تبیان، دستیار زندگی

نماز قضا
نماز به خاطر جايگاه بلندى كه در اسلام دارد و در روايات اسلامى از آن به عنوان (ستون دين)، (پرچم اسلام )، (مرز بين ايمان و كفر)، (كليد بهشت ) و مانند اين ها ياد شده است ؛ ازاين رو، سستى و سهل انگارى در انجام آن مورد نكوهش قرار گرفته و ترك عمدى آن نيز ازگناهان كبيره شمرده شده است ؛ كسى كه نماز را سبك شمرده ، دراول وقتش به جا نياورد، يا به تاءخير انداخته بعد از وقت بخواند از شفاعت معصومين (ع )محرومخواهد شد؛ چنان كه از رسول خدا(ص ) نقل شده كه فرمود:
(لا يَنالُ شَفاعَتى غَداً مَنْ اَخَّرَ الصَّلاةَ الْمَفْرُوضَةَ بَعْدَ وَقْتِها)⁽¹⁶⁾
شفاعت من در روز قيامت به كسى كه نماز واجبش را تاءخير انداخته ، در وقت آن نخواند، نمىرسد.
با همه سفارشى كه نسبت به نماز شده ، گاهى ديده مى شود كه بعضى از روى عمد و يا بههر دليل و بهانه اى ، نماز واجب خود را نمى خوانند. در هر صورت خواندن نمازهاى قضا شدهبر انسان واجب است . بعضى از احكام اين گونه نمازها به شرح زير است :
1- كسى كه نماز قضا دارد، بايد در خواندن آن كوتاهى نكند، ولى واجب نيست فوراً آن را بهجا آورد. (م 1372)
2- تا انسان زنده است اگر چه از خواندن نمازهاى قضاى خود عاجز باشد، ديگرى نمى تواندنمازهاى او را قضا نمايد. (م 1378)
3- قضاى نمازهاى يوميّه ، لازم نيست به ترتيب خوانده شود، مثلاً كسى كه يك روز نماز عصر وروز بعد نماز ظهر را نخوانده ، لازم نيست اوّل نماز عصر و بعد از آن نماز ظهر را قضا نمايد.(م 1375)
4- كسى كه چند نماز از او قضا شده و شماره آن ها را نمى داند، مثلاً نمى داند چهار تا بوده ياپنج تا، چنانچه مقدار كمتر را بخواند كافى است . همچنين اگر شماره آن ها را مى دانسته وفراموش كرده ، اگر مقدار كمتر را بخواند كفايت مى كند. (م 1383)
5- نماز قضا را با جماعت مى شود خواند؛ چه نماز امام جماعت ، ادا باشد يا قضا و لازم نيست هردو يك نماز را بخوانند، مثلاً اگر نماز قضاى صبح را با نماز ظهر يا عصر امام بخوانداشكال ندارد. (م 1388)
6- قضاى نمازهايى كه در وطن يا محلّ اقامت ، فوت شده ، تمام و قضاى نمازهايى كه در سفربدون قصد ماندن ده روز فوت شده ، شكسته است .⁽¹⁷⁾
7- كسى كه نماز قضا دارد مى تواند نماز مستحبى بخواند. (م 1373)
8- نماز مستحبى جاى قضاى نماز واجب را نمى گيرد

احكام نماز جمعه
1- نماز جمعه در زمان غيبت واجب تخييرى است ؛ يعنى مكلّف مى تواند روز جمعه به جاى نمازظهر، نماز جمعه بخواند و البتّه نماز جمعه فضيلت بيشترى دارد و خواندن نماز ظهر احوط استو احتياط بيشتر خواندن هر دوى آن ها است . بنابراين كسى كه نماز جمعه را بخواند نماز ظهراز او ساقط است ، ليكن احتياط [مستحب ] آن است كه بعد از نماز جمعه ، نماز ظهر را بخواند.
2- مسافر مى تواند در نماز جمعه شركت كند و نماز جمعه از نماز ظهر او كفايت مى كند.
3- شرايطى كه در نماز جماعت ، در غير نماز جمعه معتبر است ؛ ازقبيل نبودن حايل و بالا نبودن جايگاه امام (از محل ماءمومين ) و دور نبودن از يكديگر و غير اين ها،در نماز جمعه هم معتبر است .
4- بعد از اذان (ظهر) در روز جمعه ، خريد و فروش و معاملات ديگر در اين زمان [ غيبت ] كه نمازجمعه وجوب تعيينى ندارد، حرام نيست .⁽¹⁵⁾
نمازهاى واجب
تاكنون درباره احكام نمازهاى يوميّه و نماز جمعه بحث كرديم ، در اين درس به بيان بعضى ازاحكام نمازهاى قضا، آيات ، نماز ميّت و غيره مى پردازيم .

