تبیان، دستیار زندگی

جوهر اگر در خلاب افتد همچنان نفیس است و غبار اگر به فکل رسد همان خسیس . استعداد بی تربیت دریغ است و تربیت نامستعد ، ضایع . خاکستر نسبی عالی دارد که آتش جوهر علویست ولیکن چون بنفس خود هنری ندارد با خاک برابر است و قیمت شکر نه از نی است که آن خود خاصیت وی است . 

چو کنعان را طبیعت بی هنر بود 

پیمبرزادگی قدرش نیفزود 

هنر بنمای اگر داری نه گوهر 

گل از خارست و ابرهیم از آزر

کشتن بندیان تامل اولی ترست بحکم آنکه اختیار باقیست توان کشت و توان بخشید وگر بی تامل کشته شود محتمل است که مصلحتی فوت شود که تدارک مثل آن ممتنع باشد . 

نیک سهل است زنده بی جان کرد

کشته را باز زنده نتوان کرد 

شرط عقل است صبر تیرانداز 

که چو رفت از کمان نیابد باز

هر که دشمن پیش است اگر نکشد ، دشمن خویش است .

سنگ بر دست و مار سر بر سنگ 

خیره رایی بود قیاس و درنگ

گر جور شکم نیستی هیچ مرغ در دام صیاد نیوفتادی بلکه صیاد خود دام ننهادی . حکیمان دیر دیر خورند و عابدان نیم سیر و زاهدان سد رمق و جوانان تا طبق برگیرند و پیران تا عرق بکنند . اما قلندران چندانکه در معده جای نفس نماند و بر سفره روزی کس. 

اسیر بند شکم را دو شب نگیرد خواب :

شبی زمعده سنگی ، شبی زدلتنگی 

ضعیفی که با قوی دلاوری کند یار دشمن است در هلاک خویش. 

سایه پرورده را چه طاقت آن 

که رود با مبارزان به قتال

سست بازو بجهل می فکند 

پنجه با مرد آهنین چنگال

پنجه بر شیر زدن و مشت بر شمشیر کار خردمندان نیست . 

جنگ و زورآوری مکن با مست 

پیش سرپنجه در بغل نه دست 

هر که با بزرگان ستیزد خون خود ریزد. 

خویشتن را بزرگ پنداری 

راست گفتند یک دوبیند لوچ

زود بینی شکسته پیشانی 

تو که بازی کنی بسر با غوچ

نه هر که بصیرت نکوست سیرت زیبا دروست ، کار اندرون دارد نه پوست .

توان شناخت به یک روز در شمایل مرد 

که تا کجاش رسیده است پایگاه علوم 

ولی ز باطنش ایمن مباش و غره مشو

که خبث نفس ننگردد به سالها معلوم

اگر شبها همه قدر بودی ، شب قدر بی قدر بودی. 

گر سنگ همه لعل بدخشان بودی 

پس قیمت لعل و سنگ یکسان بودی

نه هر که در مجادله چست در معامله درست . 

بس قامت خوش که زیر چادر باشد 

چون باز کنی مادر مادر باشد