تبیان، دستیار زندگی

تأملاتی در حیات سیاسی شهید آیت الله مدرس
گفتگو با سید حسین مكی
حاشیه های یك گفت و گو
 

یكی از روزهای پاییز سال 1369 بود كه به همراه جمعی از دوستان جهاد دانشگاهی و انجمن اسلامی دانشجویان دانشكده حقوق و علوم سیاسی دانشگاه تهران به اصفهان رفتیم. قرار بود در سمینار بزرگداشت چهل و نهمین یا پنجاهمین سالگشت شهادت مجاهد بزرگ آیت الله "سید حسن مدرس" شركت كنیم.
همان روز اول پس از سخنان یكی از شخصیت های اجرایی وقت، پیرمردی عصا زنان به روی سن رفت و پشت میكروفن آمد كه فهمیدیم «سید حسین مكی» مورخ برجسته و از نقش آفرینان اصلی نهضت ملی شدن صنعت نفت ایران است. با آنكه آن روز حدود هشتاد سال از سن او می گذشت، اما پیرمرد چیزی بیش از یك ساعت در فضایل و مناقب اسطوره مبارزه با استبداد رضاخانی سخن گفت و با آنكه معلوم بود هنوز نكات ناگفته بسیاری دارد، اما ضیق وقت موجب شد تربیون را به دیگران بسپارد.
سخنان شیرین دكتر مكی موجب شد در وقت ناهار در کنار وی قرار گیریم و نكات بیشتری از زندگی شهید آیت الله مدرس و خاطرات ناگفته وی از حوادث سیاسی سال های دهه 20 بپرسیم و او با خوشرویی فراوان به درخواستهای ما پاسخ داد.
این سمینار باعث شد تا از آن پس طی چندین مرحله با این مرد بزرگ تماس داشته باشم. گاهی به مناسبت عید و گاهی به مناسبت های دیگر از او احوالپرسی می كردم تا اینكه شیرین ترین فصل آشنایی با مرحوم مكی فرا رسید.
آذر ماه سال 75 به مناسبت سالگرد شهادت آیت الله مدرس تلفنی با استاد تماس گرفتم و از او خواستم فرصتی برای یك مصاحبه مفصل در این باره در اختیار كیهان بگذارد. خیلی راحت موافقت كرد، اما گفت، «می دانیدكه چشم های من دیگر نمی بیند و من فرصت مراجعه مجدد به كتابخانه خود را برای یادآوری حوادث آن سال ها ندارم، با این حال از آنچه در حافظه دارم دریغ نخواهم كرد و برای شما خواهم گفت.»
با عكاس و روزنامه به خانه اش رفتیم. در حیاط كه باز شد، دیدم در حالی كه دستش را به در گرفته، تا دم ایوان به استقبال ما آمده است. قبل از شروع موضوعات اصلی مصاحبه، بیش از دو ساعت به گفت و گو پیرامون خاطرات وی از حوادث و جریانات ملی شدن صنعت نفت و دزدی های دربار، به ویژه خانواده رضاخان و محمدرضا گذشت. وی به خصوص از تلاش خود در بازگرداندن دو سه گردنبند و نیم تاج تاریخی از مادر فرح دیبا به خزانه جواهرات ملی یاد كرد. جالب ترین بخش این گفت و گو هنگامی بود كه وی به عنوان مخبر كمیسیون هیئت مختلط نفت و نماینده هیئت مختلط در كمیته خلع ید از انگلیسی ها و نماینده تام الاختیار دولت دكتر مصدق، از بالا رفتن بر فراز ساختمان تأسیسات شركت نفت آبادان در 29 اسفندماه سال 1329 یاد كرد كه طی آن پرچم استعمار انگلستان را پایین كشید و با افتخار هر چه تمام تر، پرچم ایران را بالا برد.
هنگامی كه سخن به شهید مدرس رسید. وی در حالی كه به این كار خود مباهات می كرد گفت، «من "مكتب مدرس شناسی"را در ایران باب كردم و دو جلد كتاب «مدرس : قهرمان آزادی» ام، نخستین و از كامل ترین كتاب هایی است كه درباره آن سید بزرگوار به رشته تحریر درآمده است.
مكی تمایل بسیاری به تجدید چاپ این كتاب داشت ؛ به خصوص از این جهت كه به تازگی شعری از عارف قزوینی را یافته بود كه به رغم تمایلاتش به سردار سپه، نتوانسته بود فضایل مرحم مدرس را انكار كند و این حدیث یا ضرب المثل عربی را یاد آور شد كه، «الفضل ما شهید به الاعداء». وی همچنین با حسی توام با غیرت و افتخار، به نقش تحسین بر انگیز آن مجاهد شهید در مخالفت با اولتیماتوم1911 روسیه پرداخت.
نكته تازه ای كه مكی درباره شهید مدرس گفت و اصرار داشت كه جوانان ایرانی از این ماجرا حتما باخبر باشند این بود كه كسی در برابر تخریب ابنیه و آثار تاریخی و باستانی صفویه در شهر اصفهان ایستاد و موفق شد مانع تخریب آنها شود، آیت الله مدرس بود و تأكید كرد، «هیچ كس جز مرحوم مدرس، اعتراضی به این تصمیم عجیب ظل السلطان نكرد و اگر این مرد بزرگ نبود، الان اصفهان هیچ كدام از این بناهای تاریخی اطراف میدان نقش جهان را نداشت.»
بخشی از خاطرات من از مرحوم مكی نیز به ماجراهای پس از چاپ مصاحبه مفصل كیهان با او بر می گردد. نخست این كه یكی از دانشجویان آن موقع دانشگاه امام صادق (ع) همیشه خدمتش می رسید و برایش مطالب را می خواند و او هم با دقت و ریزبینی و وسواسی كه جز از یك مورخ صادق وفادار به حقیقت انتظار نمی رفت، نكاتی را یادآور می شد و از جمله همان مصاحبه من بود كه برخی از اسامی را در هنگام پیاده كردن نوار، اشتباه ذكر كرده بودم.مكی در اولین تماس من با وی پس از چاپ روزنامه، اولاً از دقت زیاد در تنظیم مصاحبه تقدیر
كرد و سپس حدود هفت هشت اشكال در اسامی و وقایع را یادآور شد. مثلا گفت، «نام اسماعیل آقا سیمیتقو را درست ننوشته بودی یا به جای مرحوم حاج آقا نورالله اصفهانی نوشته بودی، حاج آقا ملای اصفهانی. همچنین جواب سئوال انحلال مجلس دوم را اشتباه ذكر كرده بودی و باید می نوشتی، «بین مجلس سوم و چهارم حدود شش سال پارلمان نداشتیم.»
با اینكه مصاحبه را برایش خوانده بودند، اشكالاتی املایی اسامی را هم یادآور شد و گفت، «كلنل فضل الله خان آق اولی» درست است نه «عاقدلی». اشكالات محتوایی دیگری هم بود كه مكی توضیح داد، از جمله اینكه، «مرحوم ملك الشعرای بهار جزو یاران وفادار و فراكسیون اقلیت مدرس در مجالس پنجم و ششم بوده و ستایش مدرس به صفات عالی را، نوبخت، نماینده دوره ششم مجلس كه مدرس با اعتبار نامه اش مخالفت كرده بود، اظهار داشته بود.» در مورد دكتر مصدق هم گفت، «برخلاف آنچه آورده ای، مرحوم دكتر مصدق جزو فراكسیون مدرس نبود، بلكه جزو نه نفر نامزدی بود كه مدرس اعلام كرده بود به این لیست رای می دهد و در حقیقت مرحوم دكتر مصدق با حمایت آیت الله مدرس توانست آرای مردم را كسب كند.»
گاهی توضیحاتش دیگر خیلی ریز می شد و من لذت می بردم كه یك نسل چه خوب می تواند به مورخ برجسته ای چون او اعتماد كند. می گفت، «پس از سوء قصد به مدرس. وكلا به مستوفی الممالك فشار نمی آورند كه استعفا دهد، بلكه فشار می آورند كه ضاربان وی شناسایی و تعقیب قانونی شوند. نكته دیگر اینكه، «خود تدین به مدرس سیلی نزده بود بلكه دكتر احیاء السلطنه بهرامی این جسارت را كرده بود. او در فراكسیون تجدد كه در راس آن تدین قرار داشت، حضور داشت.
تذكر این چند نكته املایی یا خلاصه سازی وقایع تاریخی، بخشی از حواشی این مصاحبه بود؛ اما این مصاحبه حاشیه های اصلی دیگری هم داشت. فراموش نمی كنم وقتی پاسخ های مرحوم می به سئوالی پیرامون شباهت ها و تفاوت های سیاست های دكتر مصدق و آیت الله مدرس چاپ شد، خشم شدید لیبرال ها و برخی مورخان وابسته به جریانات فرقان و جنبش مسلمان مبارز و... را برانگیخت. وقتی برای مكی از تلفن های مكرر و فحش آلود طرفداران آنها به كیهان گفتم، خندید و گفت، «چند برابرش را به خودم گفته اند.» بعد افزود، «من چه در زمانی كه در عرصه سیاست نقش مستقیم داشتم و چه بعدها كه به نوشتن كتاب پرداختم تا حال كه بیش از 40 عنوان كتاب از من چاپ شده است، هیچ گاه از مسیر صداقت و درست نویسی و راستگویی خارج نشده ام و تا آخر عمر هم خارج نخواهم شد.» وی گفت، «نمی گویم در هیچ كاری و هیچ كتابی اشتباه نكرده ام، اما این اشتباهات احتمالی، عمدی نبوده است و به برداشت من بر می گشته است.» دكترمكی سپس گفت، «آقای محمد تركمان پیش من آمد و یك جلد از آخرین كتابش را به من هدیه كرد و گفت، «مصاحبه ات را با كیهان تكذیب كن.» اما من به ایشان گفتم، «طی این سال ها هیچ كدامتان سراغی از من نگرفتید، حالاكه كیهان آمده و مصاحبه كرده است، می گوئید تكذیب كن؟!» محمد تركمان البته پس از ناامید شدن از تحریك مرحوم مكی به تكذیب وقایع تاریخی دوران مصدق و مدرس، به كیهان آمد و یكی دو ساعتی با من صحبت كرد؛ جوابیه ای نوشته بود مبنی بر اینكه، «اصلا مدرس نطقی علیه اولتیماتوم نكرده است.» خوشبختانه رشته تحصیلی من علوم سیاسی بود و حداقل هشت واحد درس «تاریخ روابط سیاسی ایران» را گذرانده بودم و نمونه هایی از اعتراف مورخان آمریكایی، اروپایی و ایرانی (موافق و مخالف) مدرس را كه صراحتاً این ماجرای تاثیرگذار را ذكر كرده بودند، یادآور شدم.
روابط من و مكی روز به روز نزدیك تر می شد. وی نامه ای به انتشارات علمی نوشت و یك دوره كتاب هشت جلدی «تاریخ بیست ساله ایران» را برای من درخواست كرد و در اول آن هم چیزی به لطف یادداشت كرد، هر چند آنچه را كه می نوشت نمی توانست بخواند. روزی هم مرا خواست و خواهشی را مطرح كرد. گفت، «چیزی به پایان عمر من باقی نمانده است و من فرصت نكرده ام بسیاری از وقایع تاریخی را بنویسم. بیا و من مطالب را به تو می گویم و تو اسنادشان را از میان اسناد من پیدا كن و به اسم خودت چاپ كن و حق التالیف آن را هم خودت بگیر.» روزی دیگر هم گنجه ای پر از عكس های تاریخی را نشانم داد و گفت، «این عكس ها را از بین می روند و به دست اهلش نمی رسند. بیا این عكس ها را برای كیهان ببر و یك نسخه از روی آن برای من نگه دار.» علاوه بر بیماری مكی، به علت برخی مسائل و گرفتاری ها، چند ماهی در اجابت به درخواست آن مرد بزرگ تاخیر كردم ؛ غافل از اینكه مرگ، بی رحم تر از آن است كه بتوان تصور كرد.
مصاحبه من با مكی درباره مدرس چند روز پس از سالروز شهادت آن مجاهد بزرگ در تاریخ 1357/9/20 به چاپ رسید و عجیب اینكه فقدان آن مورخ برجسته نیز چند روز پس از سالروز مدرس اتفاقی افتاد و خبر آن درست در همان تاریخ چاپ مصاحبه، اما سه سال بعد در شماره 1378/9/20 كیهان و تا آنجا كه یادم می آید فقط در كیهان، چاپ شد و دنیایی از حسرت و آتش درونی را بر دلم آوار كرد.
هر روز كه از بزرگراه مدرس به كیهان می آیم، تابلوی بزرگراه آفریقا (كه منزل او در آنجا واقع است )، مرا به یاد آن مرد فهیم، مهربان، دقیق، نكته سنج، صادق، آزاده، استوار و تاثیر گذار در حفظ و حراست از منابع نفت و انرژی ملت ایران و خارج كردن آن از چنگال غربی ها می اندازد و حسرتم را تازه می كند؛ حسرتی كه داغ آن حتما تا لحظه مرگ با من خواهد بود.
تقی دژاكام 86/8/27
***

ظاهرا سن شما این اقتضا را نداشته است كه با شهید مدرس حشر و نشر داشته باشید. آیا هیچ وقت با او ملاقات كرده بودید؟
 

بله، فقط یك بار ایشان را حضوراً ملاقات كردم؛ آن هم وقتی بود كه شش هفت ساله بودم و مرحوم پدرم به مناسبت فوت «آسید محمد یزدی» یكی از قضات دیوان عالی كشور، مجلس ختمی در مسجد جامع تهران گذاشته بود. در آنجا مرحوم مدرس هم تشریف آوردند و من از نزدیك ایشان را زیارت كردم. فقط همین یك بار و دیگر هم ایشان را ندیدم.

