تبیان، دستیار زندگی

* اعتراف دشمن

در واقعه حرّه كه به شكست شورشیان مدینه انجامید، یزید به فرمانده لشكر خود، مسلم بن عقبه معروف به مُسرف دستور داده بود از مردم چنان بیعت بگیرد كه خود را برده یزید بدانند. امام سجاد علیه السلام و بنی هاشم در شورش شركت نداشتند و به این علت، مسلم نمی توانست با آن حضرت مثل شورشیان بیعت كند، ولی كینه سختی از ایشان در دل داشت. او پیش از آمدن امام، به آن حضرت و اجدادش دشنام می داد، ولی هنگامی كه ایشان وارد شد، به آرامی با حضرت علیه السلام برخورد كرد. وقتی امام رفت، از مسلم درباره این برخوردش پرسیدند، گفت: «این برخورد خواسته من نبود، ولی همین كه آمد، قلبم از رعب و وحشت پر شد».

* سلاح دعا

روش امام سجاد علیه السلام در مبارزه با طاغوت عصر خود، تنها با سیاست كناره گیری از آنان نبود، بلكه ایشان با زبان دعا و روشنگری افكار عمومی در مورد مسائل سیاسی، به ویژه امامت و رهبری جامعه اسلامی، نامشروع بودن حكومت بنی امیه و جنایت های آنان را بازگو می كرد. آن حضرت در دعای بیستم صحیفه سجادیه، معروف به دعای مكارم الاخلاق چنین می گوید: «بارخدایا! بر محمد و آلش درود فرست و مرا بر كسی كه به من ستم كند چیرگی ده، و با آنكه با من به مجادله برخیزد زبان گویا ساز، و بر آنكه به من دشمنی ورزد پیروزی عطا كن، و بر آن كه مرا می فریبد و حیله گری می كند چاره سازی مرحمت فرما، و بر آنكه مرا زبون خواهد، قدرت ده، و بر آن كه از من عیب جویی می كند توانی ده كه دروغش را آشكار سازم و از چنگ آن كه مرا بیم دهد وتهدید كند رها كن». این دعای امام، شكواییه ای در برابر زورگویی حكومت وقت بود.

* نسیمی از لطف

امام سجاد علیه السلام ، حكومت امویان را نامشروع و غاصبانه می دانست، ولی اگر زمانی اسلام و جامعه اسلامی از سوی بیگانگان مورد تهدید و تعرض قرار می گرفت، حضرت برای حفظ آن، از هیچ اقدامی فروگذار نمی نمود. نقل شده است: در زمان عبدالملك، پارچه هایی به روم صادر می شد كه روی آنها شعار «لا اله الا اللّه ، محمد رسول اللّه » نوشته شده بود. این مسئله بر حاكم روم گران آمد. از این رو ضمن فرستادن نامه ای تهدیدآمیز به عبدالملك مبنی بر حذف این شعار، به وی اعلام كرد كه اگر این كار را ترك نكند، در سكه های رومی كه در جهان اسلام هم كاربرد داشت، اسلام صلی الله علیه و آله را به زشتی خواهد نوشت. عبدالملك كه از حل این مشكل ناتوان شده بود، از امام سجاد علیه السلام كمك خواست. امام به عبدالملك فرمود كه استفاده از سكه های رومی را ممنوع سازد و به جای آن سكه اسلامی ضرب كند.

* شكوه بزرگی

روزی عبدالملك بن مروان، امام سجاد علیه السلام را به شام احضار كرد. مأموران هم حضرت را با زنجیر به سوی شام روانه كردند. در میان راه امام با عنایت خداوند و قدرت امامت، خود را از قید و بند آزاد كرد و نزد عبدالملك حاضر شد و با تندی به او فرمود: مرا با تو چه كار؟ عبدالملك كه به شدت ترسیده بود گفت: پیش ما بمان. امام پاسخ دادند: دوست ندارم و سپس از آن جا خارج شد. این بی توجهی امام علیه السلام به شكل مبارزه ای سیاسی بروز كرده و آثار زیادی داشت، به طوری كه عبدالملك از آن حضرت می خواست كه نزد او بماند و به دارالحكومه رفت و آمد داشته باشد. اگر امام علیه السلام فردی زاهد و گوشه نشین معرفی شده بود، نه كناره گیری ایشان از حكومت اهمیتی داشت و نه خلیفه با این تهدید و اصرار، خواستار رابطه با او بود.

