصرف
میکنند، خطر ابتلا به سرطان نای 50 درصد کمتر میشود. ویتامین C به
پیشگیری از گاستریت (نوعی التهاب لایههای پوششی دیواره معده) که خود عاملی
برای تشکیل سلولهای سرطانی در معده است، کمک میکند.
فیبر پرتقال و یا انواع مرکبات از نوع نامحلول است، بنابراین به افزایش حجم
مدفوع و سرعت بخشیدن به حرکت آن در دستگاه گوارش کمک میکند. به این ترتیب
یکی از روشهای پیشگیری از ابتلا به سرطان روده بزرگ، مصرف منظم و فراوان
انواع مرکبات است. پرتقال دارای فولات است که به همراه قرصهای اسید فولیک
به پیشگیری از بروز اسپینابیفیدا (بسته نشدن لوله عصبی) در جنین کمک
میکند، لذا به مادران باردار مصرف منابع اسیدفولیک از جمله پرتقال توصیه
میشود.
عدسیهای چشم انسان به طور طبیعی حاوی مقادیر زیادی ویتامین C میباشند.
افرادی که ویتامین C کمتری در روز مصرف میکنند، بیشتر با خطر ابتلا به آب
مروارید مواجه میشوند، بنابراین مصرف مرکبات به حفاظت از عدسیها در برابر
آب مروارید کمک میکند. ویتامین C به افزایش جذب آهن در رژیم غذایی کمک
میکند. خصوصاً برای افراد گیاهخوار ضروری است که جذب آهن در آنها افزایش
یابد. پرتقال به طور خاص به دلیل دارا بودن فولات برای پیشگیری از کم خونی
ناشی از کمبود اسید فولیک مفید میباشد.
نارنگی
نارنگی از پرطرفدارترین اعضای خانواده مرکبات است. پوست این میوه خوشمزه به
آسانی کنده میشود. شاید همین ویژگی، دلیل علاقه زیاد مردم به این میوه
باشد. خوردن این میوه آرامش خوبی به افراد میدهد. از پوست آن هم میشود به
صورت خلال شده، خشک یا تازه در تهیه غذاها و شیرینیها و یا به صورت مربای
پوست نارنگی، استفاده کرد.
خواص
اگر میخواهید خوابی عمیق و آرام داشته باشید، بعد از شام چند نارنگی میل
بفرمایید. نارنگی هم مانند سیب خاصیت خوابآوری دارد، زیرا به دلیل داشتن
ویتامینهای C، A و B مفرح قلب است و میتواند اعمال قلب را تنظیم کند. این
میوه تا حدودی از چسبندگی خون و در نتیجه تصلب شرایین پیشگیری میکند.
نارنگی حاوی مقدار زیادی منیزیم است و از این طریق در فعالیت عضلانی،
دستگاه گوارش و سیستم عصبی موثر است. نارنگی به علت وجود ویتامینها و مواد
معدنی باعث تقویت حافظه و هوش میشود و برای رفع بیاشتهایی نیز مفید است.
منبع:نشریه 7 روز زندگی، شماره 129 دوشنبه 4/2/1391 - 15:20
دانستنی های علمی
بدن انسان ماشین پیچیده و عجیب غریبی است پر از مایعات که حرکت میکند،
مواد شیمیایی را با هم ترکیب میکند و همه چیز از خاطرات گرفته تا مایع
مخاطی تولید میکند. به احتمال زیاد در طول سالهای تحصیل و از طریق
رسانهها، کتابها و منابع مختلف، اطلاعات زیادی در مورد بدن خود به دست
آوردهاید. اما هنوز نکات فراوانی هست که احتمالا در مورد بدن خودتان
نمیدانید. لایوساینس برخی از رازهای زیبا و پیچیده بدن انسان را منتشر
کرده که شاید در بین آنها نکات عجیبی بیابید که تا به حال تصورش را هم
نمیکردید!
