تبیان، دستیار زندگی

4 – مغفرت

كسی كه خدا ترس است افزون بر این كه انذار پیامبر را پذیرا می ‏شود، مشمول بخشایش پروردگار است و پاداشی نیكو می ‏یابد. انما تنذر من اتبع الذكر و خشی الرحمن بالغیب فبشره بمغفرة و اجر كریم؛(14)، بیم دادن تو، تنها كسی را سودمند است كه كتاب حق را پیروی كند و از خدای رحمان در نهان بترسد. چنین كسی را به آمرزش و پاداشی پرارزش بشارت ده.
انسان خداترس از آن رو مشمول مغفرت الهی است كه اعمال خود را با نیت درست انجام می ‏دهد. او در نهان از خدا می ‏ترسد، یعنی درون خود و نیت خود را كه بر همگان پوشیده است خالص می‏ كند؛ چون خدا را بر پنهانی ‏های دل خویش آگاه می ‏داند و از این كه مبادا در نیت او خللی وارد شود می ‏ترسد. چنین شخصی اعمال خود را به نیت الهی ‏انجام می ‏دهد. اكنون اگر خطایی بر عمل او عارض شود چون نیت او خالص است خداوند لغزش عملی او را می ‏بخشاید و اگر عملی را كمال انجام دهد و هیچ خللی در كار او پدید نیاید، پاداش الهی شامل حال او می ‏شود. همین مضمون در آیه دیگری نیز تكرار شده است: ان الذین یخشون ربهم بالغیب لهم مغفرة و اجر كبیر؛(15)، آنانی كه در نهان از پروردگارشان می ‏ترسند، آنان را آمرزش و پاداشی بزرگ خواهد بود. چنان كه پیداست در هر دو آیه بر ترس بنده از خداوند در نهان تأكید شده است. ترس نهانی ترسی است كه همواره با انسان خداترس همراه است و او را در برابر انگیزه‏ های نفسانی و شهوانی محافظت می ‏كند و حسن فاعلی عمل را تضمین می‏ نماید و در حسن فعلی عمل نیز تأثیری به سزا دارد.

3 – هدایت

خوف و خشیت بنده از خداوند علاوه بر آن كه او را پند پذیر و عامل به خیرات می ‏سازد هدایت یافتن او را در پی دارد. بسا انسان ‏هایی كه می ‏خواهند به سبب ترسی كه دارند عملی انجام دهند كه از ترس و ناامنی به امنیت و آرامش برسند ولی راه گریز را نمی ‏شناسند. انسان مؤمن كه به رسالت انبیاء ایمان دارد و پیام پیامبران را پذیرفته است در صورتی كه خشیت خداوند را در دل داشته باشد، راهنمایی دین خدا را به درستی دریافت می‏ كند و امیدوار است كه در راه درست حركت كند و به مقصد صحیح راه یابد و هدایت شود. در قرآن كریم خداترسی در زمره عواملی معرفی شده است كه هدایت یافتگی را موجب می ‏شوند: انما یعمر مساجداللَّه من امن باللَّه والیوم الاخر و اقام الصلوة واتی الزكوة و لم یخش الا اللَّه فعسی اولئك ان یكونوا من المهتدین؛ (13)
مساجد خدا را تنها كسانی آباد می‏ كنند كه به خدا و روز بازپسین ایمان آورده و نماز بر پا داشته و زكات داده و جز از خدا نترسیده‏اند؛ پس امید است كه اینان از راه یافتگان باشند.