چرا علاقمند شدید درباره زندگی شهید مدرس تحقیق و مطالعه كنید و آن دو جلد كتاب ماندگار را بنویسید؟
 

علتش این بود كه «ابراهیم خواجه نوری» پس از شهریور 20 كه فضای باز سیاسی نسبی در كشور ایجاد شده بود؛ در جزواتی كه هر هفته با عنوان «بازیگران عصر پهلوی» منتشر می كرد؛ یكی از كسانی را كه حقاً هم در تثبیت دیكتاتوری نقش داشت؛ معرفی و زندگینامه اش را چاپ می كرد. او پس از انتشار حدود سی شماره، اعلام كرد كه هفته بعد نوبت به «مدرس» می رسد! من كه تا آن روز هر چه در تاریخ غور كرده بودم؛ جز آزادگی و شجاعت و مقاومت در برابر دیكتاتوری چیزی از مرحوم مدرس ندیده و نشنیده بودم؛ به سر غیرت آمدم و پاسخگویی به آن مطالب سخیف را كه مرحوم مدرس «اعلی الله مقامه» را فردی خرافاتی و معتقد به ارتجاع سیاه جلوه داده بود؛ در سال 1321، در روزنامه «ستاره» و همزمان با همان ناشری كه جزوات خواجه نوری را چاپ می كرد؛ آغاز كردم و صریحا نوشتم مدرس «بازیگر» نبود، بلكه باید نام او را «قهرمان آزادی» و «سید الشهدای دوره دیكتاتوری» گذاشت. خواجه نوری پس از انتشار مفصل جوابیه های من كه حدود 1617 مقاله شد، در تاریخ خردادماه سال 1322 سپر انداخت و به نوعی معذرت خواهی كرد.

كتاب را هم همان موقع نوشتید؟
 

نه، پس از انقلاب كه «بنگاه ترجمه و نشر كتاب» از دست دربار خارج شد، مسئولان آن از من خواستندكه مطالب آن كتاب را تكمیل كنم كه من همان پاسخ هایی را كه به «خواجه نوری»داده بودم؛ به صورت دو جلد كتاب 900 صفحه ای منتشر كردم كه الان هم نایاب است.

الان اگر این كتاب را تجدید چاپ كنید، چیزی هم به آن اضافه می كنید؟
 

من البته چشمی ندارم كه چیزی بخوانم یا بنویسم، اما چند سال پیش شعری از عارف قزوینی به دستم رسید كه در دیوان او هم چاپ نشده و درباره مرحوم مدرس است. می دانید كه عارف به خاطر نزدیكی به سردار سپه، خیلی با مدرس بد بود و همه جا با او مخالفت می كرد و می گفت، «ضرری كه مدرس برای این مملكت دارد، اسماعیل آقا سمیتكو نداشته است»، اما همین فرد در یكی از قطعاتش در تجلیل از آزادگی و شجاعت مرحوم مدرس، شعری دارد كه من در اول كتاب خودم اضافه كرده ام.چون نمی بینم، خودتان بخوانید.
نعره یا مرگ یا آزادی ملت به جاست
این جواب زورگویی های روس ژاژخاست
امرو نهی روس آزادی كش آخر بهر چیست؟
او مگر آگه نمی باشد كه ایران ز آن ماست؟
آفرین بر مجلس شورا كه با عزمی رزین
تا در این مورد رأی «نه» قامت كرد راست
من مخالف با مدرس گرچه می باشم، ولی
این مخالف خوانی اش بینم كه بیش از حد رواست

مخالفت شهید مدرس با اولتیماتوم 1911 روسیه به ایران ظاهرا اولین حركتی است كه ایشان را به عنوان یك رجل سیاسی مهم در عرصه ی سیاست داخلی و خارجی ایران مطرح كرد. در باره ایشان و این موضوع توضیح بیشتری بدهید.
 

بله، دقیقا همین طور است ؛ و گرنه ایشان مدت ها در مجلس بود، اما آنچه باعث شد كه مرحوم مدرس «اعلی الله مقامه» به عنوان یك شخصیت صاحب رأی و فردی خارق العاده خودش را نشان بدهد؛ همین مخالفت شجاعانه وی با اولتیماتوم بود، آن هم در زمانی كه تمام نمایندگان مجلس از ترس روس ها خفقان گرفته بودند.
اجازه بدهید كمی به عقب برگردم. می دانید مرحوم مدرس پس از اینكه تحصیلات مقدماتی را در اصفهان انجام دادند، به عتبات رفتند و درجه ی اجتهادشان را در نجف از مرحوم «حاج میرزا حسن شیرازی» كه از بزرگ ترین فقها و مراجع تقلید وقت بودند؛ گرفتند و به اصفهان آمدند. مرحوم مدرس در اصفهان كارهای بسیار مهمی انجام داده است كه یكی از مهم ترین آنها جلوگیری از تخریب ابنیه و آثار باستانی صفویه توسط ظل السلطان، پسر ناصرالدین شاه است. مرحوم مدرس به اتفاق مرحوم «حاج آقای ملای اصفهانی» (برادر حاج آقا جمال و آقا نجفی) قیام كرد و پس از اینكه ظل السلطان چند بنا را تخریب كرد، با قاطعیت مانع تخریب این ابنیه شد. نسل جوان ما باید بداند اگر عالی قاپو و بسیاری از بناهای تاریخی به جا مانده از عصر صفوی در اصفهان باقی مانده است ؛ به واسطه ی اقداماتی است كه مرحوم مدرس انجام داده است و اگر مدرس نبود الان هیچ كدام از این بناها هم نبود.
بعدها كه بحث تنظیم متمم قانون اساسی مطرح می شود، مرحوم مدرس از طرف تمام مراجع تقلید به عنوان مجتهد طراز اول به مجلس دوم می آید و در شورای پنج نفره علما شركت می كند. می دانید كه روس ها در آن وقت نفوذ زیادی در ایران داشتند و در رشت و مازندران و آذربایجان، قوای خود را پیاده كرده بودند. از طرفی بر اساس «قانون مونروئه»، آمریكایی ها حق نداشتند در مسایل داخلی هیچ كشوری نفوذ و دخالت كنند، مگر اینكه در قاره آمریكا باشد؛ به همین دلیل برای اصلاح وضعیت وخیم دارایی و برای اصلاح نظام دریافت مالیات كشور قرار شد مستر شوستر آمریكایی و برای تأسیس ژاندارمری كشور، كلنل یالمالسون سوئدی استخدام شوند.
متنفذان و كله گنده ها كه نمی خواستند زیر بار پرداخت مالیات بروند، به پرچم روسیه و انگلیس پناه بردند و گفتند، «ما تبعه روس یا انگلیسیم» و به این ترتیب مالیات نمی دادند! همین قضیه در مورد «علاء الدوله » اتفاق افتادكه حاضر به پرداخت مالیات های عقب افتاده نمی شد و بهانه ای به دست روس ها داد كه به دولت ایران فشار بیاورند تا اولا شوستر را در ظرف 24 ساعت از ایران اخراج كند و ثانیا دولت ایران حق ندارد از این پس بدون موافقت روسیه، مستشار خارجی استخدام كند وگرنه قوای روس از رشت وارد تهران می شوند و پایتخت را اشغال می كنند! جالب اینكه در پی اصلاحات مالی شوستر، محصلان دارالفنون، نویسندگان و شاعران و حتی زنان به خیابان ها ریختند و خواستار ابقای وی و دریافت مالیات از كله گنده ها شدند.
ناصر الملك و هیئت دولت، تصمیم گیری را به مجلس احاله می دهند به این امید كه همه به عزل شوستر رأی می دهند. نظری پیدا نكردند؛ انگار روی صندلی ها مرده بودند. تنها كسی كه شجاعانه قد راست می كند این روحانی عالیمقام، یعنی مدرس است كه مخالفت می كند و در نتیجه صلابت سخن وی، یازده نفر بیشتر به اولتیماتوم رأی نمی دهند. مرحوم مدرس در نطق خود در مجلس می گوید، «شاید مشیت خداوند بر این امر قرار گرفته باشد كه آزادی و استقلال ما به زور از ما سلب شود، ولی سزاوار نیست كه ما خودمان به امضای خود، آن را از دست بدهیم.» بعدها به دنبال این نطق، ناصرالملك، مجلس دوم را منحل می كند و اولتیماتوم روسیه را می پذیرد و شوستر از ایران می رود و این اولین قدمی بودكه شخصیت ممتاز و شجاعت خارق العاده این مرد را نسبت به سایر نمایندگان معلوم می كند.

پس در حقیقت انحلال مجلس دوم در پی مخالفت مدرس با اولتیماتوم و رأی منفی نمایندگان به آن بود؟
 

بله، پس از آن هم می دانیدكه جنگ جهانی اول شروع شد. مسئله ی مهاجرت و... كه در نتیجه ما تا تشكیل مجلس سوم، برای شش سال پارلمان نداشتیم.

یكی از نكات مبهم زندگی شهید مدرس، مسئله مهاجرت به عثمانی است كه هنوز تحلیل دقیقی از انگیزه های آن صورت نگرفته است.
 

اصلا مبهم نیست. اتفاقا اینجا هم مرحوم مدرس نقش بسیار زیبایی را با مهاجرت و تشكیل دولت در عثمانی بازی می كند كه الگویی برای سیاستمداران بزرگ وقت جهان باشد. مهاجرت عده زیادی از وكلای مجلس، افسران ژاندارمری و قزاق، عشایر، تجار و نویسندگان به زعامت مرحوم مدرس به كرمانشاه در زمانی صورت گرفت كه جنگ شروع شده بود و روس و انگلیس، ایران را به شدت تحت فشار قرار داده بودند كه با آلمان و عثمانی وارد جنگ شود. از طرفی در پی قرارداد 1907 تقسیم ایران به دو منطقه تحت نفوذ روس وانگلیس، تجزیه افغانستان از ایران، انتزاع گرجستان، قفقاز و آذربایجان و تركستان از ایران و اخراج شوستر، مردم را به شدت از روس و انگلیس منزجر كرده بود. از طرفی با عثمانی، همكیشی وجود داشت و آلمانی های هم تا آن موقع جز خدمت به ایرانی ها كاری نكرده بودند و همین امر باعث شد كه مستوفی الممالك اعلان بی طرفی كند و دولت در تبعید و غیر رسمی هم در كرمانشاه توسط افرادی كه ذكر كردم، تشكیل شود. فایده این كار این بود كه اگر متفقین پیروز می شدند، مستوفی الممالك می گفت كه من بی طرف بودم و دولت مهاجرت، غیر رسمی و غیر قانونی بوده است و اگر متحدین پیروز می شدند، همه می دانستند كه تمام آزادیخواهان، نمایندگان مجلس، علما و مردم از دولت مهاجر حمایت می كنند و این سیاست مدرس، در جنگ جهانی دوم الگوی كسانی چون مارشال دوگل و مارشال پتن شد.

انگیزه مخالفت شهید مدرس با قرارداد وثوق الدوله چه بود؟
 

این قرار داد در نهم اوت 1919 بین وثوق الدوله و سرپرسی كاكس، وزیر مختار انگلیس، به امضا رسید كه پنج بند داشت و دو بند هم به زبان فرانسه و محرمانه بود كه وثوق الدوله آنها را هم امضا كرد. اگر متن این قراراداد را كه در كتاب «مدرس : قهرمان آزادی « آورده ام، مطالعه كرده باشید؛ می دانیدكه این قرارداد در حقیقت استقلال ایران را از بین می برد. مملكتی كه دارایی و ارتشش در دست انگلیسی ها باشد دیگر چه استقلالی دارد؟ بر سر این قرار داد، «كلنل فضل الله خان عاقدلی » یكی از افسران كه در كمیسیون میكس یا مختلط افسران انگلیسی و ایرانی شركت داشته، بر اثر اهانت های انگلیسی ها و از دست رفتن استقلال ارتش ایران خودكشی می كند. مرحوم مدرس هم از اولین ساعات انتشار قرارداد با آن مخالفت و شبنامه هایی را منتشر می كند. عده ای از رجال كه با آن قرارداد مخالف بودند؛ در تهران حبس و یا مثل محتشم السلطنه به كاشان تبعید می شوند. خلاصه مخالفان منكوب می شوند ؛ اما مدرس به مخالفت هایش ادامه می دهد. سرپرسی كاكس در تلگرافی محرمانه به لرد كرزن می نویسد، «شدیدترین مخالفان این قرارداد شخص مدرس و امام جمعه خوی هستند كه تمام ملت را نسبت به آن بدبین كرده اند.» خیلی از ساده اندیش ها به مدرس می گفتند كه این قرارداد، اول از همه استقلال ایران را به رسمیت شناخته است و ایشان «اعلی الله مقامه» می گوید، «من در همینش حرف دارم، چون اگر چیزی نبود كه این عبارات را نمی آوردند!»
كار به جایی می رسد كه وثوق الدوله، واسطه ای پیش مرحوم مدرس می فرستد؛ اما این مرد تیزهوش می گوید، «به وثوق الدوله بگو تومرد متهور و جسور هستی. اگر جسارت نداشتی كه چنین خیانتی نمی كردی. به او بگو من كار خودم را می كنم و تو هم كار خودت را بكن؛ لكن من موفق می شوم و تو ضرر می كنی و برای همیشه منفور مردم خواهی بود.» در هر صورت این قرارداد به خاطر مخالفت های مدرس صورت عملی به خودش نگرفت ؛ اما انگلیسی ها كه نتوانستند این ماده تلخ را به خورد ملت بدهند؛ بعدها با كودتای سوم اسفند این را به صورت یك كپسول به خورد ایران دادند؛ به طوری كه مستر نورمان انگلیسی به نایب السلطنه هندوستان و لرد كرزن می نویسد كه رضاخان همه اهداف قرارداد 1919 را برای ما تأمین می كند. با این تفاوت كه ما برای آن كارها باید به ایرانی ها پول می دادیم ؛ اما رضاخان با پول ملت خودش آن كارها را می كند و راضی نیست كوچك ترین قدمی هم علیه ما بردارد.

به نظر شما علت مخالفت شهید مدرس با جمهوری رضاخانی چیست؟
 

مرحوم مدرس ابدا با اصل «جمهوریت» مخالفتی نداشت و حتی در نطق های او به مواردی بر می خوریم كه از «جمهوریت» دفاع هم كرده است. او می گفت، «من با جمهوری مخالف نیستم. با جمهوری ای كه انگلیسی ها می خواهند به ایران تحمیل كنند، مخالفم. با آن جمهوری ای كه در رأس آن رضاخان قرار داشته باشد، مخالفم. با آن جمهوری ای كه رئیس آن را به جای اینكه مردم انتخاب كنند، ژنرال آیرون ساید انتخاب كند، مخالفم.» از طرف دیگر می دانید كه طرح جمهوریت آن موقع توسط مجلس انتخاب می شد، آن هم مجلسی كه وكیل آن خودش داد می زد، «من نماینده چهار هزار نیزه هستم!» و همه را رضاخان انتخاب كرده بود. من همه اینها را در كتاب «احمد شاه» خود مفصلا توضیح داده ام.

