تبیان، دستیار زندگی

 مجید گنج بخش

 پژوهشگردانشگاه علوم پزشکی مشهد –   

   مقدمه :

امروزه انچه که با شنیدن پزشکی و طبابت در ذهن اکثر افراد خطور میکند مجموعه ای از روشهای تشخیصی و درمانی است که در بیمارستانها ، کلینیک ها ، درمانگاهها و اغلب مطب های پزشکان به صورت کلاسیک انجام میگیرد و این در حالی است که یکی از رویکردهای بشر به مسئله سلامت و بیماری است . در کنار این روش ، شیوه ها و رویکردهای کهن و سنتی نظیر طب سنتی ایران ، طب اسلامی ،طب سنتی هند ( آیورودا ) ، طب سنتی چین و ..وجوددارد.مزیت طب سنتی در این است که به وجود انسان با رویکردی کل نگر می پردازد و بر گرفته از تمدن ، محیط جغرافیائی و سنت های پسندیده هر جامعه بوده و از جمله در ایران باستان همراه و همگام با عقاید دینی و مذهبی بوده است  به طوری که عموما" کار پزشکی را علمای دینی و موبدان انجام میدادند و تاریخ سراسر افتخار ایران و ایرانیان مملو از پزشکان و اطبای متعهد و دلسوزی است که به این حرفه مقدس با باور و دید وسیع  نظر داشته و علیرغم مشکلات ، به  آن صرف نگاه مادی  و دنیوی نداشته و خود را وقف  خدمت به بیمار و بیماران نموده است . 

بحث و نتیجه گیری :

طبق نظریات ایرانیان باستان و در کتاب اوستا اساس علوم پزشکی سه چیز است : کارد ( منظور جراحی ) ، گیاه درمانی ، کلام ( منظور دعا و نیایش ) و عوامل بیماری متعدد مثل : برودت و حرارت ، گرسنگی و تشنگی ، عفونت  ، اضطراب ، زیاده روی و عادات ناپسند بیماری را تشدید مینماید و با ظهور اسلام مراحل عالی و پیشرفته ای در  زمینه بهداشت اعم از فردی ، اجتماعی و دستورا ت اخلاقی  در آن عصری که تمدن بشری هنوز خیلی پیشرفت و گام های موثری برداشته نشده بود  را می توان یافت ازجمله : بهداشت بدن و لباس ( وضو و غسل ) جزء مسائل مهم دینی بود، آفتاب پاک کننده بزرگ ، کسی که میتی را لمس میکرد بایستی طهارت و یا غسل نماید ، مبتلایان به جذام و برص و زائوی تب دار را از سایرین جدا میکردند ، برای ضد عفونی نمودن مکانهائی که سگ یا انسان در آن می مرد دستور بخور چوب خوشبو داده میشد ، به عوامل پلشت بر توجه داشته اند ، از مواد گیاهی از قبیل اسپند ، آویشن و کافور ، سیر و زیتون و عدس و ... استفاده داروئی و درمانی می نمودند و .. وخلاصه این همه تائید و تا"کید بر رعایت نظافت و بهداشت  همه و همه گوشه هائی از اهمیت و توجه خاص به بهداشت و سلامت  جوامع اعم از نباتی ،حیوانی و انسانی بوده و میباشد .و یا وقتی که طب از دست سریانی ها به دست مسلمین افتاد تحقیق و مطالعه در آن جنبه های جدی تر و دقیق تری پیدا نمود ، دائره المعارف هاو کتب جامع طبی فراوانی بوسیله مسلمین تا"لیف گردید.بشر امروزی در هزاره سوم علیرغم این همه تکنیک ها و پیشرفتها بیش از پیش با بیماری های جسمی و روانی و بویژه اخلاقی  درگیر ، و چالش اصلی تمامی دست اندرکاران بهداشت و درمان در حال حاضر ارائه روشهائی برای زندگی سالم و پیشگیری از بیماریها  است و دانشمندان در زمینه های گوناگون علم طب فعالیت میکنند تا داروهای جدیدتری بسازند ، مهندسی ژنتیک را هر چه بیشتر گسترش دهند ، راههای تازه تر و مطمئن تری برای  پیوند اعضاء و استفاده از اعضاء مصنوعی بیابند ، حالات روحی و روانی انسان را تحت کنترل درآورند و راز عمر طولانی را بیابند . به طوری که محققان دریافته اند داشتن رژیم غذائی مناسب و تغذیه درست و سالم مهمترین راه رسیدن به این خواسته دیرینه بشری است . که به اهم آنها در متن مقاله به آن اشاره گردیده است .لذا ضروری است که اندیشمندان ، متفکران و اساتید و برنامه ریزان و دلسوزان به نظام بهداشت و سلامت جوامع با بهره گیری از توانمندی های طب سنتی و تجربیات ارزشمند گذشتگان ، طب مکمل ، آب درمانی ، گیاه درمانی و .. وبا ادغام توانمندی های پزشکی مدرن با همفکری ، همدلی و همراهی هر چه بیشتر در این مسیر پر فراز و نشیب گام های موثر و مفیدی تر بردارند .

 کلمات کلیدی : طب سنتی ، طب اسلامی ، طب ایران باستان ،تاریخچه پزشکی ،چالش  

سلامتی ، بهداشت محیط  وایمنی در منازل و مایت های گرد و غبار خانگی آلرژی زا

 نویسندگان : مجید گنج بخش پژوهشگر دانشگاه علوم پزشکی مشهد

مقدمه :

اززمانی که انسان در روی کره زمین پا به عرصه وجود نهاد ،همواره برای زنده ماندن و زندگی بهینه در فکر و تلاش برای تاءمین بهداشت ، سلامت و  ایمنی خود و جامعه خویش بوده است و سلامتی و امنییت دو رکن اصلی جوامع پویا بوده ومیباشد  وباتوجه به اینکه عوامل متعدد و متفاوتی دراین روند موثرند لذاراه های پیشگیری ومقابله ویا کاهش عوارض آنها نیز متفاوت خواهد بود. بیماری آلرژی ناشی از مایتهای گرد و غبار خانگی از شایع ترین بیماری ها بوده و میلیونها نفر در سراسر دنیا از آن رنج میبرند . در بین این بیماریها، بیماری آلرژیک تنفسی و آلرژنهای استنشاقی به جهت عدم امکان اجتناب اختیاری ، وفور و گرفتاری های متعددی که ایجاد میکنند از جایگاه خاصی برخوردارهستند.

بحث و نتیجه گیری :     

