پیروی از الگوی غلط غذایی می تواند تأثیرات سودمند روزه بر جسم را از بین ببرد . پرخوری و افزایش کالری دریافتی مشکلی است که در ماه مبارک رمضان زیاد به چشم می خورد . افزایش وزن در افراد چاق و آنان که اضافه وزن دارند ، در برخی تحقیقات به چشم می خورد و نشان می دهد با وجود حدود ۱۲ ساعت گرسنگی ، باز فرد روزه دار طی وعده های غذایی افطار تا سحری می تواند بیش از نیاز خود کالری دریافت کند که منجر به ایجاد مسائل و مشکلات متعددی در فرد می شود . بیماری ها و مشکلات بهداشتی که در طی روزه داری ایجاد می شود را می توان به دو گروه یکی مشکلاتی که از رفتار و الگوی تغذیه ای نادرست منتج می شود و دوم مشکلاتی که گرسنگی و کم آبی بدن باعث افزایش آنها میشود ، تقسیم نمود . عوارض پرخوری ، سوء هاضمه ، سردرد ، احساس بیحالی و کسالت پس از افطار است . افزایش وزن ، افزایش LDL ( چربی مضر خون ) ، کاهش HDL ( چربی مفید خون ) و عوارض قلبی و عروقی نیز از دیگر عوارض پرخوری می باشد . مشکلاتی که به علت گرسنگی و تشنگی تشدید می شود : افزایش احتمال بروز سنگهای ادراری در افرادی که کلیه آنان سنگ ساز است ، تشدید یا عود زخم معده و روده ، تشدید حملات در مبتلایان به آسم ریوی و ... تأثیر مثبت روزه داری بر بیماری ها : کاهش اضطراب ، افزایش اعتماد به نفس ، کاهش افسردگی ، کاهش وزن ، کاهش کلسترول و افزایش HDL . در صورتی که روزه داری با کاهش وزن اضافی همراه باشد ، اثر بهبوددهنده بر عوامل خطر بیماری های قلبی - عروقی مانند زیادی فشار خون و نیز دیابت و چربی ها خواهد داشت . رژیم غذایی کودکانی که روزه می گیرند کودکانی که روزه می گیرند باید حتماً بعد از افطار ۸ لیوان آب ، ۲ لیوان شیر یا فرآورده های کلسیمی دیگر ، انواع ویتامین ها بصورت مکمل های غذایی ، غذاهای پروتئینی شامل گوشت ، مرغ ، حبوبات و سبزیجات به کودکان با فاصله داده شود . کودکان باید استراحت کامل داشته باشند و قبل از روزه گرفتن حتماً وضعیت بدنی آنها زیرنظر پزشک مورد بررسی قرار گیرد . روزه در خانمهای باردار این سئوال برای خانمهای باردار مطرح است که آیا روزه برای جنین آنان خطر دارد یا خیر ؟ هنگام روزه داری وزن مادر می تواند با توجه به مقدار مصرفی کالری تغییر کند . برخی مطالعات انجام شده نشان داده است که روزه داری در حین ماه مبارک تأثیری بر وزن نوزادان نمی گذارد . ولی در مطالعه ای که در عربستان انچام گرفت ، تعداد نوزادان با وزن کمتر از طبیعی و همچنین مرگ و میر آنها طی مراسم حج و ماه رمضان افزایش یافته بود که در اینجا نقش سوء تغذیه به عنوان یک مشکل تعیین کننده مورد توجه قرار می گیرد . تحقیقات نشان داده است که ۳۰ روز روزه داری مادران باردار در ماه رمضان در زمانی که طول روز بطور متوسط ۱۲ ساعت می باشد ، تأثیر نامطلوبی بر بهره هوشی کودکان نمی گذارد . بنابراین بهتر است مادران باردار که در گرفتن روزه اصرار دارند ، با پزشک خود مشورت نمایند و طبق نظر پزشک و با کنترل وزن خود از اضافه وزن لازمی که می بایست در طی حاملگی کسب کنند مطمئن گردند . همچنین با خوردن سحری طول زمان پرهیز از غذاخوردن را کاهش دهند ، که در این صورت طبق نظر پزشک و با رعایت یک رژیم غذایی مناسب می توان اطمینان خاطر از سلامتی مادر و جنین را افزایش داد.
