تبیان، دستیار زندگی

اهميّت قرض
قـرض دادن بـه فـرد بـا ايـمـان يكى از مستحبات مؤ كد است ، بخصوص به كسانى كه احتياج دارند. پيامبراكرم (ص ) فرمود :
كـسى كه به برادر مسلمان خود قرض دهد، در برابر هر درهمى كه قرض داده ، هموزن كوه اُحُد ...، حـسـنـات خـواهـد داشـت و اگـر بـراى وصـول آن مـدارا بـه خـرج دهـد ، از پـل صـراط هـمـچـون بـرق جهنده بدون حساب و عذاب خواهد گذشت و كسى كه برادر مسلمانش از وضع خودش پيش او شكايت برد و به او قرض ندهد، خداوند در روزى كه نيكوكاران را پاداش مى دهد، او را از بهشت محروم خواهد ساخت .⁽¹³²⁾
بنيانگذار جمهورى اسلامى ـ حضرت امام خمينى 1 درباره قرض الحسنه فرمود:
قـرض الحـسـنـه از اعـمـال بـسـيـار خـوب اسـت و بـهـتـر از [انـفـاق و] هـمـيـن طـور پـول دادن اسـت ، شـايـد يـكـى از نـكـتـه هـايـش ايـن بـاشـد كـه قـرض الحـسـنـه فـعـاليـت به دنـبـال دارد و پـول دادن مـجـّانـى شـايـد گـدا درسـت كـردن باشد، كسى كه قرض مى كند، به فـعاليت مى افتد تا در وقت خودش بتواند قرضش را ادا كند و با مازادى كه پيدا كرده به كار خـود ادامـه دهـد، ولى آن كـس كـه كنار كوچه نشسته و از مردم چيز مى خواهد، هيچ وقت در فكر اين نيست كه كارى بكند؛ براى اين كه ديگر كسى نمى تواند از او مطالبه كند. مبادا آن بيچاره اى كه آمده قرض بگيرد با تلخى با او روبرو شويد، اين خيلى اهميت دارد. ممكن است يك نفر قرض الحـسـنـه بـدهـد، امـّا بـا تـرشـرويـى قـلب قـرض گـيـرنـده را آزرده كـنـد و ايـن قـلب محل تجلّى خداست .⁽¹³³⁾
تـوجـه بـه ايـن نـكـتـه مـهـم اسـت كـه اسـلام ، مـسـلمـانـان را از ايـن كـه در حـال بـى نيازى ، تن به قرض دهند تا وسعت بيشترى در زندگى پيدا كنند، بر حذر داشته و آن را مكروه مى شمارد، چنانچه در روايتى پيامبر اكرم (ص ) فرمود :
(اَعـُوذُ بـِاللّهِ مـِنَ الْكـُفـْرِ وَ الدَّيـْنِ قـيـلَيـا رَسـوُلَ اللّه اَتـَعـْدِلُ الدَّيـْنَ بـِالْكـُفـْرِ؟ قـالَ: نَعَمْ⁽¹³⁴⁾
از كـفـر و بـدهـى بـه خـدا پـنـاه مـى بـرم ، گـفـتـه شـد اى رسول خدا(ص ) آيا بدهى را در كنار كفر قرار مى دهى ؟ فرمود : بلى .
قرض گرفتن در صورت بى نيازى مكروه است و در صورت احتياج ، كراهت آن كاهش مى يابد و هر چه ميزان نياز كمتر باشد به همان نسبت كراهت شدت مى گيرد، البته گاهى گرفتن قرض واجب مى شود، مثل آن جا كه امر واجبى بسته به گرفتن آن باشد، مانند حفظ جان ، آبرو و مانند آن و بـنـابـر احـتـيـاط واجـب ، كـسى كه قادر به پرداخت قرض نيست و اميد به توانايى ندارد، قـرض نـگـيـرد، مـگـر بـه هـنـگـام ضـرورت و تـنـگـنـا و يـا ايـن كـه قـرض دهـنـده از حال وى مطلع باشد.⁽