یكی از كسانی كه از شهید میرزا كوچك خان جنگلی حمایت های جدی كرده، شهیدمدرس است. در این باره هم توضیح بدهید.
 

مرحوم میرزا كوچك خان یك مرد مسلمان بود كه قبلا طلبه بود و در گیلان و قم تحصیل فقه و اصول كرده بود. وقتی قرارداد 1919 بسته شد، مرحوم میرزا كوچك خان عمامه و لباسش را كند و مسلحانه علیه قرارداد قیام كرد. مرحوم مدرس هم به همین دو دلیل از میرزا كوچك خان پشتیبانی می كند كه اولا مسلمان متدینی بود و ثانیا در مقابل قرارداد وثوق الدوله قیام كرد و در این زمینه با مرحوم مدرس همفكری داشت؛ به خصوص كه بعد هم كابینه سردار سپه می آید و با رضاخان هم مخالفت می كند.

ریشه های مخالفت و مبارزات آیت الله مدرس با رضاخان چه بود؟
 

علت اصلی این بود كه سردار سپه و رضاخان را از انگلیسی ها روی كار آوردند و مدرس با این مخالف بود. مرحوم مدرس مردی بسیار باهوش و فوق العاده تیزبین بود و تنها كسی بود كه از میان مجتهدان و علما با رضاخان مخالفت كرد. به خاطر مخالفت هایش با كودتا بود كه فورا او را گرفتند و به قزوین تبعیدش كردند و بعدهم كه آزاد شد با كسانی كه در كابینه ی كودتا شركت كرده بودند، وزیر بودند یا سمت های دیگری داشتند؛ مخالفت كرد. او حتی با اعتبارنامه ملك الشعرای بهار هم مخالفت می كند. با اینكه این دو به اصطلاح دشمن خونی هم بودند؛ اما ملك الشعرای بهار می گوید، «پس از حمله ی مغول به بعد شخصی به این عظمت، بزرگی، پاكی، درستی، نطاقی و... به دنیا نیامده است.» اینجاست كه این مثل عربی مصداق پیدا می كند كه :« الفضل ما شهد به الاعداء». همین را ملك الشعرا در مقدمه ای بر «كتاب زرد.» مدرس نوشته و به شخصیت بی نظیر او اشاره كرده است. خیلی به مرحوم مدرس در باغ سبز نشان داد، زیرا از او خیلی می ترسید؛ اما مدرس ذره ای در مقابل او كوتاه نیامد. به عقیده من مرحوم مدرس اگر كه ذات الریه می كند، رضاخان به دكتر امیراعلم و بعضی از اطبای دیگر فشار می آورد كه مدرس را معالجه كنند؛ ولی وقتی معالجه می شود به رضاخان پیام می دهد كه، «من با تو كه دست نشانده انگلیسی ها هستی، با همان رویه مخالفت می كنم» و مخالفت خودش را ادامه می دهد.

فقط در قالب مبارزات سیاسی در مجلس؟
 

نه. از هر راهی كه صلاح می داند، مخالفت می كند. مرحوم مدرس در آن زمان نایب التولیه مدرسه عالی سپهسالار بود و درس هم می گفت. یك بار در درس خود به «باب مزدحم» می رسد یعنی اگر كسی در ازدحام كشته شد، خونش هدر رفته است و پول خونش و دیه اش را باید حاكم شرع بدهد. آن وقت مثال زده و گفته بود، «مثلا اگر در روز دوم ماه حمل 1303 كه رضاخان آمد در بهارستان و مردم را مورد ضرب و شتم قرار داد، مردم هم به سویش آجر پراندند ؛ اگر كشته می شد، خونش هدر بود و دیه اش با حاكم شرع!» خوب پای درسش كارآگاهان (مأموران مخفی) هم بوده اند و گزارش می دهند كه مدرس به نوعی وكیل مجلس بوده و مصونیت داشته، نمی توانستند دستگیرش كنند؛‌ به همین دلیل پشت كوچه مسجد سپهسالار به او سوء قصد می كنند. منتها او در سوء قصد هم ماهرانه عمل می كند. همین كه تیراندازی شروع می شود، فورا دولا می شود و دستهایش را از داخل عبا بالا می آورد و آنها كه از دور تیراندازی می كردند، خیال می كنند كه عبا را روی سرش كشیده و پس از چند تیر فرار می كنند، در حالی كه تمام تیرها به دو دست مرحوم مدرس خورد واو با زرنگی جان سالم به در برد و نجات پیدا كرد. البته فورا او را به بیمارستان نظمیه می برند؛ اما مردم به همراه امام جمعه خویی می ریزند و تختخوابش را به بیمارستان احمدیه (همین بیمارستان سینای فعلی) می آورند و دكتر محمد خان خلعتبری از اقوام سپهسالار او را جراحی می كند و از دست دكترهای شهربانی كه قصد به شهادت رساندن مدرس را داشتند ؛ نجاتش می دهد.
پس از این ماجرا، رضاخان یك شكست دیگر از مرحوم مدرس می خورد كه می رود به قم و پیش علما شكایت می كند و بعد كسی را به عنوان واسطه پیش مرحوم مدرس می فرستد. آن واسطه می گوید،«آقا حالا این آمده، تسلیم هم شده. شما دیگر ولش كنید.» مرحوم مدرس می گوید، «سگ هر چقدر هم خوب باشد، وقتی پای صاحبخانه را گرفت، دیگر باید بیرونش كرد. رضاخان هم آن روز در جلوی مجلس مردم را زده، مجروح كرده، آدم كشته، دیوار را خراب كرده و چند نفر زیر آوار رفته اند. این دیگر نباید بماند. چون آن مردم، صاحبخانه های آن سگ محسوب می شدند.»

در خلال صحبت هایتان به «كتاب زرد» اشاره كردید. چرا این كتاب كه معروفترین مكتوب شهید مدرس است، تاكنون منتشر نشده است ؟
 

مرحوم مدرس دو سه دفعه در مجلس به این «كتاب زرد» اشاره كرد و گفت كه این كتابی است كه پس از مرگ من منتشر می شود. در زمان حیاتش نبود. پیش از شهادتش ظاهرا به افسری كه در زندان محافظش بوده گفته كه این كتاب را به كی و چی بدهید. اخیرا گویا پیدا شده است. دكتر مدرسی از من خواستند كه مقدمه ای بر این كتاب بنویسم كه نوشتم و در حقیقت این مقدمه حاشیه ای است بر مقدمه ابن خلدون كه این مقدمه و صفحاتی از این كتاب در مجله «یاد» نشریه بنیاد تاریخ چاپ شده است؛ اما بقیه اش ظاهرا به دلیل اینكه مرحوم مدرس «اعلی الله مقامه» اسامی عده ای از روحانی نمایانی را كه موافق قرارداد 1919 بوده اند؛ ذكر كرده، امكان انتشار پیدا نكرده است.

پس الان این كتاب موجود است؟
 

بله، دست آقایان مدرسی است.

با توجه به شناختی كه جنابعالی از شهید مدرس دارید؛ علت اصلی آزادگی و شجاعت مدرس را در اظهار مخالفت های علنی و صریح در چه می دانید؟
 

مرحوم مدرس فردی كاملا بی طمع و بی نظر[به مسایل مادی] بود و به تمام معنی مستغنی الطبع بود. این صفات باعث شده بود كه هیچ نقطه ضعفی نداشته باشد. كسی كه تمام زندگی اش یك زیلوی ساده، یك قوری و دو استكان گلی چای و چیزهایی در همین حد است، چیزی ندارد كه برای از دست دادانش بترسد؛ به همین خاطر وقتی صحبت می كرد اعلا دشمنانش كه طرفداران سردار سپه بودند؛ جرئت اینكه وسط نطقش حرفی بزنند نداشتند. اینكه تلویزیون نشان می دهند كه وسط نطقش یكی بلند می شده و مخالفت می كرده، ابدا این طور نیست. این تاریخ. بگردید یك نمونه پیدا كنید. مردم واقعا و از صمیم دل به او علاقه داشتند. او با كیاست از تمام مسایل سیاسی مطلع بود. در مسایل فقهی هم مجتهد مسلم بود. حقوق مجلس راهم نمی گرفت. حقوق ماهی 20 تومان مجلس را 200 تومان كرده بودند، اما او 20 تومان بیشتر نمی گرفت. می گفت خرجم همین قدر است. لباسش كرباس بود. اتاقش بسیار ساده و محقر بود كه نصفش با زیلو فرش بود و یك رختخواب داشت كه به همان تكیه می داد. یك كلك (منقل گلی) هم بوده كه تویش زغال برای قلیان و گرم كردن چایی بود. اگر كسی پیشش می رفت، فقط با چایی پذیرایی می كرد و اگر رضاخان می رفت به او می گفت یك چایی برای خودت بریز. به هیچ كدام از رجال هم تواضع و توجه زیاد نمی كرد. چنین كسی برای چه باید بترسد یا حق را نگوید؟ چنین كسی آزاده عصر است.
به همین خاطر در دوره چهارم وكیل اول مردم در مجلس شد. در دوره دوم به عنوان یكی از پنج نفر مجتهد طراز اول به مجلس رفت تا متمم قانون اساسی را بنویسد. بعد مردم وكیلش كردند و این اصل را كه پنج نفر از علما در مجلس باشند، كنار گذاشتند و گفتند همین كه مدرس به مجلس برود كافی است!

آقای مكی آیا همه نطق های شهید مدرس جمع آوری و چاپ شده است ؟
 

تا چند سال پیش نه. بسیاری را من جمع آوری كردم. بقیه راهم دكتر مدرسی، نوه مرحوم مدرس در كتابی كه اخیرا چاپ كرده اند، آورده اند. فكر نمی كنم نطق منتشر نشده ای داشته باشند.

یكی از نكات مهم در مواضع شهید مدرس، تأكید ایشان بر اتحاد اسلامی است.در این مورد توضیح بفرمایید.
 

ایشان در نطق هایشان، در ملاقات هایشان با سران عثمانی و... روی این مسئله تأكید داشتند و می فرمودند كه این لغات عرب و عجم را دور بیندازید. یك نطق بسیار مهم در مورد «ملیت و قومیت » دارند. همچنین در موقعی كه قبور ائمه بقیع توسط وهابی ها تخریب شد، به رئیس الوزرا فشار شدید آوردند كه باید عكس العمل شدید نشان بدهد. البته تأكید می كنند كه اتحاداسلامی باید به دل باشد نه به ظاهر و لباس. حتی می گویند اگر به مملكت اسلام حمله بشود، چه از جانب عرب، چه كلاه شاپور[ غرب]، همه ی مسلمانان وظیفه دارند كه با قدرت جلوی آنها بایستند.

سیاست موازنه ی منفی شهید مدرس چه شباهت هایی با شعار «نه شرقی نه غربی» ما داشت؟
 

مرحوم مدرس «اعلی الله مقامه» می گفت، «ایرانی باید روی پای خودش بایستد. نه به شمال نه به جنوب و نه به هیچ كشوری تمایل نداشته باشد. نه باید به انگلیسی ها باج داد نه به روس ها و نه حتی به آمریكایی ها».

سیاست شهید مدرس و دكتر مصدق چه شباهت ها و چه تفاوت هایی باهم داشت؟
 

شباهتش فقط این بود كه دكتر مصدق جزو فراكسیون اقلیت مرحوم مدرس بود. اختلافاتشان را هم من در كتاب «مصدق و نطق های تاریخی او» آورده ام. به طور مثال دكتر مصدق با ساخت و گسترش راه آهن مخالفت می كرد، در حالی كه مرحوم مدرس این كار را تشویق می كرد. یكی هم راجع به اختیارات داور بود كه با هم اختلاف داشتند. یكی دیگر از موارد اشتباه دكتر مصدق این بود كه درست پس از سوء قصدی كه عوامل رضاخان به مرحوم مدرس كردند و وكلا پافشاری می كردند كه مستوفی الممالك استعفا كند، دكتر مصدق از امنیت تهران تعریف و در حقیقت نسبت به سوء قصد به جان مرحوم مدرس بی اعتنایی می كند.

در مورد مخالفت با رضاخان اشتراك نظر نداشتند؟
 

نه. اتفاقا وقتی مرحوم مدرس در مخالفت با رضاخان نطق كرد و از دست «تدین» سیلی خورد و سپس رضاخان قهر كرد و به بومهن رفت، دكتر مصدق به همراه سلیمان میرزا اسكندری و مشیرالدوله و چند نفر دیگر به بومهن می روند و با خواهش و التماس از رضاخان می خواهند كه به تهران برگردد!

با تشكر از شما كه وقتتان را در اختیار ما قرار دادید.
 

منبع:ماهنامه شاهد یاران، شماره 25

گفتگو با حبیب الله عسگر اولادی ، از هم دوره ای های شهیدمحلاتی در مجلس اول شورای اسلامی
درآمد
 

شهید محلاتی در جایی كه هم مظلوم واقع شد و هم درخشید، سپاه بود . او در مجلس شورای اسلامی نیز «فداكارترین» بود. حاج حبیب الله عسگر اولادی ، از یاران حضرت امام و از پیشگامان انقلاب كه همواره نامش در تحلیل های مسائل سیاسی و تاریخی بر سر زبان هاست ، در مصاحبه ای كه در دفتر كارش داشتیم، با برشمردن نكات و خاطرات مهم در خصوص شهید محلاتی ، بر این دو نكته اساسی درباره آن شهید معزز تأكید ورزید .این گفت و گو را بخوانید:

حاج آقا ، اولین مواردی كه با شنیدن نام زیبای شهید محلاتی به ذهن شما متبادر می شود چیست و اصولاً این شهید بزرگوار شما را به یاد چه خاطراتی می اندازد؟
 

اولین شناخت من از ایشان ، زمانی بود كه حاج شیخ فضل الله محلاتی امام جماعت مسجدی در بازار تهران بود . البته آن مسجد ، مسجد به ظاهر كوچكی بود كه آیت الله محی الدین اناری آن را حیات بخشیده بود ، حیات برای مبارزه در حداقل بخشی از بازار ، به طوری كه در بازار توجه بسیار خوبی به آیت الله انواری می شد. شیخ فضل الله محلاتی شهید ، در آن مسجد ، بعد از آیت الله انواری یا همزمان با ایشان اقامه نماز جماعت می كردند ، ولی با این كه تعداد مأمومین و حضار در جلسات آن جا بسیار محدود بود ، باز هم چه زمان آیت الله انواری چه بعد از ایشان ، حجت الاسلام و المسلمین محلاتی ، افشاگری هایی علیه رژیم و اثرات تربیتی در عمق جامعه داشتند.

