حجامت چیست و چه نقشی در طب سنتی دارد
حجامت یعنی چه ؟
حجامت اصطلاحا به روشی ازخونگیری اطلاق می شودكه جهت درمان بعضی ازبیماریها بكار می رود ودارای سابقه تاریخی هفت هزارساله می باشدوبه عنوان یك سنت الهی درروایات وسیره پیامبران وائمه اطهار(ع) مطرح گردیده وجزءاحكام امضائی اسلام است ودرطب سنتی به عنوان ركن درمان به حساب می آید به زبان علمی ازحجامت به (scarification؛wetcuppinq؛bloodiettinq؛drycuppinq )تعبیر می شود كه البته باتوجه به مفاهیمی كه ازدیدگاه اسلام به دست می آید واژه های نامبرده كامل نیستند.
روش انجام حجامت چگونه است ؟
پس ازمعاینه واخذ شرح حال ازبیمارموضعی كه برای حجامت تعیین شده است ضدعفونی گشته سپس بالیوان حجامت كه بصورت یكبارمصرف ساخته شده به مدت چنددقیقه بادكش می شود بعدازایجادانبساط چندخراش سطحی ایجادمی گردد آنگاه به تناسب وضعیت جسمی ؛بالینی وعروقی بیماردرسه الی پنج مرحله ازوی خون گرفته می شود.این عملیات مجموعادرمدت حدود20دقیقه انجام می شود كه خون گرفنه شده حداكثر به 50تا70سی سی بالغ می گردد.درحجامت خشك مرحله خونگیری انجام نمی شود.
حجامت تاچه حدجنبه علمی دارد؟
تلاش علمی برای توجیه حجامت درجهان شروع شده است وتالیفاتی نیزدراین زمینه منتشر گردیده است ((حجامت یك روش درمانی آزموده ))حاصل پژوهشی است كه آقای دكتریوهان آبله دركشورآلمان انجام داده است .برخی ازمتخصصین آمریكایی نیزتحقیقاتی دراین موضوع منتشر ساخته اند ویكی ازكلینیك های مجهزپژوهشی پیرامون حجامت درآمریكا تاسیس گردیده ودرحال بررسی علمی روی حجامت می باشد دربرخی ازكشورهای آسیایی نیز اثردرمانی حجامت می باشد.دربرخی ازكشورهای آسیایی نیزاثرحجامت برروی بیماریهای خاص موردمطالعه قرارگرفته است وگزارش آن منتشر گردیده است .دردانشگاه شهید بهشتی ایان هم درسالهای 71-72چندطرح پژوهشی پیرامون حجامت اجراگردیده است ازآن جمله ((مقایسه خون وریدوخون حجامت ازنظر فاكتورهای بیوشیمیایی ))؛((مقایسه مواضع حجامت بامسیرمریدیان های طب سوزنی ))؛((بررسی تاثیر حجامت بربیماریهای عصبی سردردهای میگرنی))؛به صورت پایان نامه دكتری می باشد.((بررسی اثر حجامت برسروتونین خون ))نیزپژوهشی دیگراست كه دردانشگاه تهران درشرف انجام است وگزارش اولیه آن درپنجمین كنفرانس بین المللی طب اسلامی درهندوستان درسال 1999ارائه گردیده است .دانشجویان سال آخرپزشكی ورشته های مرتبط؛موضوعات متعددی رادراین زمینه به صورت پایان نامه تدوین كرده اند.پزشكان ومحققان عضوشده ودرمان بیماری های گوناگون راباروش حجامت موردتحقیق قرارداده اندودراین زمینه اطلاعات ارزشمندی رابه دست آورده اند.
حجامت تاچه حدارزش درمانی دارد؟
درمنابع طب اسلام وطب سنتی حجامت به عنوان یكی ازاركان مهم درمان ذكرگردیده است وبیماری های گوناگون رادرمان می كندوبه صورت اختصاصی درمنابع طب اسلامی به شكل پیشگیرانه درمان همه بیماریها شمرده شده است ودرموردبیماریهای خاص درمان تمامی بیماریهای ناشی ازغلبه خون گفته شده است .بوعلی سینااعتقادداردصفراوسودانیزازطریق حجامت قابل دفع است .
آیاهمه پزشكان حجامت رابه بیماران توصیه می كنند ؟
خیر-اطلاعات پیرامون حجامت درجامعه پزشكی محدوداست .به طوركلی دردانشكده های پزشكی ایران این موضوع تدریس نمی شود.فقط دربعضی ازدانشگاههای آمریكا؛انگلیس ؛آلمان ؛وچین این موضوع به شكل كلاسیك تدریس می شود.طبیعی است كه وقتی پزشكان ماازویژگی های درمانی آن بی اطلاع هستند همه اقدام به این عمل نمی كنند.ازسوی دیگراطلاعاتی كه مطرح گردیده است بسیارجدیداست وبیش ازپنج هزارسال ازعمران نمی گذرد.پزشكانی كه درایران بااین موضوع آشناهستندبه هزارنفرنمی رسند.
