تبیان، دستیار زندگی

افکار - از آن جا که ذکر ایمان در قرآن، اغلب همراه عمل صالح است مانند: «إنّ الَّذِینَ آمَنُوا وَ عَمِلو الصّالِحاتِ»، می توان گفت که میوه درخت ایمان هر کس، عمل اوست. به هر میزان که درخت ایمان او تنومند باشد، عملش نیز رو به فزونی است و عدم بروز عمل صالح، گواه بر نبود درخت ایمان یا ضعف ایمان اوست.

چگونه می توان باور کرد که کسی به خدا و آیین او، ایمان داشته باشد، ولی به برنامه های آن عمل نکند! اگر کسی چنین باشد، ایمانش صوری و ظاهری و همچون درخت بی شاخ و برگ است.

قرآن کریم در این باره می فرماید: آن گاه که نشانه های مرگ یا رستاخیز بیاید کسی که از پیش، ایمان نیاورده باشد و یا در مدت ایمان، عمل خیری از خود بروز نداده باشد، ایمانش هیچ سودی به حال او ندارد:

«یَومَ یَاتِی بَعضُ آیاتِ رَبِّکَ لا یَنفَعُ نَفساً إِیمانُها لَم تَکُن آمَنَت مِن قَبلُ أَو کَسَبَت فِی إِیمانِها خَیراً»۱

جالب این است که قرآن با استفاده از حادثه اُحد، برای تصحیح اشتباه فکری برخی از مسلمانان که می پندارند: مؤمنان به خاطر داشتن ایمان هم در جنگ با دشمن، کامیاب و پیروزند و هم در قیامت مستحق بهشت اند می فرماید: چنین پنداشتید که ایمان به تنهایی بدون جهاد و استقامت در راه خدا، کامیابی شما را در عرصه های خیر فراهم می سازد و سبب دخول به بهشت در جهان بازپسین خواهد شد! هرگز چنین نخواهد بود بلکه اعتقادات و ایمان شما در عرصه عمل پیاده نگردد، مستحق لطف خدا نخواهید شد؛ نه در دنیا که ناکامی مسلمانان درجنگ احد، گواه این واقعیت است و نه در سرای دیگر که پیام تمامی انبیا، همین است که:

«أَم حَسِبتُم أَن تَدخُلُوا الجَنَّةَ وَ لَمّا یَعلَمِ اللهُ الَّذِینَ جاهَدُوا مِنکُم وَ یَعلَمَ الصّابِرِینَ»۲؛ آیا پنداشتید بی آن که خداوند، جهادگران و شکیبایان شما را معلوم کند، داخل بهشت می شوید.

منبع:
۱. سوره انعام، آیه ۱۵۸.
۲. سوره آل عمران، آیه ۱۴۲.
۳. اخلاق اسلامی، ص۳۵۱-۳۵۲.

افکار - یکی از تشریفات نوروز، آماده سازی منزل برای پذیرایی از مهمانان است. خانه تکانی، رسمی دیرینه است که در استقبال از نوروز، حال و هوای ویژه ای به خود می گیرد. آراستگی فردی و پوشیدن لباس های نو و تمیز از آداب این مراسم باستانی است. می توان به چنین اقداماتی، رنگ معنوی بخشید. با نگاهی به آموزه های دینی در این باره، به ارزشمندی چنین تصمیم پی می بریم:

ارزش خانه تکانی
درباره فضیلت رسیدگی به منزل و جابجایی، روایات متعددی وجود دارد که به برخی از آن اشاره می شود:
امام صادق علیه السّلام می فرماید: «امّ سلمه از رسول خدا صلّی الله علیه و آله و سلّم درباره فضیلت خدمت کردن زنان به شوهرانشان پرسید. آن حضرت فرمود: هر زنی که در خانه شوهر به قصد مرتب کردن آن، چیزی را جا به جا کند، خداوند به او نظر افکند و هر که خداوند به او نظر افکند، عذابش ندهد.