در چه سالی؟
 

دقیقاً نمی توانم سالش را بگویم ، اما طبعاً قبل از انقلاب و بعد از دستگیری مجموعه ما ـ هیات های مؤتلفه اسلامی ـ بود كه در بهمن 1343 دستگیر شده بودیم.

یعنی دهه ی چهل شمسی ، حدود سال های 1345،1344.
 

بله و به دنبال آن در طول مبارزات قبل از انقلاب ، مرحوم شهید محلاتی، فعال ترین چهره روحانیون برای وحدت بخشی به مقامات روحانی بود، حتی در مدتی اصطلاح موتورالعلما را برای ایشان به كار می بردند.

خوب است این موضوع را بشكافید كه چه عاملی باعث اختلافات می شد كه ایشان متعاقب آن ها وحدت بخش جمع بود؟
 

در آن دوران ،روحانیت حداقل به سه دسته تقسیم می شدند : یك دسته شاگردان و یاران و همراهان حضرت امام بودند ، یك دسته كسانی بودند كه در شرایط آن روز به رژیم منحوس وابستگی داشتند و یك دسته هم خودشان را بی طرف نگه می داشتند. شهید محلاتی در این دو دسته از علما اثری داشت كه این ها را به خط مبارك امام دعوت كند. حتی برای كسانی كه در خط مبارك امام هم بودند ، ایشان رابط بسیار فعالی بود، به این جهت لقب موتورالعلما را به حاج شیخ داده بودند . ایشان آن چه تشخیص می داد كه وظیفه اش است انجام می داد و خیلی به این فكر نمی كرد كه هر كاری برایش چند تمام می شود و چه هزینه ای در بر دارد. شاید در مدتی كه ماها در زندان بودیم و آیت الله انواری هم در مجموعه ما در زندان بودند ، یكی از كسانی كه بحث ارتباط با زندان را بدون هیچ گونه رودربایستی و با تحمل خطرپذیری سامان می داد ، آقای محلاتی بود.

این موضوع ارتباط با زندان را بیشتر بشكافید.
 

ببینید ،در شرایط آن روز ، عمال رژیم ، شدت عملی درباره ما به خرج دادند كه دادگاه ، چند نفر را رابطه با ترور حسن علی منصور به اعدام محكوم كرد . بعد از اعدام انقلابی حسن علی منصور، نخست وزیر شاه ، سیزده نفر از ما را به خیال خودشان محاكمه كردند . در بیدادگاه اول چهار نفر را به اعدام محكوم كردند و در بیدادگاه دوم شش نفر را ،به طوری كه بیدادگاه دوم رقم چهار نفر را به شش نفر بالا برد، یعنی شهید عراقی و حاج هاشم امانی را هم جزءاعدامی ها قرار داد. این خشونت منجر به این شد كه عده زیادی وحشت می كردند كه با ما یا خانواده های مان تماس بگیرند. چه در خود مؤتلفه ، چه در روحانیت ، چهره های اصیلی بودند كه این خشونت را ملاحظه نمی كردند و برای رسیدگی به وضعیت ما و خانواده های مان ، سركشی می كردند . در بین مقامات روحانی ، شخص حجت الاسلام و المسلمین شهید محلاتی این كار را انجام می داد و بسیار در این باره جدی بود .بد نیست این را اشاره كنم كه ما را بر اثر یك فرار از زندان كه اتفاق افتاد،به براز جان تبعید كردند .دربرازجان ارتباط ما ، چه با خانواده ، چه با متدینین و مؤتلفه و روحانیت ، تقریباً قطع شد . حدوداً در فروردین سال 1348 ،آیت الله هاشمی رفسنجانی با تمام اعضای خانواده ،حجت الاسلام و المسلمین آشیخ علی اصغر مرواریدبا خانواده و تعدادی از برادران مثل ابوالفضل توكلی بی نام ، سید رضا نیری ،حاج حسین مهدیان این ها برای دیدار با مجموعه ما به برازجان آمدند، اما ارتباط با ما بسیار مشكل آفرین بود ، به طوری كه بعد از آن كه اشخاص برای ملاقات ما به برازجان می آمدند ،آن ها را به ساواك فارس در شیراز می بردند ، ولی این مقامات روحانی همانند هاشمی رفسنجانی ،مروارید و مقامات مؤتلفه ـ‌شخصیت هایی كه اسم بردم ـ به این حرف ها اعتنا نمی كردند . مثلاً یك دوره سه روزه ای را ما در حیاط شهربانی زندان برازجان ، میزبان خانواده آیت الله هاشمی و خانواده حجت الاسلام و المسلمین مروارید و خانواده این شخصیت هایی كه نام بردم بودیم . سه تا سفره بزرگ در آن جا داشتیم ، یكی برای آقایان و یكی برای خانم ها و یكی هم برای بچه ها . این هایی كه اشاره می كنم ،برای این است كه ارزش كار آقای محلاتی را بگویم كه ایشان در رابطه با زندانی بودن ما و مقامات روحانی یا فراری بودن و بعضاً تبعید ما نقش بسیار مهمی داشت . ایشان یار و یاور زندانیان اسلام و خانواده شهدا بود و البته مؤتلفه اسلامی هم یك بخشی را برای این كار داشت كه این كارها را انجام می داد . كما این كه درهمین دیدار در زندان برازجان ، آیت الله هاشمی و خانواده اش و دیگران و نیز تعدادی از مؤتلفه ، همان هایی كه در این جریان بودند ، در حمایت از خانواده های زندانیان و حمایت از خانواده شهدا و فراری ها ایفای نقش می كردند و البته حجت الاسلام محلاتی در این باره نقش بارزی داشت.
انقلاب كه تحقق پیدا كرد، ایشان از نزدیكان امام در روزهای انقلاب بود ، در مدرسه رفاه و علوی .از نزدیكان و مشاورین و خدمتگزاران نزدیك معظم له كه در بعضی از آرشیوها می توانید ببینید كه ایشان در كنار امام در حین ملاقات نشسته و به نوعی حفاظت از حضرت امام را عهده دار است .

در دوران قبل از انقلاب ، ما در واقع چند اتفاق خاص و ویژه را داریم كه به نظر می رسد چند تا اتفاق جدی افتاد كه به سبب این كه بنیادگذار آن حركت ها یا موتور محركه آن ها شهید محلاتی بودند این لقب را پیدا می كنند. از جمله آن توماری كه تهیه می كنند در حمایت از مرجعیت حضرت امام و آن امضاها را از علما می گیرند ـ شاید از قریب به صدنفر از علمای طراز اول تهران ـ و اتفاقاتی نظیر همان كه حضرت عالی فرمودید كه هماهنگ كننده بودند برای این كه بتوانند با زندانی ها و خانواده علما و روحانیون ارتباط داشته باشند و این فقط یكی از آن اتفاقات است . آیا اتفاق دیگری به ذهن شما می رسد كه موتور محركه اش شهیدمحلاتی بوده باشد؟ در مورد آن بیانیه یا تومار اگر به اصطلاح نكته ای مد نظرتان است بگویید.
 

البته من متن آن تومار را در ذهنم ندارم ، اما یكی ازعلل نام گذاری موتور العلما همان بود .ایشان در این سه دسته علما چه علمایی كه در خط امام بودند ، چه علمایی كه در خط رژیم منحط قرار گرفته و منحرف شده بودند ، چه علمایی كه بی طرف بودند تأثیر می گذاشت . در جمع كردن امضا در رابطه با مرجعیت امام نیز نقشی بسیار جدی داشت .من محتوای تومار را به خاطر ندارم كه چه بود كه از این ها امضاء گرفته بود ، اما در هرصورت امضاهای مؤثری بود؛ حتی در بروز اتفاقات مثبت بعدی در پیشبرد نهضت .

ایشان نامه ای هم در رابطه با حمایت از مردم مظلوم فلسطین ، در رابطه با مسائل همان روزهای فی مابین فلسطین و رژیم اشغالگر قدس ، تهیه می كنند.
 

این مربوط به بعد از انقلاب است . بعد از انقلاب ، ایشان در زمینه های مختلفی می درخشید . اولین جایی كه همكاری ما با ایشان شروع شد ، در یك صندوقی بود مربوط به اصناف ، و امام حكم دادند به ایشان و بنده و آقای حاج محسن ربانی كه برویم این صندوق را تحویل بگیریم. شهید محلاتی نماینده امام بود و معاون صندوق هم پسرشان، آقای احمد مهدی زاده محلاتی بود كه دور اولی كه صندوق را تحویل گرفتیم ، ایشان مدیر داخلی صندوق بود.
ما با شروع كار در صندوق تعاون صنفی ، یك كار نزدیكی را با هم آغاز كردیم . البته ایشان از جدی ترین عناصر روحانی بود كه در مسائل مدیریتی درخشید و در همین صندوق تعاونی صنفی ، با این كه آقای محلاتی نمایندگی امام را داشتند و بنده و آقای ربانی هم این سمت را داشتیم ،اما ایشان در این صندوق خیلی جدی بود . به همین دلیل یكی از شعبات این صندوق در خیابان پانزده خرداد به نام شهید محلاتی نام گذاری شده است .

به موضوع مظلومیت شهید محلاتی كمتر پرداخته شده است ، دراین باره صحبت كنید.
 

شهید محلاتی جایی كه هم مظلوم واقع شد و هم درخشید ، سپاه بود. ایشان در سپاه پاسداران انقلاب اسلامی نمایندگی امام را به عهده داشت و به این كار عشق می ورزید وخیلی فداكار بود. بعد از دوره ی بنی صدر و بعد از فرماندهی سپاه كه به دست ابوشریف بود ـ‌ابوشریف طرفدار بنی صدر بود ـ تعدادی هنوز در سپاه بودند كه جانبدار ابوشریف ودر خدمت بنی صدر بودند و همچنین جانبدار لیبرال هایی كه آن زمان هنوز در عرصه سیاست حضور داشتند . شهید محلاتی برای خالص شدن سپاه در زیر چتر ولایت و امامت با آن ها مقابله می كرد،كه دراین باره به ایشان محلاتی برای خالص شدن سپاه در زیر چتر ولایت وامامت با آن ها مقابله می كرد، كه در این باره به ایشان حملات زیادی شد . شجاعانه ترین مقاومت را ایشان انجام داد و شاید خدمتی را كه شیخ فضل الله محلاتی در مسیر سالم ماندن سپاه انجام داده ، كسی از مقامات روحانی در آن حد و پایه نبوده است . آن وقت ، تعدادی از كسانی كه آهنگ ابوشریف را داشتند كه فرماندهی گذشته سپاه بودو كنار گذاشته شد ، این عده خیلی علیه شهید محلاتی حمله كردند ، ولی ایشان مقاومت كرد واقعاً سپاه را از لوث گرایش به لیبرال ها پاك كرد ، نمی خواهم بگویم تنها ایشان بود ، بلكه برخی از سرداران سپاه هم انصافاً فداكارانه ایستادند ، الآن بحث آن نیست ، بحث شهید محلاتی است ، شهید محلاتی در این باره فداكاری های زیادی انجام داد و در پاكسازی سپاه سهم مهمی داشت .

شما در مجلس اول با شهید محلاتی هم دوره بودید. از آن زمان چه خاطراتی دارید؟
 

من با حضور در بین كاندیداهای ائتلاف بزرگ ، در دوره های اول و چهارم ، نماینده تهران در مجلس شورای اسلامی بودم . همكاری مان با شهید محلاتی در مجلس اول به دو صورت انجام می شد: یك صورت این كه شهید محلاتی از جانب امام مأمور بود كه اطراف بنی صدر را خالی نكند و در این باره نقشی بسیاری داشت و حتی از جانب تندروها مورد اتهام هم قرار گرفت ، اما ایشان به غیر از آن امر ظاهری كه آن جا بود ، در واقع هم با مشی روحانیت و مشی مؤتلفه همراهی و هم فكری وهمكاری داشت و در این جا هم فداكاری های زیادی می كرد.
آن چه در یك كلام می توانم عرض كنم ، این كه شهید محلاتی ـ رضوان الله تعالی ـ‌یك بنده مخلص خدا ، یك عالم فداكار ، یك موتور واقعی برای به راه انداختن هم روحانیت و هم متدینین بود.

در مورد آن فداكاری هایی كه در مجلس شهید كردید، صحبت كنید.
 

متأسفانه جزئیات چندان به یادم نیست ، اما می دانم كه ایشان ، در آن روزها ، در مجلس «فداكارترین» بود.

یك مسأله خیلی مهم ،اعتماد ویژه ای است كه حضرت امام به شهید محلاتی داشتند. یك نمونه خیلی باارزش رابطه با بنی صدر است كه از طرف حضرت امام مأمور بودند و مظلوم نیز واقع شدند. یك نمونه دیگرش صدای انقلاب است كه ایشان در آن شرایط تنها كسی بود كه از طرف امام مأمور شد تا برود در رادیو و صدای انقلاب را اعلام كند . شما كه سال ها در محضر حضرت امام بودید و با یكایك یاران حضرت امام (ره) حشر و نشر داشتید و به نوعی همه اتفاقات را یادتان است ، از این نظر ، جایگاه ویژه ایشان را با دیگر یاران امام مقایسه كنید.
 