</h1> </h1>- قال رسول الله صلىاللهعلیهوآله: إنَّ أیسَرَ مَا افتَرَضَ اللهُ تَعالى عَلَى الصّائِمِ فی صِیامِهِ، تَركُ الطَّعامِ وَالشَّرابِ (1) ؛ آسانترین چیزى كه خداوند بر روزهدار در روزهدارىاش واجب ساخته، نخوردن و نیاشامیدن است. - قال الإمام علیّ علیهالسلام: صَومُ الجَسَدِ الإِمساكُ عَنِ الأَغذِیَةِ بِإِرادَةٍ وَاختِیارٍ؛ خَوفا مِنَ العِقابِ و رَغبَةً فِی الثَّوابِ وَالأَجرِ(2) ؛ روزه بدن، پرهیز با اراده و اختیار از غذاهاست، از روى ترس از كیفر و با امید به پاداش و اجر الهى . - قال الإمام علیّ علیهالسلام: صَومُ النَّفسِ إمساكُ الحَواسِّ الخَمسِ عَن سائِرِ المَآثِمِ، و خُلُوُّ القَلبِ عَن جَمیعِ أسبابِ الشَّرِّ (3) ؛ روزه نفْس، نگهدارى حواس پنجگانه از دیگر گناهان و تهى بودن دل از تمام اسباب بدى است. - قال الإمام علیّ علیهالسلام: صَومُ النَّفسِ عَن لَذّاتِ الدُّنیا أنفَعُ الصِّیامِ(4)؛ سودمندترین روزه، نگهداشتن نفْس از لذّتهاى دنیاست. - قال الإمام علیّ علیهالسلام: صِیامُ القَلبِ عَنِ الفِكرِ فِی الآثامِ أفضَلُ مِن صِیامِ البَطنِ عَنِ الطَّعامِ(5) ؛ نگه داشتن دل از اندیشیدن درباره گناهان، برتر از نگه داشتن شكم از غذاست. - قال الإمام علیّ علیهالسلام: صَومُ القَلبِ خَیرٌ مِن صِیامِ اللِّسانِ، و صِیامُ اللِّسانِ خَیرٌ مِن صِیامِ البَطنِ (6)؛ روزه دل، بهتر از روزه زبان و روزه زبان، بهتر از روزه شكم است. امام علی علیه السلام فرمودند:نگه داشتن دل از اندیشیدن درباره گناهان، برتر از نگه داشتن شكم از غذاست. سخنى درباره مراتب روزهدارى از روایات فوق، روشن مىگردد كه روزه، از نظر مراتب و از زاویه نقشى كه در تكامل انسان دارد، به سه دسته تقسیم مىشود و از همین روست كه علماى اخلاق و سیر و سلوك، روزه را به: روزه عوام، روزه خواص و روزه خواصّ خواص، تقسیم كردهاند. و اینك، توضیح فشردهاى از آنها می‌آوریم: دسته اوّل؛ روزه عوام این مرتبه از روزه، با پرهیز از مفطِرات روزه صورت مىپذیرد، با شرحى كه در كتابهاى فقهى آمده است. این مرتبه از روزه، آسانترین و پایینترین مرتبه روزه است. آنچه از پیامبر صلىاللهعلیهوآله روایت شده كه: إنَّ أیسَرَ مَا افتَرَضَ اللهُ تَعالى عَلَى الصّائِمِ فی صِیامِه، تَركُ الطَّعامِ وَالشَّرابِ؛ آسانترین چیزى كه خداى متعال بر روزهدار در روزهدارىاش واجب ساخته است، نخوردن و نیاشامیدن است. دسته دوم؛ روزه خواص در این مرتبه از روزه، روزهدار، تنها به پرهیز از مفطرات روزه، بسنده نمىكند؛ بلكه از همه حرامهاى الهى پرهیز مىنماید. از این رو، اجتناب از مفطرات، شرط درستىِ روزه است و اجتناب از حرامها، شرط قبولى آن می‌باشد. دسته سوم؛ روزه خواصّ خواص این مرتبه از روزه، با باز داشتن قلب و نگهدارى آن از هر چیزى كه اشغالكننده دل (چه حلال و چه حرام) است بجز خدا، به دست مىآید. ابوحامد غزالى (م 505 ق) در توصیف این مرتبه از روزه مىگوید: امّا روزه خواصّ خواص، روزه دل از همّتهاى دون و اندیشههاى دنیوى و باز داشتن كلّى آن از غیر خداوند است. شكستن این مرتبه از روزه، با اندیشه درباره غیر خدا و قیامت، و فكر درباره دنیا تحقّق مىیابد ـ مگر دنیایى كه به خاطر دین خواسته شود، كه چنین دنیایى، توشه آخرت است و دنیا نیست ـ تا آن جا كه اهل دل گفتهاند: «هر كس در روزش به تدبیر آنچه با آن افطار مىكند، اهتمام ورزد، گناه بر او نوشته مىشود؛ چرا كه این، از كماطمینانى به فضل خدا و یقین اندك به روزىِ موعود خویش است.» این مرتبه، رتبه پیامبران، صدّیقان و مقرّبان است. در تفصیل قولى آن، نباید درنگ طولانى داشت؛ ولى در تحقّق عملى آن، تأمّلْ به جاست؛ چرا كه آن، رویكرد به خداوند و روىگردانى از غیر خدا با همه همّت است و آراسته شدن به این سخن خداست كه: «قُلِ اللهُ ثُمَّ ذَرْهُمْ فِى خَوْضِهِمْ یَلْعَبُونَ(انعام/ 91) ؛ بگو: «خدا» ! سپس واگذارشان تا در باطل خویش به بازیچه مشغول باشند.»