ŞİA MEZHEBİNİN GEÇMİŞİ

ŞİA"NIN ANLAMI

      Şia"nın Terim Anlamı:

     Şia kelimesi Arapçada izleyici bir kaç kişi veya izleyen topluluk anlamına gelmektedir. Şia kelimesi Kuran-ı Kerim"de de birkaç yerde bu anlamda kullanılmıştır. Örnek olarak;

    orada iki adamın kavga etmekte olduğunu gördü; bu, kendi taraftarlarındandı (şialarındandı) öbürü, düşmanlarından. Derken, taraftarlarından (şialarından) olan, düşmanlarından olana karşı Mûsâ"dan yardım istedi.

   Bu ayette Hz. Musa"nın (a.s) izleyicilerinden biri hakkında, Musa"nın Şiası şeklinde söz edilmektedir. Kurân-ı Kerim"in başka bir yerinde ise Hz. İbrahim"i (a.s) Hz. Nuh"un (a.s) Şiası olarak tanıtmaktadır.

   Ve şüphe yok ki İbrâhim de onun taraftarlarındandı (Şia"larındandı) elbet.

    İslam"ın başlangıcında Şia kelimesi sözlük anlamı olarak bir kişi ya da belirli bir grubun takipçisi anlamında kullanılıyordu. Örnek olarak; bazı rivayetlerde Ali b. Ebu Talib"in Şia"sından ve bazı rivayetlerde de Muaviye b. Ebu Süfyan"ın Şia"sından söz edilmektedir. Ama bu kelime daha sonraları sadece Hz. Ali"nin (a.s) imametine inananlar için kullanılmaya başlanmıştır.

     Şehristanî (548 h.k) İslami mezhep ve fırkaları ile ilgili önemli kaynaklardan biri olan el-Milel Ve"n-Nihel adlı kitabında şöyle diyor:

    Şia, Hz. Ali"nin (a.s) has izleyicileri ve Hz. Muhammed"in (s.a.a) açık istek ve öğretisi üzerine onun imamet ve hilafetine inanan kimselerdir.

    Bu çok dakik bir tariftir. Çünkü Şiîler şahsi isteklerinden dolayı değil, Peygamber"in (s.a.a) isteği üzerine Ali"nin (a.s) imametine inanmaktadırlar. Ama Şia"nın dışındaki mezhepler Peygamber"in (s.a.a) hilafet meselesini halka bıraktığına ve Peygamber"in (s.a.a) vefatından sonra da Sakife"de seçilen kimseyi izlediklerine inanmaktadırlar. Oysa Sakife"de bu şekilde seçilen ilk halife Ebu Bekir"in kendisi bu düşüncenin tersine, halifeyi kendisinin seçmesi gerektiğine inanıyordu. İkinci halife Ömer b. Hattab ise altı kişilik bir şura kurup özel emirler vererek, içlerinden birini kendi yerine halife seçmeleri için görevlendirdi.

    İlginç olan ise; dördüncü halife olarak Ali b. Eb-u Talib"in takriben bütün Müslümanlar tarafından seçilmesidir. Üçüncü halife Osman b. Affan"ın öldürülmesinden sonra halkın baskıları sonucu, halifeliği kabul etmek zorunda kalmıştır.

    Ünlü araştırmacı Hasan b. Musa Nevbahti (313 h.k) Şia Fırkaları adlı kitabında şöyle diyor:

    Şia, Ali b. Eb-u Talib"in fırkası ve cemaatidir. Onlara hem Peygamber"in hayatında, hem de Peygamber"den sonra Şia deniliyordu. Ali"nin izleyicileri ve onun imametine inananlar diye tanınıyorlardı.

    Geçmiş dönemlerin seçkin âlimlerden Ş. Müfid (413 h.k) Şia"yı şu şekilde tanımlamaktadır:

    Ali"yi (a.s) izleyen ve onun Peygamber"in (s.a.a) ilk halifesi olduğuna inananlardır.

    Ş. Müfid, Şia"nın "İmamiye" olarak adlandırılmasını şu şekilde açıklıyor:

    Bu unvan, imametin her zaman gerekli olduğuna, imamın Allah (c.c) tarafından seçilmesinin, masum ve kamil olmasının gerekliliğine inanan kimseler içindir.

     Bu anlatılanlara dayanarak Şia"nın Peygamber (s.a.a)"in halifesi hakkında ki inançlarını şu şekilde sıralayabiliriz:

     1- Peygamber (s.a.a)"in halifesi olmak ilahî bir makamdır.