 مایت ( هیره ) گرد و غبار ((House dust Mite از جمله بند پایانی است که به رده ارکنیدا(Arachnida)،راسته آستیگماتا (Astigmata )  و خانواده Pyroglyphidae تعلق داشته و در مناطق گرم و مرطوب رشد میکنند . رطوبت 75-80% و حرارت 25 درجه سانتیگراد مناسب ترین محیط برای زاد و ولد آنهاست . مایت هائی که در کف اتاقهای نشیمن زندگی میکنند ، دراواخر تابستان و اوایل پائیزحداکثر تراکم را دارند.   مایت های گرد و غبار از خرده های پوست ، شوره سر و مواد آلی تغذیه نموده و لذا در لباسها ، رختخواب،لابلای فرش ، مبلمان و اثاثیه منزل و کف اتاق زندگی کرده و تکثیر می یابند . هیره های مزبور نیش نزده و بیماری خاصی هم منتقل نمی کنند بلکه مدفوع و مواد پروتئینی موجود در آنها در نزد افراد حساس باعث واکنشهای آلرژیک نظیر آسم ، رینین آلرژیک دائمی و درماتیت اتوپیک ( اگزما ) میگردند . معمولا" در هر گرم گرد وغبارمنزل 30 مایت ممکن است دیده شود در حالی که تا حدود 1000 مایت نیز گزارش شده است.بعضی گونه ها بصورت سرگردان ویا درحال نقب زدن زیر پوست دیده میشوند و ممکن است روی فرق سر آلودگی مزمن ایجاد کرده و برای مدت بیش از 7 سال روی سر باقی بمانند .یکایک سلولهای بدن انسان و حتی از این هم فراتر ریزترین موجودات عالم هر کدام با مکانیزم های متفاوت در برابر خطرات محیطی از خود محافظت نموده و می نمایند لذا به منظور حفظ ایمنی  ، پیشگیری و کنترل ، توصیه های حفاظتی بهداشتی ساده  ودر عین حال جامعی  وجود دارند که ازجمله این توصیه ها به طور اختصار می توان اشاره نمود:"جاروبرقی عمومی ترین ، سهل ترین و کارآمدترین وسیله مبارزه و جمع آوری هیره های گرد و غبار به حساب میآید که میتوان گرد و غبارموجود در فرش ،رختخواب ،مبلمان و اثاثیه منزل که محل زاد و ولد هیره ها هستند را جمع آوری نمود .1-     جارو زدن مداوم محیط مسکونی با جارو برقی2-     استفاده از ماسک درموقع جاروزدن و تمیز کردن الزامی است.3-     گردگیری غبارهای داخل کمدها  ، قفسه ها و کشوها با پارجه مرطوب4-     عدم استفاده از قالی های دست بافت با تار و پود بلند5-     استفاده از کف پوشهای پلاستیکی به جای گلیم و جاجیم6-     استفاده از پتو ،لحاف وتشک ملحفه دارکه براحتی قابل تعویض  و شستشوباشند .7-     عدم استفاده از بالشهای محتوی پر ، کرک و پشم . ضمنا" روپوشهای بالشتها بایستی ازجنس غیر مخمل وقابل تعویض باشد .8-     شستن پتو ،ملحفه ،تشک و پرده ها هر دو هفته در میان با آب حداقل 58-60 درجه و عدم استفاده از پتوهای پشمی ضخیم.9-     ساده بودن اتاق خواب و خروج وسائل و لوازم جذب کننده گرد و غبار ازآن10- ثابت نمودن رطوبت اتاق خواب و سایر اتاقها در حد زیر 50% با استفاده از دستگاههای تهویه و رطوبت زا و مواد نمگیر11- قراردادن فرش ، رختخواب و اثاثیه منزل در معرض هوای سرد و یا دستگاههای سردکننده12- قراردادن کلیه البسه درچمدانها و یا کمدهای مخصوص13- عدم استفاده از پرده های سنگین و غیر قابل شستشو14- استفاده از صندلی ها و نیمکت های چوبی و پلاستیکی به جای مبلهای روپوش دار کتانی و پشمی15- دور نگهداشتن پرندگان و حیوانات اهلی و خانگی از محیط مسکونی "   و .....     که در متن مقاله به اهم آنها  پرداخته شده است . 

کلمات کلیدی : سلامتی ، بهداشت محیط ، ایمنی ، منازل ، مایت گرد و غبار ، هیره ،آلرژی زا و آلرژن

اخلاق از منظر قرآن ،اخلاق کاربردی  واخلاق پزشکی

نویسندگان : مجید گنج بخش * ، محسن قنبری**

*آدرس :*پژوهشگر دانشگاه علوم پزشکی مشهد – مرکزآموزشی،پژوهشی ودرمانی امام رضا(ع)      

  **  دانشکده فرهنگ و معارف اسلامی (دانشستان جامعه المصطفی العالمیه )

 مقدمه :