شهید محلاتی از شاگردان امام بود . امام قبل از انقلاب ایشان را می شناختند . حاج شیخ هم در طول مدتی كه امام تبعید بودند، جزء فعال ترین روحانیت تهران بودند و حوزه ، و امام اعتمادی ویژه ای به ایشان داشت واز روز اول انقلاب ، از همان روزهای مدرسه رفاه و علوی ، آقای محلاتی جایگاه ویژه ای در ذهن مبارك حضرت امام داشت .امام هم چون نمی خواستند كه بنی صدر را رها كند ، تقریباً سه دسته را مأمور كرده بودند ، برای این كه عمق كار ایشان مشخص شود . یك دسته امثال من ،یك دسته امثال آشیخ علی اصغر مروارید و چند نفر دیگر و یك دسته دیگر هم مثل آقایان انواری ومحلاتی و جنتی كه این ها می بایست در اطراف بنی صدر باشند تا نگذارند كه عده ای بنی صدر را به راه های انحرافی بكشانند. بنده دو جلسه بیشتر با بنی صدر صحبت نكردم. یك جلسه رفتم كه شاید حدود دو ساعت منتظر ماندم تا ایشان مرا پذیرفت ؛ با این كه از همدیگر شناخت هم داشتیم . رفتم تا اطلاعاتی را به دست آوردم ، حرف هایی زدم به ایشان ، بنی صدر هم مطالبی داشت كه گفت . سرانجام ، آمدم خدمت حضرت امام و گفتم كه این جایگاه ، جایگاه رئیس جمهور اسلامی نیست . دلایلم را هم ذكر كردم. امام فرمودند شما ادامه دهید . من جلسه دیگری رفتم ، این بار ، ایشان مرا چهار ساعت نگه داشت . من در این چهار ساعت ، توانستم یك كالبدشكافی ای از اطرافیان بنی صدر بكنم.این كه اطرافیان ایشان ، اعم از آن چند تا خانم و آقا ، چه وضعی دارند . آن ها مرا نمی شناختند و من كه در دفتر نشسته بودم ، كارهای شان را حلاجی كردم . بعدهم با خودش ملاقات و چندكلمه با او صحبت كردم و رفتم خدمت امام توضیح دادم كه دفتر ایشان چگونه اداره می شود . در خصوص شاكله دفتر بنی صدر ، این كه كی ها در آن جا نقش دارند و او را به جانبی كه می خواهند می برند ، توضیح دادم. حضرت امام فرمودند كه شما دیگر نروید ، اما تا آخر به آقای محلاتی گفتند برود . به بنده گفتند كه شما الآن این آگاهی هایی را كه پیدا كرده اید ، تا آخرش همین است . البته آقای موسوی گرمارودی ـ شاعرـ و چند تن از برادران دیگر بودند كه مدتی طولانی در كنار بنی صدر ماندند. شاید موسوی گرمارودی هم یك اطلاعاتی در این زمینه داشته باشد. مثلاً آقای محلاتی و موسوی گرمارودی و انواری یك دسته بودند ، آقای مروارید و تعداد دیگری هم یك دسته بودند و امام برای این كه بتوانند آگاهی كامل داشته باشند تا اوضاع را كنترل كنند ، به نظر من این چند دسته را مامور كرده بودند تا این ها در آن جا بمانند. در این میان ، شهید محلاتی هیچ كاری نكرد كه بنی صدر علیه او عكس العملی نشان دهد و به نظرم بسیار متین وبا بصیرت عمل كرد .

حاج آقا زمانی كه شهید محلاتی در مجلس و سپاه بود ، یك اتفاق مباركی كه افتاد تصویب اساس نامه سپاه بود ، در همان راستای خصوصیت مدیریتی بودن ایشان ، یعنی روحانی ای كه ذاتاً مدیریت دارد و به همین خاطر ، ابتدا می رود به سراغ اساس نامه ای كردن سپاه اساس نامه محكمی را مدون می كند .این فكرمی كنم یكی از آن اتفاقات زیباست.
 

قطعاً این یكی از همان جای مناقشه ای است که عده ای در سپاه باایشان داشتند و عده ای به خاطر جوی که وجود داشت ، می گفتند سپاه به اساس نامه نیاز ندارد یا حداقل به این غلظت و شدت نیاز ندارد . البته ایشان مصربود واصرارش هم از جانب حضرت امام خمینی (ره) تأیید و تقویت می شد.

ازشهادت آقای محلاتی چه خاطراتی دارید؟
 

ایشان و تعدادی از نمایندگان مجلس و چند نفر از قوه قضائیه در سركشی به جبهه ، در درون هواپیما مورد حمله قرار گرفتند و هواپیما ساقط شد و این تعداد شهید شدند. البته شهید محلاتی سیدِ شهدای این هواپیماهاست ،یعنی واقعاً رهبری و فرماندهی آن جمع را ایشان داشت كه برای اصلاح بعضی خصوصیات و مسائل كه در جبهه بود ،مأموریت داشت ورفته بود و دشمن هم نقش ایشان را به خوبی می دانست . شاید در سقوط هواپیما اصلاً محلاتی هدف بود ودیگران نیز همراه او بودند.حاج شیخ ، آن قدر نقش مؤثری داشت كه دشمنان نسبت به خطیر بودن نقش او برنامه هایی برایش داشتند كه متأسفانه یكی اش را موفق شدند و آن ،زدن همین هواپیما بود.
منبع: ماهنامه شاهد یاران، شماره 56

مردم در انتخابات آزادند و احتیاج به قیم ندارند و هیچ فرد یا گروه و دسته ای حق تحمیل فرد یا افرادی را به مردم ندارند . جامعه اسلامی ایران که با درایت و رشد سیاسی خود جمهوری اسلامی و ارزشهای والای آن و حاکمیت قوانین خدا را پذیرفته اند و به این بیعت و این پیمان بزرگ وفادار مانده اند .1
ما دیدیم که اسلام و کشور ایران چه صدمات بسیار غم انگیزی از مجلس شورای غیر صالح و منحرف از بعد از مشروطه تا عصر رژیم جنایتکار پهلوی و از هر زمان بدتر و خطرناکتر در این رژیم تحمیلی فاسد (پهلوی) خورد چه مصیبتها و خسارتهای جان فرسا از این جنایتکاران بی ارزش و نوکر مآب به کشور و ملت وارد شد . از بعد از مشروطه هیچگاه به قانون اساسی عمل نشده، . . . اکنون که با عنایت پروردگار و همت ملت عظیم الشان سرنوشت کشور به دست مردم افتاده و وکلاء از خود مردم و با انتخاب خودشان بدون دخالت دولت و خان های ولایات به مجلس شورای اسلامی راه یافتند و امید است که با تعهد آنها به اسلام و مصالح کشور جلوگیری از هر انحراف بشود.2
اکنون که بحمدالله موانع رفع گردیده و فضای آزاد برای دخالت همه طبقات پیش آمده است هیچ عذری باقی نمانده و از گناهان بزرگ نابشخودنی، مسامحه در امر مسلمین است . هر کس به مقدار توانش و حیطه نفوذش لازم است در خدمت اسلام و میهن باشد و با جدیت از نفوذ وابستگان استعمار و منحرفان از مکتب بزرگ اسلام جلوگیری نمایند و بدانند که مخالفین اسلام و کشورهای ابرقدرت چپاولگر بین المللی هستند با تدریج و ظرافت در کشور ما و کشورهای اسلامی رخنه و با دست افراد خود ملتها، کشورها را به دام استثمار می کشانند باید با هوشیاری مراقب باشید و با احساس اولین قدم نفوذی به مقابله برخیزید و به آنها مهلت ندهید .3

1) وظیفه و نقش مردم در انتخابات از دیدگاه امام خمینی(ره):
 

الف: شرکت فعالانه در انتخابات:
وصیت من به ملت شریف آن است که در تمامی انتخابات چه انتخابات رئیس جمهور و چه نمایندگان مجلس شورای اسلامی و . . . در صحنه باشند و اشخاصی را که انتخاب می کنند روی ضوابطی باشد که اعتبار می شود . عدم دخالت مردم، از مراجع و علماء بزرگ تا طبقه بازاری و کشاورز و کارگر و کارمند، همه و همه مسؤول سرنوشت کشور و اسلام می باشند، چه در نسل حاضر و چه در نسلهای آینده، و چه بسا که در بعض مقاطع عدم حضور و مسامحه گناهی باشد که در راس گناهان کبیره است . پس علاج واقعه را قبل از وقوع باید کرد و الا کار از دست همه خارج خواهد شد و این حقیقتی است که بعد از مشروطه لمس نموده اید و نموده ایم . چه علاجی بالاتر و والاتر از آن نیست که ملت در سرتاسر کشور در کارهائی که محول به اوست بر طبق ضوابط اسلامی و قانون اساسی انجام دهد.4
اگر خدای نخواسته بر اسلام یا کشور اسلامی از ناحیه عدم دخالت در سرنوشت جامعه لطمه و صدمه ای وارد شود، یک یک تمام ملت در پیشگاه خدای قهار توانا مسؤول خواهیم بود و نسل های آینده که ممکن است از کناره گیری های کنونی مورد هزار گونه تجاوز واقع شوند ما را نبخشند . یکی از وظایف مهم شرعی و عقلی ما برای حفظ اسلام و مصالح کشور حضور در حوزه های انتخابیه و رای دادن به نمایندگان صالح و کاردان و مطلع بر اوضاع سیاسی جهان و سایر چیزهایی که کشور به آنها احتیاج دارد می باشد و مجلس محتاج به متخصصین رشته های مختلفی است که کشور احتیاج به آنها دارد .5
همانطوری که هر آدمی خودش را موظف می داند که بچه خودش را، اطفال خودش را اداره کند . . . این احساس باید در ما پیدا بشود که این مملکت عائله ما هستند و خانه ماست . . . صاحبخانه هم یکی نیست، دو تا نیست، همه اند . . . همه کشور مال همه است .6
ب: مشورت کردن:
در تعیین رئیس جمهوری و وکلاء مجلس با طبقه تحصیل کرده متعهد و روشن فکر با اطلاع از مجاری امور و غیر وابسته به کشورهای قدرتمند استثمارگر، و اشتهار به تقوی و تعهد به اسلام و جمهوری اسلامی مشورت کرده، و یا علماء و روحانیون با تقوی و متعهد به جمهوری اسلامی مشورت نموده (نمائید).7
ج: انتخاب اصلح:
اگر (انتخاب اصلح) برای خودتان باشد شیطانی است و اما اگر انتخاب اصلح برای مسلمانهاست، کی و از کجاست، مطرح نیست، از هر گروهی باشد، حزب باشد، یا غیر حزب، نه حزب اسباب این شود که غیر آن فاسد و نه صد در صد حزبی بودن باعث صلاح آنهاست . و انتخاب اصلح برای مسلمین یعنی انتخاب فردی که تعهد به اسلام و حیثیت آن داشته باشد و همه چیز را بفهمد و چون در مجلس اسلام تنها کافی نیست بلکه باید مسلمانی باشد که احتیاجات مملکت را بشناسد و سیاست را بفهمد و مطلع به مصالح و مفاسد کشور باشد و ممکن است به شما و گروه شما هم مربوط نباشد، که اگر اصلح را انتخاب کردید، کاری اسلامی می کنید و این یک محکی است برای خودتان که تشخیص بدهید انتخاب برای اسلام است یا برای صلاح خودتان . امیدوارم که تا آخر هم اینطور باشد و هر دوره انتخابات بهتر انجام شود . و این مساله، مساله شخصی نیست بلکه برای اسلام و از امور مهمه است .8
اشخاصی را انتخاب کنیم که از هر جهت صالح باشند . مسلمان بودن تنها فایده ای ندارد، باید جمهوری اسلامی را قبول داشته باشد و از مسائل روز اطلاع داشته باشد . سعی کنید مثل مرحوم مدرس را انتخاب کنید . کسانی را که انتخاب می کنید باید مسائل را تشخیص دهند، نه از افرادی باشند که اگر قدرت دیگری تشری زد بترسند، باید بایستند و مقابله کنند .9
در هر حال مردم با بصیرت و درایت کاندیداهایی را شناسایی کرده و به سوابق و روحیات و خصوصیات دینی - سیاسی نامزدهای انتخاباتی توجه نمایند . تمییز بین کسانی که در تفکر خود، خدمت به اسلام و محرومان را اصل قرار داده اند با دیگران کار مشکلی نیست.10

2) وظایف و شرایط نامزدهای انتخاباتی از دیدگاه حضرت امام خمینی (ره):
 

الف: شرایط نمایندگان (کاندیداهای انتخاباتی):
مردم شجاع ایران با دقت تمام به نمایندگانی رای دهند که متعبد به اسلام وفادار به مردم باشند و در خدمت به آنان احساس مسؤولیت کنند و طعم تلخ فقر را چشیده باشند و در قول و عمل مدافع اسلام پابرهنگان زمین، اسلام مستضعفین، اسلام رنج دیدگان تاریخ، اسلام عارفان مبارزه جو، اسلام پاک طینتان عارف و در یک کلمه، مدافع اسلام ناب محمدی - صلی الله علیه و آله - باشند و افرادی را که طرفدار اسلام سرمایه داری، اسلام مستکبرین، اسلام مرفهین بی درد، اسلام منافقین، اسلام راحت طلبان، اسلام فرصت طلبان و در یک کلمه، اسلام امریکایی هستند طرد نموده و به مردم معرفی نمایند.11
ملت در هر دوره از انتخابات وکلاء دارای تعهد به اسلام و جمهوری اسلامی که غالبا متوسطین جامعه و محرومین می باشند و غیر منحرف از صراط مستقیم به سوی غرب یا شرق و بدون گرایش به مکتبهای انحرافی و اشخاص تحصیل کرده و مطلع بر مسائل روز و سیاستهای اسلامی به مجلس بفرستند. 12
ب: شرایط تبلیغات نامزدهای انتخاباتی:
نصیحتی است از پدری پیر به نامزدهای مجلس شورای اسلامی که سعی کنید تبلیغات انتخاباتی شما در چهارچوب تعالیم و اخلاق عالیه اسلام انجام شود و از کارهایی که با شؤون اسلام منافات دارد جلوگیری گردد . باید توجه داشت که هدف از انتخابات در نهایت حفظ اسلام است اگر در تبلیغات، حریم مسائل اسلامی رعایت نشود چگونه منتخب حافظ اسلام می شود . باید سعی شود که خدای ناکرده به کسی توهین نگردد و در صورتی که رقیب انتخاباتی به مجلس راه نیافت، به دوستی و برادری - که چیزی شیرین تر از آن نیست - لطمه ای نخورد .13
همه این امور اعتباری و زودگذر است و همه در محضر حق هستیم و آنچه در صحیفه کردار ما ماندنی است اعمال و رفتار ما و آنچه موجب سعادت و جاودانگی ما می شود، صفای معنویت و ثمرات خلوص بندگی است، و ما نباید خلوص عمل و جامعه اسلامی خودمان را به زنگار کدورت ها و اختلافات آلوده کنیم و رقابت های انتخاباتی هم هرگز نباید موجبات تفرقه و جدایی را فراهم نماید.» 14
گرچه همه حق تبلیغات صحیح برای خود یا کاندیداهای خود یا دیگران را دارند و هیچ کس نمی تواند جلوگیری از این حق نماید . و البته لازم است تبلیغات موافق مقررات دولت باشد .» 15