1. رنگ پوست شما را 4 لایه رنگی میسازد
همه پوستها، جدا از رنگی که دارند، به خودی خود کرم مایل به سفید هستند.
در نزدیکی سطح پوست، وجود رگهای خونی طیفی از رنگ قرمز به رنگ پوست اضافه
میکند. همچنین نوعی رنگدانه زرد رنگ سایه زردی به رنگ پوست میافزاید. در
نهایت، مادهای به نام ملانین، در واکنش به میزان تابش فرابنفشی که بدان
میتابد، طیف قهوهای رنگی به پوست میدهد که در بیشترین حالت به سیاهی
میزند. ترکیب این 4 رنگ، در نهایت رنگ پوست تمام افراد روی زمین را تشکیل
میدهد.
2. دنیا میتواند با شما بخندد
احتمالا شنیدهاید که خمیازه مسری است. امتحان کنید، وقتی خمیازه میکشید
دقت کنید ببینید اطرافیانتان چهطور شروع به خمیازه کشیدن میکنند! مطالعات
جدید نشان میدهد که خنده هم رفتار تقلیدی را در انسان برمیانگیزد. در
واقع وقتی صدای خنده را میشنویم، ناحیه خاصی از مغز که با حرکات چهره در
ارتباط است تحریک می شود. تقلید نقش مهمی در تعاملات اجتماعی انسانها
دارد. رفتارهایی مانند عطسه، خنده، گریه و خمیازه راههایی برای ایجاد
ارتباطات اجتماعی قوی درون یک گروه محسوب میشوند.
3. مغز بزرگ جای دندانها را کم کرده است
تکامل کامل نیست. اگر بود، احتمالا به جای این که از دست دندانهای عقل
بنالیم، الان ما بال داشتیم. گاهی برخی ویژگیهای به درد نخور فقط به این
دلیل که زیاد باعث آسیب نمیشوند، در طول تکامل با یک گونه میمانند. البته
کاربرد دندانهای عقل همیشه کسب درآمد بالا برای جراحان فک و دهان نبوده،
بلکه در گذشته به عنوان سری سوم دندانهای آسیاب برای جویدن گوشت به کار
میرفت. اما وقتی مغز در انسان بزرگتر شد، ساختار استخوانهای آرواره
تغییر کرد و در نتیجه ما ماندیم و دهانی که جای کمی دارد و مخارج
دندانپزشکی که کم هم نیست!
4. مژکها مایع مخاطی را جابهجا میکنند
اغلب سلولهای بدن ما اندامکهای ریز مو مانندی دارند که مژک نامیده
میشوند. این مژکهای بسیار ریز، در عملکردهای بسیاری در بدن نقش مهمی بازی
میکنند، از گوارش گرفته تا شنوایی. درون بینی، مژکها کمک میکنند که
مایع مخاطی به طرف حلق برود و شما بتوانید راحت نفس بکشید. اما وقتی هوا
سرد باشد، این کار سختتر میشود و در نتیجه مایع مخاطی بینی برمیگردد و
شما دچار آبریزش میشوید. همچنین اگر درون بینی به دلایلی مانند حساسیت یا
سرماخوردگی و مانند آن ورم کرده باشد، یا این که مایع مخاطی بینی غلیظ شده
باشد، مشکل مشابهی به وجود میآید و مژکها نمیتوانند کار خود را به خوبی
انجام بدهند.
5. بلوغ ساختار مغز را تغییر میدهد
همه ما میدانیم که با بلوغ و تغییرات هورمونی، بدن به رسش لازم برای تولید
مثل میرسد. اما چرا سن نوجوانی اینقدر با رفتارهای غیرقابل تحمل و خلق
آزاردهنده و ناخوشایند همراه است؟ در واقع نوجوانها تقصیری ندارند.
