تبیان، دستیار زندگی

رهایی از فکر گناه نیازمند شناخت عواملی است که در ذیل به آنها اشاره می شود:
هر گاه فکر گناه بر کسی هجوم ببرد، نباید آن را انجام دهد بلکه باید با پناه بردن به خدا و توکل بر او از دام شیطان رهایی یابد. امام صادق (ع) فرمودند: کسی که به فکر گناه افتاد انجام ندهد؛ زیرا چه بسا بنده ای در حضور خدا مرتکب گناهی می شود و خدای بزرگ می فرماید: به عزت و جلالم قسم از این پس تو را نمی آمرزم.(1)

ذکر خدا راه رهایی از گناه: کسی که از خود غافل شود، شیطان از او غافل نیست. پس انسان باید حسابگر خویش باشد و از سرمایه خود به خوبی بهره گیرد.

امام صادق (ع) می فرمایند: شیطان توان وسوسه کردن بنده ای را ندارد جز آنکه او از یاد خدا اعراض کند و فرمانش را سبک بشمارد و به نافرمانیش روی آورد و آگاهی خدا از اسرارش را فراموش کند (2) و نیز فرمودند: هر گاه شیطان وسوسه ات می کند تا از راه حق گمراهت کند، و خدا را از یادت ببرد، پس از او به خدا پناه ببر (و بر خدا توکل کن) که او به کمک حق بر باطل آید و مظلوم را یاری رساند، چرا که خود فرمود: شیطان بر مومنان و بر کسانی که بر خدا توکل کنند، سلطه ای ندارد.(3)

به فرموده امام علی (ع): مطمئن ترین فرصت برای تهاجم شیطان، زمانی است که کسی گرفتار وسوسه گناهانی مانند عُجب و خودپسندی و خودبسندی شده و مدح ثناگویی و تملق دیگران را درباره خود دوست بدارد ( و ازاین حالت ها به خدا پناه نبرد).

نکته: یاد خدا و پناهندگی به او بهترین راهکار رهایی از دام شیطان است؛ چون هیچ زمان و زمینی خالی از حضور خدا نیست، هیچ زبانی هم نباید ساکت و خاموش از یاد خدا باشد زیرا نیاز بشر دائمی است و بهترین عامل رفع نیاز، یاد خدای بی نیاز است که همواره درصدد رفع حاحت نیازمندان است، از این رو اگر در زمان یا مکان یا با زبانی از این فرصت استفاده نشد، جز حسرت محصولی نخواهد داشت.

مصداق ذکر: امام صادق (ع) می فرمایند: ذکر خدا تنها گفتن "سبحان الله و الحمدلله و لااله الا الله و الله اکبر" نیست، بلکه ذکر خدا به این است هر گاه به چیزی فرمان دهد پیروی کنی و از چیزی نهی کند، ترکش کنی.

همان طور که اصل ذکر در اسلام توصیه شده است، کیفیت آن نیز بیان شده است که ذاکر باید از ذکر ماثور از شارع مقدس بهره گیرد و هرگز به دنبال ذکر اختراعی نرود، چنان که سفارش بزرگان اهل معرفت نیز همین است. ذکر ماثور هر چند با قلم یا زبان باشد، عملی صالح است ولی هرگز سید اعمال صالح نخواهد بود بلکه ذکر قلبی که بر همه اعضا اشراف دارد و ذاکر بدون رضای الهی، قبض و بسط، اخذ و اعطا و بطش و نشط ندارد سیادت همه کارهای صالح حتی ذکر زبان یا قلب را عهده دار خواهد بود؛ یعنی درسیرت و روش خود انصاف و مواسات دارد و حیثیتی غیر از حیثیت دینی ندارد پس ذکر آنها ذکر خداست.(4)

امام صادق (ع) می فرمایند: کسی که زیاد به یاد خدا باشد، خدا او را در سایه بهشتش جای دهد.(5)