اخلاق همزاد زندگی و سرشت بشر یت بوده است  و مکارم اخلاقی وجه امتیاز و شرافت انسان  ، و ارزش هر انسان به داشتن و آراستگی او به سجا یا و اخلاق حسنه وابستگی دارد. حاکمیت اخلاق کریمه در جوامع انسانی نیز نشانه تعالی و تمدن واقعی آن جامعه تلقی میشود .پیشرفتهای علمی بشری زمانی برای نوع بشر مفید و ثمربخش است که از پشتوانه اخلاقی برخوردار باشد و هرنوع پیشرفت باید دارای جهت و هدف بوده و اخلاق به پیشرفت علمی جهت می بخشد .واما در تعاریف اخلاق  درانگلیسی ( (ETHICS، در یونانی ) ETHOS ) ، و در فرانسه (ETHIQUE ) . از دیدگاهها و منظر علما و فلاسفه مختلف :اخلاق جمع خلق به معنای خوی ، روش ، سرشت ، منش ، عادت ، نمود عینی معنوی و رفتار انسان است و مجموعه ای از بایدها و نبایدها و ..... اخلاق از خلق و خلق بمعنای صورت درونی و باطنی ونا پیدای آدمی ،بمعنای سرشت و سجیه و اصطلاحا" بمعانی صفات و ویژه گی های پایدار در نفس اعم از سجایای نیکو و پسندیده ویا زشت و ناپسند . ، بمعنای عادت و طبع ، دین و مروت ، آفریدن و خلقت ، در فارسی معادل خلق و خو (1 و2 ) .علم اخلاق زیر مجموعه فلسفه بمعنای عام که فلاسفه قدیم یونان آنرا در زمره سیاست و از شاخه های فلسفه میدانند ویکی از سه شاخه اصلی معارف دینی است علم اخلاق دانش شناسائی نیک و بد ، ملکات نفسانی است . بعد شناختی و معرفتی دارد و هم بعد علمی ورفتاری دارد.و خداوند متعال انسان را موجودی ممتاز ، با کرامت و لایق جمیع استعدادها و امکانات ودر عالیترین سازمان های وجودی ، آفریده واز جمله واجبات الهی حفظ حرمت و ارزش انسان میباشد و توجه خاص به انسان به عنوان اشرف مخلوقات و سعی و تلاش در حفظ و نگهداری سلامت جسم و روح و روانش بسیار با اهمیت ودر بسیاری از جاها به کرامت و حرمت انسان اشاره گردیده به طوری که  در آیه 31 سوره مبارکه مائده آمده است < کسی که در نجات جان انسانی بکوشد مثل این است که در نجات جان همه انسانها کوشیده است > و یا پیامبر گرامی در موارد بسیاری ،دستورات و راهنمائیهای روشن و ارزشمندی برای حفظ سلامتی ورفع بیمارهای جسمی و روحی انسانها در کتب متعددی به عنوان طب النبی (ص) و یا روایات فراوانی از ائمه اطهار(ص) نقل شده که بعضی از آنها را در نهج البلاغه ، طب الصادق و طب الرضا می توان یافت . اخلاق کاربردی زیر مجموعه اخلاق دستوری ( هنجاری ) و اخلاق حرفه ای نیز زیر مجموعه اخلاق کاربردی و شامل اخلاق پزشکی ، اخلاق دانشجوئی ، اخلاق روزنانه نگاری ، و ... میباشد  (1 و 2 ).ودرمیان همه شاخه های اخلاق حرفه ای ،اخلاق پزشکی از جایگاه خاصی برخوردار است و این به خاطر جایگاه خاص و متعالی است که حرفه پزشکی داراست . چرا که گفته اند شرف هر علمی به شرف موضوع آن است و در عالم هستی شریف ترین موضوع انسان است .و توجه به انسان به عنوان اشرف مخلوقات و سعی و تلاش در حفظ و نگهداری سلامت جسم و روح و روانش بسیار با اهمیت ودر بسیاری از جاها به کرامت و حرمت انسان اشاره گردیده به طوری که  در آیه 31 سوره مبارکه مائده آمده است < کسی که در نجات جان انسانی بکوشد مثل این است که در نجات جان همه انسانها کوشیده است >  . اخلاق پزشكی (Medical Ethics)  دانشی میان رشته­ای و محصول تشریک مساعی حوزه­های معرفتی مختلفی همچون پزشکی، فلسفه، الهیات و حقوق  است که جنبه­های ارزشی و اخلاقی دانش و حرفه پزشکی را مورد مطالعه قرار می­دهد. اقبال عمومی جوامع علمی و فرهنگی دنیا به مقولاتی همچون آزادی، حقوق بشر و عدالت اجتماعی از یک سو و پیشرفتهای خیره کننده و سریع علوم و فن­آوری­های جدید از سوی دیگر، موضوعات و چالشهای جدید و جدی متعددی در حوزه­ی اخلاق کاربردی ایجاد کرده­است که این امر مخصوصا در حوزه علوم پزشکی از وسعت و حساسیت فوق­العاده­ای برخوردار است. اخلاق پزشکی از تاریخ پزشکی و از تاریخ علم مجزا نبوده و اخلاق پزشکی خود بخش و زیرمجموعه اخلاق کاربردی است و تاریخچه آن در دنیا طولانی و بیش از 2500 سال سابقه دارد .درقرون قبل از میلاد مسیح (ع) فرهنگ یونانی و رومی که تحت تاثیر فرهنگ ایرانیان و تمدن شرق بود در غرب گسترش داشت . درآن دوران بدلیل عدم گستردگی علوم زمان ، پزشکان معولا" فلسفه را نیز فرا می گرفتند.لذا تاریخچه اخلاق پزشکی با تاریخچه فلسفه در قرون قبل پیوند خورده است .اما اخلاق پزشکی بیش از همه با اندیشه ها وتفکرات فلاسفه بزرگی چون سقراط و افلاطون و ارسطو در قرون4 و 5 قبل از میلاد پیوند نزدیکی داشته است . این متفکران یونانی علم اخلاق را درکنار علم پزشکی فرا گرفته بودند و آن را به عنوان هنر زیستن و مراقبت و مواظبت از نفس توصیف می نمودند و از سوی دیگر عقل سالم را در بدن سالم وی دانستند به طوری که سوگند نامه بقراط به منزله یک تعهد نامه اخلاقی برای قبول و به کار بستن اصول اخلاقی حرفه پزشکی است  و در تاریخ سراسر شکوفا و پر افتخار ایران و اسلام و در سایه تعالیم عالیه توحیدی  دانشمندان و طبیبان مسلمانی همچون ابن سینا ، زکریای رازی و .. را در دامان پر مهر خویش پرورانده و منشائ اثرات مهمی در تاریخ اسلامی و پزشکی بوده اند و در سرزمین کهن ایران اسلامی همواره طبیب و طبابت و حکیم از قداست و جایگاه ویژه برخوردار وطبابت با دیانت توام بوده است ورشته الهیات و طب را باهم و همزمان تحصیل می نموده اند  و اورا مظهر اسم محیی و احیاء گری نامیده اند تا بدان اندازه که بیماران و دردمندان نه تنها و فقط برای جستجوی تسکین و درمان دردهای جسمانی خویش ، بلکه  در مقام مشاوره و هدایت و راهنمائی در همه ابعاد زندگی فردی و اجتماعی و خانوادگی خود به حکیم و طبیب مراجعه و متوسل میگردیدند چرا که از دیدگاه و نظر آنها او شخصیتی برخوردار از دانش فقهی و پزشکی و آراسته به مکارم و فضائل اخلاقی بوده است .اخلاقیات در تاریخ پزشکی را می توان به 5 دوره بشرح ذیل تقیسم نمود:الف  -  عهد عتیق ( از هزاره سوم قبل از میلاد تا قرن دوم میلادی ) و ویژگی های پزشکان عهد عتیق علاوه بر طبابت ، مجری مراسم مذهبی ، آماده به خدمت ، مردم آنها را مقدس می دانستند و وعظ و خطابه از جمله هنرهای آنها بشمار می رفت و ... ب – عهد جالینوس ( از قرن 2 تا 6 میلادی ) پزشکان این عهد کسب علم و دانش را با مسافرت و مهاجرت از اولویت های کاری دانسته و در این خصوص مطالب دیگران را در رساله ها بنام خود ثبت و ضبط مینمودند و ....ج – عهد اسلامی ( از قرن 6 تا 13 ) در این زمان طالبان علم به دانش پزشکی توجه بیشتری نمودند مراکز پزشکی توسعه و بیمارستانهائی توسط مسلمانان ساخته شد ، دردرمان بیماران به نیروی لایزال الهی به عنوان درمان اصلی معتقد بودند و به بیماران ارزش معنوی می دادند .د – عهد رنسانس ( ازقرن 13 تا قرن 19 میلادی ) در این دوره که اسلام و مسیحیت هر دو بخش عمده ای از جهان را تحت پوشش داشتند ، دردمندی  را رحمت می دانستند و چون کلیساها در بند تحریف و خرافات بودند لذا تعارضات مراکز علمی با مراکز مذهبی شروع شد و... (7و8 )ه – قرن بیستم  که خود به سه برهه زمانی ( قبل از جنگ جهانی دوم ، موج دوم و سوم ) فلسفه طب در جریان انقلاب صنعتی و تکنولژی پزشکی در دانشگاهها تدوین گردید ، ارزش شناسی در حوزه فلسفه علم پزشکی الهیات و اخلاق مطرح شد و...( 6و7 )بحث و نتیجه گیری :واما امروزه اخلاق پزشکی از مباحث عمده در سالهای پس از  پیروزی انقلاب در کنار مباحث علم پزشکی میباشد ، که با توجه به شرایط انقلاب و استقرار نظام جمهوری اسلامی و هدفمند شدن کلیه فعالیت ها و خدمات پزشکی مطرح گردیده است ومقولاتی همچون :    1-      مطالعات تطبیقی  شامل - اخلاق پزشكی از دیدگاه اسلام و سایر مذاهب ،- رویكرد فلسفی به مباحث اخلاق پزشكی ،- اخلاق پزشكی از دیدگاه حقوق ایران و سایر كشورها 2-      مباحث كاربردی اخلاق پزشكی شامل- تعهدات و رفتار حرفه‌ای ،- ارتباط پزشك و بیمار ،- اتونومی و رضایت آگاهانه ،- رازداری و حقیقت‌گویی ،- خطاهای پزشكی ،- اخلاق در پژوهش ،- تخصیص منابع و عدالت  ،- مسائل اخلاقی در مراقبت‌های پایان حیات ،- مباحث اخلاق پزشكی قبل از تولد انسان ،- اخلاق پزشكی در گروه‌های خاص (زندانیان، كودكان، بیماران روانی و ...) ،- مباحث نوین در پزشكی (كلونینگ، پیوند اعضاء، ژنتیك پزشكی، روش‌های كمك باروری) ،3-      كاربردی كردن اخلاق پزشكی  شامل - آئین­نامه­ها و کدهای اخلاق پزشکی ،- کمیته­های دانشگاهی و بیمارستانی اخلاق پزشکی ،4-      آموزش اخلاق پزشكی  شاملآموزش سنتی و نوین اخلاق پزشکی ،- روش‌های آموزش اخلاق پزشکی ،- ضرورت و اهداف آموزش اخلاق پزشکی و بسیاری دیگر از مباحث وموضوعات مختلف اخلاق پزشکی از دیدگاهای اخلاقی، دینی و حقوقی مختلف مورد بحث و بررسی قرار گرفت و برای دستیابی به رویكردها و راهکارهایی در جهت تدوین اصول اخلاق پزشكی ، سیاستگذاریها و تهیه راهنماها و كاربردی نمودن اخلاق پزشكی در قسمت‌های مختلف و نیز ارتقاء آموزش اخلاق پزشكی تلاشهائی صورت گرفته است( 4 و 3 ) به طور مثال پس از انجام آزمایشات غیر اخلافی و غیر انسانی حکومت نازیها بر روی زندانیان و اسرا در جریان جنگ جهانی دوم ،نخستین واکنش جامعه جهانی در قبال این جنایات ،صدور بیانیه نورمبرگ در سال 1947 میلادی بود که به منظور محاکمه پزشکانی که ردحکومت نازیها مرتکب این آزمایشات غیر اخلاقی شده بودند تدوین و به مورد اجرا گذاشته شد.از آن پس بیانیه هلسینکی که بارها مورد بازنگری و تجدید نظر قرار گرفت مبنای تحقیقات پزشکی و بالینی قرار گرفت و سرانجام گزارش جامع بلمونت ،تلاشهای فوق العاده مهم رعایت حقوق انسانی در پژوهشهای علوم پزشکی را بیش از پیش روشن ساخت.با توجه به پیشرفتهای سریع و چشمگیر دانش پزشکی در دهه های اخیر و کشف روشهای جدید پیشگیری ،تشخیص و درمان که مرهون انجام پژوهشهای علمی و پزشکی است و ضرورت کنترل و نظارت بر طرحهای پژوهشی و روشهای جدید درمانی که بی تردید خالی از ضرر و زیان نیستند ،مرکز مطالعات و تحقیقات اخلاق پزشکی وزارت بهداشت ،درمان و آموزش پزشکی ،با توجه به روح کلی حاکم بر بیانیه های بین المللی حاکم بر پژوهشهای علوم پزشکی ،به منظور احترام به استقلال و حفظ کرامت انسانی ،رعایت حقوق فردی و اجتماعی افراد مورد تحقیق در پژوهشهای علوم پزشکی ،برخورد صادقانه با آزمودنی و احتراز از تحمیل زیانهای احتمالی بر افراد مورد تحقیق ،برای اولین بار در سال 1378 با حضور جمعی از اساتید و صاحب نظران فقه ،فلسفه و علوم پزشکی مبادرت به تدوین کدهای حفاظت آزمودنی انسانی در پژوهشهای علوم پزشکی منطبق با موازین شرعی و ارزشهای حاکم بر جامعه اسلامی نمود که موسوم به بیانیه تهران می باشد. ( 4 و5 و6 )اما هنوز تا رسیدن به سرمنزل مقصود و خاستگاه و جایگاهای واقعی آن فاصله بسیار و همت و تلاش همه اندیشمندان ، علماء و دلسوزان و نهادها و سازمانها را می طلبد . 