هورمونهایی که در دوران بلوغ در بدن تولید میشوند، از جمله تستوسترون، در
واقع روی رشد سلولهای مغزی هم تاثیر میگذارند و تغییراتی که بدین ترتیب
در ساختار مغز به وجود میآید، نتایج رفتاری متعددی را به همراه دارد.
بنابراین در این زمان باید انتظار هیجانهای ناخوشایند، بیعلاقگی و
بیتفاوتی و نیز مهارتهای تصمیمگیری ضعیف را داشته باشید، در حالی که
برخی نواحی قشر پیشانی مغز در حال رشد و رسش هستند.
6. هزاران تخمک در بدن زن بدون استفاده از بین میرود
وقتی زنها به دهه 40 یا 50 سالگی میرسند، چرخه عادت ماهیانه که سطوح
هورمونی بدن او را کنترل میکرده و نیز تخمکها را برای تلقیح آماده
میساخته، متوقف میشود. تخمدانها استروژن کم و کمتری تولید میکنند که
این امر تغییرات جسمانی و هیجانی در بدن زن ایجاد میکند. از این به بعد،
فولیکولهای تخمک دیگر مانند سابق نمیتوانند آزاد شده و رشد کنند. یک دختر
نوجوان به طور میانگین حدود 34 هزار فولیکول تخمک رشد نیافته در بدن خود
دارد. اگر به طور متوسط در نظر بگیریم که در طول زندگی او، هر ماه یکی از
این فولیکولها کامل شده و آماده تلقیح شود، در مجموع حدود 350 عدد از این
فولیکولها مورد استفاده قرار میگیرند. با رسیدن به یائسگی، بقیه
فولیکولها رو به زوال میگذارند. وقتی دیگر هیچ احتمال بارداری در بین
نباشد، مغز رهاسازی تخمک را متوقف میکند.
7. بیشتر غذایی که میخورید صرف فکر کردن میشود
با این که مغز فقط 2 درصد از وزن بدن ما را تشکیل میدهد، حدود 20 درصد از
اکسیژن و کالری بدن را مصرف میکند. برای این که منابع لازم به خوبی و به
اندازه کافی به مغز برسند، سه سرخرگ بزرگ مغزی دائم در حال پمپ کردن
اکسیژن به مغز هستند. هر گونه انسداد یا پارگی در هر یک از آنها، باعث
میشود انرژی لازم به سلولهای عصبی مغز نرسد و عملکرد مغز در ناحیهای که
با کمبود کالری و اکسیژن مواجه شده مختل شود. این یک ضربه یا حتی سکته مغزی
است.
8. استخوانها میشکنند تا به ماهیچهها و سلولهای عصبی کلسیم برسد
استخوانهای بدن ما علاوه بر این که ما را سر پا نگه میدارند و امکان حرکت
به ما میدهند، یک فعالیت مهم دیگر را هم بر عهده دارند: آنها سطح کلسیم
را در بدن تنظیم میکنند. بخش عمدهای از استخوانها از فسفر و کلسیم
تشکیل شده است. کلسیم مادهای است که برای عملکرد ماهیچهها و سلولهای
عصبی هم مورد نیاز است. وقتی میزان کلسیم بدن کم شود، هورمونهای خاصی آزاد
میشوند که باعث شکستن استخوانها میشوند تا مقدار کلسیم در بدن بالاتر
برود و به ماهیچهها و سلولهای عصبی برسد. این وضع تا زمانی که کلسیم بدن
از طریق دیگری مانند تغذیه به حد طبیعی برسد متوقف نمیشود.