نکته: کثرت ذکر خدا، دشمن او را دفع و منع می کند زیرا ابلیس با همه سپاه و ستاد داخلی و خارجی خود درصدد وسوسه و نفوذ درحریم دل است که با ذکر مداوم می توان او را رجم کرد و مانع نفوذ او شد، چنانکه از آسیب های او نیز رافع است؛ زیرا اگر در اثر سستی خاص، شیطان در او نفوذ کرد می توان اثر تلخ پدید آمده را با کثرت ذکر رفع کرد، همچمنین وسیله جذب است؛ زیرا جذب یاد خدا نسبت به بنده مرهون یاد خدا بودن است، بنابراین باید دائما به یاد پروردگار بود تا از این برکات فراوان بهره مند شد(6). اگر چنین شد، خوف الهی سراسر وجودش را فرا گیرد و دلش نرم و درونش آرام گردد و اشک شوقش از دیده فرو ریزد.

هر که دریاهای اشکش حاصل است گو بیا کو در خور این منزل است وانکه او را دیده خون بار نیست گو برو کو را بر ما کار نیست(7)

پی نوشت ها:
1. الکافی، جلد 2، ص 272
2. مصباح الشریعه، ص 79، بحارالانوار، ج 69، ص 124
3. مصباح الشریعه، ص 80-79، بحارالانوار، ج 69، ص 125
4. نهج البلاغه، نامه 53، بند 145
5. ر.ک: تسنیم، ج 7 ، ص 554
6. الکافی، ج 2، ص 144
7. ر.ک: تسنیم، ج 7 ، ص 555
 

برگرفته از کتاب مفاتیح الحیات آیت الله جوادی آملی

چرا که اگر صفت «رحمانیت» او نبود؛ این چنین خوان نعمت را برای دوست و دشمن نمی گستراند. لذا می فرماید خداوند رحمان، قرآن را تعلیم فرمود: «عَلَّمَ الْقُرْآنَ». به این ترتیب نخستین و مهم ترین

نعمت را همان «تعلیم قرآن» بیان می کند و جالب این که بیان نعمت «تعلیم قرآن» را حتی قبل از مسئله «خلقت انسان» و «تعلیم بیان» ذکر کرده است.

در حالی که از نظر ترتیب طبیعی باید نخست اشاره به مسئله آفرینش انسان، و بعد نعمت تعلیم بیان و سپس نعمت تعلیم قرآن شود. اما عظمت قرآن ایجاب کرده که بر خلاف این ترتیب طبیعی نخست

از آن سخن گوید.

به هر حال نام رحمان بعد از نام «اللَّه» گسترده ترین مفهوم را در میان نام های پروردگار دارد. زیرا می دانیم خداوند دارای دو رحمت است: «رحمت عام» و «رحمت خاص» نام رحمان اشاره به رحمت

عام او است که همگان را شامل می شود و نام رحیم اشاره به رحمت خاص او است که مخصوص اهل ایمان و طاعت است.

 شاید به همین دلیل نام رحمان بر غیر خدا هرگز اطلاق نمی شود(مگر این که با کلمه «عبد» همراه باشد) ولی وصف «رحیم» به دیگران نیز گفته می شود؛ چرا که هیچ کس دارای رحمت عام جز او

نیست. اما رحمت خاص هر چند به صورت ضعیف در میان انسان ها و موجودات دیگر نیز وجود دارد.

بنابراین، خداوند سبحان این سوره را افتتاح به این اسم نمود؛ برای این که بندگان بدانند که تمام نعمت هایی که در این سوره توصیف نموده، از رحمتی صادر شده که شامل همه مخلوقات او می شود. و

چند آیه ابتدای سوره نیز از جمله آن نعمت ها است که از رحمت واسعه او سرچشمه می گیرد. به همین جهت مناسب آمد که در این سوره نعمت های عمومی را به رخ بکشد. چه نعمت های دنیایی

مؤمن وکافر را و چه نعمت های آخرتی مؤمن را. چون نام رحمان دلالت بر رحمت عمومی خدا داشت؛ در اول این سوره واقع شد که در آن انواع نعمت های دنیوی و اخروی که مایه انتظام عالم انس و عالم جن است ذکر شده است.