    2- Peygamber (s.a.a) nasıl Allah tarafından seçildiyse, halife veya imamda aynı şekilde Allah tarafından seçilir ve Peygamber (s.a.a)"in aracılığı ile halka tanıtılır.

     3- İslam Peygamber"inin (s.a.a) ilk halifesi Ali"dir.

ŞİA"NIN DOĞUŞU

    Elbette burada bu konu ile ilgili sunulacak olan hadisler sadece seçilmiş birkaç örnekten ibarettir. Ve muteber olarak kabul edilen bu kaynak kitaplarda ise daha fazla hadis bulunmaktadır.

    1-İbn-i Asakir (571 h.k), Cabir Abdullah el-Ensari"den şöyle naklediyor:

    Bir gün biz Peygamber"in (s.a.a) yanında iken Ali geldi. Bu sırada Peygamber (s.a.a) şöyle buyurdu: Canımı elinde bulunduran Allah"a (c.c) ant olsun ki mutlaka bu ve bunun Şiîleri, kıyamet günü kurtuluşa ereceklerdir. Sonra Beyyine suresinin yedinci ayeti nazil oldu:

     İman edip salih ameller işleyenlere gelince, halkın en hayırlısı da onlardır.

     Bu olaydan sonra Peygamber (s.a.a)"in ashabı Ali"yi ne zaman görseler İnsanların en hayırlısı geldi.diyorlardı.

     2- İbn-i Hacer (974 h.k) İbn-i Abbas"tan şöyle naklediyor:

    Beyyine suresinin yedinci ayeti nazil olduktan sonra Peygamber-i Ekrem (s.a.a) Ali"ye şöyle buyurdu:

    Onlar (en hayırlı insanlar), sen ve senin Şia"larındır. Sen ve senin Şia"ların kıyamet günü Allah"tan razı olmuş ve Allah da sizlerden razı olmuş ve senin düşmanların ise öfkeli ve boyunlarından tutulmuş bir halde hazır olacaklardır.

     Aynı kitapta İbn-i Hacer, Ümmü Seleme"den şöyle naklediyor:

    Peygamber (s.a.a) Ümmü Seleme"nin evinde bulunduğu bir gece kızı Fatıma (s.a) ve arkasından da Ali (a.s) eve geldi. Sonra Peygamber (s.a.a) şöyle buyurdu:

    Ey Ali! Sen ve senin ashabın ve Şia"ların cennet ehlidir.  

   3- İbn-i Esir (606 h.k) Peygamber (s.a.a)"in Ali (a.s)"a şöyle buyurduğunu naklediyor:

    Ey Ali! Sen ve senin Şia"ların Allah (c.c)"ın huzuruna O"ndan razı olmuş ve O"da sizden razı olmuş bir halde çıkacaksınız ve düşmanların da öfkeli ve boyunlarından tutulmuş bir halde çıkacaklardır. Sonra Peygamber (s.a.a) kendi boynunu elleriyle tutarak bu olayın nasıl gerçekleştiğini gösterdi.

     Peygamber-i Ekrem"in (s.a.a) Ali"ye (a.s) Bizim Şiamız tabirini kullandığı başka hadislerde vardır. Bu tabir önceden işaret edilen konu ile de uyum içindedir. Yani Şia, şahsi görüşleri olarak değil, Peygamber"in (s.a.a) öğretileri doğrultusunda Ali"ye uyan kimselerdir. Aslında Ali"nin (a.s) Şia"sı Peygamber"in (s.a.a) Şia"sıdır. Buna örnek olarak İbn-i Asakir Peygamber"den (s.a.a) naklettiği şu rivayeti nakledebiliriz:

    Cennette çiçek balından daha tatlı, yağdan daha yumuşak ve buzdan daha serin bir kaynak vardır ve o kaynağın çok güzel bir kokusu vardır. Ben ve Ehl-i Beyt"im o kaynakta bulunan çamurdan yaratıldık ve bizim Şia"larımız da aynı çamurdan yaratıldılar.