9. حالت بدن روی حافظه تاثیر میگذارد
خاطرات ما تا حد زیادی به حواس ما وابسته هستند. گاهی یک بو یا یک صدا
میتواند هر یک از ما را به زمانی دور در کودکی برگرداند. به احتمال زیاد
شما هم بارها این یادآوری به واسطه یک حس را تجربه کردهاید. گاهی این
تداعی کاملا روشن و واضح است اما گاهی مرموز است و فقط میدانیم که به
خاطرهای مربوط است، اما نمیتوانیم به یاد بیاوریم که دقیقا آن خاطره چه
بوده و به چه زمانی مربوط است. مطالعات جدید نشان میدهند که حافظه ما به
حالت بدنمان هم وابسته است. بنابراین، این بار که سعی کردید خاطرهای را به
یاد بیاورید که دور از ذهن به نظر میآید، سعی کنید بدنتان را در همان
حالت قرار بدهید و به حافظهتان برای یادآوری کمک کنید!
10. در شکمتان اسیدی خورنده و خطرناک حمل میکنید
وقتی میخواهید سوار هواپیما بشوید، همه مایعات را باید کنار بگذارید، اما
مایعی خطرناک همراه شما است که هیچ بخش امنیتی نمیتواند آن را از شما
بگیرد: اسید هیدروکلریک! درون بخشی از سیستم گوارش انسان یعنی همان معده،
مایعی خطرناک و خورنده به نام اسید هیدروکلریک ترشح میشود. در صنعت از این
اسید برای خوراندن فلزات استفاده میشود. این اسید میتوانند روی فولاد
اثر بگذارد، اما جای نگرانی نیست، مایع مخاطی درون سیستم گوارش به خوبی آن
را میپوشاند تا این مایع سمی به بافت بدن شما آسیبی نرساند و فقط غذایی را
که خوردهاید هضم کند.
منبع:http://www.khabaronline.ir دوشنبه 4/2/1391 - 15:19
سلامت و بهداشت جامعه
با تغییرات ساده و کوچک میتوانید خطر ابتلا به بیمارهای قلبی را تا 92
درصد کاهش دهید.برای اینکه قلبی سالمتر داشته باشید، 25 توصیه برای شما
داریم. سعی کنید هر روز یکی از این نکتهها را به کار ببندید و به مدت یک
ماه فقط روی انجام چند توصیه تمرکز کنید. وقتی انجام این توصیهها برایتان
عادت شد، توصیههای دیگر را هم به مرور به عادتهایتان اضافه کنید.
چای سبز بنوشید
این نوشیدنی فوقالعاده چند آنتیاکسیدان قدرتمند دارد که کلسترول خون را
پایین میآورند حتی ممکن است به کاهش فشارخون نیز کمککنند. نوشیدن 5/2
فنجان چای سبز در روز به سلامت قلبتان کمک میکند.
مواظب چربیهای اشباع شده باشید
به خواندن برچسب اطلاعات تغذیهای روی بستهبندی مواد غذایی عادت کنید.
هرگز نباید اجازه دهید کالری دریافتی از چربیها، بیشتر از 30 درصد مقدار
کالری دریافتی روزانهتان را تشکیل دهد.
هنگام خواندن ترکیب مواد غذایی به کلمه «هیدروژنه» دقت کنید. روغنهای
هیدروژنه همان روغن اشباع شده یا جامد هستند که باید مصرف آنها را به حداقل
برسانید.
مثل ایتالیاییها آشپزی کنید
تا جایی که امکان دارد، در تهیه غذا از روغن زیتون استفاده کنید. روغن
زیتون کلسترول بد خون را پایین میآورد و به افزایش کلسترول خوب خون کمک
میکند. روغن زیتون سرشار از آنتیاکسیدان است و به این ترتیب میتواند به
پیشگیری از سرطان و بیماریهای مزمنی چون آلزایمر کمک کند.
بیشتر بخوابید
نتایج یک پژوهش که در مجله انجمن پزشکی آمریکا منتشر شده، نشان میدهد
افزودن هر یک ساعت به خواب شبانه در میانسالان، میتواند خطر رسوب کلسیم در
دیواره سرخرگها را که یکی از علل بیماری قلبی است، تا 33 درصد کاهشدهد.
محرومیت از خواب، باعث میشود تا بدن هورمونهای استرس بیشتری تولید کند.