2 - اقدام به عمل

انسان از هر چیز بترسد خود را برای مقابله با آن آماده می‏ سازد. ترس انسان از هر چیزی را به آسانی می ‏توان شناخت و درستی آن را دریافت، جز ترس او از خداوند را كه به فرموده امیرالمؤمنین(ع) نیازمند دلیل و نشانه است. امیرمؤمنان علی(ع) در خطبه 11نهج‏البلاغه می‏ فرمایند: چگونه است كه بنده هر گاه از خلق خدا بیمناك می‏ شود خود را مهیا می‏ سازد و چون از خدا می ‏ترسد آمادگی خویش را به بعد وا می‏ گذارد و وعده می ‏دهد كه در آینده عمل خویش را اصلاح می‏كنم.(9)
امیرالمؤمنین(ع) با این سخن نشان می ‏دهند كه هر ترسی را نمی ‏توان ترس واقعی از خدا دانست. ترس واقعی از خدا، علت اقدام به عمل است و هر گاه معلول آن موجود نباشد، یعنی عمل بنده درست و صالح نگردیده باشد، معلوم می‏شود كه علت هنوز موجود نیست. امام علی(ع) خود نشانه‏ ها و آثار خوف را بیش از هر كس دارا بودند و در یكی از نامه ‏هایشان می‏ فرمایند: و انما هی نفسی أروضها بالتقوی لتأتی آمنة یوم الخوف الاكبر؛(10)، و من نفس خود را با پرهیزكاری پرورش می‏ دهم تا در پربیم ‏ترین روزها در امان باشد. و در ادامه همین نامه در توصیف اعضای حزب خداوند (حزب اللَّه) كه همان رستگاران هستند می ‏فرماید: خوشا كسی كه آن چه پروردگارش بر عهده وی نهاده، پرداخته است و در سختی‏ اش شكیبایی كرده و خواب شب را از چشمش گرفته و چون خواب بر او چیره شده خوابگاهی پهن نكرده بر روی زمین خفته و كف دست را بالش خود ساخته و در جمعی قرار دارد كه از بیم روز معاد، شب‏ ها بیدارند و پهلوهایشان را از خوابگاه جدا كرده‏اند و لب هایشان به یاد پروردگار گویاست و گناهانشان به سبب استغفار بسیار، بخشوده است. آنان حزب خدایند و بدانید كه حزب خدا رستگار هستند.
در این عبارات، خوف روز بازگشت، عامل تهجد، عبادت و استغفار به درگاه خداوند معرفی شده است در نامه دیگری مولای متقیان برای دعوت به دوری از زشتی ‏ها و اقدام به واجبات و نیكی‏ ها می‏ فرمایند: از آن چه زشت می دانی دوری كن و خود را به انجام واجبات الهی وادار؛ در حالی كه امید به پاداش آن داری و از عقاب آن ترسان هستی.(11)
در قرآن كریم نیز خداترسی یكی از علل مبادرت به عمل صالح و پیشی گرفتن در خیرات معرفی شده است. در آیات 57 تا 61 سوره مؤمنون آمده است: ان الذین هم من خشیة ربهم مشفقون* والذین هم بایات ربهم یؤمنون* والذین هم بربهم لا یشركون* والذین یؤتون ما اتوا و قلوبهم وجلة انهم الی ربهم راجعون* اولئك یسرعون فی الخیرات و هم لها سبقون؛ (12)، در حقیقت كسانی كه از بیم پروردگارشان هراسانند و كسانی كه به نشانه‏ های پروردگارشان ایمان می ‏آورند و آنان كه به پروردگارشان شرك نمی ‏آورند و كسانی كه آن چه را دارند در راه خدا می‏ دهند در حالی كه دل هایشان ترسان است و می‏ دانند كه به سوی پروردگارشان باز خواهند گشت، آنانند كه در كارهای نیك شتاب می‏ كنند و آنانند كه در انجام آن ها سبقت می‏ جویند.

خداوند قرآن را كه نامه هدایت بشر است فرستاد تا فطرت خدایی انسان را به یاد او آورد. كسی كه از این سخن یادآور فطرت خویش می‏ شود كه در دل خود، ترس خدا داشته باشد: طه* ما انزلنا علیك القرآن لتشقی* الا تذكرة لمن یخشی(5)، ای پیامبر قرآن را بر تو نازل نكردیم تا به رنج افتی* آن را فقط برای یادآوری كسانی كه از(خدا) می‏ ترسند نازل ساختیم. خداوند پیامبر خود را امر می ‏كند مردم را تذكر دهد و فایده این تذكر را از آن مردم خدا ترس معرفی می ‏كند: فذكر ان نفعت الذكری* سیذكر من یخشی؛(6)، پس پند ده اگر پند دادن مفید باشد* به زودی كسی كه از خدا می‏ ترسد متذكر می ‏شود.
آیات دیگری هم در این زمینه وجود دارد. هم چون«انما انت منذر من یخشاها»(7) و یا آیه مباركه«انما تنذر الذین یخشون ربهم بالغیب»(8) این آیات نیز نشان می‏ دهند كه انذار پیامبر بر كسانی مؤثر است كه خدا ترس باشند و از روز قیامت و برپایی عدل الهی هراس داشته باشند.

آثار خوف از خدا

خوف از خداوند آثار بسیاری دارد مهم‏ترین و كلی ‏ترین اثر خوف چنان كه قبلا گفته شد آمادگی برای مقابله با موانع رستگاری و كمال و یافتن انگیزه برای جمع آوری توشه راه كمال و سعادت آخرت است. این اثر مهم و كلی از آن جا ناشی می‏ شود كه خدا ترسان بیشترین آمادگی را برای پذیرش انذار و تذكر دارند.

