تبیان، دستیار زندگی

آثار روزه
مترجم: سپیده حسینعلی عراقی

روزه تنها یك عمل ساده فردی توسط پرهیزگاران كه از روی ایمان و تقوی انجام می‌شود، نبوده بلكه امری واجب برای تمام افراد جامعه محسوب می‌شود. آثار و بركات روزه و ماه مبارك رمضان در منابع و متون مختلف دینی و مذهبی مطرح و از سوی علما و روحانیون تشریح و تفسیر شده است. اما روزه و آثار آن كمتر از نگاه یك مسلمان غربی تصویر شده است. آنچه به دنبال می‌‌آید، تفسیر و برداشت فاطیما یا بیلادی یك زن مسلمان فرانسوی از روزه در ماه مبارك رمضان است. با هم می‌خوانیم.
فوائد روزه

روزه تنها یك عمل ساده فردی توسط پرهیزگاران كه از روی ایمان و تقوی انجام می‌شود، نبوده بلكه امری واجب برای تمام افراد جامعه محسوب می‌شود. روزه فقط امساك از خوردن و آشامیدن نیست بلكه رعایت و عمل كردن به مجموعه‌ای احكام و دستورات مربوط به خوراك، جسم، روح و اخلاق است كه موجب تغییر عادات و رفتار جامعه می‌شود. اثرات مفید روزه عبارتند از:
1 – تقویت اراده و صبر در زندگی:روزه ماه رمضان، همان‌طور كه در اسلام واجب شمرده شده است، بهترین روش یادگیری و تمرین صبر می‌باشد. این حقیقت، آشكارا و به طور واضح در تمامی متون مذهبی و مقدس مورد تاكید قرار گرفته است.
خداوند در این مورد می‌فرماید:«به تمامی اعمال نیك فرزندان آدم، ثوابی معادل 10 یا 700 برابر آنچه انجام داده‌اند، اعطا خواهد شد. به جز پاداش صبر، كه خود شخصاً پاداش آن را خواهم داد و روزه گرفتن همان صبر است.» حضرت محمد(صلّی الله علیه و آله و سلّم) نیز در مورد ماه رمضان چنین فرموده‌اند:
«رمضان ماه صبر است و بهشت با صابرین است.»
به طور كل، روزه به معنای خودداری از برآوردن نیاز مبرم، طبیعی و مشروع بدن، كه به محض احساس نیاز به راحتی می‌تواند برآورده شود، می‌باشد. تعهد اخلاقی روزه‌دار تنها انگیزه‌ای است كه وی را ملزم به چشم پوشی از این نیاز كرده و این امر به شدت نیازمند آن است كه انسان با اراده و صبری راسخ طی روز كه به مدت یك ماه تكرار می‌شود به انجام این مهم بپردازد.
2 – رها شدن از عادات روزانه:روزه به معنای اطاعت از دستورات خداوند و سرتسلیم فرود نیاوردن در برابر نیازهای آمرانه بدن كه معمولاً مشروع و قانونی بوده می‌باشد. روزه حایلی در برابر عادات مرسوم و روزانه است. تعهدی موقتی كه بنابر آن انسان با گرسنگی و تشنگی و دوری از لذت، به تربیت و پرورش روح خود می‌پردازد.
3 – سالم‌سازی كاركرد اعضای بدن:حضرت محمد(صلّی الله علیه و آله و سلّم) فرموده‌اند: «برای هر چیز زكاتی‌است. زكات بدن روزه است. روزه بگیرید تا سالم بمانید.» این كلمات قصار، دربرگیرنده مطالعات مخصوصی است كه در كل جهان در مورد اثرات متعدد و مفید روزه بر روی اعضای بدن صورت گرفته است.
گرسنگی و تشنگی ناشی از روزه، معمولاً موجب ترشح اسید غدد گوناگون بدن می‌شود، اسیدهایی كه موجب از بین رفتن میكرب‌های بیماری‌زا می‌شوند. از طرفی روزه عملكرد بهتر دیگر غدد بدن كه به دلیل سیستم یكنواخت و ثابت تغذیه‌ای در طول سال فعالیت كمتری داشته‌اند، را موجب می‌شود.