فیبرها را در برنامه غذاییتان بگنجانید
پژوهشها نشان میدهند هر چه فیبر بیشتری مصرف کنید، احتمال اینکه به حمله
قلبی دچار شوید، کمتر میشود. برای صبحانه از نانهای سبوسدار یا غلات
پرکشده که حاوی گندم و جوی کامل هستند، استفاده کنید. سعی کنید روزانه بین
25 تا 35 گرم فیبر مصرف کنید.
ماهی بخورید
چربیهای اشباع شده گوشت قرمز باعث گرفتگی سرخرگها میشوند اما ماهیهایی
مثل ماهی «آزاد» و ماهی «کولی»، سرشار از اسیدهای چرب امگا 3 هستند که به
سلامت قلب کمک میکنند. مصرف یک وعده ماهی سرشار از امگا3 در هفته میتواند
خطر مرگ ناشی از حمله قلبی را 52 درصد کاهش دهد.
روزتان را با آبمیوه آغاز کنید
آبپرتقال حاوی فولیکاسید است که به پایینآوردن هوموسیستئین (اسیدآمینه
زیانبار برای قلب) کمک میکند. آبانگور نیز آنتیاکسیدانهایی دارد که
مانع لختهشدن خون در رگها میشوند. فقط یادتان باشد از آبمیوههای طبیعی
استفاده کنید نه انواع بستهبندی شده.
با دیگران رفتوآمد کنید
سعی کنید ارتباطتان را با کسانی که دوستشان دارید حفظ کنید. پیوند صمیمی با
اعضای خانواده، دوستان و افراد جامعه میتواند با اضطراب و افسردگی که
باعث ابتلا به بیماری های قلبی میشوند، بجنگد.
به سبزیها اهمیت دهید
متخصصان تغذیه توصیه میکنند روزانه 2 فنجان سبزی مصرف کنید. برای این کار باید نیمی از هر وعده غذای شما از سبزی تشکیل شدهباشد.
مصرف شکر را کم کنید
نتایج یک پژوهش جدید نشان میدهد مصرف روزانه 2 تا 3 لیوان نوشیدنی صنعتی
شیرین مانند آبمیوههای مصنوعی، میتواند خطر ابتلا به فشارخون شدید را تا
87 درصد افزایشدهد.
در میانوعده آجیل بخورید
نتایج پژوهشها نشان میدهد کسانی که در هفته بیش از 140 گرم آجیل مصرف
میکنند، یک سوم کمتر از دیگران به بیماری قلبی و حمله قلبی دچار میشوند.
یادتان باشد در مصرف مغزها زیادهروی نکنید چون چربی و کالری بالایی دارند و
باعث افزایش وزن میشوند.
20 دقیقه پیادهروی کنید
2 ساعت و نیم ورزش در هفته (یعنی کمی بیشتر از 20 دقیقه در روز) خطر
حملههای قلبی را به یکسوم میرساند. این یعنی پیشگیری از سالانه 285 هزار
مرگ در ایالاتمتحدهآمریکا و از بین رفتن کامل دیابت نوع 2. باور
میکنید؟
از دود و دم فرار کنید
اگر دوستان یا همکارانتان در نزدیکی شما سیگار میکشند، از آنها فرار کنید.
استنشاق دود سیگار یا قلیان شما را به اندازه 80 تا 90 درصد شخصی که سیگار
یا قلیان میکشد، در خطر بیماری قلبی قرار میدهد. حتی چند دقیقه یا چند
ساعت مواجهه با دود سیگار دیگران، میتواند اثری معادل سیگار کشیدن درازمدت
بر قلب شما داشته باشد.
پتاسیم دریافت کنید
بیشتر افراد سدیم را بیشتر از پتاسیم دریافت میکنند در حالی که برعکس این
کار درست است. پژوهشگران میگویند برای کاهش فشارخون، علاوه بر کم کردن
مصرف سدیم از طریق کاهش مصرف نمک، بهتر است پتاسیم دریافتیتان را نیز
افزایش دهید. پتاسیم در موز، رب گوجهفرنگی، سیبزمینی تنوری، ماست و طالبی
وجود دارد.