وظيفه امام جمعه ، هنگام ايراد خطبه ها
1- حمد و ثناى الهى را به جا آورد.
2- بر پيامبر اكرم (ص )و ائمّه مسلمين (ع )درود بفرستد.
3- مردم را به تقواى الهى و پرهيز از گناهان سفارش كند.
4- سوره كوتاهى از قرآن بخواند.
5- براى مردان و زنان با ايمان ، طلب آمرزش كند.
6- سزاوار است مطالب زير را نيز بگويد:
آنچه مسلمانان در زندگى دنيا و آخرت به آن نياز دارند.
مردم را از آنچه در جهان مى گذرد و به سود و زيان مسلمانان است ، آگاه كند.
از مسائل سياسى و اقتصادى كه در استقلال و آزادى آنان دخالت دارد، و چگونگى رفتار آن هابا ساير ملّت ها سخن بگويد.
مسلمانان را از دخالت دولت هاى ستمگر و استعمارگر در امور سياسى و اقتصادى كه منجر بهبهره كشى از آنان مى شود، آگاه كند.⁽

آداب نماز جمعه
شركت در نماز جمعه آدابى دارد كه بعضى از آن ها عبارت است از:
الف- آمادگى قبلى
مسلمانان شايسته است از كارهايى كه موجب بازماندن آن ها از حضور در نماز جمعه مى شود،اجتناب كنند؛ به عنوان مثال در روز پنج شنبه از خوردن دواها و داروهايى كه آن ها را ناتوان مىكند خوددارى كنند، تا بتوانند در نماز جمعه حاضر شوند؛ همچنين در روز جمعه - جز براى جهاديا امور ضرورى ديگر به مسافرت نروند.⁽⁹⁾
ب- نظافت و آراستگى
در بعضى از روايات به مسلمانان سفارش شده است كه : روز جمعه براى انجام نماز جمعه ،غسل كنيد و خود را معطّر سازيد، محاسن خود را شانه بزنيد، تميزترين لباس ‍ خود را بپوشيدو خود را بياراييد و براى نماز جمعه آماده شويد.⁽¹⁰⁾
سلمان فارسى مى گويد: رسول خدا(ص ) فرمود:
كسى كه روز جمعه غسل كند، خود را پاكيزه سازد، با عطرى كه دارد خود را معطّر نمايد و درنماز جمعه حاضر شود و هنگام حضور امام جمعه به سخنان او گوش دهد، خداوند لغزش ها وگناه هفته او را از جمعه تا جمعه مى آمرزد.⁽¹¹⁾
ج- رعايت سكوت
در بعضى از روايات نيز مسلمانان به رعايت سكوت و آرامش در هنگام حضور در نماز جمعه واستماع خطبه ها سفارش شده اند. على (ع )مى فرمايد:
هنگامى كه امام جمعه ، خطبه مى خواند نبايد حرف زد و نبايد به سوى ديگر رو كرد، جز درمواردى كه در نماز هم جايز است . نماز جمعه دو ركعت است به جهت آنكه دو خطبه به جاى دوركعت سوم و چهارم آن است و دو خطبه تا هنگامى كه امام [از منبر] فرود آيد، [جزو] نماز است.⁽¹²⁾
حضرت امام خمينى (س )درباره وظايف نمازگزاران جمعه مى فرمايد:
1- بنابر احتياط واجب بايد به خطبه ها گوش دهند.
2- به احتياط مستحب از سخن گفتن بپرهيزند و چنانچه سخن گفتن ، سبب از بين رفتن فايدهخطبه ها و يا گوش ندادن به آن ها شود، ترك آن ، واجب است .
3- احتياط مستحب آن است كه شنوندگان ، هنگام ايراد خطبه ها، رو به امام جمعه بنشينند و بيش ازمقدارى كه در نماز اجازه داده شده ، به اطراف نگاه نكنند.⁽¹³⁾