 کلمات کلیدی ( گل واژه ) :  اخلاق ، اخلاق کاربردی ، اخلاق پزشکی ،  

منابع :1

-   شریفی ، احمد حسین ،قنبری ، محسن ، اخلاق کاربردی ، ، دروس کارشناشی ارشد رشته اخلاق،  دانشکده مجازی فرهنگ و معارف اسلامی ))http://www.vuict.com

2-   اسلامی ، سید حسن ،  محمدی ، مهدی ،مبانی نظری اخلاق ، دروس کارشناشی ارشد رشته اخلاق،  دانشکده مجازی فرهنگ و معارف اسلامی http://www.vuict.com

اخلاق زیستی  (1)

نویسنده : مجید گنج بخش

آدرس  : پژوهشکردانشگاه علوم پزشکی مشهد

مقدمه :

اخلاق و علم اخلاق یکی از ضروری ترین علوم و سرنوشت سا ز ترین دانشهای بشری  و در حقیقت علم زندگی و آیین زیستن به معنای واقعی و حقیقی کلمه بوده ،  همزاد زندگی بشر و سرشت بشریت است .در همه ادوار تاریخ، انسان‏ها براى رسیدن به تعادل فردى و اجتماعى كوشیده‏اند و همه‌ی جوامع، اعم از جوامع مادی ، دینى و غیر دینى، روابط خود را در چارچوب قواعد و ضوابط تنظیم كرده‏اند. بخش عمده‏اى از این ضوابط، اخلاقى بوده‏اند. ضوابط اخلاقى، هر گاه از طریق وحى دریافت شده‏اند، مؤثرتر و صحیح ‏تر بوده‏اند ولى این بدان معنى نیست كه اخلاق ویژه‌ی انسان‏هاى دین دار است. نیاز به اخلاق را عقل انسان نیز درك مى‏كند و درستى و نیكى برخى از اعمال و خطا بودن و زشتى برخى دیگر را مى‏توان درك نمود. خداوند در وجدان اخلاقى انسان، آگاهى و تمایل به خیر را قرار داده است؛ هر چند این آگاهى اجمالى و مختصر باشد. عقل انسان نیاز به اخلاق را، حداقل در قلمرو روابط و مناسبات اجتماعى، درك مى‏كند. انسان‏ها همان طور كه ضرورت قانون را براى برقرارى نظم در مى‏یابند، ضرورت قوانین اخلاقى را براى برقرارى نظم عادلانه و آرام بخش مى‏فهمند. انسان جامعه‏اى را كه با ضوابط اخلاقى حفاظت و هدایت مى‏شود دلپذیرتر مى‏یابد و مى‏فهمد كه راه رسیدن به تعادل، آرامش و موفقیت، التزام به اخلاق است ازطرفی پیشرفت سریع وروزافزون علوم بشری وزیستی ،دستاوردهای نوین علوم پزشکی ازجمله :  ژنتیك پزشكی شامل ژنوم انسانی ،بیماری های ژنتیک ،شناخت ناهنجاری های کروموزومی ، پیوند اعضاء، ، کلونینگ ، جسم انسانی (قبل ازحیات ،حین حیات وپس ازحیات ) ، سقط جنین ، لقاح مصنوعی ، روش‌های كمك باروری وبسیاری دیگرازروشها درمدت بسیارکوتاهی نحوه زیست انسانها وجوامع بشری رادگرگون ودستخوش تحولات عظیم نموده وازطرفی معضلات و ملاحظات اخلاقی ودیدگاه های متفاوتی راباعث گردیده است .ودربسیاری ازموارد از لحاظ اخلاقی مشكل است تصمیم گرفت چه هنگام و چگونه این تكنولوژی های گوناگون را   به كار برد ؟ ,ولذاضرورت توجه به اخلاق واخلاقیات را بیش ازپیش ایجادنموده وبسیاری از سازمانها ومجامع  بین المللی ازجمله سازمان ملل ، سازمان بهداشت جهانی ، سازمان علمی وفرهنگی یونسکو ازدودهه گذشته کانون توجهات ویژه وبااهمیت قرارگرفته است .اخلاق در دنیا و ازجمله کشور ما  ایران ، تاریخچه و قدمت طولانی و بیش از 3000 ساله  داردودرقالب شعر،حکایت، اندرزنامه وپندنامه و.. توسط شعرا، علماواندیشمندان بلندمرتبه پارسی رایج بوده است . اولین اعلامیه حقوق بشردرزمان هخامنشی ،برروی استوانه گلی ،تقدیم بشریت آن زمان گردیدکه هنوزهم موردقبول واحترام مراجع سازمان ملل است. همچنین زرتشت پیامبرایرانیان باستان ،اولین شخصی بودکه پیام های اخلاقی خویش رابازبان آسمانی به پیروانش هدیه کرد. با نگاهی ژرف به تاریخ ایران و اسلام درمی یابیم که: خواجه نظام الملک درصدد اخلاقی کردن سلطان سلجوقی است. سعدی به سراغ مردم می رود تا اخلاق اجتماعی را آموزش دهد. ابن ندیم متون خاصی را در زمینه اخلاق ارائه می دهد خواجه نصیرالدین طوسی می آموزد که با عقل و دیدگاه فلسفی به مسائل بیندیشند و عده ای از فلاسفه اعتقاد داشتند که اخلاق را باید وارد تجربیات بشری کرد. درچهارده قرن پیش نیزباظهور دین مبین اسلام بیش ازپیش برتکمیل وتعمیم اخلاق تاکید وتائیدنمود . هدف نهایی علم اخلاق این است که انسان رابه کمال وسعادت حقیقی خودکه همانا هدف اصلی خلقت جهان وانسان است برساند .وانسان بااختیاروآزادی خویش می تواند ،مقرب ترین ، گویاترین وکامل ترین مظهرالهی باشد .اخلاق زیستی ازدوکلمه( Bio ) به معنای زیست و (Ethics) به معنای اخلاق ، حوزه نسبتا" جدیدی بوده و بخشى از اخلاق کاربردى است که اصول، هنجارها و ارزش هاى اخلاقى در رابطه هر گونه دستکارى و یا دخالت در زندگى موجودات اعم ازانسان ها، حیواناتو گیاهان  را موضوع بررسى و تجزیه وتحلیل قرارمیدهدودانشی میان رشته ای ودر صدد ارتباط وهماهنگی میان حوزه هاوعلوم مختلفی همچون علوم زیستی ، پزشکی ومراقبت های بهداشتی ،علوم انسانى ( فقه ، فلسفه ،الهیات ، حقوق ،جامعه شناسی ) و علوم طبیعى ﴿تجربى﴾ است . درتعریفی دیگر ، اخلاق زیستی به اخلاق پزشکی وپژوهش های زیست پزشکی اطلاق می شود.اخلاق زیستی درواقع بخشی از اخلاق عملی است که درسه مفهوم عام ، خاص واخص به کاربرده شده است.1-     مفهوم عام آن، همگام با تعریف ‌‌وی.آر.پرتر که یکی از توصیف کنندگان اصطلاح بیواتیکس می باشد به مسائل اخلاقی، اجتماعی و سیاسی اشاره دارد كه به طور عام از علوم زیستی منشأ می‌گیرند و به طور مستقیم یا غیرمستقیم با بهره‌ورزی انسان ارتباط دارند. در این گسترده‌ترین كاربرد اخلاق زیستی ونتیجه آنكه براساس این مفهوم از اخلاق زیستی، رشته‌ای اختصاصی وجود ندارد كه آن را اخلاق زیستی بنامیم، بلكه مجموعه‌ها یا رشته‌هایی از مسائل اخلاقی هستند كه از فناوریهای زیستی، پزشكی و تعامل انسان با حیوانات و محیط‌زیست ناشی می‌شوند. 2-     اخلاق زیستی درمعنای محدودتروخاص آن ، عموما" به اخلاق پزشکی ومشکلات ومسائل گوناگون وپیچیده ی اخلاقی ، اجتماعی ، سیاسی وحتی اقتصادی مربوط به آن وازجمله مسائل اخلاقی مربوط به رشد فنآ وری های نوین زیستی اشاره داردودراین رویکردموضوعات عمده ای همچون تخصیص منابع ، رضایت آگاهانه ،سقط جنین ،اتانازی ، خودکشی به کمک پزشک ، رایطه ی پزشک وبیمار ، اخلاق درپژوهش های پزشکی و... راموردبررسی قرارمی گیرد.3-      اخلاق زیستی درمعنای اخص آن به شماری ازمشکلات اخلاقی اشاره دارد که پس ازپیشرفت های اخیردرفنآوری های زیستی جدیدازجمله : فن آوری های حافظ حیات درآغازوانجام زندگی ، فن آوری های تشدیدکننده ی حیات برای اصلاح کیفیت زندگی ، فن آوری های تولیدمثل وبه ویژه شبیه سازی وفن آوری های مرتبط بامهندسی ژنتیک ، ژن درمانی وژنوم انسانی و...ازلحاظ اخلاقی مشکل  اساسی دراین است که چه هنگام وچگونه می توان این فن آوری هارا به کاربردوایا آثاروپیامدهای به کارگیری آنهادرزندگی بشر، چالش های جدی بامباحث اخلاقی وفلسفی به دنبال نخواهدداشت ؟به عنوان مثال اگراین امکان باشدکه تمامی ژنوم یک انسان رادرفردی غیرازخودش جایگزین نمایندآیا چنین عملی اخلاقا" صحیح است ؟ حال اگرچنین عملی باحذف بیماری های خاص فرداصلی ورعایت کامل همه ی جوانب درجلوگیری ازبه ارث بردن آن توسط فردجایگزین صورت گیرد ،مساءله چه حکم ووضعیتی خواهد داشت ؟ یاچنانچه بادستکاری ژنوم انسانی وعاریه ی ژن های سایرموجودات زنده وپیوندآنها بایکدیگربتوانیم به خلق موجودات زنده جدید دست یازیم ، ایااخلاقا" این اعمال قابل توجیه است یاخیر ؟تاریخچه اخلاق زیستیاگرچه اخلاق زیستی ازاین منظر که برعلم خاصی اطلاق می گردد، سابقه ویشینه طولانی نداردوبه اواخر دهه ی 1960 باز میگردد امابسیاری ازموضوعات ومسائلی که امروزه رکن ثابت مباحث اخلاق زیستی راتشکیل می دهند درگذشته جزیی ازمباحث اخلاق پزشکی بوده ودارای قدمت وسوابق کهن وارزنده ای می باشند ، امابه مرورزمان وباگسترش سریع وبی وفقه ی فن آوری های نوین درعرصه زیستی وتداوم واستمرارپرشتاب آن درسال پایانی قرن بیستم وآغازهزاره ی سوم ، اخلاق زیستی ومسائل ومباحث خاص آن ازاخلاق پزشکی منتزع ومنفک گردید .به گونه ای که امروزه اخلاق زیستی به عنوان دانشی جدید به دنیامعرفی شده است ودرسال 1979 اولین دائره المعارف آن تحت عنوان Encyclopedia of Bioethics تدوین شدودرسال 1998 ویرایش دوم ودرسال 2005 ویرایش سوم آن به چاپ رسید.واژه بیواتیکس یااخلاق زیستیدرمعادل سازی واژه بیواتیکس ، اختلاف نظرهائی به چشم می خورد ودیدگا ههای متعددی درباره مصادیق وتعاریف آن عنوان شده است.  ‌‌وی.آر.پرتر که یکی از توصیف کنندگان اصطلاح اخلاق زیستی می باشد  آنرا به عنوان رشته ای جدید ازفلسفه می نگریست ، عده ای دیگر همچون جورج تاون آنرا رشته ای قدیمی ( اخلاق کاربردی ) برای حل مشکلات ملموس اخلاقی یعنی همان اخلاق عادی به کارگرفته شده درحوزه زیستی می دانستند و برخی واژه ی اخلاق پزشکی راکماکان بهترین معادل برای آن دانسته واستدلال می نمایند که بسیاری ازمباحث مطرح دراخلاق پزشکی واخلاق زیستی بایکدیگر هم پوشانی دارد .