بذرکتان بخورید
بذرکتان یکی از بهترین منابع چربیهای امگا3 و دوستدار قلب است. پژوهشها
نشان میدهند که افزودن بذرکتان به رژیم غذایی میتواند از بروز بیماری
قلبی تا 46 درصد پیشگیری کند. شما میتوانید روزانه 2 قاشق بذرکتان روی
ماست، سالاد یا روی مخلوط شیر و غلات صبحانه بپاشید.
حرکات کششی انجام دهید
انعطافپذیری بدن میتواند کلید سلامت قلب باشد. پژوهشگران ژاپنی
دریافتهاند افراد بالای 40 سال که انعطاف بدنی بیشتری دارند، 30 درصد کمتر
از افرادی که به بدنشان کش و قوس نمیدهند، دچار سخت شدن سرخرگها یا همان
تصلب شرایین میشوند. این پژوهشگران میگویند انجام حرکات کششی به مدت 10
تا 15 دقیقه در روز میتواند به انعطافپذیری سرخرگها کمک و آنها را از
سختشدن محافظت کند.
سویا را جایگزین گوشت کنید
اگر بخشی از گوشت قرمز مصرفی خود را با سویا جایگزین کنید، این پروتئین
گیاهی میتواند به کاهش کلسترول خون کمک کند. البته بهتر است بیشتر از
لوبیای سویا استفاده کنید تا سویای فرآوری شده و مکملهای حاوی سویا زیرا
سویا ترکیبی به نام فیتواستروژن دارد که مانند استروژن میتواند باعث رشد
بعضی سلولهای سرطانی شود
بیشتر بخندید
بهترین راه برخورد با اشتباههای کوچکی که در طول روز مرتکب میشوید و
اتفاقهای آزاردهندهای که گاهی تصادفی برایتان رخ میدهند، خندیدن به
آنهاست.
ویتامین D و روغن ماهی مصرف کنید
دکتر داریوش مظفریان، استادیار دانشکده پزشکی دانشگاه هاروراد میگوید:
«تنها مکمل غذایی که نقش آن در پیشگیری از مرگ ناشی از بیماری قلبی در تمام
پژوهشهای بالینی به اثبات رسیده، روغن ماهی است.»
نتایج پژوهشهای جدید نشان میدهند کمیود ویتامینD میتواند خطر بیماریهای
عروق محیطی را تا 80 درصد افزایش دهد و باعث ابتلا به دیابت شود. هر دوی
این بیماریها، تهدیدکننده سلامت قلب هستند.
برای همسرتان کاری انجام دهید
همانطور که شواهد زیادی نشانمیدهند، یک ازدواج خوب میتواند از شما در
برابر بسیاری از بیماریها محافظت کند، پژوهشهای زیادی نیز ثابت میکنند
که ازدواج نامناسب در طول سالیان، به سلامت آسیب میرساند بنابراین بهتر
است سعی کنید روابطتان را با همسرتان بهبود دهید.
میزان استرس خود را تخمین بزنید
بزرگترین علت ایجاد استرس، زندگی کردن با روشی است که با شخصیت حقیقی و
درونی شما همخوانی ندارد. هر روز کارهایی را که انجام دادهاید، با خودتان
مرور کنید و ببینید آیا کارهایی که انجام میدهید با شخصیت حقیقی و
درونیتان همخوانی دارد؟
شکلات تلخ بخورید
شکلاتهای تیره آنتیاکسیدان دارند که به انعطاف سرخرگها کمک میکند.
برای بهره بردن از این خاصیت، روزانه 25 گرم شکلات تلخ (70 درصد یا بیشتر)
بخورید.