همه انواع ترس كه تا كنون از آن سخن گفته‏ایم رابطه انسان و خداوند را دگرگون می‏ كنند. ترس از غفلت، ترس از گناه، ترس از عذاب و ترس از بعد، همه ترس از نادرستی رابطه انسان با خداست. بنابراین همه این ترس‏ ها را می ‏توان ترس از خدا نامید. ترسی كه ریشه هوشیاری انسان است و همه قدرت و فرصت انسان را به سوی كسب رضایت او تجهیز می ‏كند و به راستی شایسته‏ ترین كس خداست كه از او بترسیم؛ ترسی آمیخته با محبت و امیدواری. خداوند پیامبران را همین گونه توصیف می‏ فرماید: الذین یبلغون رسلت اللَّه و یخشونه و لا یخشون احدا الا اللَّه(1)، آنان كه پیام‏ های خدا را می ‏رسانند و از او می ‏ترسند و از هیچ كس جز خدا بیم ندارند.
خداوند خود خویشتن را در خورترین كس معرفی فرموده است كه باید از او هراس داشت. خداوند در قرآن كریم خطاب به پیامبر اكرم(ص) می ‏فرماید: و تخشی الناس واللَّه احق ان تخشیه... (2)، و از مردم می ‏ترسیدی در حالی كه خدا سزاواتر بود كه از او بترسی. منشأ ترس از غیر خدا، شیطان است و به عبارت دیگر ترس از غیر خدا ترس شیطانی است و انسان را از خدا دور می ‏كند. مؤمنان فقط از خدا می‏ ترسند و كسانی از غیر خدا می ‏ترسند كه از خدا دورند و دوستی شیطان را برگزیده‏اند: ذلكم الشیطن یخوف اولیائه فلا تخافوهم و خافون ان كنتم مؤمنین؛(3)، این شیطان است كه دوستانش را می ترساند؛ پس اگر مؤمنید از او مترسید و از من بترسید. خدا ترسی شرط ایمان است. چنان كه خداوند فرموده است: فاللَّه احق ان تخشوه ان كنتم مؤمنین؛(4)، خداوند سزاوارتر است كه از او بترسید اگر مؤمن هستید.

ترس چیست؟ و چرا ما می ترسیم؟

ترس چیزی نیست جز یک احساس و هیجان که  آنرا در ذهن خود می پرورانیم. و مشکل از آنجا شروع می شود که این احساسات و هیجانها بر زندگی ما اثر نا مطلوب می گذارند.

ما از انجام بعضی کارها وحشت داریم چون می ترسیم با شکست مواجه شویم. این ممکن است بخاطر شکستهایی باشد که واقعاً در گذشته تجربه کرده ایم یا حتی واقعاً چنین شکستی را تجربه نکرده ایم ولی از اینکه ممکن است شکست بخوریم می ترسیم.

بیشتر مواقع ما از چیزی می ترسیم که حتی یکبار با آن روبرو نشده ایم. آیا احمقانه نیست؟ حقیقت این است که ما می توانیم انواعی از شکست ها را در ذهن خود تصور کنیم. آنگاه باور می کنیم این شکست ها به حقیقت خواهد پیوست و حتی برای رسیدن به هدف تلاش هم نمی کنیم. و همینجاست که دچار خطا شده ایم، چون به خاطر یک احتمال حتی از تلاش کردن می ترسیم. و موفقیت بدون تلاش و کوشش معنایی ندارد.

مارک تواین سخن جالبی در این زمینه دارد:

«من در زندگی خود سختی های زیادی را تحمل کرده ام در حالیکه تعداد کمی از آنها واقعاً رخ داده اند.»

منظور این است که بسیار از این مشقات در ذهن او بوده اند.

اکنون این سؤال مطرح می شود که چه کسی می تواند واقعاً شکست و موفقیت را تعریف کند؟ آیا شما این کار را بدرستی انجام می دهید؟ آیا شما تعاریف دیگران از موفقیت را قبول دارید؟ بعضی از افراد تعاریف سختگیرانه تری نسبت به دیگران دارند. قبول ندارید؟ برای این منظور از افراد مختلف سؤال شد شما موفقیت را چگونه تعریف می کنید دو تا از جوابها این گونه بودند:

ــ آلکس گفت: « هر روز صبح که از خواب بیدار می شوم و زنده ام و فرصت دارم موفق هستم.»