ادامه دارد ..

منابع :

منابع :1- محقق داماد، سیدمصطفی ، ساشادینا،عبدالعزیز ،عباسی ،محمود ، درآمدی براخلاق زیستی ، 88

2 - لاریجانی ، باقر، پزشک وملاحظات اخلاقی ج1وج2 ،  87

www.medlaw.ir 

www.mehr.tums.ac.ir

http://akhlagh.org

محیط زیست سالم ، آلاینده ها و نانو ذرات آهن 

نویسندگان : مجید گنج بخش * ، دکتر مهرداد شریف **،هومن  وکیل التجا ر**

 آدرس    :* پژوهشگر دانشگاه علوم پزشکی مشهد

مقدمه :

رشد روزافزون جمعیت کشورها و  فعالیت‌های صنعتی و کشاورزی از یک سو و رعایت نكردن الزامات زیست‌محیطی از سوی دیگر، سبب شده‌است تا در چند دهة اخیر، مقادیر زیادی از آلاینده‌ها مانند هیدروکربن‌های آلی کلردار به‌واسطة عواملی نظیر دفع نامناسب پساب‌ها و ضایعات مراکز صنعتی و شهری، استفادة وسیع از آفت‌کش‌ها، علف‌کش‌ها و. . . ، به منابع آب‌های زیرزمینی وارد و موجب کاهش کیفیت آب شوند. حلال‌های آلی کلردار مثل تتراکلرواتن، تری‌کلرواتن، دی‌کلرواتن و وینیل‌کلراید از جمله رایج‌ترین آلاینده‌ها هستند. ترکیبات آلی کلردار، که بسیار سمی و غیرقابل تجزیة زیستی هستند، جزء شایع‌ترین و متداول‌ترین آلاینده‌های آب‌های زیرزمینی به شمار می‌روند. ترکیبات آلی کلردار ضمن ایجاد اثرات سمی بر دستگاه اعصاب، خاصیت سرطان‌زایی نیز دارند . از اواسط سال 1990، پیشرفت‌های مهمی در تبدیل آلاینده‌های آلی کلردار به محصولات بی‌ضرر نظیر متان، اتان، با استفاده از فلزات ظرفیت صفر مثل قلع، روی، پالادیوم و آهن صورت گرفت که آهن رایج‌ترین این فلزات است. در این فناوری ابتدا از براده‌های آهن و سپس از کلوئیدهای آهن در اندازة میکرونی استفاده شد .مطالعات وسیع در 15 سال اخیر ثابت کرده‌است که آلاینده‌های محیط‌زیست می‌توانند از طریق اکسیداسیون آهن ظرفیت صفر احیا شوند. بازده سمیت‌زدایی، قیمت پایین و بی‌خطر بودن آهن، باعث توسعة یک روش نوین در احیای آلایندهای محیط زیست به ویژه در آب‌های زیرزمینی شده‌است. فناوری استفاده از نانوذرات آهن در احیای آلاینده‌های کلردار حرکت جدیدی است که نسبت به روش‌های قبلی بسیار اقتصادی‌تر و کارامدتر است. زمانی که اندازة ذرات آهن به مقیاس نانو کاهش می‌یابد تعداد اتم‌هایی که می‌توانند در واکنش درگیر شوند افزایش، و در نتیجه سرعت واکنش‌پذیری بیشتر می‌شود. این امر موجب می‌شود که نانوذرات آهن قدرت انتخاب‌پذیری بیشتری نسبت به براده‌های آهن داشته باشند .درمسیر توسعة فناوری‌نانوذرات آهن در اصلاح آب و خاک، گروه ژنگ (zhang)  نانوذرات دوفلزی آهن- پالادیوم را در سال 1996 سنتز كردند. پس از آن در روش‌های مشابهی از فلزات کاتالیزوری دیگر مثل پلاتین، نقره، نیکل، کبالت و مس برای تهیه نانوذرات دو فلزی با آهن استفاده شد. بررسی نانوذرات دوفلزی نشان می‌دهد که سرعت و بازده سمیت‌زدایی این ذرات بیشتر از آهن است. حضور یک عامل کاتالیزوری باعث می‌شود که سرعت واکنش هالوژن‌زدایی بیشتر و از تشکیل محصولات جانبی سمی جلوگیری شود.  که در متن مقاله به انها اشاره شده است .