(7) امیر مؤمنان، امام على علیهالسلام، در اشاره به این سه مرتبه مىفرماید: صَومُ القَلبِ خَیرٌ مِن صِیامِ اللِّسانِ وَ صِیامُ اللِّسانِ خَیرٌ مِن صِیامِ البَطنِ (8)؛ روزه دل، بهتر از روزه زبان است و روزه زبان، بهتر از روزه شكم . هر یك از این دو مرتبه اخیر، به نسبت تلاش روزهداران و آمادگى آنان، مراتب بسیارى دارد، علاوه بر این كه خودِ روزه هم از زاویه انگیزههاى روزهدار، گوناگون است. نقطه اوج این مراتب، حال روزهدارى است كه انگیزه روزهدارىاش، نه بیم از كیفر و نه شوق به ثواب؛ بلكه تنها به خاطر فرمانبردارى از فرمان الهى، علاقهمندى به تقرّب به خداى سبحان و كسب رضا و لقاى اوست . از خداوند سبحان مىخواهیم كه توفیقمان دهد تا در راه آنچه موجب افزایش بهره ما از ضیافت كریمانه رمضان مىشود، بكوشیم و بالاترین و والاترینِ مراتب روزهدارى را به ما عنایت فرماید. پی‌نوشت‌ها: 1- المقنعة: 310، الإقبال: 1/196، بحار الأنوار: 97/352. 2- غرر الحكم: 5888 . 3- غرر الحكم: 5889 . 4- غرر الحكم: 5874 . 5- غرر الحكم: 5873 . 6- غرر الحكم: 5890 . 7- إحیاء علوم الدین: 1/350؛ المحجّة البیضاء: 2/131 . 8- غرر الحكم: 5890 . منبع: كتاب ماه خدا، محمدی ری شهری، ج 1، ص 153.
ما دو مرحله از تسلط را در این جلسه عرض کردیم. یک درجه ی از تسلط که اقل درجه ی تسلط است و اگر این برای انسان پیدا نشود باید انسان یقین داشته باشد عبادتهایش مقبول درگاه الهی نیست، تسلط بر نفس است،همان چیزی است که قرآن در باب نماز می گوید: اِنَّ الصَّلوةَ تَنهی عَنِ الفَحشاءِ و المنکرِ نماز جلو فحشاء و منکر را می گیرد. نماز چگونه جلو فحشاء و منکر را می گیرد؟ نماز مگر پلیس است که وقتی شما می خواهید بروید دنبال یک کار زشت بیاید با باتومش جلو شما را بگیرد؟ نه، نماز عبودیت و بندگی است. نتیجه ی این عبودیت، ربوبیت و تسلط است و اقلّ درجه ی تسلط، تسلط بر نفس است.
تقوا تقوا یعنی چه؟ یعنی خود نگهداری. خودنگهداری یعنی چه؟ یعنی تسلط بر نفس. اِنَّ تقوی اللهِ حَمَت اَولیاءَ اللهِ مَحارمَه و اَلزَمَت قُلوبَهم مخافَتَه. علی علیه السلام می فرماید تقوا الهی یک خاصیتش این است که انسان را از محرمات الهی نگهداری می کند. خاصیت دیگرش این است که خوف خدا را در دل انسان جایگزین می سازد. قرآن در باب روزه می گوید: یا اَیُّهَا الَّذینَ امنوا کُتِبَ علیکم الصِّیامُ کما کُتِبَ عَلَی الَّذینَ مِن قَبلِکُم لَعَلَّکُم تتَّقونَ از مردم با ایمان، برای شما روزه فرض شده است همچنان که برای پیشینیان شما فرض شده بود، چرا؟ قرآن فلسفه را هم ذکر می کند: لَعَلَّکُم تتَّقونَ برای اینکه در شما روح تقوا و ملکه ی تقوا پیدا بشود. ملکه ی تقوا یعنی چه؟ یعنی تسلط بر نفس. تسلط بر نفس همان است که امام صادق فرمود ربوبیت (اَلعُبودِیّةُ جَوهَرَةٌ کُنهُهَا الرُّبوبِیَّة). پس اگر ما ماه رمضانی را گذراندیم، شبهای احیایی را گذراندیم، روزه های متوالی را گذراندیم و بعد از ماه رمضان در دل خودمان احساس کردیم که بر شهوات خودمان بیش از پیش از ماه رمضان مسلط هستیم، بر عصبانیت خودمان از سابق بیشتر مسلط هستیم، بر چشم خودمان بیشتر مسلط هستیم، بر زبان خودمان بیشتر مسلط هستیم، بر اعضا و جوارح خودمان بیشتر مسلط هستیم، و بالاخره بر نفس خودمان بیشتر مسلط هستیم و می توانیم جلو نفس امّاره را بگیریم، این علامت قبولی روزه ی ماست. اما اگر ماه رمضانی گذشت و تمام شد و حظّ ما از ماه رمضان – آن طور که پیغمبر اکرم فرمود که بعضی ازمردم حظّشان از روزه فقط گرسنگی و تشنگی است – فقط این بوده که یک ماه یک گرسنگیهایی و یک تشنگیهایی کشیدیم (اغلب هم از بس که سحر و افطار می خوریم تشنه و گرسنه هم نمی شویم ولی لااقل بدحال می شویم)، یک بد حالی پیدا کردیم و در نتیجه ی این بد حالی قدرت ما بر کار کردن کمتر شد و بعد آمدیم روزه را متهم کردیم که روزه هم شد کار در دنیا؟! (آن که محصل و دانشجوست گفت قدرت فلان کار من کم شد، پس روزه بد چیزی است)،