     Peygamber"in (s.a.a) Ali"ye (a.s) Soyunun Şia"sı tabirini kullandığı hadisler de vardır. Bu tabir de aynı şekilde önceden açıklanan Şia kavramını onaylamaktadır. Şia imamet meselesine temelde inandığı için Ali"yi (a.s) izlemektedir. Üçüncü bölümde daha geniş bir şekilde ele alınacağı gibi; Şialar Hz. Ali"nin (a.s) ilk imam olduğuna ve ondan sonra da onun ve Fatıma"nın (a.s) soyundan gelen kimselerin, Allah"ın (c.c) seçmesi ve Peygamber"in (s.a.a) bildirmesiyle, imameti devam ettireceklerine inanmaktadırlar. Buna örnek olarak Zamahşeri (528 h.k) Rebiü"l-Ebrar kitabında Peygamber (s.a.a)"in şöyle buyurduğunu nakleder:

    Açıklanması gereken önemli noktalardan biri de, imametde olduğu gibi, nübüvvetin de peygamberlerin pak soylarına intikal ettiği gerçeğidir. Kuran-ı Kerim"de Allah (c.c) şöyle buyuruyor:

   Ant olsun ki, Nuh"u ve İbrahim"i gönderdik, peygamberliği de kitabı da onların soyunda karar kıldık.

     Ayetin anlatmak istediği; Allah (c.c) tarafından seçilebilmek için gerekli olan peygamberlik şartlarını ve özelliklerini taşıyan kimselerin Nuh (a.s) ve İbrahim"in (a.s) soyundan gelmeleridir.

    Peygamber (s.a.a)"in hayatında, bir topluluğun Şia adıyla ortaya çıkışını ispatlayan, yukarıda ki ve sonradan işaret edilecek olan imamet ile ilgili hadislere ilave olarak başka deliller de vardır. Örnek olarak; Mekke"de Peygamber (s.a.a) Allah (c.c) tarafından gelen emir doğrultusunda, akraba ve yakınlarını İslam"a davet etmesi için görevlendirildiği zaman yemek hazırlayarak onları evine çağırdı. Yemekten sonra peygamberliğini ilan ederek onları İslam"a davet etti. Sonra peygamber (s.a.a) onların içinden kim İslam"ı kabul eder ve O"na yardım ederse vasisi ve halifesi olacağını açıkladı.

    Herkesin sessizliğe büründüğü o anda, daha çocuk yaşta olan Ali (a.s) Peygamber (s.a.a)"in davetine icabet etti. Peygamber (s.a.a) Ali"nin oturmasını isteyerek davetini iki defa tekrarladı. Her defasında sadece Ali (a.s) olumlu cevap verdi. Sonunda Peygamber (s.a.a) Ali"nin hazır oluşunu ve Allah (c.c) karşısındaki teslimiyetini kabul edip, ilahî emre göre O"nu halifesi olarak tanıttı.

    Peygamber (s.a.a) önemli bir açıklamasında, Ali"nin (a.s) daima hak ile beraber olduğunu söylemiş, bütün yanlış davranış ve hatalı inançlardan uzak olduğunu ifade etmiştir. Aslında üstü kapalı olarak Müslümanlar ve hak peşinde olanlardan Ali"ye uymalarını istemiştir. Ümmü Seleme Peygamber"in (s.a.a) şöyle buyurduğunu nakleder:

    Ali her zaman hak ile Kuran-ı Kerim ve hak da Ali ile beraberdir ve kıyamet gününe kadar birbirlerinden ayrılmayacaklardır.

     Bu hadis İbn-i Abbas, Ebu Saidî Hudrî, Ebubekir, Aişe, Ebu Leyla ve Ebu Eyyübî Ensârî tarafından da nakledilmiştir.

    Aynı şekilde Peygamber"den (s.a.a) şöyle nakledilmiştir:

    Allah"ım Ali"ye rahmet et ve hakkı her zaman Ali ile beraber kıl.

    Peygamber (s.a.a) birçok defa ashabı arasında Ali"yi (a.s) İslam-i Konuları en iyi bilen olarak ilan etmiştir. Örnek olarak; Peygamber-i Ekrem (s.a.a) şöyle buyuruyor:

    Hikmet on kısımdır; dokuz kısmı Ali"ye verilmiş ve diğer kalan bir kısmı da halk arasında paylaştırılmıştır.

    Sonraları ikinci halife Peygamber (s.a.a)"in bu sözlerini şu itirafıyla onaylamıştır:

    Allah beni hiçbir güçlük ve zorlukta Ali"siz bırakmasın.

