تبیان، دستیار زندگی

از اعمال ماه مبارک رمضان دعا است و ادعیه ای نیز برای این ماه مبارک سفارش شده است. چه بهتر که دعاهای مؤمنین در این ماه مبارک با شرط مذکور به جا آورده شود، تا انشا الله مستجاب شود.

استجابت دعا دارای شرایط و نیز موانعی است.

● مفهوم دعا

دعا به معنی «خواندن» است، خواندنی که به صورت نیایش و سرود و ستایش، یا خواستن و طلب و درخواست مَدَد و نصرت و یاوری.

انسان مرتبط با خدا می کوشد از طریق دعا (راز و نیاز و مناجات و عبادت) به خدا نزدیک شود. وقتی با کسی آشنا شدی و ارتباط پیوسته شما زمینه اعتماد را فراهم ساخت و از دوستان صمیمی او به شمار آمدی، در هنگام نیاز به خانه اش می روی و شرط دوستی را به جا می آورد و میثاق و محبت را استوار می سازد. در را باز می کند و شما را در اندرون پذیرایی می نماید و مورد لطف و عنایت ویژه قرار خواهد داد.

برای استجابت دعا باید شرایطی را مهیا نمود و موانعی را برطرف ساخت. در ذیل به برخی از شرایط و موانع اشاره می شود:

«وقتی به انسان گرفتاری و غمی روی می آورد، ما را در هر حال (خواب و بیداری، نشسته و ایستاده) بخواند و چون گرفتاریش را برطرف کنیم، برود (و از ارتباط خود با خدا از جهت کمیت و کیفیت بکاهد و گاهی قطع نماید، به گونه ای که) گویی اصلاً ما را برای گرفتاری که به او رسیده بود، نخوانده است!»

● شرایط استجابت دعا

۱) ارتباط مداوم با خدا در هر حال

خداوند به پیامبرش دستور می دهد که «نفس خویش را در کمال شکیبایی در هر بامداد و شامگاه به دعا کردن و جلب خشنودی خدا وادار کن».قرآن کسانی را که فقط در هنگام گرفتاری و مشکلات دعا می کنند، مورد نکوهش قرار داده است: «وقتی به انسان گرفتاری و غمی روی می آورد، ما را در هر حال (خواب و بیداری، نشسته و ایستاده) بخواند و چون گرفتاریش را برطرف کنیم، برود (و از ارتباط خود با خدا از جهت کمیت و کیفیت بکاهد و گاهی قطع نماید، به گونه ای که) گویی اصلاً ما را برای گرفتاری که به او رسیده بود، نخوانده است!».

امام صادق (علیه السلام) می فرماید: «کسی که پیش دستی در دعا نکند و فقط در وقت نزول بلا دست به دعا بردارد، دعایش در آن وقت مستجاب نگردد و فرشتگان گویند: این آواز را نشناسیم». در روایت دیگری آمده که «به او می گویند: تا امروز کجا بودی؟!».در اصول کافی آمده که خداوند به حضرت داوود(علیه السلام) فرمود: «مرا در روزهای خوش و آسایش یاد کن تا من دعای تو را در روزهای گرفتاری و سختی اجابت کنم».

امام صادق(علیه السلام) فرمود: «خدا دعایی را که از دل غافل و بی خبر برخیزد، مستجاب نمی کند پس وقتی دعا کنی، از عمق دل به او روی آور (و دلت را با زبانت همراه گردان) و سپس به اجابت دعایت مطمئن باش»

۲) دعا باید از صمیم قلب باشد

تمام ذرات وجود انسان یک چیزی را بخواهد و طلب کند و دل و زیانش با عمل و رفتارش هماهنگ باشد.

۳) اعتماد به خدا و اطمینان به اجابت او

امام صادق(علیه السلام) فرمود: «خدا دعایی را که از دل غافل و بی خبر برخیزد، مستجاب نمی کند پس وقتی دعا کنی، از عمق دل به او روی آور (و دلت را با زبانت همراه گردان) و سپس به اجابت دعایت مطمئن باش».

۴) قطع امید از غیر خدا و امید و اطمینان به خداوند

امام صادق(علیه السلام) فرمود: «هرگاه یکی از شما بخواهد که هر چه از خدا درخواست می کند، خدا به او عطا فرماید، باید از همه مردم ناامید و مأیوس گردد و هیچ امیدی جز به درگاه خدا نداشته باشد». او به نقطه ای از ایمان و توکل باید برسد که بداند همه قدرت ها و علل جهان تحت اراده و قدرت الهی قرار دارند.

پس از خدا بخواهد که اسباب و علل مادی و معنوی جهان را جهت صلاح و منفعت او قرار دهد.