3) وظیفه ناظران و مجریان انتخابات از دیدگاه امام خمینی (ره):
 

الف: وظیفه ناظران (شورای نگهبان):
اعضای محترم شورای نگهبان - ایدهم الله تعالی - را که حافظ مصالح اسلام و مسلمین هستند . . . من به آقایان هشدار می دهم که تضعیف و توهین به فقهای شورای نگهبان امری خطرناک برای کشور و اسلام است . . . لازم است همه به طور اکید به مصالح اسلام و مسلمین توجه کنیم و به قوانین، هر چند مخالف نظر و سلیقه شخصی مان باشد احترام بگذاریم . . . و به شورای نگهبان تذکر می دهم که در کار خود استوار باشید و با قاطعیت و دقت عمل فرمایید و به خدای متعال اتکال کنید . 16
اگر در مجلس اشتباهی واقع بشود شورای محترم نگهبان با کمال قدرت و استقلال عمل خواهد کرد .17
ب: وظیفه مجریان انتخابات:
شما مسؤول این مساله (انتخابات) هستید هم مسؤول کار خودتان و هم مسؤول مسؤولین دیگری که تحت نظر شما هستند هستند، که جریان انتخابات یک جریان صحیح باشد . هیچ کس در انتخابات بر دیگری مقدم نیست، همه افراد ملت یک جور هستند در انتخابات یعنی همان آدمی که یک کار کوچکی انجام می دهد با آن کسی که در راس همه امور هست در باب انتخابات هیچ با هم فرقی ندارند، این یک رای دارد آن هم یک رای دارد . . . . انتخابات جوری باشد که مردم پسند باشد . . . یعنی مردم احساس بکنند به اینکه مساله انتخابات به آنطوری که قانون انتخابات گفته است، به آن طوری که اسلام می خواهد، دارد عمل می شود . عمل مال شماست، قانون یک ثبتی است که می شود، یک وظیفه ای تعیین می کند، لکن آنی که مهم است در مقام عمل است، مقام عمل جوری باشد که تطبیق بکند با قانون و مردم در راضی باشند در عمل . . . توجه کنید که اخلال گرها نباید خرابکاری بکنند . . . کسی بیاید مثلا نزدیک صندوق بخواهد به مردم بگوید به این رای بدهید . . . آنجا دیگر جای این حرف نیست که آنجا بایستد و بگوید فلانی خوب است فلانی بد است . . . باید جلوگیری بشود، تا انشاءالله یک انتخابات خوبی داشته باشیم .18
شما فرمانداران و بخشداران و . . . همه تان موظفید به اینکه در این امر (انتخابات مجلس) دقت کنید که خوب انجام بگیرد، نبادا یک وقت خدای نخواسته یک تقلبی در کار بیاید .19
4) وظایف نمایندگان مجلس شورای اسلامی از دیدگاه امام خمینی (ره):
و از نمایندگان مجلس شورای اسلامی در این عصر و عصرهای آینده می خواهم که اگر خدای نخواسته عناصر منحرفی با دسیسه و بازی سیاسی وکالت خود را به مردم تحمیل نمودند، مجلس اعتبارنامه آنان را رد کنند و نگذارند حتی یک عنصر خرابکار وابسته به مجلس راه یابد . . . و از همه نمایندگان خواستارم که با کمال حسن نیت و برادری با هم مجلسان خود رفتار و همه کوشا باشند که قوانین، خدای نخواسته از اسلام منحرف نباشد و همه به اسلام و احکام آسمانی آن وفادار باشید تا به سعادت دنیا و آخرت نائل آیید .20
و انشاءالله نمایندگان محترم مجلس سنگینی بار مسؤولیت و رسالت خود را در این امر خطیر احساس کرده و می کنند و به خوبی دریافته اند که نظام و مردم از آنان چه انتظاری دارند، که باید گفت مجموعه خواسته ها و انتظارات اسلامی مردم از مجلس رفع گرفتاری ها و محرومیت ها و دگرگونی در نظام پر پیچ و خم اداری کشور، از انتظارات به حقی است که باید آنها را جدی گرفت . و نمایندگان محترم مجلس قبل از پرداختن به لوایح و تبصره ها و مواد غیر ضروری به فکر مسائل اصلی و کلیدی کشور باشند و بر اساس اسلام عزیز در کمیسیون ها با طرح قوانین و لوایح به سمتی حرکت کنند که مشکلات اساسی مرتفع و سیاستهای زیربنایی کشور در امور فرهنگی، اقتصادی، اجتماعی و سیاسی در راستای کمک به محرومین و رفع استضعاف مدون و به مورد اجرا در آید .21
مجلسی که اساس یک کشور است باید محلی برای بحث و ساختن اخلاق جامعه باشد و انتقاد و استیضاح حق مجلس است اما برخورد با متخلف با آرامی و طرح مسائل اخلاقی بهتر رفع اختلاف می کند تا با الفاظ نیش دار و مقابله کردن با یکدیگر . . . خودشان را یک واعظ حساب بکنند که می خواهند مردم را موعظه کنند و مردم هم احساس کنند که این آقایان خیر و صلاح آنها را می گویند .22

پی‌نوشت‌ها:
 

1.صحیفه نور، ج 20، ص 194 .
2.وصیتنامه سیاسی الهی، ص 17 و صحیفه نور، ج 21 .
3.وصیتنامه سیاسی الهی، ص 18 و صحیفه نور، ج 21 .
4.وصیتنامه سیاسی الهی، ص 19 و صحیفه نور، ج 21 .
5.صحیفه نور، ج 18، ص 232 .
6.صحیفه نور، ج 7، ص 13 .
7.وصیت نامه سیاسی الهی ، ص 19، و صحیفه نور ج 21 .
8.صحیفه نور، ج 18، ص 152 .
9.صحیفه نور، ج 18، ص 198 .
10.صحیفه نور، ج 20 ، ص 194 .
11.همان .
12.وصیت نامه سیاسی الهی، ص 18، صحیفه نور، ج 21 .
13.صحیفه نور، ج 20، ص 194 .
14.صحیفه نور، ج 20، ص 215 .
15.صحیفه نور، ج 18، ص 232 .
16.صحیفه نور، ج 18، ص 280 .
17.صحیفه نور، ج 18، ص 264 .
18.صحیفه نور، ج 18، ص 252 .
19.صحیفه نور، ج 18، ص 205 .
20.وصیتنامه سیاسی الهی، ص 18، و صحیفه نور، ج 21 .
21.صحیفه نور، ج 20، ص 214 .
22.صحیفه نور، ج 18، ص 59 .
 

هشتمین دوره انتخابات مجلس شورای اسلامی را در پیش داریم. اهمیت و جایگاه مجلس شورای اسلامی و نقش حضور مردم در عرصه انتخابات بر کسی پوشیده نیست. هر چه از عمر پربرکت نظام مقدس جمهوری اسلامی می گذرد. مردم انقلابی و متعهد ایران اسلامی به اهمیت حضور و نقش تعیین کننده خود در همه عرصه های انقلاب آگاهتر می شوند و راز دوام بقاء انقلاب خود را بهتر در می یابند.
از بدو پیروزی انقلاب اسلامی تاکنون یکی از اهداف شیطانی استکبار جهانی دور کردن مردم از صحنه های انقلاب و بی تفاوت کردن مردم از حق تعیین سرنوشت خویش است که با تمسک به انواع ترفندها و بکارگیری جنگ روانی و نبرد تبلیغی اهداف خویش را تعقیب می کند . ولی به لطف خداوند منان ملت مسلمان و شریف ایران با حضور گسترده خود همواره این حقیقت را به اثبات رسانده اند که از اتحاد و انسجام آنان چیزی کم نشده و استکبار و مزدوران آنان تا ابد حسرت گسستن اتحاد و یکپارچگی ملت ایران را به گور خواهند برد.
در سلسله مباحث همگام با انتخابات مجلس هشتم . در شماره گذشته راه راستان اهمیت و جایگاه مجلس شورای اسلامی در قانون اساسی مورد مداقه قرار گرفت. در این شماره سعید بر این است تا اهمیت این نهاد از دیدگاه حضرت امام خمینی ( رحمه الله علیه) و مقام معظم رهبری ( مدظله) بررسی شود:

الف: اهمیت مجلس شورای اسلامی و ضرورت مشارکت مردمی از دیدگاه حضرت امام ( رحمه الله علیه)

حضرت امام خمینی ( رحمه الله علیه) مجلس شورای اسلامی را تجلی اراده ملی و یکی از اساس ترین نهادهای سیاسی که در راس تمام نهادهای نظام جمهوری اسلامی است و از ویژگی های خاص برخوردار است می دانند که مهم ترین ویژگی آن اسلامی و ملی بودن آن است.
« .. اسلامی است که تمام تلاشش در راه تصویب قوانین غیر مخالف با احکام مقدس اسلام است خصوصا با برخورداری از شورای محترم نگهبان و ملی است که از متن ملت جوشیده است و دست شرق و غرب و وابستگان به آنان از سرنوشت آن کوتاه است ...» (1)
حضرت امام ( رحمه الله علیه) نه تنها مجلس را خانه واقعی ملت و تجلی اراده ملی، بلکه تعرض به آن را قبیح، بر خلاف مصلحت کشور و خلاف موازین دینی می دانند و می فرمایند: « مجلس تنها مرجعی است که برای یک ملت است . مجلس قوه مجتمع یک ملت است و مجلس از همه مقاماتی که در یک کشور هست بالاتر است. بنابراین یک همچو مقامی را نشکنید و لو نمی توانید، لکن گفتنش اصلش، ذکرش اصلش کار قبیحی است و بر خلاف مصلحت است و بر خلاف مسلک اسلام است. » (2)
در اهمیت مجلی شورای اسلامی و جامعیت نقش آن در پرداختن به مسائل مهم کشور و نقش آن در اصلاح امور جامعه معتقدند اگر مجلس شورای اسلامی بر طبق موازین شکل گیرد و نمایندگان آن افراد صالح و دلسوز مردم باشند چنین مجلسی منشاء اصلاح همه امور جامعه خواهد بود ایشان می فرمایند: « اگر مجلس شورا آن طوری که ما بخواهیم ملی و اسلامی باشد، همه این مطبوعات اصلاح خواهد شد. همه این رادیو و تلویزیون اصلاح خواهد شد. ، ... » (3)
به تعبیری اگر مجلس یک مجلس اسلامی که با انتخابات صحیح انجام بگیرد و اشخاصی که انتخاب می شوند واقعا منتخب ملت باشند، تمام کارها با دست مجلسی ها اصلاح می شود.
از دیدگاه بنیانگذار جمهوری اسلامی ایران جایگاه و نقش مردم در انتخابات و مشارکت سیاسی آنها بسیار حساس و تعیین کننده است از این روی همواره، حضرت امام ( رحمه الله علیه) همه آحاد ملت را به مشارکت فعال در انتخابات فرا می خوانند، آن انسان فرزانه در وصیت نامه سیاسی - الهی خود می فرمایند: « وصیت من به ملت شریف آن است که در تمامی انتخابات چه انتخابات رئیس جمهور و چه نمایندگان مجلس شورای اسلامی و ... در صحنه باشند . (4)
امام ( رحمه الله علیه) مشارکت سیاسی مردم در انتخابات را نه تنها مهم و تعیین کننده بلکه آن را یک تکلیف شرعی می دانند که مسامحه و بی توجهی به آن جزء گناهان کبیره به حساب خواهد آمد» .. چه بسا در بعضی مقاطع عدم حضور و مسامحه گناهی باشد که در راس گناهان کبیره است. » (5)
و « اگر خدای نخواسته بر اسلام یا کشور اسلامی از ناحیه عدم دخالت در سرنوشت جامعه لطمه و صدمه ای وارد شود، تمام ملت در پیشگاه خدای قهار توانا مسئول خواهیم بود و نسل های آینده که ممکن است از کناره گیریهای کنونی مورد هزار گونه تجاوز واقع شوند ما را نبخشند. یکی از وظایف مهم شرعی و عقلی ما حفظ اسلام و مصالح کشور، حضور در حوزه های انتخابیه و رای دادن به نمایندگان صالح و کاردان و مطلع بر اوضاع سیاسی جهان و سایر چیزهایی که کشور به آنها احتیاج دارد می باشد ، ... » (6)

ب : جایگاه مجلس شورای اسلامی و اهمیت مشارکت مردمی از دیدگاه مقام معظم رهبری

از دیدگاه مقام معظم رهبری مجلس شورای اسلامی به عنوان یک رکن اساسی و مهم برای اداره امور کشور و آینه ای است که منعکس کننده توانایی ها، خواستها ، موضع گیری ها ، اقتدار و پایبندی به آرمان های یک ملت می باشد و احساس مسئولیت مردم نسبت به مسائل کشور از مجاری انتخابات بیانگر راز پایداری و اقتدار جمهوری اسلامی ایران است. در واقع مقام معظم رهبری همچون سلف صالح و مراد خویش حضرت امام خمینی ( رحمه الله علیه) ، مجلس شورای اسلامی را عصاره یک ملت می دانند که با نگاهی مسئولانه در برابر اسلام، انقلاب و مصالح عالیه نظام می بایستی به امور کشور بپردازند. این نگرش در پیام ها و دیدارهای ایشان به مجلس و کارگزاران نظام بارها مورد تاکید قرار گرفته است . ایشان در باب اهمیت مجلس شورای اسلامی می فرمایند: « مجلس شورای اسلامی، یک مرکز اساسی و تعیین کننده برای انقلاب است، همه سر رشته های امور، به مجلس شورای اسلامی بر می گردد. » (7)
معظم له درباره اهمیت جایگاه مجلس در نظام جمهوری اسلامی می فرمایند: « جایگاه مجلس، جایگاهی بسیار عالی برای انعکاس نظرات و اراده ملت در وضع قوانین و مقررات و رگه های اجرایی است. » (8)
از دیدگاه معظم له مجلس، مظهر حضور و اراده مردم در صحنه های گوناگون سیاسی و اقتصادی کشور است. اگر مردم چیزی را در زمینه های اقتصادی، سیاسی، فرهنگی و ... که به سرنوشت کشور هم ارتباط پیدا می کند، باید اراده خویش را از حنجره و زبان نماینده خود بیرون بدهند و به صورت قانون درآورند و این قانون در سطح کشور عمل بشود.
شکل گیری مجلس قانون گذاری در هر کشوری نوعی توافق ملی برای اداره امور جامعه در سایه همبستگی، همدلی و همکاری می باشد. این مفهوم در نظام مردم سالاری دینی که اتحاد از بنیادی ترین عناصر تشکیل و تاسیس آن بوده است اهمیت مضاعفی دارد.
بنابراین « مجلس شورای اسلامی، مظهر وحدت ملی و یکپارچگی و اتفاق همه گروهها و قومیت ها و سلائق و عقاید است . در این مجلس که از منتخبان حقیقی ملت بزرگ ایران تشکیل شده است، نمایندگان شهرها و استان های دور و نزدیک ، نمایندگان اقوام گوناگون ایرانی، نمایندگان سلائق و عقاید سیاسی، نمایندگان اقلیت های دینی در کنار مسلمانان ، همه با هم برای انجام وظایف قانونی مجلس شورای اسلامی همکاری و تلاش می کنند. این یکی از باشکوه ترین جلوه های اتحاد ملت ایران است. اینجا همه برای پیشرفت ایران اسلامی ، و سربلندی و پیروزی نظام پر افتخار جمهوری اسلامی مجاهدت می کنند و همه یک هدفرا می جویند. (9)
یک چنین مجلسی شکل نمی گیرد مگر در چارچوب قوانین و معیارهای تعیین شده و با مشارکت گسترده، فعال و یا انگیزه مردم آگاه و هوشیار این سرزمین، که همواره در طول تاریخ انقلاب این هوشیاری خود را به اثبات رسانده اند و واقفند که دفع هر گزند و تهدید و رسیدن به قله های پیشرفت،رفاه و سربلندی مستلزم حضور فعال و آگاهانه آنها در تعیین سرنوشت خویش خواهد بود.