به عبارتی دیگر، روزه این امكان را فراهم می‌سازد تا كاركرد مكانیزم طبیعی بدن، با تحریك به موقع حس واقعی گرسنگی و تشنگی را – كه طی گذشت روزها و سال‌ها بر اثر عادات غذایی غلط مختل شده و بیشتر پاسخگوی هوس‌ها و خواسته‌های نابه‌جای غذایی و دستورات آمرانه اجتماعی، خانوادگی و روانی بوده تا نیازهای حقیقی و مفید بدن- دوباره به وضعیت مطلوبی برگرداند.
4 – خوگرفتن به فضیلت «صداقت»:روزه‌دار مسلمان تحت آزمایش سختی قرار می‌گیرد كه در آن خود به تنهایی مراقب اعمال و رفتارش بوده و خداوند فقط شاهد رفتار او است. شخص روزه‌دار در حالی كه همه چیز برای خوردن و آشامیدن در دسترس دارد، هر لحظه وسوسه می‌شود تا رفع تشنگی و گرسنگی كند.
تنها چیزی كه مانع از این عمل می‌شود، وجدان و ایمان او به خداوند می‌باشد به جز خداوند شخص دیگری شاهد پرهیز او از خوردن و آشامیدن نیست از سن بلوغ به بعد، مسلمان روزه‌دار، صفت صداقت را در خود پرورش داده و با وجود وسوسه‌های مادی و فشار احساسات و خواسته‌هایش به تعهدات اخلاقی پایبند می‌باشد.
روزه، صداقت شخص روزه‌دار را به بوته آزمایش می‌گذارد. حضرت محمد در این مورد فرموده‌اند: روزه نوعی امانت است. امانتی را كه به شما سپرده شده، حفظ كنید.
5 – ثبات و حفظ ایمان:روزه، خلوص و ثبات ایمان فرد مؤمن را محك زده و پایه‌های این ایمان را محكمتر می‌سازد. روزه كشمكشی بین نیازهای مشروع بدن (گرسنگی، تشنگی و نیاز جنسی) كه مرتباً انسان را تحت فشار قرار می‌دهند و احساسی درونی و تمایلی روحی كه بنا به خواسته خداوند در برابر نیازهای جسمی مقاومت كند، می‌باشد.
در حالی كه فقط خداوند شاهد چنین امتحانی است، مقاومت و پایداری در برابر این نیازها و خواسته‌ها، موجب استحكام ایمان شخص روزه‌دار به خداوند شده و به او این امكان را می‌دهد تا عملاً خلوص ایمانش را درك كند.
6 – برقراری رابطه مستقیم با خداوند:خداوند به عبادات، دعا و نیایش بندگاش طی ماه رمضان توجه خاصی دارد. خداوند در این رابطه می‌فرماید: «تمامی اعمال نیكی كه فرزندان آدم انجام می‌دهند، به خاطر خودشان انجام داده‌اند. به جز روزه كه برای من انجام می‌شود و من خود پاداش آن را خواهم داد.»
« شخص روزه‌دار، طعم 2 لذت را می‌چشد:
یكی در لحظه افطار، زمانی كه شروع به خوردن و آشامیدن می‌كند
و دیگری زمانی كه مرا ملاقات می‌كند و من او را وارد بهشت خواهم كرد.»
پیامبر اكرم (صلّی الله علیه و آله و سلّم) طی خطبه‌ای با خاطرنشان كردن فوائد بی‌شمار ماه خیر و بركت رمضان چنین فرموده‌اند: «رمضان ماهی است كه در آن شما میهمانان خداوند هستید، میهمانانی كه نزد خداوند از عزت و ارزش والایی برخوردارید. ماهی كه در آن نفس‌های شما با ارزش، خواب شما عبادت، عمل شما مقبول و دعاهای شما اجابت خواهد شد.» «گرسنگی و تشنگی ماه رمضان، یادآور گرسنگی و تشنگی روز قیامت است.»