ارزش پاکیزگی
نگاه اسلام به پاکیزگی، نگاه ممتازی است. در کتاب، تاریخ تمدن اسلام و غرب آمده است: در دوره ای که هنوز اروپاییان با حمام آشنا نبودند و بوی بدی از بدن آنها برمی خاست، مسلمانان با خوشبویی و نظافت شناخته می شدند.» روشن است که چنین پیشرفتی در زمینه بهداشت، مرهون تلاش ها و شناخت افزایی پیامبر اسلام صلّی الله علیه و آله و سلّم و جانشین گرامی ایشان است. با نگاهی به روایات، به جملات تشویقی معصومین دراین باره آشنا می شویم:

پیامبر اسلام صلّی الله علیه و آله و سلّم می فرماید: «خودتان را با هر وسیله ای که می توانید پاکیزه کنید؛ زیرا خداوند متعال اسلام را بر پایه پاکیزگی بنا کرده است و هرگز به بهشت نرود مگر کسی که پاکیزه باشد.»

پیامبر اسلام صلّی الله علیه و آله و سلّم می فرماید: «لباس خوب بپوشید و خانه هایتان را آباد کنید تا در میان مردم مانند خالِ رخساره باشید.»

امام صادق علیه السّلام می فرماید: «شستن ظرف و جارو زدن جلو در منزل، باعث جلب روزی می شود».

امام صادق علیه السّلام می فرماید: «خداوند زیبایی و خودآرایی را دوست دارد و بینوایی و فقرنمایی را ناخوش می دارد. هرگاه خداوند به بنده ای نعمتی می دهد، دوست دارد اثر آن را در او ببیند.
گفته شد: چگونه؟
فرمود: لباس تمیز بپوشد، خود را خوشبو کند، خانه اش را گچ کاری کند، جلو در حیاط خود را بروبد، حتی روشن کردن چراغ پیش از غروب خورشید فقر را می برد و روزی را زیاد می کند.»

امام رضا علیه السّلام می فرماید: «پاکیزگی از اخلاق پیامبران است».

کمک به همسر
برخی از آقایان در خانه تکانی سهمی ندارند. همچنین عده ای به بهانه کارهای بیرون، از موهبت کمک به همسر و خدمت به او باز می مانند. با نگاهی به روایات، در می یابیم که همکاری همسران در امور منزل، جایگاه معنوی شایسته ای دارد.

پیامبر گرامی اسلام صلّی الله علیه و آله و سلّم می فرمایند: «هرگاه مرد به زن خود آبی بنوشاند، پاداش برد».

آن حضرت در سخنی دیگر فرمودند: «به زن خود خدمت نکند، مگر صدیق یا شهید یا مردی که خداوند خیر دنیا و آخرت او را بخواهد».

و فرمودند: «خدمت کردن به همسر، کفاره گناهان بزرگ است و خشم پروردگار را فرو می نشاند».

منبع: خانه خوبان، ش۴۰-۴۱، ص۳۳-۳۴.

افکار - پیامبر خدا صلّی الله علیه و آله و سلّم می فرمایند: هیچ بیماری ای به چیزی برتر از صدقه، درمان نشده است.۱

امام صادق علیه السّلام می فرمایند: مستحب است که بیمار به دست خود، صدقه ای به سائل بدهد و از او بخواهد برای وی دعا کند. ۲

شخصی خدمت امام کاظم علیه السّلام رسید و از این نالید که نان خور زیادی دارم که همه نیز بیمارند. حضرت به او فرمودند: آنان را با صدقه درمان کنید، زیرا هیچ چیز به اندازه صدقه به اجابت نزدیک نیست و بیش از صدقه برای بیمار، منفعت در پی نمی آورد.۳

منبع:
۱. الفردوس، ج۴، ص۱۱۸.
۲. الکافی، ج۴، ص۴، ح۴.
۳. بحارالانوار، ج۶۲، ص۲۶۵، ح۳۰.
۴. خانه خوبان، ش ۴۳، ص۶۹.