به معنویت روی بیاورید
با بعد معنوی روحتان دوست شوید و به آن هم پر و بال بدهید. وقتی نماز
میخوانید، این کار را با تمرکز و اشتیاق انجام دهید. پژوهشها نشان
میدهند کسانی که با خلوص نیت عبادت و در مراسم مذهبی شرکت میکنند، در
زندگی آرامش بیشتر و عمر طولانیتری دارند. داوطلب شدن در انجام امور خیریه
نیز همین تاثیر را بر زندگی دارد.
به غذاها سیر اضافه کنید
مصرف روزانه فقط یک حبه سیر، یا خوردن 300 میلیگرم سیر 3 بار در روز، خطر حمله قلبی را کاهش میدهد.
5 دقیقه مدیتیشن انجام دهید
نوعی مدیتیشن وجود دارد که در آن فرد باید فقط روی لحظه حاضر تمرکز کند.
انجام این تمرین به مدت 5 دقیقه در روز میتواند فشار استرسهای روزانه را
بر ذهن کاهش دهد.
منبع : هفته نامه سلامت دوشنبه 4/2/1391 - 15:19
بیماری ها
نویسنده:ندا احمدلو
سرانه مصرف ماهی در دنیا در دهه 1960 میلادی 9/9 کیلوگرم
بوده است. این رقم در دهه 1970 به 5/11 کیلوگرم، در دهه 1980 به 5/12
کیلوگرم و در دهه 1990 هم به 4/14 کیلوگرم رسیده و بر اساس آخرین آمار
منتشر شده در سال 2005، سرانه مصرف ماهی در دنیا حدود 4/16 کیلوگرم اعلام
شده است...
بد نیست بدانید که هر چینی در طول یک سال به طور متوسط، 1/26 کیلوگرم ماهی
میخورد و به همین علت کشور چین در صدر فهرست مصرفکنندگان ماهی در دنیا
قرار گرفته است اما محمد عزیززاده، معاون آبزیپروری سازمان شیلات کشور، در
گفتوگو با خبرگزاری اقتصادی ایران اعلام کرده که سرانه مصرف ماهی در
ایران، 7 کیلوگرم است و استانهای شمالی و جنوبی کشورمان که دسترسی بیشتری
به این خوراک دریایی دارند، بزرگترین سهم مصرف ماهی را در کشور به خود
اختصاص دادهاند.
از این بحثها که بگذریم، میرسیم به نحوه خرید، چگونگی نگهداری و پخت ماهی
که این هفته به نکاتی ساده اما کلیدی در این مورد اشاره میکنیم:
1.پولکهای ماهی تازه، کاملا به سطح بدنش چسبیدهاند. ماهیهایی که پولکشان کموبیش از روی پوست جدا شدهاند، تازه نیستند.
2.بدن ماهی تازه تقریبا سفت است. یعنی وقتی شما آن را برمیدارید، در
دستتان صاف قرار میگیرد و شل و افتاده نمیشود. به علاوه، اگر انگشتتان را
روی پوست ماهی فشار دادید و آن قسمت از بدن ماهی به سادگی فرو رفت و سریع
به حالت اولیه برنگشت، یعنی ماهی پیش روی شما، آنقدر هم که فروشنده تبلیغش
را میکند، تازه نیست.
3.پوست ماهی تازه، لیز است. ماهیهایی که پوستشان حالت چسبندگی دارد و
ترشحات لزج و چسبناکی روی بدنشان را پوشانده، چندان تازه نیستند.
4.ماهی تازه را میتوان از روی آبششهایش هم شناخت. آبشش ماهی تازه کاملا
قرمز و کمی مرطوب و آبشش ماهی مانده، خاکستری رنگ و تقریبا خشک است.
5.یکی از سادهترین راههای شناختن ماهی تازه، بوکردن آن است. ماهی تازه
دریایی بوی آب و گیاهان دریایی میدهد و ماهی تازه پرورشی بویی شبیه بوی آب
آکواریوم دارد. در حالی که بوی ماهیهای مانده و فاسد، تند و ترش، شبیه
گندیدگی است.
