| البته روشن است که مردم غیر از ثروتمند شدن دغدغه های دیگری هم دارند. مثلا همین که شما چند دقیقه وقتی را که می توانستید صرف کسب درآمد کنید، به خواندن روزنامه اختصاص داده اید، نشان می دهد که انسان ها همیشه هم مثل کوسه ای که دنبال طعمه اش باشد، به فکر پول روی پول گذاشتن نیستند. معمولا همگی بین جست وجوی ثروت و طلب آسایش و راحتی در نوسانیم و گاهی هم یکی را قربانی دیگری می کنیم. ما به جز پول و لذت به چیزهای دیگری هم اهمیت می دهیم. مثلا از ریسک می گریزیم، برای دوستان خوبمان وقت صرف می کنیم و همچنین آرزو داریم که فرزندانمان شاد و موفق باشند. با این حال، ثروت یکی از محرک های اصلی فعالیت های ما است و از این رو ارزش دارد که بدانیم چطور باید آن را اندازه گرفت. برخی معتقدند که تنها رقم خالص ثروت است که اهمیت دارد؛ مثلا اگر یک میلیون دلار داشته باشید، بی توجه به اینکه همسایه تان چقدر دارد خوشحال خواهید بود. یعنی ارزش ثروت شما بستگی دارد به اینکه چه چیزهایی می توانید با آن بخرید. برخی دیگر معتقدند که در کنار رقم خالص ثروت، جایگاه ما در مراتب اجتماعی هم مهم است. اگر فقط رقم خالص ثروت مهم بود، ما هیچ گاه حسرت دارایی های همسایه را نمی خوردیم. او برای خودش کار می کرد و شما برای خودتان و هر کدام هم می توانستید تصمیم بگیرید که چقدر پول و چقدر استراحت می خواهید. اما اگر مردم به جایگاه اجتماعی خودشان اهمیت بدهند، شما و همسایه درگیر مسابقه ای نفسگیر خواهید شد که باعث می شود حتی خیلی از تفریحات و آرزوهایتان را فدا کنید. برای اینکه مطلب را با تمام وجود احساس کنید، برای یک لحظه تصور کنید که همگی می توانستیم باهم به توافق برسیم که این هفته یک ساعت کمتر کار کنیم. تحت اعتقادی که می گفت فقط ثروت خالص ارزش دارد، این توافق بی ارزش می بود. شما همیشه آزاد بودید که هر وقت دلتان خواست، یک ساعت کمتر کار کنید؛ اما در شرایط رقابت میان افراد این یک ساعت مرخصی مثل یک نوع آتش بس موقت است که همه نفس راحتی بکشند و در ضمن موقعیت و منزلت شان هم حفظ شود. با این حال رسیدن به چنین توافقی تقریبا غیرممکن است و اگر بتوان به آن رسید، به این معنی است که مکانیزم بازار با مشکل روبه رو شده است. کدام عقیده را می توان درست دانست؟ اقتصاددان ها به طور سنتی فرض کرده اند که جایگاه نسبی افراد بی اهمیت است و غیراقتصاددان ها هم اغلب به این فرض که به نظرشان ساده لوحانه آمده اعتراض کرده اند. معترضان ملاکین قرون وسطا را مثال می زنند که با استاندارد های امروزی از یک آمریکایی متوسط هم درآمد کمتری داشته اند، اما در زمان خودشان چون شاهان زندگی می کرده اند. سخت نیست که تصور کنیم زندگی یک حاکم قرن پانزدهمی در انگلستان باید با رضایت خاطر بیشتری از زندگی یک حسابدار دولتی امروز توام بوده باشد. اما معمولا وقتی تصور چیزی بیش از حد ساده به نظر می رسد، بیشتر نشانه نارسایی تخیل است تا چیز دیگر. در این مورد شما احتمالا بیماری ها، خطرات و انزوای زندگی قرون وسطایی را فراموش کرده اید. به نظر من هنری پنجم اگر زمان حال را می دید، حاضر بود کل قلمرو اش را در قبال لوله کشی آب سرد و گرم، دسترسی به اینترنت و قرص های آنتی بیوتیک عوض کند. یک دلیل دیگر هم برای رد فرضیه چشم و هم چشمی میان افراد وجود دارد: شخصا هیچ وقت کسی را ندیده ام که در زندگی اش به تئوری های دقیق محاسبه رفاه و ریسک توجهی کرده باشد. برای شما طول مدت تعطیلات خودتان مهم تر است، یا همسایه تان؟ برای شما مهم تر است که ایربگ اتومبیلتان درست کار کند، یا اینکه اندازه اش بزرگ تر از مال همسایه تان باشد؟ در همه این موارد مسلما اولی مهم تر است. اما اگر درباره راحتی و آرامش انتخاب هایمان چنین است، چرا درباره درآمد این طور نیست؟ از طرف دیگر اگر حقیقتا فکر می کنید که تنها نقش ثروت این است که چیزهایی را که دوست دارید، برای شما بخرد، باید از خودتان بپرسید پس آدمی مثل بیل گیتس چرا به خودش زحمت سر کار رفتن می دهد؟ مسلما دلیلش این نیست که می ترسد پولش ته بکشد. اما شاید دلیلش این باشد که می ترسد جایگاه خود را در فهرست ۴۰۰ مرد ثروتمند فوربس از دست بدهد (هرچند اینجا باید اضافه کنم که نمی توان عشق فراوان و غیرعادی برخی افراد به کارشان را به همه انسان ها تعمیم داد). اخیرا سه اقتصاددان به نام های هارولد کول، جورج میلات و اندرو پستویت برای آشتی دادن این دو نظریه تلاش جدیدی کرده اند. از یک طرف، مردم واقعا به طور مستقیم به جایگاه نسبی شان در طیف توزیع درآمد اهمیت نمی دهند. اما از طرف دیگر، نمی توانند از توجه به این مساله حداقل به شکل غیرمستقیم هم که شده صرف نظر کنند (مثلا در زمینه ازدواج). تئوری این سه نفر خیلی ساده به نظر می رسد، اما چشم ما را به مسائل دیگری نیز می گشاید. اول، این تئوری می گوید که تلاش برای یافتن همسر مناسب باعث می شود که مردم بیش از حد پس انداز کنند. جوان ها زیاد پس انداز می کنند تا آینده بهتری داشته باشند و پیرها هم زیاد پس انداز می کنند تا بچه هایشان زندگی راحت تری داشته باشند. اگر همه به توافق می رسیدیم که کمی کمتر پس انداز کنیم، وضعیت همگی مان بهتر می شد. بازی همسریابی بی تغییر می ماند، اما پول بیشتری برای خرج کردن می داشتیم. این اضافه پس انداز برای نسل فعلی موجب زحمت و برای نسل آتی مایه خوشبختی است. وقتی رقابت بر سر پس انداز باشد، ثروتمندها از ابتدا یک قدم جلوترند و به همین دلیل این تئوری پیش بینی می کند که شکاف درآمدی در طول زمان افزایش می یابد. اما اگر نابرابری به قدری زیاد شود که افراد هرگونه امید به تغییر جایگاه نسبی شان را از دست بدهند، انگیزه پس انداز کردن افراطی از میان می رود و نابرابری هم شاید کاهش یابد. مهم ترین یافته نظریه جدید این است که اگر در جوامعی مکانیزم همسریابی چیزی غیر از انباشت ثروت باشد، کل چشم و هم چشمی ها از بین خواهند رفت. یک نظام اشراف سالار را تصور کنید که جایگاه اجتماعی شما در آن موروثی و تغییرناپذیر است. این نظام اشراف سالار را شاید نتوان در بلندمدت حفظ کرد. اگر افرادی باشند که با وجود ثروت از موقعیت اجتماعی بالایی برخودار نباشند و در مقابل اشرافیانی هم باشند که وضع مالی شان با دشواری روبه رو شده باشد، کشش میان این دو، کل نظام اشراف سالار از اساس برهم خواهد ریخت. حتی خانواده های فقیر با مرتبه اجتماعی پایین هم ممکن است با پس انداز در طی چند نسل بتوانند اوضاع خود را از هرنظر بهبود بخشند. با این وجود این سه محقق راهی یافته اند که می تواند به حفظ بقای نظام اشراف سالار کمک کند. آنها می گویند اگر فرزندان حاصل از ازدواج های مختلط در این جوامع (یعنی حاصل از ازدواج اشرافی با فقیر) به پایین ترین مرتبه اجتماعی تنزل داده شوند، تمام مشکلات حل می شود. در این صورت فرد فقیری که بخواهد طبقه بندی های اجتماعی را بر هم بزند، باید آنقدر پس انداز کند که قادر به خرید همسر اشرافی، هم برای خودش و هم برای فرزندش باشد. محققان معتقدند که پس انداز لازم برای دستیابی به چنین موفقیتی آنچنان زیاد است که تقریبا هیچ کس از عهده انجامش برنمی آید و در نتیجه نظام اشراف سالار برپا باقی خواهد ماند. حال نکته اصلی اینجا است: دو جامعه را تصور کنید که به لحاظ تمام ابعاد مورد توجه اقتصاددانان با یکدیگر یکسان باشند. یعنی جمعیت یکسانی داشته باشند، تکنولوژی شان مشابه باشد، ترجیحات مردمشان یکی باشد و غیره. فقط در جامعه اول همسر از طریق مکانیزم ثروت انتخاب شود و در جامعه دوم از طریق موقعیت اجتماعی موروثی. استانداردهای زندگی در این دو جامعه در طول زمان به شدت با یکدیگر متفاوت خواهد شد، چون هرکدام موضع متفاوتی در برابر پس انداز (یکی از مهم ترین عوامل رشد اقتصادی) دارند. (فراموش نکنید که سطح تکنولوژی را در دو جامعه یکسان فرض کرده ایم). نتیجه اخلاقی این مقاله این است که هنجارهای فرهنگی برای وضعیت اقتصاد به شدت مهمند. البته شما می توانید بگویید که این را همه، احتمالا به جز اقتصاددان ها، از مدت ها پیش می دانستند. اما تحقیق اخیر یک نکته بسیار بدیع و تازه در خود دارد: هنجارهای فرهنگی، حتی با وجود تمام فروض ساده کننده اقتصاددان ها هم اهمیت شان را از دست نمی دهند. می توانیم از این پیش تر رفته و مثلا جوامعی را تصور کنیم که در آنها موقعیت اجتماعی موروثی نیست، بلکه از طریق عواملی چون یادگیری، قابلیت های فیزیکی، یا نظایر اینها به دست می آید. بی شک هرکدام از چنین جوامعی تفاوت هایی روشن با سایر جوامع خواهند داشت. این تحقیق به ما می گوید که هر وقت یک هنجار فرهنگی در جامعه ای مستقر شود (حتی با شانس یا از روی تصادف) اغلب خودانگیخته به بقا ادامه می دهد. روشن است که ما دوست نداریم به تصادفی بودن ایجاد این هنجارها فکر کنیم، اما نمی دانم حقیقتا چه توضیح همه جانبه و کاملی برای تمام آنها می توان یافت. | 