ABD krizinin İran’daki yankıları

    İranlı ekonomistler, ülkelerinin bu krizden pek çok dünya ülkesi kadar etkilenmeyeceğıi görüşündeler.

     Amerika"daki ekonomik kriz giderek tarihin en büyük ekonomik krizine dönüşeceğinin işaretlerini veriyor. Kimi ekonomistler bu krizin en kısa bir zaman içinde Amerika ile yakın ilişki içinde olan ülkelere sirayet edeceğini öne sürüyorlar. Ekonomistlere göre, Bush"un bu krizden kurtulmak için önerdiği, ABD Temsilciler Meclisi tarafından önce reddedilen, daha sonra 3 Ekim"deki görüşmede onaylanan 700 milyar dolarlık kurtarma paketi, sadece bankaları ve bazı mali kuruluşları yok olmaktan kurtarabilir. Fakat halk yığınları krizin getirdiği dalgaların altında kalarak ezilecek. Bunun en önemli sonucu ise, ekonomik krizin siyasal bir krize dönüşmesi olacak. Tahran"da yayınlanan Keyhan gazetesinin dünkü sayısında bu konuda yer alan analizlere göre, bu ekonomik kriz Amerika"nın öncülüğünü ettiği Neo-liberal sistemin çöküşünün bir işareti olarak görülmeli. Bu analize göre, ABD"nin yaşadığı kriz aylarca sürecek bir ekonomik düşüşe sebep olacak ve birçok Batılı ülkeyi de içine çekecek.

Newyork Borsası"nın Bush"un verdiği önergenin Temsilciler Meclisi"nde kabulünden etkilenmemesi ve hisse senetlerinin değerlerinin düşmeye devam etmesi, bu geçici önlemin köklü bir çözüm olarak anlaşılmaması gerektiğini ortaya koyuyor.

     ABD"nin yaşadığı kriz, Latin Amerikan ülkelerini, bu krizin etkilerine karşı dayanışmaya girme yönünde bir arayışa sevk etti. Bu ülkeler, 24-27 Eylül taihleri arasında düzenlenen 7. Latin Amerika Ülkeleri Kongresi"nde, bu kriz karşısında bir dayanışmaya gitmeyi kararlaştırdılar. Fransa televizyonunun 5. kanalı ise, ABD"nin ekonomik krizinin, bu ülke halkındaki dini duyguların güçlenmesiyle sonuçlandığını anlatan bir habere yer verdi. Amerikalı din adamları yaptıkları çeşitli konuşmalarda bankacıları hedef alarak, onların hatalarının bedelinin halka ödettirilmesini eleştiriyorlar. (Bush"un krizden çıkılması için ayrılmasını talep ettiği 700 milyar dolarlık kurtarma paketi, her bir Amerikan vatandaşının cebinden 2 bin dolar ödemesi anlamına geliyor.)

    İranlı ekonomistler, ülkelerinin bu krizden pek çok dünya ülkesi kadar etkilenmeyeceğıi görüşündeler. Bunun nedenlerini ise şöyle sıralıyorlar:

     1-İran"ın Amerika ile ilişkileri halihazırda en alt seviyede sürdürülüyor. Bu ülkede ticari ilişkilerin ağırlıklı olarak Avrupa ve 3. Dünya Ülkeleri ile yürütülmesine özen gösteriliyor. Ayrıca İran"da borsa (Tahran Borsası), devlete bağlı büyük bankaların yatırım şirketleri kanalıyla idare ediliyor. Geçen sene yapılan büyük özelleştirmeye karşılık, yabancı firmalar çok düşük oranda bu borsadan pay almış bulunuyorlar, bu nedenle de etkinlikleri yok denecek kadar az. İran"da yabancı banka da mevcut değil. Bankacılık sistemininin % 98"i, devlet bankalarının elinde. Sadece % 2 oranında bir pay, yeni faaliyete başlamış bulunan özel bankalara ayrılmış durumda.

    2- İranlı siyasetçileri ve ekonomistleri bu kriz konusunda kaygılandıran başlıca konu, krizin sürmesi durumunda üretimin düşmesi ve bunun da dünya piyasalarından gelen enerji talebini etkilemesi. Enerji talebinin düşmesi, petrol ve gaz fiyatlarının da düşmesi anlamına geliyor.

    3- İran ve Ortadoğu ülkeleri, ekonomileri genellikle petrole dayalı olduğu için, üretim alanlarındaki kısıtlılık ve altyapı sorunları nedeniyle bu krizden belki uzun vadede, fakat kalıcı sorunlara neden olacak şekilde etkilenecekler.

    İran halkı arasında sıklıkla kullanılan bir söz vardır:

    Petrol gelirinin azalması durumunda devlet, üretime ve vergi sistemini disiplin altına almaya dönük çalışmalara, ihracaata daha fazla önem veriyor. Petrol fiyatları yükseldiğinde ise bu konuda siyasetçiler rehavete kapılıyor.

Cihan Aktaş

Kapitalizmin Sonu(mu)

İslâm Ve Ekonomik Sorunlar 2