تبیان، دستیار زندگی

تغذیه در دیابت ( مرض قند)

در این بیماری افزایش قند خون در بیمار همراه دفع قند در ادرار بوده ، عوارض مختلف ایجاد می کند از جمله:

عوارض قلبی- عروقی، افزایش فشار خون، نارسایی کلیه ، عوارض چشمی و حتی کوری، عوارض عصبی و زخم های دیابتی در پاها که می تواند منجر به قطع عضو شود.

بیماری دیابت عمدتا در دو گروه از افراد دیده می شود:

1- دیابت وابسته به انسولین یا جوانان اکثرا قبل از 40 سالگی بروز می کند. ( دیابت نوع 1 )

2- دیابت غیر وابسته به انسولین یا بزرگسالان که اکثرا بعد از 40 سالگی ظاهر می شود .( دیابت نوع 2)

در اکثر موارد دیابت جوانان ، کودک یا جوان ، با لاغری همراه دیگر علائم دیابت مانند پر ادراری ، پر خوری، پر نوشی ، گاهی کما اسیدوتیک مراجعه می کند. این سنین سن رشد فرد است و باید کاهش وزن او همراه درمان بیماری جبران شود و کالری ، پروتئین، ویتامین و املاح به اندازه کافی جهت رشد مناسب و وزن ایده آل به بیمار رسانده شود.

مصرف غذا و دفعا ت آن باید با زمان و دفعات تزریق انسولین تنظیم شود تا عارضه کاهش قند خون که خطرناک است برای بیمار ایجاد نشود و همچنین کنترل قند خون مناسبی حاصل گردد .

برای دست یابی به اهداف ذکر شده مشورت با پزشک معالج و مشورت مکرر با کارشناس تغذیه ضروری است.

در دیابت بالغین اغلب موارد بیمار با چاقی مراجعه کرده ، کاهش وزن می تواند به مهار بهتر بیماری کمک کند و گاهی حتی بدون نیاز به دارو به تنهایی یا همراه با ورزش می تواند منجر به درمان بیماری و طبیعی شدن قند خون فرد شود .

جهت کاهش بافت چربی ( لاغر شدن) کاهش متوسط کالری مصرفی روزانه به میزان 500-250 کیلوکالری و نیز افزایش فعالیت بدنی ( ورزش) کمک کننده است.

در بین غذاها موادقندی – نشاسته ای ، چربی ها، پروتئین ها ، منبع پروتئین هستند. باید به کاهش متناسب مصرف انها وزن ایده آل به دست آید.

50-60 درصد کالری روزانه باید از مواد قندی – نشاسته ای تامین شود که البته بر دو دسته اند:

1- کربوهیدراتهای ساده ( قندها) مثل : شکر، عسل، شیرینی جات، شربت ها ، خرما این مواد به سرعت در بدن باعث افزایش قند خون می شوند و باید از خوردن آنها پرهیز شود.

2- کربوهیدراتها ترکیبی ( نشاسته ها ) مثل نان ، برنج، سیب زمینی، انواعی از شیرینی جات، ماکارونی که سرعت افزایش قند خون توسط آنها متوسط است و مصرف آنها باید طبق برنامه غذایی تنظیم شود.

فیبرها ترکیبات پلی ساکاریدی هستند که در نان های سبوس دار، نان جو ، سبزیجات ، میوه ها وجود دارند. فیبر ها قابل هضم و جذب در دستگاه گوارش انسان نبوده، وجود آنها در برنامه غذایی باعث پرحجم شدن غذا و احساس سیری شده ، در ضمن در جلوگیری از یبوست مفید بوده، خاصیت ضد سرطان دستگاه گوارش برای آنها ذکر شده است. سبزیجات از جمله کاهو محدودیت مصرف در افراد دیابت ندارند. میوه ها، مواد غذایی حاوی سبوس باید طبق جداول کالری مصرف شوند.

20-30 % کالری روزانه باید از چربی ها تامین شود که توصیه می شود. از چربی های اشباع شده( چربی های حیوانی، کره، تخم مرغ) تاحد ممکن کم استفاده شود و از چربی های غیر اشباع که حاوی کلسترول نیستند( روغن ذرت، آفتابگردان، سویا، زیتون) استفاده شود. هر چربی که در گوشت قرمز ( گوساله ، گوسفند ...) گوشت سفید ( مرغ، ودیگر پرندگان) دیده می شود جدا شده دور ریخته شود.

از ماهیان که چربی امگاه ، مفید، در آنها وجود دارد حتما در برنامه غذایی گنجانده شود. تا آنجا که ممکن است غذاها سرخ نشود، گوشت، مرغ، ماهی حتی الامکان به صورت کبابی یا آب پز و یا تنوری( فر) تهیه شود.

در صورت اجبار غذا با کمترین مقدار روغن سرخ شود.

از شیر و ماست کم چرب یا بدون چربی استفاده شود. از کره و خامه یا پنیر که چربی بالایی دارند استفاده نشود.

در صورتی که شیر کم چربی در دسترس نباشد می توان شیر را جوشاند و چربی روی آن را جدا کرد از ان شیر می توانید ماست یا پنیر کم چرب تهیه کرد.

10-15 % کالری روزانه باید از پروتئین ها تامین شود که بهتر است از هر دو نوع پروتئین های گیاهی و حیوانی باشد.

از آنجا که در بیماران دچار بیماری قند- فشار خون بالا شیوع دارد باید از رژیم حاوی حداقل نمک استفاده شود.

لازم است جهت تامین ویتامین های گروه B به اندازه کافی سبزیجات و میوه جات مصرف شود.