کلمات کلیدی : محیط زیست ، آلاینده ، نانو ذرات ، آهن

اخلاق زیستی اسلامی وآموزه های تربیت دینی

نویسندگان :  مجید گنج بخش ،  سعید سلطانی ، سیدحسین موسوی

آدرس       : دانشكده فرهنگ ومعارف اسلامی ( جامعه المصطفی العالمیه) 

مقدمه :

اخلاق زیستی ازدوکلمه Bio به معنای زیست و (Ethics) به معنای اخلاق ، حوزه نسبتا" جدیدی بوده و بخشى از اخلاق کاربردى است که اصول، هنجارها و ارزش هاى اخلاقى در رابطه هر گونه دستکارى و یا دخالت در زندگى موجودات اعم ازانسان، حیوانات، گیاهان  را موضوع بررسى و تجزیه وتحلیل قرارمیدهدودانشی میان رشته ای ودر صدد ارتباط وهماهنگی میان حوزه هاوعلوم مختلفی همچون علوم زیستی ، پزشکی ،علوم انسانى ( فقه ، فلسفه ،الهیات ، حقوق ،جامعه شناسی ) و علوم طبیعى ﴿تجربى﴾ است که ازاواخر 1960 مطرح ودیدگا ههای متعددی درباره مصادیق وتعاریف آن عنوان گردیده شده است ازجمله : اخلاق زیستی در مفهوم عام آن، همگام با تعریف ‌‌وی.آر.پرتر به مسائل اخلاقی، اجتماعی و سیاسی اشاره دارد كه به طور عام از علوم زیستی منشأ می‌گیرند و به طور مستقیم یا غیرمستقیم با بهره‌ورزی انسان ارتباط دارند. در این گسترده‌ترین كاربرد اخلاق زیستی ونتیجه آنكه براساس این مفهوم از اخلاق زیستی، رشته‌ای اختصاصی وجود ندارد كه آن را اخلاق زیستی بنامیم، بلكه مجموعه‌ها یا رشته‌هایی از مسائل اخلاقی هستند كه از فناوریهای زیستی، پزشكی و تعامل انسان با حیوانات و محیط‌زیست ناشی می‌شوند.روش پژوهش :این پژوهش بصورت کتابخانه­ای و با استناد به منبع لایزال الهی، قرآن کریم، آیات و روایات و کتب مرجع، مقالات و پایگاه­های اینترنتی تدوین گردیده است.بحث ونتیجه گیری :امروزه ما وارث جهانی پر از ناکامیها، شکستها، بیمناگی ها و سرخوردگیها هستیم، کنار نهادن عقل و خرد و پیروی از امیال درونی، غرایز حیوانی و خودخواهی ها، انسان هایی بی رحم، بی منطق و تخریب گر ساخته است. وجود اینهمه بی عدالتی، سرگشتگی، جنگ و بسیاری از رفتارهای غیرعقلانی، مو ید این امر است که بشر امروزی قبل از هر چیز به تربیت کردن نیاز دارد. اکنون فن آوری های علمی روزافزون گشته است و می رویم تا خود محصور محصولات خود باشیم. در کنار این پیشرفتهای دور از انتظار جای چیزی خالی است. چیزی که به علم جهت می دهد و آن چیزی جز اخلاقیات نیست. نبود تربیت صحیح و اخلاقیات موجب شده است که امروزه ما بیش از پیش مستعد آن باشیم که به همنوعان خود آسیب برسانیم. مایر معتقد است  که برای حل مشکلات موجود جهانی سه راه حل وجود دارد: جنگ، انقلاب و تربیت. به اعتقاد وی جنگ کابوس تصویر ناپذیر است و انقلاب روش بیمناکانه ولی تربیت است که به آرامی انسان را رو به تکامل می برد و او را متوجه امکانات خلاقانه خود می کند. تربیت است که به انسان جهت می دهد و او را هدفمند می سازد و تربیت تنها داروی درد بشریت است.تربیت دینی:از زمانهای قدیم تربیت با دین به گونه ای آمیخته بود.هر جامعه ای براساس مذهبی که برای خود برمی گزیند سعی می کرد افراد جامعه خود را برای برپاداشتن سنتهای مذهبی و آداب و رسوم دینی تربیت کند. در اهمیت تربیت در اسلام همین بس که در قرآن مجید از یکی از اهداف عالیه بعثت پیامبران به عنوان تزکیه (تربیت) نام برده شده است. §     یکی ازمعانی وتعابیر تربیت در اسلام رسیدن به رشد است  آیه 1 سوره جن ناظر بر این تعبیر است. در این آیه هدف قرآن هدایت به حق و کمال عقلی است. آیات دیگری مانند 256 سوره بقره، 10 سوره جن و 10 سوره کهف ، نیز ناظر بر همین معنا از تربیت هستند. در جای دیگر قرآن مانند آیات 29 و 38 سوره غافر ماموریت پیامبر اسلام هدایت به راه کمال ذکر شده است. هدایتی که در آن فرد، در راه مستقیم (صراط المستقیم) گام برمی دارد. در سوره آل عمران آیه 164 آمده است که همانا خداوند بر افراد با ایمان منت نهاد و برای آنان پیامبری را مبعوث کرد تا آنان آیات الهی را تلاوت کنند و انسانها را از آلودگیها برهانند (تزکیه کنند) و به آنها کتاب و حکمت بیاموزند. در نهج الفصاحه، پیامبر اکرم (ص) می فرماید: "من برای به کمال رساندن خوبیهای اخلاق مبعوث شدم".ویژگیهای تربیت اسلامی :1 – تربیت  در اسلام جنبه دینی هم دارد. بدین معنی که اگر در ادیان دیگر تربیت وجود دارد صرفا به تربیت دینی پرداخته می شود. ولی در تربیت اسلامی، تربیت دینی تنها یک جنبه از تربیت است. تربیت اسلامی جامع است از این نظر که شامل پرورش جسم ، روح، فرد و جمع ، دنیا و آخرت می شود تربیت در اسلام تنها انجام مناسک دینی نیست. بلکه پروراندن هر صفت و کمالی است که انسان به عنوان جانشین خدا بر زمین و انسان به عنوان انسان باید دارا باشد. آیات، روایات و توصیه های دینی متفاوتی را می توان یافت که در آن نه تنها به عبادت وانجام مراسم دینی توصیه شده است بلکه کسب کلیه فضائل و دوری از هر حیوان صفتی سفارش شده است. همه اینها نشان می دهد که تربیت اسلامی تربیتی کامل و همه جانبه است.2 – یکی ازویژگی های  دیگر تربیت اسلامی این است که تمامی تلاشهای تربیتی یک مسیر را دنبال می کنند و آن عبادت و بندگی خدا و تسلیم رضای او بودن است. این ویژگی مخصوص تربیت اسلامی است و در هیچ یک از مدلهای تربیتی وجود ندارد. در بهترین روشهای تربیتی فرد خدمتگزار جامعه است و هدف والاتری وجود ندارد. 3 - از ویژگیهای دیگر تربیت اسلامی تاکید آن بر تربیت شناختی است. آنقدر که در تربیت اسلامی بر پرورش تفکر و علم آموزی تاکید شده است در هیچ یک از مدلهای تربیت چنین سفارش نشده است. همانگونه که متذکر شدیم، قرآن هدف از بعثت پیامبران را تعلیم علم و حکمت می داند. اهداف تربیت اسلامی هدفهای تربیت در طول تاریخ انسان تغییرات زیادی داشته است. همانگونه که بیان شد، در جوامع ابتدائی هدف از تربیت بیشتر برای حفظ سنت ها و ثبات وضع موجود بوده است. در جوامع دینی تربیت در جهت آموزش اصول مذهبی، سنتها و عقاید دینی بوده است. در جوامع دیگر مانند روم باستان هدف از تربیت قبل از هر چیز پرورش شهروند خوب ، فردی که آماده فداکاری برای سرزمین خود باشد بوده و در عصر جدید و طبعا علمی، تربیت شدیدا بر اهداف علمی استوار است. این امر مخصوصا بعد از انقلاب صنعتی شدت گرفت و پایه های تربیت نوین بر روان شناسی علمی و زیست شناسی گذارده شد از دیدگاه مایر هدفهای تربیت عصر جدید عبارتند از : تفکر، تامل، شناخت فرهنگ وهنر، پرورش خلاقیت، درک و کاربرد دانش، تماس با اندیشه های مهم، روی آوری به ارزشهای معنوی و اخلاقیات، کسب مهارتهای اساسی مانند خواندن، نوشتن و زیبایی شناسی، کارآمدی شغلی ، پرورش حس احترام به همنوع و خانواده، شهروند مو ثر ، سلامت بدنی ، رشد شخصیت، رشد و گسترش علائق و صلح جویی. رشد هدفهای تربیتی در دنیای مدرن و فرا مدرن امروز در اهداف مادی و دنیایی محدود شده است و هدفهای اخلاقی، معنوی و روحانی در فرع قرار دارد. در اسلام این مزیت وجود دارد که هدفهای تربیتی بر محور خودشناسی ، خداشناسی و تقرب و رضای الهی دور می زندوهدفهای تربیتی مطابق با شان انسان و هدف از خلقت آدمی است.که به اهم آنهاازجمله: تقوی و پرهیزگاری، آموزش حکمت، پرورش عدالت خواهی، تکامل انسان، استقلال فردی، پذیرش مسو ولیت فردی، تغییر رفتار، احترام به انسان، ایمان به صلاحیت مردم، پرستش خدا، برادری و همکاری، دوستی با ملل دیگر و پرورش روح اجتماعی.و...که دراصل مقاله به آنها اشاره گردیده است .