به هم زدن معامله
در برخى موارد فروشنده يا خريدار مى توانند معامله را به هم بزنند كه از جمله آنهاست :
1 ـ خريدار يا فروشنده گول خورده باشد.
2 ـ در هـنـگام معامله قراربگذارند كه تا مدّت معيّنى ، هر دو يا يكى از آنها بتوانند معامله را به هـم بـزنـنـد؛ مـثـلا" هـنـگـام خـريد و فروش ‍ بگويند : هر كس پشيمان شد تا سه روز ديگر مى تواند معامله را فسخ كند.
3 ـ بعد از معامله بفهمد كالاى خريدارى شده معيوب است .
4 ـ فروشنده خصوصياتى براى كالاى خود بيان كند سپس معلوم شود آنگونه نبوده است ؛ مثلا" بگويد اين دفتر 200 برگ است بعدا" معلوم شود كمتر است .(م 2124)
پرسش
1 ـ ضرورت يادگيرى احكام معاملات را با يك حديث توضيح دهيد.
2 ـ در چه صورت خريد و فروش ، مستحب است ؟
3 ـ چهارمورد از موارد خريد و فروش حرام را نام ببريد.
4 ـ قسم خوردن در معامله چه حكمى دارد؟
5 ـ خريد و فروش وسائل قمار چه حكمى دارد؟
6 ـ معامله در چه صورت قابل فسخ است ؟
درس بيست و دوم
قــرض
قـرض عـبـارت اسـت از تـمـليـك كـردن مـالى بـه ديـگـرى بـه ايـن شكل كه پرداختن عين آن مال ، يا مثل آن و يا قيمت آن بر عهده او باشد.⁽¹³¹

مكروهات
1 ـ تعريف كردن از كالاى خويش و بدگويى از جنسى كه مى خرد.
2 ـ وارد معامله ديگران شدن .
3 ـ قسم راست خوردن در معامله (قسم دروغ حرام است )
4 ـ معامله كردن در جايى كه عيب (جنس ) در آن جا مخفى مى ماند.
5 ـ قبل از همه براى معامله وارد بازار شدن و ديرتر از همه خارج شدن .
6 ـ معامله با فرومايگان و افراد لاابالى .
7 ـ تقاضاى كم كردن قيمت پس از انجام معامله

معاملات حرام
همان گونه كه در اسلام راه هاى فراوانى براى معامله و كسب درآمد وجوددارد، همان طور هم براى سـلامـت روابـط اقتصادى در جامعه و حاكميت مقررات الهى ، از معاملات بسيارى نهى شده است كه مهم ترين آنها عبارتند از :
1 ـ خريد و فروش مال غصبى .
2 ـ خـريـد و فـروش چـيـزهـايـى كـه مـنـافـع مـعـمـولى آنـهـا حـرام اسـت ، مـانـنـد: وسائل قمار.
3 ـ رباخوارى .
4 ـ خريد و فروش چيزى كه از راه قمار يا دزدى به دست آمده باشد.
5 ـ خـريد و فروش كتاب هاى گمراه كننده (ومجلاّت ، فيلمها و عكسهاى مستهجن ، نوارهاى كاست و ويدئو و ديسكت هاى كامپيوترى مبتذل و...).
6 ـ خريد و فروش چيزهاى مست كننده .
7 ـ خريد و فروش با سكه ها( وپولهاى ) بدون اعتبار (اسكناسهاى تقلبى ).
8 ـ فـروش اسلحه و كالاهاى ديگر به دشمنان اسلام در صورتى كه موجب تقويت آنان برضد مسلمانان باشد.
9 ـ معامله تقلّبى مثل مخلوط كردن شير با آب .⁽¹²⁶⁾
خريد و فروشِ حرام ، موارد ديگر هم دارد كه اكنون مورد ابتلا نمى باشد