این علامت قبول نشدن روزه ی ماست؛ در صورتی که اگر انسان در ماه رمضان روزه گیر واقعی باشد، اگر واقعاً به خودش گرسنگی بدهد و همین طور که گفته شده است سه وعده غذا را تبدیل به دو وعده کند، یعنی قبلاً یک صبحانه و یک ناهار و یک شام می خورد، حالا دیگر ناهار نداشته باشد، افطارش فقط به اندازه ی یک صبحانه ی مختصر باشد، بعد هم سحر نه خیلی زیاد بر معده تحمیل کند بلکه یک غذای متعارف بخورد، بعد احساس می کند که هم نیروی بدنی اش بر کار افزایش پیدا کرده است و هم نیروی روحی اش بر کار خیر و برای تسلط بر نفس. این حداقل عبادت است. آیه ای در ابتدای سخنم خواندم، این آیه را برایتان ترجمه کنم که مفادش همین مطلب است. قرآن و نهج البلاغه و امام جعفر صادق و امام زین العابدین هرچه که کلمات را متفرق و به زبانهای مختلف گفته باشند ولی وقتی که شما نگاه می کنید می بینید همه یک حقیقت را دریافته اند و یک حقیقت را ذکر می کنند. ما در دو آیه از آیات قرآن اینچنین می خوانیم، یعنی در دو جا این آیه تکرار شده است: یا اَیُّهَا الَّذینَ امنوا استَعینوا بّالصَّبرِ و الصَّلوةِ ای اهل ایمان! از نماز و از صبر – که به روزه تفسیر شده است – کمک بگیرید. این تعبیر خیلی عجیب است! به ما می گویند از نماز استمداد کن، از روزه استمداد کن، یعنی تو نمی دانی که این نماز چه منبع نیرویی است! این روزه چه منبع نیرویی است! اگر به شما گفتند نماز بخوانید، شما را به یک منبع نیرو هدایت کرده اند و اگر گفته اند روزه بگیرید شما را به یک منبع نیرو هدایت کرده اند. برای اینکه بر نفس و روح خودتان مسلط بشوید نماز بخوانید، روزه بگیرید. اَلعُبودیّةُ جَوهَرَةٌ کُنهُهَا اَلرُّبوبیَّةُ.
دعای سحر یا به بیان امام خمینی(ره) در شرح دعای سحر «دعای مباهله»، از ادعیهایست که از امام محمد باقر(علیهالسلام) نقل شده است. سیدبن طاووس در کتاب اقبال پس از نقل این دعا از قول امام باقر(علیهالسلام) روایتی به این مضمون نقل مینماید: «اگر مردم عظمت این دعا در نزد خدا و سرعت استجابت این دعا برای کسی که آن را میخواند؛ را میدانستند برای بدست آوردن آن بر روی همدیگر شمشیر میکشیدند!» و در روایت دیگری از قول ایشان نیز این چنین نقل میکند: «اگر سوگند یاد کنم که اسم اعظم خدا در این دعاست، سوگندم درست است. پس هرگاه دعا کردید در دعا کوشش کنید که این دعا از علوم پنهانی است. پس آن را پنهان کنید مگر از اهلش. منافقین و تکذیبکنندگان و انکارکنندگان از اهل این دعا نیستند و این دعا، دعای مباهله است؛ میگویی: اللهم إنی اسئلک من بهائک بأبهاه ...» کتابی برای آشنایان به فلسفه و عرفان شرح دعای سحر از امام خمینی(ره) عنوان یکی از هشتاد و پنج اثر به یادگار مانده از ایشان است و در کنار مصباحالهدایه، شرح حدیث جنود عقل و جهل، آداب الصلوة، سرِّالصلوة و تفسیر سوره حمد از مهمترین آثار عرفانی بجا مانده از ایشان است.