واژگان کلیدی : اخلاق زیستی ، اخلاقیات ، تربیت ، تربیت دینی ، اسلام

 منابع :1 – مرکز تحقیقات اخلاق و تاریخ پزشکی  دانشگاه علوم پزشکی تهران http://www.tums.icme.ac.ir(2-  محقق داماد، سیدمصطفی،پروفسور عبدالعزیز ساشادینا، عباسی ،  محمود ، مجموعه مقالات اخلاق زیستی ،مرکزتحقیقات اخلاق وحقوق پزشکی دانشگاه علوم پزشکی شهیدبهشتی 3- احمدی ، ا. اصول و روشهای تربیت در اسلام. جهاد دانشگاهی، 1364.4 -  تهرانی ، د ، م. سیری در تربیت اسلامی. تهران، مو سسه نشر و تحقیقات ذکر، تهران: 1376.5 - - راسل ، ب. در تربیت. ترجمه شوقی، ع، مو سسه مطبوعاتی عطائی، تهران: 1347.6 - شیرازی، مکارم. تفسیر نمونه. جلد بیست و چهارم، دارالکتاب الاسلامیه، 1367.7 -   شریعتمداری، علی. تعلیم و تربیت اسلامی. نهضت زنان مسلمان. 8 -  طباطبائی، محمد حسین. تفسیر المیزان. ترجمه موسوی همدانی م ب ، بنیاد علمی و فکری علامه طباطبائی، 1367.9 -  کرین، سی. و. پیشگامان روان شناسی رشد. (ترجمه فدائی، ف)، انتشارات اطلاعات، 1375.10 -  مایر، ف. تاریخ اندیشه های تربیتی (ترجمه فیاض، ع)، سمت، 1374.11 -  مسروری ، ح ، ع. مباحثی چند پیرامون مبانی تعلیم و تربیت اسلامی. دفتر نشر فرهنگ اسلامی، 1367. 12 -   مطهری ، مرتضی. تعلیم و تربیت در اسلام. انتشارات صدرا،1373 

اخلاق زیستی

نویسنده : مجید گنج بخش

آدرس  : پژوهشکردانشگاه علوم پزشکی مشهد

مقدمه :