حجامت دردرمان چه بیماریهای بكارمی رود؟
حجامت درموردبیمارهای هایپرلیپیدمی (چربی خون بالا)؛دیابت غیروابسته به انسولین ؛دردهای عضلانی ؛سردردهای عصبی ؛ومیگرنی ؛بیماریهای پوستی شامل آكنه ؛پسوریازیس ؛آلرژی های دارویی ؛غذایی ؛فصلی ؛اعتیادبه مواد مخدر؛بیماریهای انسدادی عروق كرونر؛عوارض بعدازیائسگی (منوپوز)دردهای قاعدگی درزنان ودوشیزگان (دیسمونوره)وبرخی بیماریهای عفونی ؛هورمونی وغددكاربردارد.
آیااستفاده ازفوایدحجامت تنهابرای درمان بیماریهاست ؟
بیشترین كاربردانواع حجامت دربعدازبیماریهاست وبامكانیسم مختلفی ازجمله تنظیم سیستم ایمنی موجب پیشگیری ازبیماریها می گرددوبدین ترتیب می توان نتیجه گرفت كه كاربردحجامت فقط برای درمان بیماریهانیست .
حجامت نسبت به سایرروشهای درمانی متداول چه مزیتهایی دارد؟
بطوركلی حجامت یك روش درمانی بدون عوارض جانبی است واگربه صورت تخصصی ازآن استفاده شود برتری های فراونی نسبت به روشهای درمانی جاری مانند مصرف داروهای شیمیایی وجراحی دارد.مزیتهای درمان باحجامت می توان بطورخلاصه بدین شرح بیان كرد:
1-حجامت یك روش درمانی بدون عوارض جانبی است .
2-حجامت برای تمامی سنین (به جزچهارماه اول زندگی )كاربرددارد.
3-حجامت باحداقل توان فنی وتجهیزات اجرایی می تواند بیماریهای سخت ومزمن رادرمان كند.
4-حجامت هیچگونه وابستگی فنی ؛علمی وابزاری به خارج ازكشورندارد.
5-حجامت یك رفتاردرمانی سرپایی است ونیازی به تجهیزات بیمارستانی ندارد.
6-درحجامت فاكتورهای مداخله گروجودنداردویك رفتاركامل موجب درمان می شود.
7-حجامت یك دستوردینی است توان جلب تاثیرات روانی درآن بالاست وازاین طریق علاوه برافزایش سطح درمان پذیری موجب تقویت فرهنگ واعتقادات مذهبی وارتباطانسان باخدامی شود.
درموردچه افرادی نبایدحجامت كرد؟
حجامت پیشگیرانه خطرافرین نیست وبه منظورپیشگیری ازبیماریها می توان هرسال حداقل درفصل بهار حجامت كردوحداقل فاصله زمانی برای حجامت ازیك ماه شروع می شود تاسن روزفاصله یعنی چهل ساله چهل روزیك بار؛پنجاه ساله وپنجاه روزیكبارو000ولی حجامت درمانی اگرتوسط افرادغیر مطلع انجام شودممكن است موجب درمان نگردیده ویااشكالاتی راپدید آورد.درموردافرادزیرنبایدحجامت كرد:
1-افرادی كه باتعریف طب اسلامی وطب سنتی دچارغلبه شدیدبلغم هستند.
2-كودكان ازبدوتولدتاچهارماهگی
3-زنان باردارتا ماه چهارم بارداری
4-افراددارای كمبودپلاكت خون
5-افرادی كه دچارفشارخون مقطعی بالاهستند(دراین افرادابتداباید بااستفاده ازحجامت گرم وخشك به طریق مخصوص فشارخون راكاهش داده وسپس اقدام به حجامت كرد)
انجام چندمرحله حجامت درسال بی خطراست ؟
برای طبایع بلغی وصفراوی انجام 1الی 3مرحله درسال مفیدوبی خطراست وبیشترازآن نبایدتجویزنگردد.برای طبایع سوداوی به همراه یك سلسله تمهیدات درمانی دیگر تعدادرامی توان افزایش داد .سقف حجامت موردنیازطبایع دموی ؛سن روزفاصله است .یعنی فردسی ساله سی روزیكبار؛چهل ساله چهل روزیكبار؛و000والبته كمترازسی روزیكبارنبایدتجویزگردد.