این اثر به زبان عربی نوشته شده است و مباحث مطرح شده در آن به گونهایست که آشنایان با اصطلاحات فلسفه و عرفان میتوانند از آن استفاده کنند. ترجمه این کتاب به همراه شرح مختصر برخی از مباحث مطرح در کتاب پس از انقلاب اسلامی توسط سید احمد فهری از شاگردان امام(ره) صورت پذیرفته است. حضرت امام(ره) در این کتاب از اسرارالصلاة حاج میرزا جواد ملکی و تعلیقه آقا محمدرضا قمشهای بر شرح فصوص قیصری و شرح اسماء حاجی سبزواری و فتوحات محیی الدین و تأویلات عبدالرزاق کاشی و شرح قیصری بر فصوص و شرح مفتاحالغیب فناری و قبسات میرداماد و اسفار ملاصدرا و برخی کتب فیض و نیز کتاب الهیئة والاسلام مرحوم سید هبة الله شهرستانی یاد و مطلب نقل میکند که این آخری نشان میدهد که امام کتابهای جدید را هم میخواندند. اگر مردم عظمت این دعا در نزد خدا و سرعت استجابت این دعا برای کسی که آن را میخواند؛ را میدانستند برای بدست آوردن آن بر روی همدیگر شمشیر میکشیدند. كثرت اصطلاحات فلسفى و عرفانى بحث دعا و نگارش پیرامون آن از قدیم الأیام در میان دانشمندان شیعى مطرح بوده است. در خصوص دعای سحر هم ظاهرا دو شرح معروف قبل از تألیف امام(ره) نوشته شده است. شرح اول: «رسالة فی شرح دعاء السحر» تألیف مرحوم حاج محمد كریمخان كرمانى(ره) مربوط به سال 1274 هجرى قمرى است و شرح دوم که با نام «هذا كتاب شرح دعاء السحر المعروف فی شهر رمضان» منتشر شده است، تألیف آیة الله آقا حبیب الله الشریف الكاشانی(ره) است كه در 1297 قمرى به چاپ رسیده است. آنچه در مقایسه دو شرح مزبور و شرح دعاى سحر تألیف امام خمینى(ره) به نظر مىرسد این است كه شرح دعاى سحر ایشان از پیچیدگى خاصى برخوردار است كه حكایت از به كار بردن كثرت اصطلاحات فلسفى و عرفانى دارد ولى در دو شرح مذكور به صورت روانتر بیان شده است. انگیزهى تألیف شرح دعای سحر حضرت امام(ره) غرض از تدوین كتاب را چنین بیان مىدارند: «... از آنجایى كه یكى از بزرگترین نعمتها بر بندگان و رحمت گسترده در میان اهل شهرها، دعاهایى است كه از گنجینههاى وحى و شریعت و حاملان دانش و حكمت نقل شده. زیرا همین دعاهاست كه رابطه معنوى میان خالق و مخلوق و رشته پیوند میان عاشق و معشوق است، و وسیلهاى است براى درآمدن به اندرون قلعه محكم، و چنگ زدن به آن دستاویز استوار و ریسمان پر توان ... پس خواستم كه آن را از بعضى جهات به مقدار آمادگى خویش، با توانى اندك و آگاهى ناچیزى كه دارم شرح كنم.» اولین اثر امام در بیست و هفت سالگی کتاب «مختصر فی شرح الدعاء المتعلق بالأسحار» که با ترجمه آقای فهری به نام «شرح دعای سحر» معروف شد اولین تألیف امام خمینی(ره) می‌باشد و تألیف آن به سال 1347 هجری قمری یعنی وقتی که از عمر امام(ره) فقط بیست و هفت بهار میگذشت برمیگردد.فیلسوف معاصر مرحوم جلالالدین آشتیانی در مقدمهاش بر کتاب مصباحالولایة در مورد کتابهای عرفانی امام با نام بردن از سرّالصلوة، شرح دعای سحر و مصباح الهدایة به این نکته اشاره میکند که امام این آثار را به زبانی تألیف نمودهاند که به تعبیر ایشان جز خامه کمل از ارباب عرفان هیچ قلمی را توانایی آن نیست که این چنین آثاری که حق مطلب را ادا نماید به وجود آورد. این نکته در زندگی امام جای تأمل جدی دارد که ایشان سالها پیش از آن که وارد مبارزه سیاسی شوند و حتی قبل از آن که به طرح مباحثی مانند ولایت فقیه بپردازند شرح دعای سحر را مینویسند. تغییر و تحولات اساسیای که در عالم خارج به تعبیر خود ایشان با انفجار نور انقلاب اسلامی در دنیای خارج محقق شد، سالها قبل و در شروع نهضت و در اوان جوانی ایشان در وجودشان محقق شده بود. مجاهدت در جوانی این مشی عملی امام در توجه به خودسازی در ایام جوانی موضوعی است که ایشان بعدها مکررا در توصیهها و دستورالعملهای اخلاقی عرفانیای که دیگران از ایشان میخواستند به آن توجه میدادند.