* حضور كبریایی

یكی از روش های مبارزاتی امام سجاد علیه السلام باحاكمان جور، دوری گزیدن از آنان بود. حضرت با این سیاست، به روش حكومتی آنان مهر بطلان می زد. عبدالملك مروان در مراسم حج، هنگام طواف، امام سجاد علیه السلام را دید كه مشغول طواف است و هیچ توجهی به او نمی كند. او با آن كه امام را از قبل می شناخت، برای حفظ موقعیت خود گفت: این كیست كه پیشاپیش ما حركت می كند و به ما بی اعتناست؟ به او گفتند: علی بن الحسین است. وی امام را احضار كرد و گفت: من كه قاتل پدرت نیستم، چرا پیش ما نمی آیی؟ امام فرمود: «قاتل پدرم با عملش دنیای خود راتباه كرد و آخرتش را هم پدرم خراب می كند و تو هم اگر دوست داری مثل او باشی، باش!» عبدالملك گفت: منظورم این بود كه بیا و از دنیای ما بهره گیر. در این هنگام امام ردایش را پهن كرد و فرمود: «خدایا! حرمت اولیای خود را به او نشان ده.» ناگاه عبای امام پر از جواهرات درخشان شد و آن حضرت خطاب به عبدالملك فرمود: «كسی كه چنین مقامی نزد خدا داشته باشد، چه نیازی به دنیای شما دارد».

* ارتباط معنوی

عبدالملك بن مروان بنا داشت از رویارویی و مبارزه مستقیم با بنی هشام پرهیز كند. از این رو در نامه ای به حجاج فرماندار مدینه نوشت كه با بنی هاشم خوش رفتاری نماید. حضرت سجاد علیه السلام نیز پیش از رسیدن نامه وی به حجاج، به عبدالملك نوشت: «تو در فلان ساعت از فلان روز برای حجاج چنین نوشتی و پیامبر از آن به من خبر داده است.» وقتی عبدالملك نامه را خواند و تاریخ نامه خود را پس از بررسی، موافق نوشته امام یافت، خوشحال شد و هدایایی برای آن حضرت فرستاد. امام سجاد علیه السلام با آن نامه می خواست به عبدالملك بفهماند كه او به قدرت و خواست خداوند از همه جریان های كاخ او آگاه است و نیز افزون بر این كه فرزند نسبی رسول خدا است، با ایشان رابطه روحی و معنوی هم دارد. نامه امام در واقع یك نوع اعلام برتری و چیرگی قدرت الهی امام بوده و او را به قبول این برتری فرا می خواند.

* دلسوز بخشنده

هشام بن اسماعیل، یكی از فرمانروایان عبدالملك در مدینه بود. وی در مدت چهارساله حكومت خود بر مدینه، چنان بر مردم سخت گرفت كه وقتی ولید بن عبدالملك پس از مرگ پدرش به خلافت رسید، ناچار شد او را از كار بركنار كند و به هنگام بركناری، دستور داد برای تنبیه، او را در برابر مردم بر پا نگه دارند تاهر كس هر چه می خواهد به او بگوید. هشام از تیره بنی مخزوم بود كه از دیرزمان با بنی هاشم دشمنی داشتند و این مرد امام سجاد علیه السلام را بسیار آزار می داد و به خاندان پیامبر اكرم صلی الله علیه و آله سخن زشت می گفت. روز عزل او، امام به یاران خود فرمود: مبادا سخن ناروایی به هشام بگویید و چون خود بر او گذشت، به وی سلام كرد. هشام وقتی این برخورد كریمانه آن حضرت را دید، خطاب به ایشان گفت: «خدا بهتر می داند كه رسالتش را در چه جایی قرار دهد».