6.حتما ماهی باز را از مراکز معتبر و دارای مجوز کسب بخرید.
7.از خریدن ماهیهایی که در خارج از مغازه و درون یخدانهای پر از یخ
نگهداری میشوند، خودداری کنید. ماهی باید حتما داخل مغازه، درون یخچال و
دور از تابش نور خورشید نگهداری شود.
8.به هیچوجه از ماشینها یا افراد دستفروش ماهی نخرید. معمولا این افراد
بار ماهی مانده خود را در انتهای روز دوباره فریز میکنند و روزهای بعد به
فروش میرسانند. حتما میدانید که چند بار یخزدایی و دوباره فریز کردن
مواد پروتئینی، باعث تخریب بافت پروتئین و از بین رفتن خواص آنها میشود.
به علاوه، امکان فاسد شدن چنین ماهیهایی هم خیلی زیاد است.
9.اگر قصد خرید ماهیهای بستهبندی را دارید، حتما به تاریخ صید، تاریخ
بستهبندی، تاریخ انقضا، پروانه بهداشتی و مهر استاندارد آن توجه کنید.
بهتر است که بیشتر از 2 ماه از تاریخ صید ماهی منجمدی که قرار است بخرید،
نگذشته باشد.
10.اگر در مناطق مرکزی، شمالی، شرقی یا غربی کشور زندگی میکنید، حتما
ماهیهای جنوب را منجمد خریداری کنید؛ چون امکان فساد ماهی تازه با انتقال
آن در مسیرهای طولانی وجود دارد.
11.هنگام خرید ماهی دودی، شکم آن را باز کنید و پس از اطمینان از نداشتن بوی ناخوشایند یا کپکزدگی، آن را بخرید.
12.اگر قرار است ماهی زنده بخرید، حواستان باشد که فروشنده ماهیهای مرده
را از داخل آب جدا نکند و به شما ندهد. ماهی زنده باید حداقل حدود 20 تا 30
ثانیه پس از خروج از آب، بدنش را تکان دهد.
13.ماهی تازه را به تعداد اعضای خانواده و به اندازه مصرف یک وعده خود
بشویید و بستهبندی کنید تا مجبور نباشید چند بار آن را یخزدایی کنید.
14.ماهیهای منجمدی که پس از رسیدن به منزل کمی یخشان باز شده است، بدون
شستشو از هم جدا کنید و داخل بستههای کوچکتر (به اندازه نیاز
خانوادهتان) بگذارید.
15.ماهی تازه را پس از شستشو داخل فریزر بگذارید و هنگام مصرف، فلس آن را جدا کنید. فلس ماهی منجمد بسیار سادهتر جدا میشود.
16.ماهیها را پیش از بستهبندی و قرار دادن داخل فریزر، به قطعههای نازک
تقسیم کنید تا به سرعت یخ بزنند و دچار فساد در مرکز بستهبندی نشوند.
17.ماهی تازه را میتوان تا 24 ساعت داخل یخچال و تا 4 ماه در فریزر نگهداری کرد.
18.برای یخزدایی ماهی و پیشگیری از متلاشی شدن بافت نرم بدنش، کافی است آن
را حدود 18 ساعت پیش از مصرف از فریزر خارج کنید و داخل یخچال بگذارید.
قرار دادن ماهی یخزده داخل آب (برای یخزدایی) باعث از بین رفتن خواص و
طعم آن میشود. اگر قرار است از مایکروفر برای یخزدایی ماهی استفاده کنید،
حواستان به درجه حرارت یخزدایی باشد، چون گوشت ماهی خیلی نرم است و امکان
دارد در طی مراحل یخزدایی با مایکروفر، حالت شلی و پختگی پیدا کند.
منبع : روزنامه کیهان دوشنبه 4/2/1391 - 15:19