7 – همدردی با نیازمندان:پیامبر اكرم(صلّی الله علیه و آله و سلّم) ماه رمضان را ماه همدردی و یك نهاد راستین برای یاری رساندن به نیازمندان می‌داند. امام محمدباقر در این زمینه فرموده‌اند:«خداوند روزه را بر شما واجب شمرد تا ثروتمندان، مصیبت و اندوه گرسنگان را حس كرده و با فقرا همدردی كنند.»
امام صادق (علیه السّلام) در ادامه سخن پدرشان چنین فرموده‌اند:«خداوند روزه را واجب كرد تا فقرا و ثروتمندان در یك سطح قرار گیرند چرا كه برای ثروتمندان فرصتی پیش نمی‌آید تا طعم گرسنگی را چشیده و به یاد فقرا بیفتند.»بنابراین خداوند با چشاندن طعم گرسنگی و بیچارگی به ثروتمندان و برای همدردی كردن آنان با ضعیفان، روزه را بر همه بندگان خود چه فقیر، چه غنی واجب شمرده است.
اما آیا حس گرسنگی به تنهایی قادر خواهد بود تا توانگران را به یاد درماندگی و گرسنگی انداخته و آنان را بر آن دارد تا داوطلبانه و سخاوتمندانه به محرومان و نیازمندان كمك كنند؟
درك مفهوم گرسنگی، مؤثرتر از هزار پند و مؤعظه در مورد یاری رساندن به نیازمندان بوده و به شیوه‌ای صامت ولی فصیح‌تر و رساتر می‌تواند بر روی ثروتمندان اثرگذار باشد. با این حال اسلام روزه را برای آن واجب ندانسته تا ثروتمندان به خود آمده و به فقرا یاری برسانند. بلكه برای هر یاری و بخشش در ماه رمضان، ثوابی حداقل برابر و یا حتی بیشر از ثواب خود روزه در نظر گرفته شده است.
پیامبر اكرم (صلّی الله علیه و آله و سلّم) در این مورد فرموده‌اند: «هر كس كه به روزه‌دار دیگری افطاری دهد، ثوابی برابر روزه شخص روزه‌دار و همچنین به اعمال نیكی كه شخص روزه‌دار بر اثر نیروی حاصل از خوردن آن غذا انجام دهد، به شخص افطاری دهنده داده خواهد شد.»

روزه یکی از ارکان نظام عبادتی اسلام است. منظور از عبادت ، معنای خاص آن است که در مقابل معنای عام آن قرار می گیرد.
معنای عام عبادت در اسلام ، همه اعمال مشروع انسان را که از آن قصد خلوص و تقرب به درگاه خدای متعال داشته باشد شامل می شود (نظام الاسلام ، استاد محمد مبارک). عبادات دارای نقش وسیعی در اسلام هستند و احکام عبادی ، بخش مهمی از شریعت را تشکیل می دهد. رفتار تعبدی ، نمود روشن و بارزی در زندگی روزمره انسان متدین محسوب می شود (نظره عامه فی العبادات ، سید محمدباقر صدر). عبادت نمایانگر ضرورتی است که هر فرد در ساختن خود و در مسیر زندگی نمی تواند از آن بی نیاز بماند. روزه با دیگر عبادات ، در اهداف کلی عبادت در اسلام مشترک است و در بعضی جنبه هایش با آنها اختلاف دارد. برخی کسان ممکن است تصور کنند که بحث و بررسی درباره اهداف روزه معنایی ندارد؛ چرا که خدای متعال هدف روزه را در تقوا مشخص فرموده است.
در آغاز آیات تشریع روزه ، خدای متعال می فرماید:ای کسانی که ایمان آورده اید ، روزه بر شما مانند پیشینیان شما واجب شده است ، باشد که تقوا پیشه کنید.باید گفت مشخص کردن تقوا از سوی خدا به عنوان نتیجه مطلوب و هدف نهایی روزه ، با بحث درباره اهداف نزدیک تر و نتایج دیگر آن که خود ، در روزه داران صفت تقوا را ایجاد می کند منافاتی ندارد. برای همین در سنت شریف ، متون بسیاری آمده است که اهداف روزه را برای مسلمین شرح داده است تا آنان را با این فریضه مقدس آشنا و از آن آگاه کند.در این مقاله می خواهیم اهداف روزه را به اختصار و با استناد به آیات قرآن و احادیث عنوان کنیم.