در نامهای که به فرزندشان حاج احمد آقا مینویسند، در مورد چگونگی استفاده از دوران جوانی، چنین سفارش میفرماید: «عزیزم! از جوانی به اندازهای که باقی است، استفاده کن در پیری همه چیز از دست میرود؛ حتی توجه به آخرت و خدای تعالی. از مکرهای بزرگ شیطان و نفس اماره آن است که جوانان را وعده طول عمر میدهد و تا لحظه آخر با وعدههای پوچ، انسان را از ذکر خدا و اخلاص برای او باز میدارد تا مرگ برسد و در آن حال، ایمان را اگر تا آن وقت نگرفته باشد، میگیرد.» و در جای دیگری در چهل حدیث میفرماید: «تأثر قلبی و تصور باطنی در ایام جوانی بهتر حاصل میشود، زیرا که قلب جوان لطیف و ساده است و صفایش بیشتر است... پس شدیدالانفعال و کثیر القبول است.» و در سرّالصلوة در این باره میگوید: «از مکائد بزرگ شیطان و نفس اماره آن است که جوان را وعده اصلاح و اصلاح در زمان پیری میدهد تا جوانی با غفلت از دست برود و به پیران وعده طول عمر میدهد و تا لحظه آخر با وعدههای پوچ، انسان را از ذکر خداوند و اخلاص برای او باز میدارد تا مرگ برسد... پس در جوانی که قدرت بیشتر داری به مجاهدت برخیز.» تأثر قلبی و تصور باطنی در ایام جوانی بهتر حاصل میشود، زیرا که قلب جوان لطیف و ساده است و صفایش بیشتر است... پس شدیدالانفعال و کثیر القبول است. امام و آیة الله شاه آبادی در بررسی آثار و اندیشههای عرفانی امام، به نام استاد عرفان ایشان، آیة الله شاه آبادی میرسیم به گونهای که برخی بزرگان شخصیت جامع امام را در سه بعد فقهی، سیاسی و عرفانی به ترتیب تحت تأثیر سه شخصیت معاصر ایشان یعنی آیةالله حائری، آیةالله مدرس و آیةالله شاه آبادی میدانند.آیةالله شاهآبادی کسی است که امام در کتابهایشان با تعبیر روحی له الفداء از او یاد میکنند و در مورد ایشان میفرماید: «هیچ کس به اندازه من ایشان را نشناخته است، ایشان استاد بلامنازع این علم(عرفان) بود.» و در جایی دیگر میگوید: «شیخ بزرگوار ما حقا حق حیات روحانی به اینجانب داشت که با دست و زبان، از عهده شکرش برنمیآیم.» کتاب شرح دعای سحر در همان سالی تألیف شده است که مرحوم شاهآبادی به قم آمدند و نوشتن این کتاب در اولین سال آشنایی امام با ایشان نشان میدهد که امام قبل از آیةالله شاهآبادی فلسفه و عرفان خوانده بودند و استاد دیده بودند. ساختار كتاب كتاب شرح دعای سحر بر محور فصلبندى و ابواب خاصى تنظیم نشده است بلكه بر اساس جملات دعاى سحر تدوین یافته، و در ذیل هر یك از 22 فقرهاى كه نامهاى خداوند بیان شده است شرحى پیرامون آن جملات به نگارش در آمده است مثلا در ذیل فقره اول دعا سرفصلهای زیر آمده است: «اللهم إنی أسألك من بهائك بأبهاه...» - جامعیت انسان همه عوالم را - سر ابتداء به «اللهم» در أدعیه - حقیقت اخلاص - طریقه سلوك شیخ الأنبیاء - فرق میان بهاء و جمال - فرق میان صفت جلال و جمال همانگونه که قبلا هم اشاره شد، اندیشههاى امام(ره) در كتاب مزبور شامل نكات عمیق فلسفى و عرفانى است و به تعبیر دیگر این کتاب اثری است که مخاطب خاص دارد و خود، نیازمند تبیین و شرح اصطلاحات و مفاهیم است. به عنوان حسن ختام فرازی از کتاب در ذیل فقره «اللهم أنی أسئلک من جمالک بأجمله...» را می‌آوریم. در عالم آخرت کثرت تزاحمات نیست از یکی از مشایخ ارباب معرفت رضوانالله علیه شنیدم که میفرمود: جرعه آبی که در بهشت نوشیده میشود همه لذتها را داراست. از لذتهایی که به گوش درک میشود، مانند انواع موسیقی و آهنگهای دلنشین، و لذتهایی که با چشم درک میشود، از دیدن صورتهای زیبا و سایر رنگها و شکلها، و بقیه حواس نیز به همین قسم بهرهمند میشوند و لذت میبرند، حتی شهوت مقربت و همبستر شدن را نیز در نوشیدن آب احساس میکند، به طوری که هر یک از این لذتها به طور جداگانه درک میشوند. و از یکی از اهل نظر (رحمةالله علیه) شنیدم که میگفت مقتضای این که ملکات در نشئه آخرت مجسم شود و بروز نماید، آنست که بعضی از مردم به صورتهای گوناگون محشور میشوند و در عین حال که مثلا به صورت خنزیر است، به صورت موش و سگ نیز هست و پیداست که این امور به واسطه آنست که ظرف وجود به واسطه نزدیک بودنش به عالم وحدت و تجرد و منزه بودنش از تزاحم عالم طبیعت و هیولی، وسعت بیشتری دارد. برگرفته از در طواف خورشید(زندگینامه آیت الله شاه آبادی)/ محمدرضا رمزی.