افکار - سؤال: در رساله آمده است که پوستی را که گاهی به بدن می چسبد و گاهی از آن جدا می شود، باید کَند یا درهنگام وضو باید آب را به زیر آن رساند آیا مسأله شامل مقدار کمی از پوست هم می شود؟

جواب: اگر زیرِ پوست جدا شده، تماما ظاهر شده باشد، باید آن را در وضو بشوید ولو به این که پوست جدا شده را بلند نماید و یا ببرد و فرقی در این حکم بین پوست بزرگ و کوچک نیست.

سؤال: آیا جوهر خودکار جزو چیزهایی است که اگر روی دست باشد وضو را باطل می کند؟
جواب: چنانچه جرم داشته باشد باید برطرف شود.

سؤال: آیا «رنگ موهایی» که زن ها برای رنگ کردن مو و ابروی خود به کار می برند، مانع از وضو و غسل است یا خیر؟
جواب: مجرّد رنگ بدون جرم، مانع نیست.

منبع: احکام عمومی، ج۱، ص۹۶.

افکار - این ذکر شریف، به اندازه ای پر اهمیت و فضیلت است که همه امامان معصوم علیهم السّلام و علما و عرفا و فقها اکیدا به آن توصیه فرمودند.

امام باقر علیه السّلام می فرمایند: «خداوند از حیث حمد و ستایش عبادت نشد که برتر و افضل از تسبیح فاطمه علیها السّلام باشد، و اگر چیزی با فضیلت تر از آن بود هر آینه رسول خدا صلّی الله علیه و آله و سلّم آن چیز را به حضرت فاطمه علیها السّلام می بخشید.۱

و امام صادق علیه السّلام می فرمایند: «هر کس بعد از نماز واجب تسبیح فاطمه زهرا علیهاالسّلام را به جا آورد جمیع گناهان او آمرزیده می شود، و در این تسبیح از «الله اکبر» آغاز کند.۲

منبع:
۱. وسائل الشیعه، ج۴، ص۱۰۲۴.
۲. تهذیب الاحکام شیخ طوسی، ج۲، ص۱۰۵.
۳. عرفان و عبادت، ص۳۶۷. ر

-همیشه شاکر نعمت‌هایی باشید که خداوند به شما عطا فرموده است، نه اینکه غصه‌دار چیزهایی باشید که در زندگی به آنها نرسیده‌اید. اگر به همه‌ی آرزوهایتان دست نیافتید، از قطره قطره‌ی داشته‌هایتان لذت ببرید.

و حرف آخر اینکه شادی را از دریا بیاموزید که با وجود همه‌ی اتفاقاتی که درونش رخ می‌دهد باز می‌خروشد و فریاد می‌کند. شادی را از کوه فراگیرید که با وجود حمله‌ی طوفان‌ها همچنان استوار است. شادی را در طبیعت نظاره کنید که با وجود فانی شدنش در زمستان، باز هم در بهار نو می‌شود و سبزی را هدیه می‌کند. پس مانند دریا بخروشید، مانند کوه استوار باشید و همانند طبیعت غصه‌ها را به فراموشی بسپارید. و در پایان: «شاد باش و شادی را به دوستانت نیز هدیه کن.

یا مولا خودت مشکل گشای عالمی ..مشکل همه را چون کوه استوارند برطرف بفرما

*پای درس امیرالمؤمنین(ع)

جابربن عبدالله انصاری می­گوید: حضرت علی(ع) به شخصی فرمودند: ‌ای مرد، آیا تأویل نماز را می‌شناسی؟ عرض کرد: آقای من، آیا نماز تأویلی جز عبادت دارد؟ حضرت فرمودند: آری، به خدا سوگند... تأویل و تفسیر دارد و همه اینها نشانه تعبّد و بندگی است، مرد گفت: اینها را به من بیاموز، آن جناب بعد از بیان تأویل اجزای مختلف نماز فرمودند: «من لم یعلم تأویل صلاته هکذا فهی خداج، أی ناقصة»؛ کسی که تأویل نمازش را این گونه نداند، نمازش کمبود دارد و ناقص است. [2]

*ظرافت­های معنوی نماز

همان گونه که پیش از گفته شد، آگاهی از اسرار و ظرافت­های معنوی نماز، باعث تکمیل نماز و به بار نشستن مقصود اصلی از نماز است. اما منظور از اسرار نماز چیست؟ آیا اسرار همان آداب نماز است؟ آیا بین اسرار، آداب و حکمت­های نماز تفاوت وجود دارد؟

برای دستیابی به پاسخ این پرسش­ها، لازم است نگاهی به معنای هریک از این اینها داشته باشیم.