قوانين و مقررات سازمانى
بـعـضـى از اسـتـفـتـاآتـى كـه دربـاره رعـايـت كردن مقررات سازمانى ، از حضرت امام (ره ) به يادگار مانده ، به قرار زير است :
1 ـ آيـا رزمـنـدگـان اسـلام مـى تـوانـنـد لبـاس هـا و وسائل ديگرى را كه به آنها داده مى شود، در خارج از منطقه نظامى مورد استفاده قرار دهند (اعم از استفاده شخصى و عمومى ـ مثلاً بسيج ـ.
جواب ـ بستگى به مقررات دارد.⁽¹¹¹⁾
2 ـ آيـا اسـتـفـاده از مـواد غـذايـى رزمـنـدگـان اسـلام در داخـل جـبـهـه و مـناطق جنگى كه معمولاً از محلّ هداياى مردم تهيه مى شود، براى گروه هايى كه از مـسـؤ وليـن و غـيـره بـراى بازديد به جبهه مى روند، مجاز است ؟ چون در غير اين صورت امكان تهيه و خريد مواد غذايى براى آنها نيست .
جـواب ـ اگـر از طـرف مـتـصـدّيـان مـربـوطـه داده مـى شـود، اشكال ندارد.⁽¹¹²⁾
3 ـ ايـن جـانـب داراى پـدرى بـى بضاعت و مادرى بيمارم ؛ تا كنون با اصرار با اجازه آنها به مـدت سـه مـاه عـازم جـبـهـه گرديده ام چون تنها سرپرست والدينم هستم ، با عزيمت دوباره به جبهه والدينم راضى نيستند چنانچه عضو سپاه پاسداران شوم و سپاه ماءموريت عزيمت به جبهه دهد؛ با توجه به توضيح فوق آيا مى شود بدون رضايت والدين عازم جبهه شوم ؟
جواب ـ اگر عضو سپاه هستيد بايد مراعات مقررات سپاه را بكنيد.⁽¹¹³⁾
4 ـ كـسـى كه به يك سازمان دولتى بدهى دارد ـ مثلاً از تلفن آن سازمان براى كار خصوصى اسـتـفاده كرده و نظير آن ـ آيا مى تواند آن بدهى را به سازمانى ديگرى كه آن هم دولتى است بپردازد؟
جواب ـ بايد به همان سازمانى كه به آن بدهكار است ، ردّ كند

معاملات ارز
خـريـدن پول خارجى از افرادى كه وارد ايران مى شوند، با توجه به وضعيت فعلى جمهورى اسلامى چطور است ؟
جواب ـ هرگونه معاملات ارز و صرف بايد با مقررات دولت اسلامى باشد

فروش اجناس كوپنى و تعاونى
1 ـ سـهـم قـنـد وشـكـر كـه بـه قـنـّادى هـا و... مـى دهـنـد، اگـر بـفـروشـنـد سـود اوحلال است ؟ جواب ـ بايد مقررات دولت اسلامى را مراعات نمايند.⁽¹⁰⁷⁾
2 ـ آيـا كـسـى كـه لوازم مـنـزل را در مـدت طـولانى و روى نوبت به وسيله شورا يا تعاونى ها خريدارى كرده است ، مى تواند به قيمت دو برابر يا بيشتر بفروشد يا خير...؟
جـواب ـ اگـر خـلاف مـقـررات دولت اسلامى باشد جايز نيست ؛ در غير اين صورت فروش مانع ندارد

خريد و فروش اجناس قاچاق
1 ـ اجناسى كه به طور قاچاق از خارج وارد مى شود و در بازار به فروش مى رسد، آيا خريد ايـن قـبـيـل اجـنـاس (پـوشـيـدنـى ، تـزئيـنـاتـى و غـيـره ) از نـظـر شـرعـى ، اشكال دارد يا نه ؟
جواب ـ اگر دولت اسلامى مقرراتى در آن دارد بايد مراعات شود و اگر مزاحمتى ندارد خريد و فروش در بازار مانع ندارد.⁽¹⁰⁵⁾
2 ـ عـده اى مـى گـويند اجناس قاچاق كه معاملات آن غير مجاز اعلام شده منحصر به اسلحه ، مواد مـخـدّر و از ايـن قـبـيـل اجـنـاس مـى بـاشـد و مـعـامـلات سـايـر اجـنـاس قـاچـاق از قبيل قماش ، خرّازى و غيره را مجاز مى دانند خواهشمند است نظر خود را در اين زمينه اعلام فرماييد.
جـواب ـ فـروش اجـنـاس قـاچـاق بـايد با مقررات دولت اسلامى باشد و چنانچه دولت مزاحمتى ندارد و در بازار فروخته مى شود مانع ندا

 فروش سلاح
آيـا فـروختن سلاح به كسانى كه براى حفظ خود و يا دفاع ازمنطقه خود خريدمى نمايند جايز است يا خير؟
جواب ـ بدون مراعات مقرّرات دولت اسلامى جايز نيست .⁽