ــ ولی جف عقیده داشت اگر در سال حداقل ۱ میلیون دلار درآمد داشته باشد موفق است.

آلکس تعریف خود را از موفقیت ساخته است و رسیدن به این موفقیت نسبتاً ساده است اما جف تا زمانیکه یک میلیون دلار در سال بدست نیاورد احساس موفقیت نمی کند. فکر می کند جف و انسانهایی مانند او چقدر در روز احساس می کنند شکست خورده اند چون هنوز آن یک میلیون دلار را بدست نیاورده اند. البته اشتباه نکنید من نمی گویم شخص نباید اهداف بزرگ در زندگی خود داشته باشد بلکه سخن بنده این است که هدف خود را با شادی بدست آورید تا اینکه با احساس رنج بدنبال بدست آوردن سعادت باشید.

هر چه تعریف شما از موفقیت سختگیرانه تر باشد ترس بیشتری به آن اضافه کرده اید. پس اجازه ندهید تعاریفی که خود ساخته اید شما را محدود کند. بدتر از همه این است که به دیگران اجازه دهید این تعاریف را برای شما بسازند.

تعاریف خود را بسازید. می توانید آنرا سخت تر کنید تا احساس شکست به شما دست بدهد یا آنرا ساده سازید تا احساس موفقیت کنید. با این روش شما ترس کمتری نسبت به اهداف خود در زندگی خواهید داشت. حال اگر بدانید که چه کاری می خواهید انجام دهید شکست نخواهید خورد. اکنون با این باور تصور کنید چه کارهایی می توانید در زندگی خود انجام دهید.

سعی کنید هر شکستی را مانند یک موفقیت ببینید. این کار ساده است چون هر شکستی که خورده اید به شما نشان داده که چه کاری را نباید انجام می دادید یا روش جدیدی در مقابل شما گشوده است. پس د رحقیقت یک موفقیت کسب کرده اید. بنابراین به هدف خود نزدیکتر شده اید. به خاطر داشته باشید گذشته با آینده یکسان نیست. و شکست دیروز مساوی با عواقب ناگوار آینده نیست.

فقط بدلیل اینکه دیروز یا همین ۵ دقیقه پیش شکست خورده اید بدین معنا نیست که قرار است این شکست دوباره تکرار شود. تنها کاری که باید انجام دهید این است که از اشتباه خود چیزهای جدید یاد بگیرید و روش خود را عوض کنید. گذشته همان افکار شما بوده برای رسیدن به موفقیت در آینده.  نترس باشید.

نگران فردا نباشید  فردا همان امروز است که نگرانش بودید .

شما چرا برای آینده نگرانید؟چقدر مطمئن هستید که آینده را خواهید دید؟پس حال را که در اختیار شماست داشته باشید فردا را که دیده؟

آفریننده ی ما تواناست ،داناست. او که ما را خلق کرده برای حال وآینده ی ما برنامه ی مخصوص خود را دارد.او هرگز آفریده ی خود را فراموش نمی کند.

اگر جزو افرادی هستید  که مدام برای آینده نگرانید  هر صبح که از خواب بیدار می شوید با خود بگویید: امروز در اختیار من است  باید آن را به خوبی به پایان برسانم.

امروز در دست من است باید بخوبی تمامش کنم ،فردا خدا بزرگ است.

به خداوند ایمان داشته باشید  وباور کنید که او به فکر بنده ومخلوق خود هست.

گاه نگران اتفاقاتی هستید که شاید هیچ یک از آنها  اتفاق نیفتاده باشند وشما بیهوده نگران بودید و زمان را از دست داده اید.

آثار ترس منفی

برای این که انسان به چاره جویی مشکلات و نارسایی های جسمی، روحی و فکری توجه کند، لازمه اش این است که تبعات و آثار منفی آن مشکل را مورد ارزیابی و دقت قرار دهد. شناخت آثار مشکلات و بیماری، محرکی است برای این که انسان تلاش کند تا مشکل حل شود.