اخلاق و علم اخلاق یکی از ضروری ترین علوم و سرنوشت سا ز ترین دانشهای بشری  و در حقیقت علم زندگی و آیین زیستن به معنای واقعی و حقیقی کلمه بوده ،  همزاد زندگی بشر و سرشت بشریت است .در همه ادوار تاریخ، انسان‏ها براى رسیدن به تعادل فردى و اجتماعى كوشیده‏اند و همه‌ی جوامع، اعم از جوامع مادی ، دینى و غیر دینى، روابط خود را در چارچوب قواعد و ضوابط تنظیم كرده‏اند. بخش عمده‏اى از این ضوابط، اخلاقى بوده‏اند. ضوابط اخلاقى، هر گاه از طریق وحى دریافت شده‏اند، مؤثرتر و صحیح ‏تر بوده‏اند ولى این بدان معنى نیست كه اخلاق ویژه‌ی انسان‏هاى دین دار است. نیاز به اخلاق را عقل انسان نیز درك مى‏كند و درستى و نیكى برخى از اعمال و خطا بودن و زشتى برخى دیگر را مى‏توان درك نمود. خداوند در وجدان اخلاقى انسان، آگاهى و تمایل به خیر را قرار داده است؛ هر چند این آگاهى اجمالى و مختصر باشد. عقل انسان نیاز به اخلاق را، حداقل در قلمرو روابط و مناسبات اجتماعى، درك مى‏كند. انسان‏ها همان طور كه ضرورت قانون را براى برقرارى نظم در مى‏یابند، ضرورت قوانین اخلاقى را براى برقرارى نظم عادلانه و آرام بخش مى‏فهمند. انسان جامعه‏اى را كه با ضوابط اخلاقى حفاظت و هدایت مى‏شود دلپذیرتر مى‏یابد و مى‏فهمد كه راه رسیدن به تعادل، آرامش و موفقیت، التزام به اخلاق است ازطرفی پیشرفت سریع وروزافزون علوم بشری وزیستی ،دستاوردهای نوین علوم پزشکی ازجمله :  ژنتیك پزشكی شامل ژنوم انسانی ،بیماری های ژنتیک ،شناخت ناهنجاری های کروموزومی ، پیوند اعضاء، ، کلونینگ ، جسم انسانی (قبل ازحیات ،حین حیات وپس ازحیات ) ، سقط جنین ، لقاح مصنوعی ، روش‌های كمك باروری وبسیاری دیگرازروشها درمدت بسیارکوتاهی نحوه زیست انسانها وجوامع بشری رادگرگون ودستخوش تحولات عظیم نموده وازطرفی معضلات و ملاحظات اخلاقی ودیدگاه های متفاوتی راباعث گردیده است .ودربسیاری ازموارد از لحاظ اخلاقی مشكل است تصمیم گرفت چه هنگام و چگونه این تكنولوژی های گوناگون را   به كار برد ؟ ,ولذاضرورت توجه به اخلاق واخلاقیات را بیش ازپیش ایجادنموده وبسیاری از سازمانها ومجامع  بین المللی ازجمله سازمان ملل ، سازمان بهداشت جهانی ، سازمان علمی وفرهنگی یونسکو ازدودهه گذشته کانون توجهات ویژه وبااهمیت قرارگرفته است .اخلاق در دنیا و ازجمله کشور ما  ایران ، تاریخچه و قدمت طولانی و بیش از 3000 ساله  داردودرقالب شعر،حکایت، اندرزنامه وپندنامه و.. توسط شعرا، علماواندیشمندان بلندمرتبه پارسی رایج بوده است . اولین اعلامیه حقوق بشردرزمان هخامنشی ،برروی استوانه گلی ،تقدیم بشریت آن زمان گردیدکه هنوزهم موردقبول واحترام مراجع سازمان ملل است. همچنین زرتشت پیامبرایرانیان باستان ،اولین شخصی بودکه پیام های اخلاقی خویش رابازبان آسمانی به پیروانش هدیه کرد. با نگاهی ژرف به تاریخ ایران و اسلام درمی یابیم که: خواجه نظام الملک درصدد اخلاقی کردن سلطان سلجوقی است. سعدی به سراغ مردم می رود تا اخلاق اجتماعی را آموزش دهد. ابن ندیم متون خاصی را در زمینه اخلاق ارائه می دهد خواجه نصیرالدین طوسی می آموزد که با عقل و دیدگاه فلسفی به مسائل بیندیشند و عده ای از فلاسفه اعتقاد داشتند که اخلاق را باید وارد تجربیات بشری کرد. درچهارده قرن پیش نیزباظهور دین مبین اسلام بیش ازپیش برتکمیل وتعمیم اخلاق تاکید وتائیدنمود . هدف نهایی علم اخلاق این است که انسان رابه کمال وسعادت حقیقی خودکه همانا هدف اصلی خلقت جهان وانسان است برساند .وانسان بااختیاروآزادی خویش می تواند ،مقرب ترین ، گویاترین وکامل ترین مظهرالهی باشد .اخلاق زیستی ازدوکلمه( Bio ) به معنای زیست و (Ethics) به معنای اخلاق ، حوزه نسبتا" جدیدی بوده و بخشى از اخلاق کاربردى است که اصول، هنجارها و ارزش هاى اخلاقى در رابطه هر گونه دستکارى و یا دخالت در زندگى موجودات اعم ازانسان ها، حیواناتو گیاهان  را موضوع بررسى و تجزیه وتحلیل قرارمیدهدودانشی میان رشته ای ودر صدد ارتباط وهماهنگی میان حوزه هاوعلوم مختلفی همچون علوم زیستی ، پزشکی ومراقبت های بهداشتی ،علوم انسانى ( فقه ، فلسفه ،الهیات ، حقوق ،جامعه شناسی ) و علوم طبیعى ﴿تجربى﴾ است . درتعریفی دیگر ، اخلاق زیستی به اخلاق پزشکی وپژوهش های زیست پزشکی اطلاق می شود.اخلاق زیستی درواقع بخشی از اخلاق عملی است که درسه مفهوم عام ، خاص واخص به کاربرده شده است.1-     مفهوم عام آن، همگام با تعریف ‌‌وی.آر.پرتر که یکی از توصیف کنندگان اصطلاح بیواتیکس می باشد به مسائل اخلاقی، اجتماعی و سیاسی اشاره دارد كه به طور عام از علوم زیستی منشأ می‌گیرند و به طور مستقیم یا غیرمستقیم با بهره‌ورزی انسان ارتباط دارند. در این گسترده‌ترین كاربرد اخلاق زیستی ونتیجه آنكه براساس این مفهوم از اخلاق زیستی، رشته‌ای اختصاصی وجود ندارد كه آن را اخلاق زیستی بنامیم، بلكه مجموعه‌ها یا رشته‌هایی از مسائل اخلاقی هستند كه از فناوریهای زیستی، پزشكی و تعامل انسان با حیوانات و محیط‌زیست ناشی می‌شوند. 2-     اخلاق زیستی درمعنای محدودتروخاص آن ، عموما" به اخلاق پزشکی ومشکلات ومسائل گوناگون وپیچیده ی اخلاقی ، اجتماعی ، سیاسی وحتی اقتصادی مربوط به آن وازجمله مسائل اخلاقی مربوط به رشد فنآ وری های نوین زیستی اشاره داردودراین رویکردموضوعات عمده ای همچون تخصیص منابع ، رضایت آگاهانه ،سقط جنین ،اتانازی ، خودکشی به کمک پزشک ، رایطه ی پزشک وبیمار ، اخلاق درپژوهش های پزشکی و... راموردبررسی قرارمی گیرد.3-      اخلاق زیستی درمعنای اخص آن به شماری ازمشکلات اخلاقی اشاره دارد که پس ازپیشرفت های اخیردرفنآوری های زیستی جدیدازجمله : فن آوری های حافظ حیات درآغازوانجام زندگی ، فن آوری های تشدیدکننده ی حیات برای اصلاح کیفیت زندگی ، فن آوری های تولیدمثل وبه ویژه شبیه سازی وفن آوری های مرتبط بامهندسی ژنتیک ، ژن درمانی وژنوم انسانی و...ازلحاظ اخلاقی مشکل  اساسی دراین است که چه هنگام وچگونه می توان این فن آوری هارا به کاربردوایا آثاروپیامدهای به کارگیری آنهادرزندگی بشر، چالش های جدی بامباحث اخلاقی وفلسفی به دنبال نخواهدداشت ؟به عنوان مثال اگراین امکان باشدکه تمامی ژنوم یک انسان رادرفردی غیرازخودش جایگزین نمایندآیا چنین عملی اخلاقا" صحیح است ؟ حال اگرچنین عملی باحذف بیماری های خاص فرداصلی ورعایت کامل همه ی جوانب درجلوگیری ازبه ارث بردن آن توسط فردجایگزین صورت گیرد ،مساءله چه حکم ووضعیتی خواهد داشت ؟ یاچنانچه بادستکاری ژنوم انسانی وعاریه ی ژن های سایرموجودات زنده وپیوندآنها بایکدیگربتوانیم به خلق موجودات زنده جدید دست یازیم ، ایااخلاقا" این اعمال قابل توجیه است یاخیر ؟تاریخچه اخلاق زیستیاگرچه اخلاق زیستی ازاین منظر که برعلم خاصی اطلاق می گردد، سابقه ویشینه طولانی نداردوبه اواخر دهه ی 1960 باز میگردد امابسیاری ازموضوعات ومسائلی که امروزه رکن ثابت مباحث اخلاق زیستی راتشکیل می دهند درگذشته جزیی ازمباحث اخلاق پزشکی بوده ودارای قدمت وسوابق کهن وارزنده ای می باشند ، امابه مرورزمان وباگسترش سریع وبی وفقه ی فن آوری های نوین درعرصه زیستی وتداوم واستمرارپرشتاب آن درسال پایانی قرن بیستم وآغازهزاره ی سوم ، اخلاق زیستی ومسائل ومباحث خاص آن ازاخلاق پزشکی منتزع ومنفک گردید .به گونه ای که امروزه اخلاق زیستی به عنوان دانشی جدید به دنیامعرفی شده است ودرسال 1979 اولین دائره المعارف آن تحت عنوان Encyclopedia of Bioethics تدوین شدودرسال 1998 ویرایش دوم ودرسال 2005 ویرایش سوم آن به چاپ رسید.واژه بیواتیکس یااخلاق زیستیدرمعادل سازی واژه بیواتیکس ، اختلاف نظرهائی به چشم می خورد ودیدگا ههای متعددی درباره مصادیق وتعاریف آن عنوان شده است.  ‌‌وی.آر.پرتر که یکی از توصیف کنندگان اصطلاح اخلاق زیستی می باشد  آنرا به عنوان رشته ای جدید ازفلسفه می نگریست ، عده ای دیگر همچون جورج تاون آنرا رشته ای قدیمی ( اخلاق کاربردی ) برای حل مشکلات ملموس اخلاقی یعنی همان اخلاق عادی به کارگرفته شده درحوزه زیستی می دانستند و برخی واژه ی اخلاق پزشکی راکماکان بهترین معادل برای آن دانسته واستدلال می نمایند که بسیاری ازمباحث مطرح دراخلاق پزشکی واخلاق زیستی بایکدیگر هم پوشانی دارد .

ادامه دارد ..

منابع :

منابع :1- محقق داماد، سیدمصطفی ، ساشادینا،عبدالعزیز ،عباسی ،محمود ، درآمدی براخلاق زیستی ، 88

2 - لاریجانی ، باقر، پزشک وملاحظات اخلاقی ج1وج2 ،  87

www.medlaw.ir 

www.mehr.tums.ac.ir

http://akhlagh.org