     Bu sözlerimize ilave olarak bir insanın Hz. Ali"nin Müslümanlar arasında makamını anlaması için; O"nun İslam yolunda yaptığı fedakârlık ve hizmetleri bilmesi gerekmektedir. Örnek olarak; Mekke müşrikleri Peygamber (s.a.a)"i öldürmek için plan kurdukları zaman Allah (c.c) Peygamberini bu suikasttan haberdar etmişti. Peygamber de (s.a.a) emniyetli bir şekilde Mekke"den Medine"ye hicret edebilmek için Ali"den (a.s) kendi yatağında yatmasını istedi. Bu sayede müşrikler Peygamber"in (s.a.a) evde olduğunu zannedeceklerdi. Ali (a.s) bu görevi sevinçle kabul etti. Bu olayın arkasından şu ayet nazil oldu:

    İnsanlardan bazıları Allah"ın rızasını kazanmak için canlarını satarlar.

     Daha sonra da Peygamber"in (s.a.a) Mekke"den Medine"ye olan hicreti İslamî takvimin başlangıcı olarak kabul edildi.

    Ali (a.s) İslam"ın hedeflerine hizmet etmek için Bedir, Uhut, Hayber, Hendek ve Huneyn savaşlarına katılarak önemli görevleri yerine getirdi. Bu olaylar tarih kitaplarında, Şia ve Ehl-i Sünnetin naklettiği rivayetlerde kayıtlıdır.

    Bundan önce açıklandığı gibi imamet konusu ile ilgili genel ve Ali"nin (a.s) imameti ile ilgili özel nebevî hadislerin bağımsız olarak birer birer incelenmesi gerekmektedir. Ama burada konuyu Şia ve Ehl-i Sünnet"ten birçok insanın bildiği Gadir Hum hadisiyle sonuçlandırmak istiyorum. Peygamber (s.a.a) yaptığı en son hacdan (veda haccından) dönerken yanında bulunan binlerce Müslüman"dan, Gadir-i Hum denilen yerde durup, toplanmalarını istedi. Sonra Peygamber (s.a.a) deve semerlerinden oluşturulan minberin üzerine çıkarak şöyle buyurdu:

    Ben kimin mevlası-velisi isem Ali de onun mevlası-velisidir.

     Bunun ardından orada bulunan herkes özellikle birinci ve ikinci halife Ali"ye (a.s) bi"at ederek, onu kutladılar. Bu hadis, yüzden fazla kaynakta nakledilmiştir. Bu hadisin bulunduğu Ehl-i Sünnet kaynaklarının genel fihristini araştırmak için Mir Hamid Hüseyni Hindi"nin (1306 h.k) yazdığı Abagatü"l-Envar kitabına ve Allame Abdu"l-Hüseyin Emini"nin "el-Gadir" kitabına bakılabilir.

    Bazı Ehl-i Sünnet yazarları bu hadisin gerçekliğini kabul etmelerine rağmen hadiste geçen "Mevla" kelimesini başka türlü yorumluyorlar. Onların görüşüne göre "Mevla" kelimesi, burada velî ve yönetici anlamında değil de, dost ve arkadaş anlamında kullanılmıştır. Bu yorumun doğru ve o zamanki olaylarla uyumlu olup olmadığını bir kenara bıraksak dahi, şüphe yok ki her iki durumda da bu hadis Peygamber"in (s.a.a) ashabı arasında Ali (a.s)"a özel ve ayrı bir makam kazandırmaktadır.

     Yukarıda zikredilen tarihi deliller ve bir araya toplanmış çeşitli hadislere göre, Peygamber (s.a.a) zamanında ki Müslümanların birçoğunun Ali"yi (a.s) kalpten ve candan sevdikleri, her zaman onunla beraber olmayı istedikleri ve Peygamber"in (s.a.a) vefatından sonra da ona uyma kararlarının olduğu konusunda hiç şüphe kalmıyor. Bu Müslümanlar genellikle Ali"nin Şiası diye anılıyorlardı. Sonraları bunlara sadece Şia denmeye başlandı. Bundan daha önemlisi Ali"nin (a.s) imamet ve hilafet konusunun Peygamber"in (s.a.a) zamanında gündeme gelmesidir. Doğal olarak Peygamber"in (s.a.a) vefat etmesi, insanların imamet ve hilafet konusuna yoğunlaşmalarına neden oldu. Böylece Ali"ye (a.s) uyma gerekliliğine inanan kimselerle, toplumun önderliği olan hilafet konusunu Peygamber"den (s.a.a) sonra ilahî bir makam olarak kabul etmeyenler birbirinden ayrıldılar.