پی نوشت:

1- صحیفه نور جلد17 ص 202.
2- صحیفه نور، ج 12، ص 17.
3- صحیفه نور، ج 12، ص 256.
4- 5 - قادر فاضلی جاویدنامه ( وصیت نامه حضرت امام خمینی ( رحمه الله علیه ) صص 62-65.
6- صحیفه نور، ج 18 ، ص232.
7- بیانات نظام معظم رهبری در تاریخ 68/9/22
8- بیانات مقام معظم رهبری در تاریخ 70/9/27
9- بیانات مقام معظم رهبری در تاریخ 75/3/11 خطاب به مجلس پنجم شورای اسلامی .

منبع:ماهنامه راه راستان

منبع:

اینجا ایران است:اداره فرهنگی ستاد مشترک سپاه

مذاکره! مسئله‌ای که هر دو طرف درگیر و ذی‌نفع در آن، یعنی ایران و آمریکا، از ظن و دیدگاه خود به آن می‌نگرند و این دو منظر، گاه آن‌چنان با هم فاصله دارند که گویا مانند دو خط موازی هیچ گاه همدیگر را قطع نخواهند کرد. گذشته از برخی دلایل و تحلیل‌های سطحی که در این مورد مطرح می‌شود، به نظر می‌رسد که برای تحلیل این موضوع که چرا دو کشور بر سر برقراری روابط بین خودشان مذاکره نمی‌کنند باید کمی عمیق‏تر فکر نمود و با گذر از لایه‌های سطحی، ریشه‌های پنهان و ناپیدای این مسئله را بررسی کرد.
در این راستا و در قالب یک گزاره‌ی کلی می‌توان ادعا نمود که علت‌العلل مشکلات دو کشور ریشه در جهان‏بینی و برداشت هر کدام از طرفین از مواضع طرف دیگر دارد و در ادامه، با تشریح کلیات این ادعا، به جزئیات نیز پرداخته خواهد شد.

بیان کلیات

قبل از بررسی جزئیات، آنچه در کلان قضیه باید به آن پرداخته شود این است که نگاه آمریکا به مسائل جهانی نگاهی متأثر از رویکردها و نظریات خردگرا در عرصة روابط بین‌الملل است و بالطبع در جزئیات نیز، این نگاه و طرز فکر در اندیشه و نظرگاه رهبران ایالات متحده جاری و حکم‌فرماست. آمریکایی‌ها مذاکره را از دریچه‌ی نظریات خردگرا دنبال می‌کنند و پیرو منطق نتیجه در مذاکره هستند. از نظر آن‌ها، هر حرکتی باید به نتیجه‌ای منفعت‌آمیز ختم گردد.
آمریکا به عنوان یک کشور، بازیگری معقول در عرصه‌ی سیاست خارجی است و عقلانیت یکی از اصول و پایه‌های اصلی تمام نظریات خردگرا در عرصه‌ی روابط بین‌الملل است. عقلانیت در روابط بین‌الملل به این معناست که در محیط آنارشیک نظام بین‌الملل، دولت‌ها مجبور به رفتاری عقلانی هستند و قبل از اقدام به هر عملی، باید هزینه‌های آن را محاسبه کنند و در یک فرآیند هزینه‌ـ‌فایده تصمیم بگیرند. در محیط آنارشیک نظام بین‌الملل، کشورها و بازیگران این نظام بر اساس اصل خودیاری، تنها به خود تکیه می‌کنند و می‌آموزند که برای بقا نمی‌توان و نباید به دیگران دل بست. به قول چرچیل، در عرصه‌ی روابط بین‌الملل، کشورها دوست و دشمن دائمی ندارند، بلکه منافع دائمی و همیشگی دارند. به عبارت دیگر، در نظریات اثبات‌گرا، این منافع ملی هستند که چراغ راهنمای سیاست‌گذاران و سیاست‌مداران محسوب می‌شوند.
در حالی که در نظریات فرااثبات‏گرا، منافع ملی به تنهایی نمی‌تواند اساس و پایه‌ی تصمیم‌گیری‌ها باشد و علاوه بر آن، فاکتورهای دیگری را نیز باید در فرآیند تصمیم‌گیری وارد نمود. با این تعریف، می‏توان اذعان نمود که بر اساس قانون اساسی جمهوری اسلامی، نگاه رهبران ایران به مسائل جهان و سیاست بین‌الملل، به رویکردهای انتقادی و فرااثبات‏گرا نزدیک‌تر است تا رویکردهای اثبات‏گرا. جمهوری اسلامی ایران در طول حیات خود و با تأسی به قانون اساسی خود، نشان داده که سیاست خارجی‌اش بیشتر از آبشخور نظریه‌های فرااثبات‌گرا سیراب شده است تا نظریات اثبات‌گرا و این موضوع چنان واضح و مبرهن است که اکثریت کسانی که در حوزه‌ی سیاست خارجی ایران قلم‌فرسایی می‌کنند، اجماعی کامل و اتفاق‌نظری در این مورد دارند.
فاکتورهای فرااثبات‏گرایی به وفور در سیاست خارجی نظام جمهوری اسلامی ایران یافت می‌شود. این نظام، به عنوان یک نظام مردمی و برخاسته از افکار و اندیشه‌های حضرت امام خمینی (رحمت الله علیه)، در تقابل کامل با نظام استکبار جهانی است و مسائل را از دریچه و منظر هویتی و سازه‌انگارانه می‌نگرد. نظام جمهوری اسلامی ایران هویت خود را بر اساس حمایت از مستضعفان جهان و ستیز با نظام سلطه تعریف نموده است. واقعیت مذکور که در متن انقلاب و افکار حضرت امام به وضوح قابل رؤیت بود، پس از پیروزی انقلاب اسلامی به صورت مکتوب و صریح در قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران متبلور گشت. به عنوان نمونه، حضرت امام خمینی، بنیان‌گذار جمهوری اسلامی، چنین می‏گوید: «ما این واقعیت و حقیقت را بارها در سیاست خارجی و بین‏المللی اسلامی‌مان اعلام کرده‏ایم که در صدد گسترش اسلام در جهان و کم کردن سلطه‌ی جهان‌خواران بوده و هستیم.» (صحیفه‌ی نور، ج 25، ص 224)
همچنین ایشان در جای دیگری اظهار می‏دارند: «ما باید از مستضعفین جهان حمایت و پشتیبانی کنیم، زیرا اسلام پشتیبان تمان مستضعفان جهان است.» (صحیفه‌ی نور، ج 12، ص 19 تا 24)
همچنین بر اساس اصل 154 قانون اساسی، ایران موظف به مبارزه با نظام سلطه است و از مبارزه‌ی حق‏طلبانه‌ی مستضعفین در برابر مستکبرین، در هر نقطه از جهان حمایت می‌کند (اصل 154). این موازین و میثاق‌ها که در مقدمه و اصول گوناگون قانون اساسی به کرّات تکرار شده، نشان‏دهنده‌ی این موضوع است که جمهوری اسلامی ایران سعادت انسان در کل جامعه‌ی بشری را آرمان خود می‌داند و استقلال و آزادی و حکومت حق و عدل را حق همه‌ی مردم جهان می‏داند. بنابراین از مبارزه‌ی حق‏طلبانه مستضعفین در برابر مستکبرین در هر نقطه از جهان حمایت می‌کند.
قانون اساسی با توجه به محتوای اسلامی انقلاب ایران، که حرکتی ‌برای پیروزی تمامی مستضعفین بر مستکبرین بود، زمینه‌ی تداوم این‌ انقلاب را در داخل و خارج کشور فراهم می‌کند، به ویژه در گسترش ‌روابط بین‌المللی‌، با دیگر جنبش‌های اسلامی و مردمی می‌کوشد تا راه تشکیل امت واحد جهانی را هموار کند و استمرار به مبارزه در نجات ملل محروم و تحت ستم در تمامی جهان قوام یابد. با توجه به ماهیت این نهضت بزرگ‌، قانون اساسی تضمین‌‌کننده‌ی نفی ‌هر گونه استبداد فکری و اجتماعی و انحصار اقتصادی است و در خط گسستن از سیستم استبدادی‌ و سپردن سرنوشت مردم به دست ‌خودشان تلاش می‌کند (مقدمه‌ی قانون اساسی). همچنین سیاست خارجی جمهوری اسلامی ایران بر اساس دفاع از حقوق همه‌ی مسلمانان جهان استوار است (اصل 152).
نظام جمهوری اسلامی ایران، بر خلاف دولت‏های مادی، که از منطق نتیجه پیروی می‏کنند، از منطق مسئولیت در عرصه‌ی بین‏المللی تبعیت می‏کند. بر اساس این منطق، جمهوری اسلامی کنش‏ها و رفتارهای خود را بر اساس پیامدها و نتایجی که به همراه دارد برنامه‏ریزی نمی‏کند، بلکه اقدامات و کنش‏های سیاست خارجی ایران بر اساس منطق مسئولیت قابل توجیه خواهد بود. جمهوری اسلامی ایران بر اساس رسالت خود و بر اساس اصول مصرح مندرج در قانون اساسی، بر پایه‌ی تکالیفی چون عدالت، سعادت و تعالی برنامه‏ریزی و عمل می‏کند.

