تبیان، دستیار زندگی

سوره ای كه در تمام آیاتش كلمه الله است : مجادله

بزرگترین آیه : بقره / 282

كلمه وسط قرآن : ولیتلطف /كهف / 19

امیدبخش ترین آیه : قل یا عبادی الذین اسرفوا علی انفسهم لاتقنطوا من رحمه الله

بزرگترین سوره : سوره بقره

عروس قرآن : سوره الرحمن

1* قرآن « اِنَّهُ لَقُرآنٌ کریمٌ »
غیر از این اسم مشهور، که در آیات قرآن 68 بار از وحی الهی با این نام یاد شده است، اسامی دیگری هم وجود دارد .از جمله :
2* فرقان : به معنای جدا کننده حق از باطل است و در چند آیه به کار رفته است. «تَبارَکَ الّذی نَزَّلَ الفُرقانَ عَلی عَبْدِه .... » برکت آفرین است خدایی که بر بنده‌اش «فرقان » را نازل کرد .
3* کتاب : به معنای مکتوب، نوشته، ثبت شده : « ذلِکَ الکِتابُ لارَیْبَ فیه ...» این کتاب، هیچ شکی در آن نیست . این کلمه گرچه بیش از 250 بار در قرآن آمده ولی در تعدادی از این موارد مراد قرآن است و در قسمتی دیگر مقصود کتاب یهود و نصارا و مطلق نامه و نوشته و ... است .
4* ذکر : به معنای یاد آوری است . در ده مورد از قرآن با این عنوان یاد شده است . از جمله : « اِنّا نَحْنُ نَزَّلْنَا الذِّکرَ و اِنّا لَهُ لَحافِظُونّ » ما ذکر ( قرآن ) را نازل کردیم و خودنگهبان آنیم .
تامل روی نقش یاد آور بودن قرآن نسبت به فطرت و میثاق توحید و راه حق و غفلت زدایی مفید است .
5* تنزیل : به تدریج نازل شده : « تَنزیلٌ مِِنْ رَبِّ العالَمین » قرآن، نازل شده ای از سوی خدای جهانیان است و نیز : « و انَّهُ لَتَنْزیلُ رَبِّ العالَمین»
6* نور : روشنایی و روشنگری . « وَ اَنْزَلْنا اِلَیْکُم نُوراً مُبیناً» نور روشنی را به سوی شما نازل کردیم. موارد دیگری که «نور» به عنوان قرآن به كار رفته است از: مائده 15، اعراف 157، تغابن8، شوری 52 .
7* روح : « اَوْحَینا اِلَیکَ رُوحاً مِنْ اَمْرِنا » روحی از امر خود را به سوی تو وحی کردیم.
8* كلام الله : در سه مورد كلام الله ( سخن خدا ) بر قرآن اطلاق شده است : بقره 75 ۀ توبه 6، فتح 15، « حَتّی یَسْمَعَ كَلامَ الله ».

بعضی از سوره های قرآن، بیش از یک نام دارد . حتی سوره ی حمد بیست و چند نام دارد . ولی از نامهای متعدد برخی سوره ها، همه مشهور و معروف نیست و سوره ها با بعضی از آنها برای مردم مشهورتر است .
در اینجا به این نامهای متعدد که در کتب علوم قرآنی مطرح است اشاره می شود :
سوره فاتحه ( سوره اول )، نامهای دیگرش عبارت است از حمد، شکر، وافیه، نور، سبع المثانی، کافیه، ام الکتاب، کنز، اساس، راقیه، شافیه، شفاء، صلاه، دعا، سوال، مناجات، ام القرآن و...
همچنانکه می بینید بعضی از این نامها معروف است و نیز در ذکر این سوره به بعضی از این نامها، این مناسبت مورد نظر بوده که در محتوای سوره، این مسائل مطرح است، یا در بعضی روایات، که از سوره حمد، با این عناوین یاد شده است .
سوره بقره : به نام فسطاط القرآن و سنام القرآن هم یاد شده است .

شأن نزول، و به تعبیر دیگر اسباب نزول، یعنی شناختن موقعیت، حادثه و مناسبتی كه در آن، آیات نازل شده است . این شناخت، به ما كمك می‌كند كه آیات و معارف آنها را بهتر و دقیقتر درك كنیم، انگیزه و حكمت تشریع بعضی از احكام را بدانیم و آیاتی كه مفاهیمش كلی است، مصداقهای جزئی و خاص آنها را هم بشناسیم .
دانا ترین قرآن شناس، به این اسباب نزول، امام علی (ع) است كه خود فرموده است :
« هیچ آیه‌ای نازل نشده مگر اینكه می‌دانم كه درباره‌ی چه كسی، و كجا و كی و به چه مناسبتی نازل شده است . خدای من، به من قلبی با ادراك و زبانی گویا بخشیده است .»
گرچه بعضی آیات، اسباب نزول خاصی داشته است، اما پیام و محتوای آیات‌، همگانی و همیشگی است و مخصوص موردی كه بدان خاطر نازل شده نیست . مخاطبان قرآن در زمانهای بعد از نزول هم می‌توانند و باید به مفاهیم آیات عمل كنند و خطاب را متوجه خود نیز بدانند. این مقتضای جاودانه بودن قرآن است .
تألیف درباره شأن نزول آیات قرآن از دیرباز مورد توجه دانشمندان علوم قرآنی بوده است .

 

منظور از « توقیفی» بودن نام سوره ها، این است که در این نامگذاریها، دلیل خاص و حجت معتبری باشد و بر طبق آن ادله، بر هر سوره ای نامی نهاده شده باشد . گرچه بعضی چنین عقیده دارند و مدعی شده اند که این نامها در زمان رسول خدا وتوسط آن حضرت انجام گرفته است، اما این دلیل بر توقیفی بودن نیست، تنها می رساند که در عصر آن حضرت و میان مسلمانان، برخی از سوره ها به نامهای خاصی معروف و شناخته شده بوده و در یاد کردن از آن سوره ها، آن اسامی به کار می رفته است و حتی آن حضرت نیز گاهی در سخنانش باهمان اسامی، از آن سوره ها یاد کرده است . ائمه شیعه نیز در روایات، با این نامها یاد کرده اند . کاربرد فراوان این اسماء برای سوره ها و «کثرت استعمال» خودبخود سبب شده که این اسامی برای سوره ها «تعیّن » پیدا کرده و در قرنهای بعد هم همچنان باقی مانده است .
البته این نباید موجب شود که هر کس، به تناسب موضوعی از موضوعات هر سوره، نام دلخواه خود را بر سوره نهد . تبعیت از سیره گذشتگان در این مسأله باید ادامه یابد