مهمترین این اهداف ، بازسازی اراده در شخصیت انسان است ؛ به طوری که می توان گفت این تساوی در روزه وجود دارد:روزه = صبر= تقوا. مهمترین اهداف روزه عبارتند از:ایجاد اراده و صبر ، رهایی از عادت هایی که انسان با آنها خو گرفته است ، همدردی با تنگدستان ، شناخت ارزش نعمتها، اهداف بهداشتی ، یادآوری آخرت ، تحکیم اخلاص برای خدای متعال ، عادت به انضباط ، گسترش محبت در میان مردم ، عادت به امانتداری ، روزه به عنوان مظهر وحدت مسلمین که مختصرا به تشریح آنها خواهیم پرداخت.
ایجاد اراده و تمرین صبر

از صبر و نماز یاری بگیرید که همانا صبر و نماز ، گران است ، جز برای آنان که دارای خشوع و خضوع هستند. (سوره بقره 145) در تفسیر این آیه از امام صادق ع روایت شده است : اگر مصیبت شدیدی بر کسی وارد شود باید روزه بگیرد ؛ چرا که خداوند تعالی می گوید: از صبر یاری بگیرید و صبر یعنی روزه (وسائل الشیعه جلد 7). از پیامبرص روایت شده است که ماه رمضان را چنین توصیف می کرد:و هو شهر الصبر و الصبر ثوابه الجنه (وسائل الشیعه جلد 7). ماه رمضان ماه صبر است و پاداش صبر ، بهشت است.
صبر در زندگی فرد و در زندگی انسان ها یک ضرورت است ؛ چرا که طبیعت نفس بشر چنان است که بسرعت تاثیر می پذیرد و بزودی هم عکس العمل نشان می دهد. روزه درون انسان ، صبر را رشد می دهد؛ همان گونه که در سخن پیامبر خداص آمده است که فرمود: «الصوم نصف الصبر» یا «روزه نیمی از صبر است». در حقیقت روزه دار با روزه گرفتن ، خود را به صبر و شکیبایی عادت می دهد و روشن است که صبر بر تشنگی و گرسنگی و فعالیت های جنسی ، منتها درجه بالای صبر است.
کسی که بتواند بر این مسائل صبر کند، صبر در موارد دیگر هم برای وی آسان می گردد. انسان عصر نوین ، در برابر رغبت ها و هوا و هوس خود ضعیف است و در برابر شهوت خود ناتوان می باشد و هیچ وسیله ای برای تقویت اراده انسان همچون روزه وجود ندارد (الصوم سیدعبدالکریم قزوینی). روزه ، پرورش و ورزش روحی است که انسان را به صبر و ترک لذتها عادت می دهد و انسان با اختیار و داوطلبانه آن را به انجام می رساند. صبر بر مصیبت ها ، یک نیروی معنوی است که از سلاح هم نیرومندتر است (العباده فی الاسلام ، دکتر یوسف قرضاوی). یک روانشناس آلمانی ، درباره تقویت نیروی اراده بحثی دارد که در آن ثابت می کند که بزرگترین وسیله در تقویت اراده ، روزه است و اسلام در این مورد بر علمای نفس و روانشناسان پیشی گرفته است.
رهایی از عادتهایی که انسان به آن خو کرده است. روزه به معنای خضوع در برابر احکام خدا و خودداری از اطاعت کامل شهوتهای مشروع بدنی است که در حالتهای عادی حلال محسوب می شود. روزه در حقیقت بیرون آمدن از عادتهایی است که انسان به آنها خو کرده است و پایبندی موقت به یک زندگی خاصی که در آن گرسنگی و تشنگی و قناعت است ، تا به این وسیله نفس پرورش یابد و تحت کنترل درآید (نظام الاسلام ، استاد محمد مبارک). روزه انسان را از سلطه عادتها آزاد می کند. کسی که عادتهای معینی دارد ، خود رادر حالی می یابد که نمی تواند از آنها فرار کند و خویشتن را آزاد سازد. اما در روزه می بینیم که انسان ، همه عادتهای خود را تغییری همه جانبه می دهد و این دگرگونی ، به گونه ای کامل و قاطعانه انجام می گیرد (صوم رمضان نوفل).