دعای پنهانی و در تاریکی شب زودتر به اجابت می رسد، مخصوصاً در قنوت یا سجده نماز «وتر» که بعد از خواندن هشت رکعت نماز شب و دو رکعت نماز خوانده می شود

۵) دعا باید با حالت تضرع و دلی شکسته باشد

امام صادق(علیه السلام) فرمود: «هرگاه دلتان شکست، دعا کنید، زیرا دل تا پاک و خالص نشود، شکسته نمی شود».

۶) مکان دعا

مکان دعا در استجابت تأثیر دارد، مثلاً دعا در حرم امامان (علیه السلام) مخصوصاً حرم امام حسین(علیه السلام) و کنار خانه خدا به خصوص مقام حضرت ابراهیم(علیه السلام) و کنار حجرالاسود.

۷) زمان دعا

دعای پنهانی و در تاریکی شب زودتر به اجابت می رسد، مخصوصاً در قنوت یا سجده نماز «وتر» که بعد از خواندن هشت رکعت نماز شب و دو رکعت نماز خوانده می شود. قرآن می فرماید: «پروردگار خود را به حالت تضرع و تذلل و در پنهانی و خفا بخوانید». دعا در شب های ماه رمضان و رجب و دهه اول ذی الحجه و غیر آن دعا را به اجابت نزدیک می کند.

بهجت عارفان و سالکان در پاسخ فرمودند: "زیرا استجابت دعا شرط اساسی اش توبه است، لذا ملائکه می گویند: این مشروط (دعا) را با شرطش (توبه) چرا به جا نمی آورید تا مستجاب شود؟ و چرا دعای تائب و دعای با توبه نمی کنید؟!" (به نقل از کتاب پرسش های شما و پاسخ های آیةالله بهجت، جلد اول)

۸) غسل توبه فراموش نشود

غسل توبه نماید، سپس با وضو چهار رکعت نماز بخواند در هر رکعت یک مرتبه سوره حمد و سه مرتبه توحید و یک مرتبه سوره «الناس» و یک مرتبه «فلق» را بخوانید. بعد از نماز هفتاد مرتبه استغفرالله ربی و اتوب الیه و بعد از هفت مرتبه «لا حول و لا قوة الا بالله العلی العظیم» سپس بگویید: یا عزیز یا غفار اغفرلی ذنوبی و ذنوب جمیع المؤمنین و المؤمنات فانه لا یغفر الذنوب الا انت.»

به این ترتیب شخص در جاده دعا قرار می گیرد و باید مراقب باشد تا راه دعا را درست بپیماید، و به بیراهه نرود. نشانی راه دعا را ذکر خواهیم کرد.

● مهم ترین شرط استجابت دعا

حضرت آیةالله بهجت، رضوان الله تعالی علیه، از شاگردان حضرت آیة الله قاضی، رضوان تعالی الله علیه در عرفان بودند و دستورات و تأکیدات عرفانی ایشان، از قابل اعتمادترین دستوراتی است که در دست ماست.

از این فخر عالم تشیع سوال شد که چرا این همه دعا می کنیم و مستجاب نمی شود؟ بهجت عارفان و سالکان در پاسخ فرمودند: "زیرا استجابت دعا شرط اساسی اش توبه است، لذا ملائکه می گویند: این مشروط (دعا) را با شرطش (توبه) چرا به جا نمی آورید تا مستجاب شود؟ و چرا دعای تائب و دعای با توبه نمی کنید؟!" (به نقل از کتاب پرسش های شما و پاسخ های آیةالله بهجت، جلد اول)

● موانع استجابت دعا

امام علی(علیه السلام) می فرماید: «المعصیة تمنع الاجابة؛گناه مانع اجابت دعا است». گناهان سه نوع تأثیر منفی در دعا می گذارند:

۱) لذت دعا و مناجات را سلب می کنند.

انسان دعا می کند، اما لذت نمی برد و رقت قلب پیدا نمی کند.

۲) مانع استجابت دعا می شوند.

۳) توفیق دعا کردن یا شرکت نمودن در مجالس دعا را از انسان سلب می کنند.

برخی از گناهان در عدم اجابت دعا تأثیر بیشتر دارند که در ذیل به نمونه ای از آن ها اشاره می کنیم.

● گناهانی که مانع استجابت دعا می شود!

امام سجاد (علیه السلام) فرمود: «گناهانی که مانع استجابت دعا می شوند، عبارتند از: بددلی و سوءظن به مؤمنان و کارهای آنان؛ طینت و درونی ناپاک داشتن؛ نفاق و دورویی با برادران و خواهران ایمانی؛ عدم اطمینان به اجابت دعا؛ تأخیر نمازهای واجب (و نخواندن آن در اول وقت فضیلت) آن که وقت آن بگذرد؛ بدزبانی و فحاشی و اهانت کردن؛ نزدیک نشدن به خدا به وسیله صدقه و کارهای نیک». نیز فرمود: «از جمله گناهانی که مانع استجابت دعا می گردد، نافرمانی و رنجاندن خاطر پدر و مادر است» در برخی از روایات، بداخلاقی.