چند نکته قابل ذکر است:

وزن ایده آل خود را حفظ کنید ( همه افراد چه دیابتیک چه سالم)

در تعیین رژیم غذایی دیابتیک از پزشک معالج یا متخصص تغذیه راهنمایی بخواهید.

رژیم غذایی افراد دیابتیک غذای کاملی است و همه افراد خانواده می توانند از آن استفاده کنند.

در صورتی که در میهمانی شرکت دارید یا خود میزبانید مصرف یکبار هراز چند گاه از شیرینی ، شربت به مقدار متعادل بلامانع است.

مغزها مانند گردو- فندق- بادام و دیگر اجیل ها به عنوان منبع چربی هستند مصرف آن بلامانع است ولی باید به مقدار متعادل و یا محاسبه کالری مصرف شوند و شور نباشند.

از مربا ها و شیرینی و نوشابه های گازدار که با قندهای مصنوعی درست شده اند استفاده کنید.

« تغذیه در بیماران دچار افزایش چربی خون ( هیپرلیپیدمی ) »

افزایش چربی خون همراه با بیماریهایی مانند کم کاری تیرویید، بعضی از بیماریهای کبدی و کلیوی ، بیماریهای قند( دیابت) ، نارسایی مزمن کلیه، چاقی، بعضی از عفونتها ، اعتیاد به الکل ، ایدز و ... دیده می شود.

همچنین افزایش چربی خون ممکن است علامت بیماری دیگری نبوده و بیمار به صورت اولیه دچار آن شود. برای تشخیص بالا بودن چربی خون، اندازه گیری دو نوع چربی خونی یعنی کلسترول و تری گلیسیرید انجام می شود. در این میان معمولا افزایش کلسترول به عنوان عامل بیماری زای جدیدتری مطرح می شود.

کلسترول انواع مختلفی دارد. افزایش کلسترول با تراکم پایین ( LDL ) منجر به عوارض عروقی به صورت تصلب شرایین ( اترواسکروز) در عروق مختلف می شود که می تواند باعث سکته های قلبی و مغزی شود. از طرف دیگر افزایش کلسترول با تراکم بالا ( HDL ) بر خلاف افزایش LDL عمل کرده و منجر به جلوگیری از عوارض ذکر شده می گردد.

با توجه به وجود انواع مختلف هیپرلیپیدمی، بیماران حتما باید به توصیه های دارویی و تغذیه ای پزشک معالج خود توجه دقیق داشته باشند، چون هر کدام از این انواع، درمان دارویی و رژیم غذایی خاص خود را نیاز دارد.

رعایت نکات زیر به همه بیماران دچار افزایش چربی خون توصیه می شود. بهتر است بدانیم افراد سالم نیز با رعایت این نکات از احتمال هیپرلیپیدمی تا حد زیادی مصون خواهند بود و همه افراد خانواده می توانند از رژیم غذایی ضد افزایش چربی خون سود ببرند:

1- انجام ورزش به صورت منظم، حداقل هفته ای سه روز، در کنترل وزن و متعادل نگه داشتن چربی ها خون اثر واضحی دارد. بهترین ورزش پیاده روی ، دوچرخه سواری و شنا است.

2- وزن ایده آل حفظ شود و در صورت وجود چاقی، کاهش وزن اکیدا توصیه می شود.

3-از مصرف الکل و سیگار به شدی پرهیز شود.

4- توصیه می شود از رژیم غذایی حاوی کم ترین میزان چربی استفاده شود. به خصوص باید از مواد غذایی حاوی کلسترول و چربی های اشباع شده پرهیز نمود. از شیر و فرآورده های لبنی کم چرب و یا بدون چرب استفاده شود . از مصرف کره و خامه خودداری شود. هر گونه چربی گوشت قرمز و همچنین پوست مرغ قبل از پخت جدا شده و دور ریخته شود. از تخم مرغ به صورت محدود استفاده شود. حتی الامکان از سرخ کردن مواد غذایی خودداری شده و مواد غذایی به صورت آب پز و کبابی ، تنوری ( فر) تهیه شود.

مصرف گوشت ماهی با توجه به وجود چربی های مفید در آن توصیه می شود. البته باید توجه داشت که ماهی نیز بهتر است سرخ نشود.

سبزیجات و میوه هایی که حاوی چربی ناچیزی هستند می توانند به صورت آزادانه مورد مصرف قرار گیرند.

مصرف مغزها ( گردو، آجیل) و روغن زیتون می تواند موجب اثر مفیدی در کاهش LDL ( چربی با تراکم پایین ) شود. البته باید توجه داشته باشید که مصرف زیاد و بی رویه این مواد می تواند باعث چاقی شود.

مصرف روغن ماهی نباتی جامد باعث افزایش LDL و کاهش HDL شده و بهتر است تا حد امکان از مصرف آن خودداری شود. بر خلاف آن کره های گیاهی ( مارگارین) حاوی استانول ( Stanol ) باعث کاهش LDL می شود .

برنامه غذایی که جهت تغذیه افراد جامعه در امریکا توصیه شده به صورت زیر است:

کلیه افراد بالای 2 سال باید 30% از کالری مورد نیاز روزانه خود را از چربی تامین نمایند و کمتر از 10% کالاری روزانه از چربی های اشباع به دست آید. همچنین میزان مصرف روزانه روزانه کلسترول باید کمتر از 300 میلی گرم باشد.

در زمانی که پرهیز غذایی برای درمان افزایش چربی خون مورد نظر است باید ضمن تامین 30% کالری روزانه از چربی ، کمتر از 75 کالری از چربی های اشباع به دست آمده و روزانه کمتر از 200 میلی گرم کلسترول مصرف شود.