* هیولای حجاز

عبدالملك بن مروان پس از شكست دادن عبداللّه بن زبیر به وسیله حجاج بن یوسف ثقفی، او را به مدت سه سال به استانداری حجاز (مكه، مدینه و طائف) گمارد. حجاج از همه فرمانروایان مناطق دیگر بدتر بود و جنایات او در تاریخ اسلام مشهور است. او در مدینه گردن گروهی از یاران پیامبر اكرم صلی الله علیه و آله ، همچون سهل بن ساعدی، انس بن مالك و جابربن عبداللّه انصاری را به قصد خوار كردن داغ نهاد. او در فكر كشتن امام سجاد علیه السلام نیز بود. از دید حجاج، اقدامات زیر بنایی و سازنده آن حضرت برای حكومت بسیار خطرناك بود؛ لذا برای تعرض به حریم امام سجاد علیه السلام ، دنبال اجازه گرفتن از خلیفه بود و در نامه ای به عبدالملك نوشت: «اگر ثبات و دوام حكومت را می خواهی، علی بن الحسین علیه السلام را به قتل برسان»، ولی عبدالملك در جواب وی نوشت: «از خون بنی هاشم بر حذر باش و آن را حفظ كن؛ زیرا من دیدم كه هر گاه آل ابوسفیان در ریختن خون آنان حریص بودند، مدت كمی نگذشت كه خدا حكومت آنان را از بین برد».

 خداحافظ قرآن بیشترین دوران امامت حضرت سجاد علیه السلام ، با دوران حكومت سیاه عبدالملك بن مروان هم زمان بود و 21 سال طول كشید. عبدالملك پیش از رسیدن به خلافت، در زهد و عبادت شهرت داشت. عبدالملك پس از مرگ پدرش، از قرآن جدا شد و در اثر غرور و قدرت، چنان دستخوش مسخ شخصیت گردید كه تاریخ نگاران از كارنامه سیاه حكومت او به تلخی یاد می كنند. او دو سال پس از شكست دادن عبداللّه بن زبیر( در سال 75ه . ق) در جریان سفر حج، به مدینه وارد شد و خطاب به مردم گفت: «من همچون خلیفه خوار شده (عثمان)، خلیفه آسان گیر (معاویه) و خلیفه سست خرد (یزید) نیستم. من این مردم را جز با شمشیر درمان نمی كنم... به خدا سوگند! از این پس هر كس مرا به تقوا امر كند، گردن او را خواهم زد». امام سجاد علیه السلام 21 سال با چنین حاكمی رو به رو بود.

* سكوت علوی امام سجاد علیه السلام در شورش مردم مدینه شركت نداشت. علل خودداری آن حضرت از همكاری را می توان چنین خلاصه نمود: 1. حضرت سجاد علیه السلام شكست نهضت مدینه را پیش بینی می كرد و می دید اگردر آن شركت جوید، نه تنها پیروز نمی شود بلكه خود و پیروانش نیز كشته می شوند و نتیجه ای به دست نمی آید. 2. عبداللّه پسر زبیر كه در مكه ادعای خلافت داشت، نقش مهمی در شورش ایفا می كرد. او با خاندان امیرمؤمنان میانه ای نداشت و در برپایی فتنه جمل تأثیر به سزایی داشت و در مكه، درود فرستادن بر پیامبر صلی الله علیه و آله را در آغاز خطبه ها حذف كرده بود. امام نمی خواست امثال عبداللّه بن زبیر قدرت طلب، او را پل پیروزی خود قرار دهند. 3. شورشیان هیچ گونه نظرخواهی از امام نكرده بودند و پیدا بود كه این حركت، یك حركت خالص شیعی نیست و در صورت پیروزی، معلوم نبود به نفع شیعیان تمام شود.