اول: آثار جسمی ترس: عبارتند از: 1ـ ترشحات اضافی دستگاه گوارش 2ـ مسمومیت های خونی 3ـ خستگی های مفرط 4ـ ناراحتی اعصاب 5ـ سکته 6ـ بیماری های پوستی

دوم: آثار روانی ترس: عبارتند از:1ـ افسردگی 2ـ کسالت 3ـ محدودیت افق فکری 4ـ ناامیدی و یأس 5ـ عدم ابتکار عمل 6ـ ضعف حافظه 7ـ خیال پردازی 8ـ فراموشی 9ـ بی قراری 10ـ دروغگویی 11ـ احتیاط های بی جا 12ـ کم شدن مقاومت

سوم: آثار اجتماعی ترس: عبارتند از: 1ـ سکوت در مقابل تضییع حق اجتماعی 2ـ رکود اجتماعی 3ـ منزوی بودن 4ـتسلیم و مطیع محض شدن 5ـ عدم رشد اقتصادی

شناخت جلوه های ترس:

افراد ترسو، دارای ویژگی های خاصی هستند که با دیدن این نشانه ها، می توان ترس را در افراد بررسی و به وجود ترس در آنان پی برد:

1ـ رنگ پریدگی 2ـ برافروختگی 3ـ لرزش بدن 4ـ خشکی دهان 5ـ فریاد 6ـ سستی جسم 7ـ ازدیاد ضربان قلب 8ـ لکنت زبان 9ـ گریه 10ـ کم اشتهایی 11ـ تغییر تن صدا 12ـ بی خوابی

شناخت عوامل ترس

1ـ ژنتیک: اگر پدر یا مادری ترسو باشند، فرزند آن ها نیز معمولاً ترسو خواهد بود. در مکتب اسلام تأکید شده است که حتماً مادر فرزندان خود را شجاع انتخاب کنید. هنگامی که مشخص شود که عامل ترس از بُعد ژنتیک است، درمان آن نیز روشن خواهد بود. و باید به این افراد تفهیم شود که قدرت اراده در انسان قادر است که انسان را به هر کاری وادار کند و یا هر کار زشتی را از انسان دور نماید. چه بسیار افرادی که خود ترسو بوده اند، اما فرزندان آن ها، ترس آنان را به ارث نبرده و آن را از وجود خویش طرد کرده و افرادی شجاع و کارآمد شده اند.

2ـ جامعه: افراد جامعه چون پدر و مادر، ممکن است سبب بروز ترس در افراد شوند، مثلاً از دیدن یک فیلم یا صحنه ترس آور، یا شنیدن جریانات ترسناک ممکن است فرد به چنین مشکلی دچار شود و ترس در وجودش رخنه کند. لذا باید فرد را از این گونه عوامل جدا نمود تا موجب ترس های شدیدتر و قوی تر در وی نشود.

3ـ تنبیه های غلط: یکی دیگر از عوامل ترس در افراد، اعمال تنبیه های غلط توسط اولیا و مربیان است. برخی از اولیا یا مربیان، برای این که کودک درس بخواند یا از اوامر آن ها پیروی کند، او را می ترسانند که این گونه تنبیه ها، ترس را از کودکی در وجود فرد ریشه دار می کند. اولیا و مربیان باید بدانند که اگر می خواهند ارزشی را در کودک به وجود بیاورند، به وسیله تنبیه غلط و وسایل ترس آور که وجود کودک را پر از دلهره و آشوب می کند، در این امر موفق نخواهند بود. اصل در ارشاد دیگران، در مکتب قرآن و اهل بیت(علیهم السلام)، استفاده از روش مسالمت آمیز و آرام و لحن خوش و ملایم می باشد که در راه های درمان به آنان اشاراتی خواهد شد.

4ـ عوامل عاطفی و روانی: فردی که در خانواده یا مدرسه و یا اجتماع هویت خاصی ندارد وکسی برایش احترامی قائل نیست و مرتب سرزنش می شود، حالت افت شخصیت و عقده حقارت و کمبود شخصیت در او به وجود می آید و قدرت شجاعت و شهامت از او سلب می شود و فردی زبون و ترسو می گردد.

لذا توصیه می شود، این افراد را از نظر عاطفی ـ روانی تقویت کنید. به او شخصیت دهید. او را بیهوده از مسائل مختلف نترسانید و به او اجازه ابراز عقیده و اظهار نظر بدهید. حتی اگر حرف های او در ابتدا برای شما نامفهوم و خارج از موازین عقلائی باشد، باز او را مطرود و منزوی نکنید. عامل خلأ روانی را ابتدا از بین ببرید و اجازه دهید تا او بتواند به طریقی که متناسب با درک و بینش خود اوست، مطالب را بفهمد و از فکر خود استنباط کند و نتیجه ای را ارائه دهد و به مرور ترس را از خود بیرون کند و شهامت را جایگزین آن نماید.

این بود مهمترین عوامل ترس. البته عوامل دیگری نیز در ایجاد ترس مؤثر است که به خاطر اختصار از ذکر آن ها خودداری می کنیم.