سجده شكر
مستحب است بعد از نماز، سجده شكر نمايد و همين قدر كه پيشانى را به قصد شكر بر زمينبگذارد كافى است ، ولى بهتر است صد مرتبه يا سه مرتبه يا يك مرتبه ، (شُكراً لِلّ هِ) يا(شُكْراً) يا (عَفْواً) بگويد و نيز مستحب است ، هر وقت نعمتى به انسان مى رسد يا بلايى از اودور مى شود سجده شكر به جا آورد. (م 1123)
براى اطّلاع و توضيح بيشتر تعقيب هاى نماز به كتاب مفاتيح الجنان مراجعه شود.

امام صادق (ع ) به ابو هارون مكفوف فرمود:
(يا اَبا هارُونَ اِنّا نَاءمُرُ صِبْيانَنا بِتَسْبيحِ فاطِمَةَ عَلَيهَا السَّلامُ كَما نَاءْمُرُهُمْ بِالصَّلا ةِفَالْزَمْهُ فَاِنَّهُ لَمْ يَلْزَمْهُ عَبْدٌ فَشَقِىَ)⁽³⁸⁾
اى ابو هارون ! ما كودكان خود را به تسبيح حضرت زهرا(س ) فرمان مى دهيم ، همچنان كه آن هارا ماءمور برگزارى نماز مى كنيم ، پس ، از آن مراقبت كن كه هر بنده اى مواظبت آن كند بدبختنمى شود.
همچنين فرمود:
(تَسْبيحُ فاطِمَةَ عَلَيهَا السَّلامُ فى كُلِّ يَوْمٍ فى دَبْرِ كُلِّ صَلاةٍ اَحَبُّ اِلَىَّ مِنْ صَلاةِ اَلْفِ رَكْعَةٍفى كُلِّ يَوْمٍ)⁽³⁹⁾
تسبيح حضرت فاطمه (س ) در تعقيب هر نمازى در نزد من محبوب تر از هزار ركعت نماز در هرروز است

حضرت على (ع ) درباره اين تسبيح مى فرمايد:
(يكى از پادشاهان عجم (به رسول خدا(ص ) خدمتكارى را هديه كرد، به فاطمه گفتم نزد رسول خدا برو و خدمتكارى بخواه ، فاطمه نزد آن حضرت رفت و جريان را گفت ؛رسول خدا فرمود: اى فاطمه ! چيزى به تو مى دهم كه از خدمتكار و دنيا با آنچه در آن استبهتر باشد (و آن اين كه ) بعد از هر نمازى 34 مرتبه (الله اكبر)، 33 مرتبه (الحمد لله) و 33 مرتبه (سبحان الله ) بگو... از آن به بعد فاطمه (س ) پس از هر نمازى به گفتنآن تسيبح ملتزم شده و اين تسبيح به آن حضرت منسوب گرديد.(37)

امام صادق (ع ) نيز مى فرمايد:
(إِنَّ اللّهَ عَزَّوَجَلَّ فَرَضَ عَلَيْكُمُ الصَّلَواتِ الْخَمْسَ فى اَفْضَلِ السّاعاتِ فَعَلَيْكُمْ بِالدُّعاءِفى اَدْبارِ الصَّلَواتِ)⁽³⁶⁾
همانا خداوند بزرگ ، نمازهاى پنج گانه را در بهترين ساعت ها بر شما واجب كرد؛ بنابراين ،به دعا كردن بعد از نمازها مواظبت كنيد.
بهتر است پيش از آن كه [نمازگزار] از جاى خود حركت كند و وضو وغسل و تيمّم او باطل شود، رو به قبله تعقيب را بخواند و لازم نيست تعقيب به عربى باشد،ولى بهتر است چيزهايى را كه در كتاب هاى دعا دستور داده اند بخواند، و از تعقيب هايى كهخيلى سفارش شده است ، تسبيح حضرت زهرا(س ) است كه بايد به اين ترتيب گفته شود: 34مرتبه (اَللّهُ اَكْبَر)، بعد 33 مرتبه (اَلْحَمْدُ لِلّهِ)، بعد از آن 33 مرتبه (سُبْحانَاللّهِ). (م1122)