آیامامیتوانیم روزه بگیریم و در برابر آن احساس ضعف نکنیم؟ تاب و توان ما در برابر گرسنگی چقدر است؟ این سوالات را بنده از زبان ابن سینا پزشک و فیلسوف نامی بازبان علمی فلسفی وعرفانی پاسخ میدهم و امیدورام بتوانم مفهوم را برسانم. شیخ الرئیس در نمط دهم کتاب اشارات و تنبیهات در چهار فصل به این سوالات که در مورد امساک از غذا توسط عارف است پاسخ میدهد که به موضوع گرسنگی ما در ماه مبارک به طور غیر مستقیم ربط پیدا میکند و میتواند یک تعداد از شبهات و سوالات ما را پاسخ بدهد و امید وارم مفید واقع شود. در فصل اول میگوید هر گاه شنیدی عارفی در مدتی غیر عادی از خوردن غذا خودداری کرده از خود نرمی نشان بده و آن را از اصول طبیعت به شمار بیاور.پس ما هم میتوانیم به نسبت خیلی خفیف به مانند یک عارف باشیم و امساک از غذا بکنیم لااقل در ماه مبارک رمضان.چراکه عارف هم انسان است و به مانند ماست اما با تفاوت نفسی قویتر. من از روی ترجمه عربی از متن کتاب مطالب را درر حد توان و بسیار ساده بیان میکنم و امیدوارم سبک تفسیر و توضیحم ترجیحا سلیس بوده باشد: 1- به یاد داشته باش که نیروهای طبیعی در ما وجود دارد (تذکر ان القوی الطبیعیه التی فینا) 2- هرگاه نیروی ما ازمواد طبیعی بدن (آب و غذا) انصراف پیدا کندوبه تحلیل مواد غیر طبیعی (غیر خوراکی ) مشغول شوند در این صورت نیازی به بدل ما یتحلل (موادی که به تحلیل سوخت وساز بدن کمک میکنند)نیست و شخص میتواند مدت زیاد امساک از غذا کند. همان طور که انسان در بیماری های تب آور و یا در هنگام ترس که نیروی ذکر شده - بند یک - ما متوجه چیزی غیر طبیعی است بدن میتواند تا مدتی گرسنه بماند اما در حالت سلامتی چنان تاب و توان در برابر گرسنکی را ندارد پس هر انسانی این استعداد را به صورت بالقوه در خود دارد. بنابر این توجیه توانایی فرد بر ترک غذا در مدت طولانی حتی بیشتر از یک تا دو روزبر طبق موازین علل طبیعی است و نباید در پذیرفتن آن دودلی به خود راه داد. 3- نفس و بدن انسان بر هم اثر متقابل دارند مانند ترس و بیم که باعث ازکارافتادن نیروی شهوت و هضم و نیروهای دیگر بدنی میشود و گاهی دیده میشود که نفس از بدن متاثر می شود. در اینجا شیخ میخواهد بگوید که امساک از غذا نه تنها به سبب عوامل خارجی محال نیست بلکه امری است که واقع میشود خواه این عوامل چیزهای جسمانی باشد مانند بیماری تن یاچیزهایی که به روان تعلق دارد مانند ترس یا هدفی عالیتر به مانند توجه قلبی شدید به موضوع یا محبوبی خاص اعم از زمینی یا آسمانی که نزد عارف یا حتی یک فرد عادی مشتاق تحقق دارد. 4- علت اینکه عرفان موجب خوداری از غذا خوردن میشود این است که عارف با تمام وجودش به عالم قدس توجه میکند و این باعث میشود قوای بدنی عارف از کارهایی مانند هضم غذاوشهوت و امور دنیوی که برای ما بسیار مهم است و فکر میکنیم هرگز نمیتوانیم از آن دوری کنیم به مانند شهوات نفسانی که در بحث مسائل #### در بخش آزاد در مورد آن جامع بحث کردیم دست بردارد.در ادامه شیخ می فرماید عارف و فردی که نفس خود را تقویت کند میتواند مدت زیادی از غذا امساک کند و در این کار از هر کسی تواناتر است. در اینجا بنده توضیح خود را می افزایم که اگر ما طبق بند 3 جسم خود را متاثر از نفس کنیم (باید اشاره کنم که البته این هیچ ربطی به نوع دین در انسان ندارد و با ارتباط مستقیم آن با نیروهای درونی بالقوه هر فرد است). به نحوی که به مشغولیات فکری یا روحی بپردازیم که جسم متاثر از نفس شود در این صورت میتوان به راحتی روزه که هیچ دست به اعمالی زند که قبلا هرگز نتوانسته بوده انجام دهد و این معجزه بزرگ انسان است که عمری از آن غافل بوده و خود را متوجه امور دنیوی کرده ودر حقیقت چیزی را از دست داده که برای هیچ موجودی حتی فرشتگان ومقربین خداوند امکان پذیر نیست.البته از دید من نیاز به زحمت واستقامت و قبول قلبی یگانه موجودی است که من وشما را با این عظمت آفریده و ما تنها در ما ه رمضان به تفکر در مورد آن میپردازیم. در آخر این توضیح را بیافزایم که ابن سینا در فصل های بعدی این نمط به این مسئله می پردازد که چگونه عارف میتواند با تقویت نفس کار های سخت که افراد عادی از انجام آن ناتوانند را انجام دهد و دیگری اینکه چگونه میتواند ما را از حوادث آینده و غیب با خبر سازد و رویاهای صادقانه ما از چه ماخذی سرچشمه می گیرد و در آخر هم چگونه عارف میتواند بر عناصر تصرف نموده و دگرگونی پدید بیاورد و همه این امور بر طبق مجاری طبیعت است.