بیان جزئیات

این دو نگاه متفاوت در کلان موضوع، از سوی هر دو کشور ایران و آمریکا، به اجزای سیاست خارجی آن‌ها نیز تسری یافته و باعث شده است که مسئله‌ی مذاکره به عنوان یک جز از سیاست خارجی، به یک موضوع بسیار پیچیده‌ی غامض و تقریباً لاینحل در روابط دو کشور تبدیل شود و علی‌رغم تمام الزامات موجود، این ارتباط قوام نگیرد. نتیجه اینکه در فضای مه‌آلود و مبهم ناشی از نبود ارتباط بین دو طرف، تحلیل‌ها و گمانه‌زنی‌ها نیز سطحی و غیرعلمی شده است و نویسندگان و تحلیل‌گران دو کشور، هرچند مطالب زیادی را در رسانه‌ها و مطبوعات خود انتشار داده‌اند، ولیکن به علت عدم شناخت کافی از طرف مقابل، نتوانسته‌اند ادبیاتی درخور و شایسته‌ی این مبحث فراهم آورند.
این که در برخی تحلیل‌ها دیده می‌شود اکنون که آمریکا آماده‌ی مذاکره است ما نیز چنین کنیم، ناشی از یک تحلیل سطحی و دور از واقعیت و یا به ‏قول رهبر معظم انقلاب، آمیخته به برخی اغراض سیاسی خاص است. منشأ و خاستگاه این تفکرات از آنجا ناشی می‌شود که این دسته از تحلیل‌گران، بدون توجه به تبعات مذاکره و با یک سطحی‏نگری محض به مسئله می‏نگرند.
مذاکره‏ای که آمریکایی‏ها مدعی آن هستند مذاکره‌ای نخواهد بود که در آن ایالات متحده امتیازات زیادی به ایران بدهد. مذاکره‌ای که ایالات متحده به دنبال آن است گفت‌وگویی خواهد بود که در آن و طی یک پروسه، ایران از یک کشور ضدنظام‌سلطه به یک کشور سازگار و هماهنگ با استکبار جهانی تبدیل خواهد شد.
در این نوع از مذاکرات، این گونه نیست که بر سر مسائل سطحی گفت‌وگو شود. در این گفتگوها، ایالات متحده به دنبال قطع حمایت ایران از محور مقاومت خواهد بود و این یعنی مسخ و استحاله و تهی شدن نظام از فلسفه وجودی خود. در این نوع از مذاکرات ممکن است آمریکا امتیازات مادی زیادی به ایران بدهد، ولی باید دقت نمود که او در مقابل از ما چه می‌خواهد. قطعاً آمریکا با توجه به پایگاه لیبرالی خود، به دنبال اخذ امتیازات معنوی زیادی از ایران خواهد بود که پذیرفتن نظم موجود در جهان از سوی ایران در صدر این امتیازات جای خواهد داشت.
ایالات متحده، پس از توفیق در عملیاتی کردن اولین فاز از پروژه‌ی تغییر رفتار ایران، یعنی پذیرفتن نظم فعلی حاکم بر دنیا و عدم اعتراض به آن، قطعاً به سراغ دومین فاز این پروژه، که می‌توان آن را فاز ارزشی و آرمانی پروژه نامید، خواهد رفت. این فاز، با توجه به پایگاه لیبرالی این کشور، مهم‌ترین قسمت پروژه برای وی خواهد بود و صدالبته آنان در کوتاه‌مدت به هیچ‏ روی انتظار ندارند که فاز دوم پروژه به آسانی و در یک بازه‌ی زمانی کوتاه انجام شود، بلکه این قسمت از پروژه را با صبر و تحمل بیشتری دنبال می‌کنند.
نظم فعلی حاکم بر جهان نظمی برخاسته از ارزش‌های لیبرال‌دمکراسی است و ایالات متحده خود را میراث‌دار و حافظ این نظم می‌داند. از طرفی دیگر، آمریکا به عنوان کشوری که در صدر نظام بین‌المللی حاکم بر دنیا قرار دارد، بیشتر از کشورهای دیگر از نظم موجود انتفاع می‌برد. بنابراین طبیعی است که به دنبال حفظ وضع موجود باشد. طبیعی خواهد بود که آمریکا به عنوان پاسبان نظم موجود، در اقدامی اصلاحی، سعی بر این داشته باشد تا به منظور هرچه بهتر عمل نمودن سیستم و بیشینه کردن منافع خود، سیستم را بهینه کند و ایرادات موجود در سیستم را برطرف نماید. در این راستا، ایالات متحده سعی خواهد کرد که تمام کشورهای ناهمگون و ناسازگار با نظام بین‌الملل را با این نظم همراه و هماهنگ سازد.
از نظر آمریکا، ایران کشوری است که شاکله و ساختار نظم موجود را به چالش کشیده است. نظام بین‌الملل به رهبری آمریکا، به علت تفاوت بنیادینی که نظام غیرمادی جمهوری اسلامی ایران با نظام مادی لیبرال‌دمکراسی دارد، از ایران هراس دارد و از این نظر، در تقابل کامل با ایران است. ماهیت نظام سیاسی ایران به گونه‏ای است که نظم فعلی محافظه‏کار و طرفدار حفظ وضع موجود دنیا را به چالش کشیده ‏است.
نظام حاکم بر جمهوری اسلامی، نظامی مبتنی بر مردم‌سالاری دینی است که هرچند اشتراکاتی با نظام لیبرال‌دمکراسی غربی دارد، ولی تفاوت‌ها و افتراقات بنیادی فراوانی نیز با آن دارد. بن‌مایه‌ی اصلی لیبرالیسم، انسان‎مداری است؛ انسانی که معیار و مبنای همه چیز است. این انسان است که به کائنات معنی می‎بخشد و ارزش‎ها را تعیین می‎کند. این انسان است که اراده می‎کند‎، فکر می‎کند، می‎سازد، انتخاب می‎کند‎، تعیین می‎کند؛ در حالی که در فرهنگ اسلام شیعی، اراده‌ی خداوند اصل است و اراده‌ی انسان در طول خواست و مشیت الهی است.
در این نگاه، بر خلاف نگاه خدامحورانه که خداوند و قوانین الهی در آن مشروعیت‎بخش همه‌ی قوانین است، منافع مادی و معنوی این جهان، تعیین‎کننده است. در چنین شرایطی، دین هم مانند سایر کالاهای فکری و مادی‎ای که عرضه می‎شوند، می‎تواند مشتری داشته ‎باشد یا نداشته ‎باشد. در نگاه انسان‎محورانه، حتی دین‎داری در ذیل انسان‎محوری قابل تعریف است. به ‎عبارتی دین اگر هم حرفی برای گفتن داشته ‎باشد، باید در خدمت انسان قرار ‎گیرد. دینی خوب است که نیازهای این جهان انسان را تأمین کند.
از منظر ارزش‏های لیبرالی، حاکمیت متعلق به مردم است و هیچ چیز حتی دین و خدا را نمی‏توان در آن شراکت داد؛ در حالی که در نظام اسلامی، حاکمیت اصالتاً متعلق به خداوند است و تنها از طریق مردم و ملت اعمال می‏گردد. این موضوع به بهترین و صریح‌ترین وجه در قانون اساسی انعکاس یافته است. به طوری که بر اساس اصل 56 قانون اساسی، حاکمیت مطلق بر جهان و انسان از آن خداست ‌و هم او، انسان را بر سرنوشت ‌اجتماعی خویش حاکم ساخته ‌است.
از سویی دیگر، سیاست خارجی آمریکا در طول تاریخ، از یک مشرب لیبرالی سیراب شده است و حتی در برهه‏های از زمان و علی‏الخصوص در دوران جنگ سرد که ایالات متحده از منش لیبرالی خود در سیاست خارجی فاصله می‏گرفت، به خاطر رقابت با ابرقدرت شوروی بود و هر زمان که احساس می‏کرد سایه‌ی رقیب بر سر او سنگینی نمی‏کند، به سیاست لیبرالی خود باز‏می‏گشت. پرواضح است اکنون که جنگ سرد تمام شده و به قول حضرت امام خمینی (رحمت الله علیه) شوروی به زباله‏دان تاریخ پیوسته است و آثار آن را در موزه‏ها باید جست، دیگر سیاست‏مداران آمریکایی لزومی به دوری از روش و منش لیبرالی خود نمی‏بینند.
بنابراین باید پذیرفت که سیاست خارجی اعلانی و اعمالی ایلات متحده پس از جنگ سرد یک‌سره لیبرالی شده است و نظریه‏پردازان آمریکایی متأثر از این فضا، ایده‏ها و افکار خود را بر سیاست‏گذاران آمریکایی عرضه می‌کنند. سیاست خارجی آمریکا در دوران پس از جنگ سرد قطعاً متأثر از افکار و اندیشه‌های هانتینگتون و فوکویاما و دیگر اندیشمندانی است که رها از فشار شوروی، به اشاعه‌ی افکار و ایده‏های خود می‏پردازند.
فرانسیس فوکویاما با انتشار مقاله‌ای در سال 1989 در مجله‌ی «نشنال‌اینترست» ادعا نمود که تنها ایدئولوژی حاکم بر دنیا لیبرال‌دمکراسی است. به اعتقاد وی، لیبرال‌دمکراسی در طول حیات خود توانسته است حریفان سرسختی مانند فاشیسم و کمونیسم را شکست دهد و امروزه نیز این نظام، به ویژه بعد از فروپاشی اتحاد شوروی، به صورت یک جریان غالب و مسلط درآمده‌ است که همه‌ی کشورها و جوامع باید در برابر آن تسلیم شوند. آخرین حد تلاش‌ها و مبارزات ایدئولوژی‌‌های مختلف در دنیا، در نهایت در قالب ایدئولوژی لیبرال‌دمکراسی سر برآورده است. بنابراین تصور اینکه نظام سیاسی بهتر و مناسب‌تری به عنوان آلترناتیو یا بدیل می‏تواند جایگزین این نظام شود وجود ندارد.
همچنین ساموئل هانتینگتون، در مقاله‌ای که در سال 1993 در نشریه‌ی «فارین‌افرز» به چاپ رساند، مدعی جنگ بین تمدن‌ها گردید. وی به رهبران آمریکا توصیه می‏کند که ایالات متحده باید فرهنگ و ارزش‏های خود را در هر کجا که با فرهنگ آمریکا ناهمگون است بگستراند و در این راه، حتی از کوچک‌ترین فرصتی که نظام بین‏الملل در اختیار او قرار می‏دهد غافل نماند. هانتینگتون می‏گوید آنچه ما را جهانی کرده «مگناکارتا» بوده ‏است. مگنا کارتا و دمکراسی از اصول و ارزش‏های اولیه‌ی غربی محسوب می‌شود و یکی از محکم‌ترین پایه‌های استثناگرایی آمریکاییان و نقطه‌ی عزیمت نوع تفکر آمریکایی است و به همین علت، آمریکا گسترش لیبرالیسم را در جهت گسترش مگناکارتا و ارزش‏های غربی می‏داند.
نویسنده در سطور پیشین، به فراخور وسعت این نوشتار، کوشیده ‏است تا عمق فاصله و شکاف بین دو دیدگاه ایرانی و آمریکایی را نشان دهد. این اختلاف‌نظر می‏تواند یادآور داستان «فیل در خانه‌ی تاریکی» مولانا باشد که هر کسی برداشت خاص خود را از موضوع بیان می‏کند و هر کسی از ظن خود یار آن دیگری می‏گردد.
همان طور که نشان داده ‏شد، اختلاف‌نظر طرفین آن قدر وسیع و عمیق است که امکان نشستن این دو کشور بر سر یک میز به تنهایی و بدون هیچ ‏گونه واسطه‏ای تقریباً غیرممکن شده‏ است. در میز مذاکره‌ی ایران و آمریکا، طرفین آن‌چنان با هم اختلاف‌نظر دارند که گویا حرف‌های یکدیگر را از اساس نمی‏فهمند.

نتیجه‌گیری و راهکار

چه باید کرد؟ اکنون که نظام بین‌الملل به رهبری آمریکا تصمیم گرفته است تا از طریق در تنگنا قرار دادن و تحریم اقتصاد ایران، زدن سنگرها و پایگاه‌های ایران در منطقه، مانند اعمال فشار به سوریه، حزب‌الله لبنان و مقاومت فلسطین، تحریم رسانه‌ای سازمان‌یافته علیه ایران و حذف شبکه‌های انگلیسی‌زبان پرس‌تی‌وی و اسپانیولی‌زبان هیسپان‌تی‌وی از ماهواره‌های دنیا، از یک طرف و سنگربندی علیه ایران، مانند استقرار سامانه‌ی موشکی پاتریوت در ترکیه و برخی کشورهای حوزه‌ی خلیج فارس و حذف نام گروهک منافقین از فهرست سازمان‌های تروریستی، از طرف دیگر، ایران را به پای میز مذاکره‌ی نابرابر بکشاند و در نهایت جمهوری اسلامی را در برابر خواسته‌های آمریکا تسلیم و مجبور به هماهنگ شدن با نظام بین‌الملل کند، ما چه باید بکنیم؟
اگر بپذیریم که ایالات متحده به عنوان یک «بازیگر منطقی» و عقلانی در صحنه‌ی سیاست بین‌الملل به ایفای نقش می‌پردازد، ناگزیر به پذیرش این واقعیت هستیم که این کشور با محاسبه‌ی تمام منافع و مضار احتمالی بر سر میز مذاکره خواهد نشست و قطعاً در هر زمان که احساس کند در مذاکره چیزی می‌تواند به دست آورد، وارد فرآیند مذاکره با ایران خواهد شد و در غیر این‏ صورت، هرگز وارد مذاکره نخواهد گردید. بنابراین با توجه به آنچه گفته شد، مشخص است که میز مذاکره‌ی آمریکا یک میز معمولی نخواهد بود و آن‌ها در این مذاکره، ارزش‏های بنیادی ما را به چالش خواهند کشید.
از طرف دیگر، با توجه به نص صریح قانون اساسی، که تبلور خواست و اراده‌ی ملت ایران است و با عنایت به توصیه‌های حضرت امام خمینی (رحمت الله علیه) قطعاً ما نمی‌توانیم با نظام سلطه کنار بیاییم؛ چرا که به قول امام، رابطه‌ی ما با آمریکا مانند رابطه‌ی گرگ و میش است؛ یعنی تا زمانی که ما بر اساس قانون اساسی، هویت و هستی خود را بر اساس تقابل با نظام سلطه تعریف می‌کنیم، رابطه‌ی گرگ و میش ادامه دارد. بنابراین گذر از قانون اساسی و فرمایشات رهبر انقلاب نمی‌تواند پاسخی برای سؤال فوق باشد؛ بلکه دقیقاً برعکس، باید پاسخ را در تمسک به فرمایشات مقام معظم رهبری جست.
از نظر ایشان مهم‌ترین سنگری که در صورت هوشیاری مردم و حکومت، آمریکا هیچ وقت موفق به زدن آن نخواهد شد سنگر داخلی است. اساس و پایه‌ی این سنگر بر مفهوم رضایت مردم استوار است. بر اساس این نظریه، سرمایه‌ی اصلی حکومت، مردم و حضور آن‌ها در صحنه است و به بیانی، مردم ولی‌نعمت انقلاب هستند و مادامی که مردم به پشتیبانی از حکومت در صحنه حضور دارند، هیچ قدرتی نمی‌تواند بر ما مسلط شود؛ چرا که هزینه‌های این عمل برای نظام بین‌الملل و آمریکا زیاد خواهد شد و از آنجایی که آمریکا کنشگری منطقی در صحنه‌ی جهانی است، به هیچ وجه تا زمانی که مطمئن نگردد منافع تعرض به ایران بیشتر از هزینه‌های آن خواهد شد، دست به این اقدام نخواهد زد.
آمریکا بازیگری منطقی است و هیچ گاه در شرایطی که انجام یک عمل هزینه‌های زیادی برایش دارد وارد میدان نمی‏شود. آمریکا تنها زمانی وارد گود می‌شود که مطمئن شود برنده خواهد بود. در شرایطی که اکثریت مردم در حمایت از نظام مصمم باشند، هزینه‌های آمریکا بالا می‏رود و قطعاً این کشور وارد عرصه نخواهد شد. بنابراین در درجه‌ی اول، آن‌ها سعی خواهند نمود که مردم (عامل هزینه‌زا) را از پشت نظام دور کنند.
حضور مردم در صحنه و حمایت آن‌ها از نظام، ارزشمندترین متاعی است که نظام در اختیار دارد و نباید اجازه داد تا برخی غافلان، از سر دلسوزی، این سرمایه‌ی گران‌سنگ را به باد دهند. این خیلی مهم است که بدانیم آمریکا دست به هر اقدامی خواهد زد تا مردم از حکومت روی‏گردان شوند؛ چرا که این کشور با آگاهی و فراست کامل می‏داند تا زمانی که مردم، پشت حکومت حضور داشته باشند، هزینه‌های مقابله یا حمله‌ی احتمالی به ایران بسیار زیاد خواهد بود.
و بسیار مهم‏تر خواهد بود تا اجازه ندهیم به هیچ روی، مردم از حکومت دلسرد شوند؛ چرا که لیبرال‏های آمریکایی دقیقاً منتظر خاموش شدن شعله‏های امید مردم هستند. یادمان باشد در طول روابط ایران و آمریکا بزرگ‌ترین و بیشترین ضربات، همواره از سوی لیبرال‏ها و دمکرات‏های آمریکایی به کشورمان وارد شده است و نه محافظه‏کاران و جمهوری‌خواهان.
منبع مقاله :
برهان