الف: سرّ:[3] در لغت به معنای پنهان کردن مطلبی در دل است[4] و در اصطلاح، «سرّ» چیزی است که به عالم ملکوت و برتر از آن بر می‌گردد، یعنی به درون و باطن عبادت مربوط می‌شود [و از آن تعبیر به راز، غیب، ملکوت، نهان، باطن، گنجینه و... می­شود] و آن درجاتی دارد که به درجه خاص از نهان (راز) نمی‌توان دست یافت، جز به وسیله کرداری که با حکمت و آداب معادل باشد.

ب: حکمت: هدف، فایده و نتیجه‌ای است که برآن عبادت (نماز) مترتب می‌شود، از قبیل عروج،[5]نجات از ناشکیبایی و آرامش[6]و... که آن هم درجاتی دارد.

ج: ادب (آداب): مسایلی است که به اوصاف و احوال نمازگزار بازگشت می‌کند، یعنی، آداب وظیفة کسی است که نماز می­گزارد، مثل اینکه باید حضور و خشوع قلب و خشوع قالب داشته باشد، پیوسته در ذکر باشد و خالص شده و از توجه به غیر معبود خود را حفظ کند و همچنین سایر صفات ظاهری معهود (لباس و مکان و...) را مراعات کند.[6]

*نتیجه گیری بحث

با توجه به آنچه گفته شد، این سؤال مطرح می شود که چه رابطه­ای بین اینها وجود دارد؟ آیا اسرار نماز همان حکمت‌ها و آداب هستند؟ در پاسخ باید گفت: اولاً آداب، مقدمه حکمت (آثار) و اسرار است و ثانیأ آثار، هدف متوسط نماز و اسرار هدف عالی و نهایی آن هست، پس آداب، علت زمینه­ساز برای نیل به اهداف مذکور است، شاید علّت اینکه غالب کتبی که تحت عنوان اسرار نوشته شده، آمیخته به آداب و آثار نماز است، همین امر باشد.

*پی‌نوشت‌ها:

[1]. مرکز تخصصی نماز به عنوان یکی از نهادهای پاسخگو به سؤال‌های نماز، از طریق پست الکترونیکی porseshnamaz@yahoo.com، سایت اینترنتی http://namazportal.ir، شماره پیامک 30004145 و شماره تلفن 02517740920 به پرسش‌های علاقه‌مندان پاسخ می‌گوید.

[2].بحارالانوار، 81/254.

[3].«سرّ» در مقابل «عَلَن» قرار دارد، آن گونه که «غیب» در مقابل «شهادت» است و آن بر دو قسم است: الف: راز محض (رازی که هیچ گاه آشکار نمی‌شود) مانند غیب مطلق، ب: راز مقید (رازی که امکان آشکار شدن را داراست) مانند غیب مضاف.

[4].راغب اصفهانی، مفردات، ص404.

[5].«الصلوة معراج المؤمن» مصطفوی، ترجمة مصباح الشریعه، ص54.

[6].از یک طرف فرمود: «أقم الصلاة لِذِکری» (طه: 14) نماز را برای یاد من به پا دار، و از طرف دیگر می­فرماید: «الا بذکر الله تطمئنّ القلوب» (رعد: 28) آگاه باشید که به یاد من است که به آرامش می­رسید، یعنی نتیجه و ثمره­ی نماز آرامش است.

[7]. آیت‌الله جوادی آملی، رازهای نماز، ص 30ـ18.