همدردی با تنگدستان

از پیامبر خداص روایت شده است که در وصف ماه رمضان فرموده است : و هو شهر المواساه (وسائل الشیعه جلد 7) ماه رمضان ماه همدردی است.
از امام باقرع نیز روایت شده است که فرمود:خداوند متعادل روزه را واجب کرده است تا ثروتمندان درد گرسنگی را بفهمند و به این وسیله بر فقرا و تنگدستان عطوفت کنند. (وسائل الشیعه ، جلد 7) از رمزها و انگیزه های اجتماعی روزه ، آن است که این فریضه عملا انسان را به یاد گرسنگی گرسنگان و سختی و تنگدستی فقرا می اندازد. این یادآوری تذکری است که بدون یک خطبه و سخنرانی شیوا و زبانی گویا انجام می گیردو با به دست آوردن احساس همدردی با فقرا و تنگدستان است که همدردی با انسانی از اعماق فطرت و وجدان انسان برمی خیزد و در نتیجه انسان برای تحقق و انجام وظایفی که لازمه چنین احساسی است ، تشویق می شود. چنین است که می توان و شایسته است که این ماه را «ماه همدردی» نام بگذاریم ، همان گونه که پیامبر خداص چنین فرموده است.

میهمان خوب خدا
نویسنده:حجت‌الإسلام والمسلمین شریف‌زاده

روزه گرفتن یعنی «بازداشتن خویش از برخی امور همچون خوردن و آشامیدن». هدف از این تكلیف،همچنان‌كه خداوند در قرآن‌كریم فرموده است،پیدایش تقوی است؛(1) چراكه پرهیز از امور پیشگفته،شیوه مؤثری برای رام ساختن نفس سركش آدمی است.زیاده‌خواهی‌های نفس آدمی-كه او را از رشد و تعالی باز دارد و به پستی می‌كشاند-به اموری مربوط می‌شود كه روزه‌دار را از آن برحذر داشته‌اند. چه بسیار افرادی كه در بند خواهش‌های شكم و شهوت بوده و از كمالات انسانی بازمانده‌اند؛هم از این‌رو تنها راه رشد آدمی را باید در گسستن بند اسارت از پای دل و جان،جست‌وجو كرد كه روزه‌داری، بهترین شیوه برای این منظوراست. كسی كه با اراده و اختیار خویش از آنچه برایش حلال است،پرهیز كند، تمرینی به غایت شایسته برای پرهیز از حرام كرده است. فرد روزه‌داری كه از مال خویش به خاطر فرمان خدا نمی‌خورد و نمی‌آشامد، از دست آلودن به مال دیگران،دور می‌شود.
اكنون اگرحكمت والای روزه‌داری، رهیدن از بند هوای نفس و دورماندن از گناه است،ارتكاب گناه به ویژه در زمان روزه‌داری،سبب نابودی این حكمت والا می‌شود و با نابودی حكمت پیشگفته،ارزش روزه ازبین رفته و فرصت رشد و تعالی ازدست می‌رود،اگرچه به صحّت آن از منظر فقهی لطمه نمی‌خورد. در روایت آمده است: روزی رسول‌خدا«ص» دستور دارد كه مسلمانان روزه بگیرند و بدون اجازه او افطار نكنند.هنگام مغرب،همه برای افطار كردن، از حضرت اجازه گرفتند. در این بین، شخصی عرضه داشت: ای رسول‌خدا! دو دختر من روزه گرفته‌اند، به آن دو اجازه دهید كه افطار كنند. حضرت پاسخی نداد.او برای بار دوم درخواستش را تكرار كرد؛ ولی از پیامبر پاسخی نشنید. بار سوم كه درخواست كرد، حضرت فرمود: «آن دو روزه نبوده‌اند،چگونه روزه بوده كسی كه دراین روز،گوشت مردم را خورده است؟!»(2) منظور حضرت از خوردن گوشت مردم،غیبت است كه خداوند در قرآن‌كریم،آن را به خوردن گوشت برادر مرده تشبیه فرموده است.(3)