     Ehl-i Sünnet tarihçilerinden Mes"udi (345 h.k) Peygamber (s.a.a)"in vefatından sonra gerçekleşen olayları şöyle anlatıyor:

    Ali ve onun Şia"larından bir topluluğun, Ebu Bekir"in kendisine biât etmelerini istediği sırada, Ali"nin evinde bir araya toplandıkları kesin bir olaydır."

     Sonraları Ali"nin (a.s) hilafeti zamanında çıkan savaşlar gibi bazı olaylar ve Şia"nın üçüncü imamı Hz. Hüseyin (a.s) ve yetmiş iki yaranının şehit olduğu Kerbela vakıası Ali"nin (a.s) Şia"larını daha belirgin ve Şiîlik kimliğini daha açık bir hale getirdi. Örnek olarak; çok eski kitaplardan birinde şöyle yazıyor: Ali (a.s) Talha ve Zübeyir"i mahkum etmek için şöyle buyurdu:

    Talha ve Zübeyir"in adamları Basra"da temsilcilerimi ve Şialarımı öldürmüşlerdir.

     Ebu Mihnef (158 h.k) şöyle bir açıklamada bulunuyor:

    Muaviye"nin ölümünden sonra Şia"lar Süleyman b. Sured"in evinde toplanmışlardı ve o onlara şöyle dedi: Muaviye ölmüştür ve Hüseyin (a.s) Emeviler"e biat etmekten kaçınarak Mekke"ye doğru hareket etmiştir. Sizlerse onun ve onun babasının Şia"ları olduğunuzu iddia etmektesiniz.

     İLK ŞİALAR

     Şialık ilk olarak Hicaz"da Peygamber"in (s.a.a) ashabı arasında ortaya çıkmıştır. Tarih ve din âlimlerinin biyografisini inceleyen kitaplara baktığımızda, Peygamber"in (s.a.a) ashabı arasında ve Ben-i Haşim ailesinden (Haşim, Peygamber"in (s.a.a) büyük babası) aşağıdaki kişilerin Şia"ların tanınmış çehrelerinden olduğu anlaşılmaktadır:

     Abdullah b. Abbas, Fazl b. Abbas, Übeydullah b. Abbas, Kısam b. Abbas, Abdurrahman b. Abbas, Temam b. Abbas, Akil b. Ebu Talip, Ebu Süfyan b. Hars b. Abdulmuttalip, Nufel b. Hars, Abdullah b. Cafer b. Ebu Talip, Avn b. Cafer, Muhammed b. Cafer, Rebi"et b. Hars b. Abdulmuttalip, el-Tufeyl b. Hars, el-Mugayre b. Nufeyl b. Hars, Abdullah b. Hars, b. Nufeyl, Abdullah b. Ebu Süfyan b. Hars, Abbas b. Rebie "t b. Hars, Abbas b. Utbe b. Ebu Leheb, Abdulmuttalip b. Rebie"t b. Hars ve Cafer b. Ebu Süfyan b. Hars.

     Peygamber (s.a.a)"in ashabı arasında Haşimî ailesinden olmayan şu şahıslar da Şia"dır:

     Salman, Mikdad, Ebuzer, Ammar b. Yasir, Huzeyfe b. Yeman, Huzeyme b. Sabit, Ebu Eyüp Ensarî, Ebu Heysem Malik b. Tihan, Ubeyy b. Ka"b, Kays b. Sa"d b. Ubade, Udeyy b. Hatem, Ubade b. Samit, Bilal Habeşî, Ebu Rafi", Haşim b. Utbe, Osman b. Huneyf, Hekim b. Cebillah Abdi, Sahl b. Huneyf, Halid b. As, b. Huseyb el-Eslemi, Hind b. Ebi Hale el-Temimi, Cu"de b. Hubeyre, Hücr b. Adiyy Kendi, Amr b. Hemk Huza"i, Cabir b. Abdullah Ensari, Muhammed b. Ebu Bekir (birinci halifenin oğlu) Aban b. As ve Zeyd b. Suhan Zeydî. Tabi bu sahabeler Hz.Ali ve Ehlibeyte olan bağlılıklarını ve fedekarlıklarını son ahddine kadar ortaya koyan kimselerdi ama büyük çoğunluk sevgilerini katı siyaset sebebi ile gizlemekteydiler.

Caferî Mezhebi

ŞİA"NIN DİNÎ DÜŞÜNCESİ

ŞİA MEZHEBİNDE TEMEL İNANÇLAR

ŞİA MEZHEBİNİ TANIYALIM