بیماران جهت انجام حجامت بایدبه چه اشخاص ومراكزی مراجعه كنند؟
پزشكانی كه دوره آموزش اجراوروش تجویزراگذرانده باشند صلاحیت انجامت رادارند.پیراپزشكان نیزدرصورت گذراندن دوره آموزشی می توانندحجامت نمایند ولی تجویزحجامت بایدبانظرپزشك آشنا بااین روش درمانی صورت گیرد.لازم به تذكراست كه بخشنامه های اخیروزارت بهداشت ؛حجامت رایك رفتاردرمانی نیازمند به پژوهش علمی توصیف كرده است واین امررادرغالب طرح های پژوهشی زیر نظرمراكزتحقیقاتی ودانشگاههای میسر می داندبیماران برای انجام حجامت می توانند به بیمارستانهای مجری این طرح مانندبیمارستان لقمان حكیم (تهران )وشعبات موسسه تحقیقات حجامت ایران وپزشكانی كه عضوموسسه تحقیقات حجامت ایران هستند ودوره آموزشی خودراطی كرده اندمراجعه نمایند.
حجامت درجامعه علمی ماتاچه حدپذیرفته شده است ؟
به طوركلی جامعه علمی یك بازنگری اساسی به رفتارهای درمانی اسلامی وسنتی دارد واین حركت بسیارپرشتاپ پیش می رود ودرزمینه حجامت نیز جامعه علمی جهانی درمراكزعلمی دردانشگاههای آمریكا اروپاوچین به این امرتوجه كرده است وكارشناسان امرنیزاطلاعات خودرادرمعرض نشر عمومی قرارداده اندووسایل سمعی بصری نیزبه اطلاع رسانی پرداخته اندلكن درجامعه علمی ایران این موضوع به شكل یك باورعلمی متولد نشده است وبیشتر كارشناسان منتظر هستند تاگزارشات كشورهای خارجی منتشر گرددوزمانی كه گزارشی ازآن سوی مرزمی بینید به این موضوع روی می آورند .
آگاهی جامعه سنتی نسبت به این روش تا چه حداست ؟
افراد بالای چهل سال معمولا بااین روش آشنایی دارند وبرخی نیز ازكارآایی آن اطلاعات سطحی وبسیار كم اهمیت است ولی می توان ایده های درمانی مناسبی راازآن میان استنباط كرد وبه عرصه توجیه عملی برد در حال حاضر مجموعه اطلاعاتی دراین زمینه جمع آوری شده ودرشرف انتشار است
شیوه سنتی حجامت درایران چه قدمتی دارد؟
قدمت حجامت درایران به قبل ازاسلام می رسد بهرام گوریكی ازپادشاهان ساسانی چون درمان بیماری خودرا منحصر به حجامت یافت دستوردادتااین روش درایران رایج گردد براساس استنادات تاریخی این روش درمانبی دردانشگاه جندی شاپورتدریس می شده است وردپای فرهنگی آن درادبیات كشورمشاهده می گردد سالانه درفصل بهار مردم ؛كودكان ومیان سالان خودراحجامت می كردند واصطلاحا این مراسم را عید خون می نامیده اند ومعتقد بودند بادفع فضولات وسموم ازبدن موجبات سلامتی فرد را فراهم می نماید ابزار حجامت سنتی درموزه ها ودرمراكز آثارباستانی تازمان هزارسال قبل به چشم می خورد.
جایگاه حجامت درطب سنتی ماكجاست ؟
تمامی بزرگان طب سنتی ایران ازحجامت به عنوان یكی از اركان مهم درمانی ذكر كرده اند محمدذكریای راضی در كتاب الحاوی شیخ الروئس ابوعلی سینا دركتاب قانون در طب سید اسماعیل جرجانی دركتاب ذخیره خوارزمشاهی عقیلی خراسانی دركتاب خلاصه الحكمه فی مجمع الجوامع به شیوه گسترده ای پیرامون حجامت وكاربردآن دردرمان صحبت كرده اند واز حجامت برای درمان بیماریهای فراگیر ومهمی مانند سكته قلبی ؛مالیخولیا ؛سردردهای میگرنی وبخشی ازبیمایهای پوستی بهره می گرفته اند .در طب اسلامی ومنابع مذهبی نیز توصیه های فراوانی به انجام حجامت شده است .رسول اكرم (ص)وائمه اطهار(ع)خود حجامت می كرده اند وروش انجام آن را بیان فرموده اند وویگیهای درمانی آن رابرشمرده اند یكی ازمهمترین روایاتی كه درزمینه حجامت درمنابع معتبر روایی آمده است ودرذیل آیه یك سوره اسری درتفسیر المیزان وبرخی ازتفایر آمده است .درحدیث شب معراج كه رسول اكرم (ص)می فرمایند ((وقتی كه به آسمان هفتم صعود كردم برهیچ ملكی ازملائك گذرنكردم مگراینكه گفتند یامحمدحجامت كن وامتت رابه حجامت كردن امرفرما)).