غیبت كردن اگرچه روزه را باطل نمی‌كند؛ولی مانع از تأثیر مثبت روزه بر روح انسان شده و فایده‌ای برای آن باقی نمی‌گذارد؛زیرا حكمت روزه گرفتن را، درهم شكسته
و انسان را از تقوا دور می‌سازد. دروغ گفتن،تهمت زدن، مسخره كردن،ناسزا گفتن، خیانت كردن و دیگر لغزش‌ها نیز با حكمت روزه‌داری در تضاد بوده و از ارزش آن می‌كاهد. روزه‌دار واقعی،كسی است كه به حكمت روزه‌داری توجه تام داشته و برای تحصیلش می‌كوشد،او افزون بر پرهیز از اموری كه سبب بطلان روزه می‌شوند،از گناهان گوناگون كه حقیقت ارزنده روزه را نابود می‌كند، می‌پرهیزد و به این ترتیب به هدف روزه نایل می‌شود؛ هم از این‌روست كه روزه‌اش نزد پروردگار پذیرفته می‌شود؛چنان‌كه رسول‌خدا«ص» می‌فرماید: «كسی كه گوش و چشم و زبانش را از مردم باز دارد،خداوند روزه‌اش را می‌پذیرد.(4)»
حال برای تحقق این حقیقت در درون خویش،سفارش می‌شود به هدف و حكمت روزه بیندیشیم و آن را از برابر دیدگان ذهن و دل خویش دورنسازیم كه توجه به آن،انگیزه‌ساز بوده و عزم را بر ترك گناهان درهنگام روزه‌داری استحكام می‌بخشد. روزه‌دارباید پیوسته دراین اندیشه باشد كه برای كسب تقوا به روزه مكلّف شده،پس نباید به ارتكاب گناه از این هدف دور شود و تلاش خویش را بی‌ثمرسازد. همچنین، توصیه می‌شود از فكرو خیال گناه هم بپرهیزد كه زمینه‌ساز لغزیدن به دام گناه است.باید توجه داشت كه ارتكاب هرگناهی،نخست از فكری هوس‌آلود آغاز می‌شود، پس باید مراقب بود.
اكنون،ماه ضیافت خدا،فرصتی طلایی و بلكه طلایی‌ترین فرصت برای دست یافتن به تقوا و نزدیك شدن به خدا، پیش روی ماست.ماهی كه رسول‌خدا«ص» در توصیفش فرمود: «ای مردم! ماه خدا به همراه بركت و رحمت و مغفرت، روی به شما آورده است،ماهی كه نزد خدا، برترین ماه، روزهایش برترین روزها، شب‌هایش برترین شب‌ها، و ساعاتش برترین ساعات است» پس بنا به سفارش امیر دل‌ها،امیرمؤمنان علی«ع»: «انْتَهِزُوا فُرَصَ الَخَیْرِ فَإِنَّهَا تَمُرُّ مَرَّ السَّحَابِ»: فرصت‌های خوب را غنیمت شمرید كه همچون گذر ابرها می‌گذرند.توجه داشته باشیم كه هر میهمانی،به اندازه آمادگی‌اش،از ضیافت بهره خواهد برد،كسی كه فقط لب بر خوردن و آشامیدن ببندد و از معدود مبطلات روزه پرهیزكند، در شمار میهمانان عادی جای داده می‌شود؛چنان‌كه پیامبر فرمود:«آسان‌ترین چیزی كه خداوند بر روزه‌دار واجب فرمود، نخوردن و نیاشامیدن است» و آنكه دراین‌ماه از گناهان دوری گزیند،به جایگاه خواص میهمانان راه یابد؛چراكه برترین آمادگی را كسب كرده است؛چنان‌كه حضرتش فرمود: «برترین اعمال در این ماه،پرهیزاز حرام‌های خدا است». اندك میهمانانی هم هستند كه افزون بر ترك مبطلات و نیالودن خویش به گناه، دل و جان خود را ازهرچه غیر خداست، بازداشته و فقط هوای او در سر می‌دارند كه به مرتبت ویژگان از خواص رسیده‌اند، پس بكوشیم میهمان خوب و ویژه‌ی خدا باشیم.