یکی از مستحبات برای روزه دار در ماه رمضان این است که با چند دانه خرما افطار کند. پیامبر(ص) در این زمینه می فرماید: ))-اذا افطر احدکم فلیفطر علی تمره فان لم یجد ،فلیفطر علی ماء فانه طهور )( رواه ابوداودوالترمذی به نقل از ریاض الصالحین (( هر گاه یکی از شما خواست افطار کند ،باید با خرما افطار کند ،اگر خرما نیافت با آب افطار کند چراکه آب پاک است و موجب پاکیزگی (امعاء) می شود. (( یا اینکه حضرت انس از پیامبر (ص) روایت می کند که : -(( کان رسول الله (ص) یفطر قبل ان یصلی علی رطبات فان لم تکن رطبات فتُِِمَیراتُ فان لم تکن تُمَیرات حسا حسواتٍِِ من ماء.)) رواه ابوداود و الترمذی و قال حدیث حسن پیامبر (ص)قبل از اینکه نماز مغرب بخواند با رطب افطار می نمود اگر رطب نبود با چند دانه خرما افطار میكرد و اگر خرما هم در دسترس نبود با آب افطار می نمود .از احادیث فوق اهمیت افطار با خرما مشخص می شود. مهم در رابطه ی افطاری با خرما : روش رسول الله (ص)در رابطه با افطار بدین صورت بود که آن حضرت (صلی الله علیه و سلم) با چند دانه خرما روزه شان را افطار می نمودند سپس نماز مغرب را می خواندند بعداً اگر میل داشتند شام را تناول میکردند.اما متأسفانه امروزه مسلمانان به سنت افطاری درست عمل نمی کنند یا اینکه بد فهمیده اند. با چند دانه خرما افطار می کنند سپس بلافاصله هرچه میل داشتند از انواع شیرینی جات و غذاها استفاده می کنند،بسیاری از افراد افطار و شام را باهم میل می کنند و این خلاف سنت است و برکت روزه و فوائد افطار با خرما از بین می برد در حالیکه باید بین افطار و شام فاصله باشد.ابتدا باید با خرما یا آب افطار کرد سپس نماز مغرب را خواند و بعد از حدود30یا40دقیقه شام را مصرف نمود. حال با توجه با اهمیت خرما در افطاری به برخی از حکمت های آن اشاره می کنیم. 1 - خرما میوه ای است سرشار از املاح و ویتامین ها .و این املاح و ویتامین ها نیاز بدن روزه دار را بر طرف می سازد. خرما دارای مواد پروتئین ترمیم کننده بافتهای بدن و درصد کمی چربی است، خرما همچنین دارای 5 نوع ویتامین اصلی مورد نیاز بدن است علاوه برآن 8 نوع مواد معدنی (املاح)اساسی را دارد. - 100گرم خرما در روز حدود نیمی از نیاز بدن را تأمین می کند،خرما دارای دوازده نوع اسید آمینه است. خرما سرشار از پتاسیم ،منیزیم و مواد آرام بخش می باشد و مقدار زیادی آهن درآن وجود دارد که آهن مانع از ایجاد کم خونی در بدن می شود)کتاب شگفتی های خداوند در جهان خلقت صفحه 230تا 232 به علاوه خرما حاوی ویتامینهای. A ،b، c و املاح روی ،فسفر،آهن،گلوکز،کلسیم، می باشد 2 - خرما متشکل از مواد قندی است که خیلی سریع بین 10 تا20 دقیقه هضم و جذب می شود و نیاز به املاح و ویتامین فرد روزه دار را برطرف می کند و از ضعف های گوناگون جلوگیری می کند و انرژی لازم را برای بدن تأمین می کند. - خرمایی که فرد روزه دار به همراه آب می خورد دارای 75% مواد قندی منوساکارید،(قندهای ساده) ، با قابلیت هضم آسان و جذب سریع است ،به طوری که قند خرما در کمتر از 10 دقیقه از دهان به خون منتقل می شود و به سرعت مرکز احساس سیری در هیپوتالاموس مغز را فعال می کند و فرد روزه دار احساس سیری می کند و چنانچه پس از آن غذایی بخورد به صورت عادی آن را خواهد خورد و پر خوری نخواهد کرد. اما هضم و جذب چربیها 3 ساعت به طول می انجامد. 3 – افطار با خرما سبب می شود انسان بعد از افطار احساس کسالت و سستی نکند،بلکه برعکس موجب نشاط می شود و شخص احساس خستگی نمی کند .زیرا با افطار کردن با خرما بدن سریع مواد و عناصر مورد نیاز را جذب کرده و کمبود انرژی بدن برطرف می شود .خالی بودن معده به جذب سریع تر املاح و ویتامین های خرما کمک می کند.