(تفسیر نمونه، ج 23، ص 97؛ ترجمه مجمع البیان فی تفسیر القرآن، ج 24، ص 61)

نرخ ازدواج در تمام زمان ها بسیار پایین می باشد، بالاترین نرخ طلاق در دنیا متغلق به آمریکاست و حدود یک سوم از کودکان آمریکایی در خانواده بدون پدر زندگی می کنند. به جوانان آمریکایی آموزش داده شده است که ازدواج و تشکیل خانواده در اولویت نیست، و بسیاری از کسانی که ازداوج کرده اند قادر به یافتن شغلی برای حمایت مالی از خانواده خود نیستند.

اینگونه آمارها به شما شوک اساسی می دهد. خانواده های آمریکایی هرگز اینگونه ضعیف نبوده اند. چه بر سر نسل آینده ای که از یک خانواده با ثبات تشکیل نشده است خواهد آمد؟ تصور این موضوع بسیار ترسناک است. در زیر ۲۷ واقعیت که ثابت می‌کند خانواده در آمریکا در بدترین شکل از همیشه خود می باشد، آمده است: ...

۱- نرخ ازدواج در ایالات متحده به پایین ترین حد خود رسیده است. در حال حاضر نرخ سالانه ازدواج به ۶.۸ در هر ۱۰۰۰ نفر کاسته شده است.

۲- امروز تنها ۴۴.۲ درصد آمریکایی ها در رده سنی ۲۵ تا ۳۴ سال ازدواج کرده اند.

۳- با توجه به داده های مرکز تحقیقات پیو، در حال حاضر تنها ۵۱ درصد از تمام بزرگسالان در ایالات متحده ازدواج کرده اند. وقتی به سال۱۹۶۰ می نگریم، ۷۲ درصد از تمام بزرگسالان در ایالات متحده آمریکا ازدواج کرده بودند.

۴- در سال ۱۹۵۰، ۷۸ درصد از خانواده ها در ایالات متحده شامل یک زن و شوهر ازدواج کرده بود. امروز، این تعداد به ۴۸ درصد کاهش یافته است.

۵- ۱۰۰ سال پیش، ۴.۵۲ مردم آمریکا زندگی متوسط داشتند که این در حال حاضر تنها ۲.۵۹ مردم را تشکیل می دهد.

۶- ایالات متحده بالاترین درصد خانواده تک نفره را در کل دنیا به خود اختصاص داده است.

۷- در ایالات متحده آمریکا امروز، بیش از نیمی از زوج ها پیش از اینکه با هم ازدواج کنند با هم زندگی مشترک دارند.

۸- میزان طلاق در خانواده های تازه تشکیل شده بیش از خانوادهای قدیمی است.

۹- بیش از نیمی از فرزندان متولد شده از زنان زیر ۳۰ سال، خارج از ازدواج می باشند.

۱۰- در سال ۱۹۷۰، زنان به طور متوسط ​​اولین فرزند خود را در ۲۱ سالگی به دنیا می آوردند ولی امروز زنان به طور متوسط ​​اولین فرزند خود را در ۲۵ سالگی به دنیا می آورند.

۱۱- با توجه به مراکز کنترل بیماری در سال ۲۰۰۷ ، ۶۹.۳ تولد به ازای هر ۱۰۰۰ زن در رده سنی ۱۵ تا ۴۴ ساله وجود داشت. در حال حاضر این میزان به ۶۳.۲ تولد به ازای هر ۱۰۰۰ زن تقلیل یافته است.

۱۲- میزان تولد برای زنان آمریکایی در رده سنی ۲۰ تا ۲۴ ساله ۸۵.۳ تولد به ازای هر ۱۰۰۰ زن کاهش یافته است. که این رکورد جدید، بسیار کم است.

۱۳- ایالات متحده دارای بالاترین نرخ طلاق در جهان است.

۱۴- امروزه در ایالات متحده حدود یک نفر از هر سه کودک در یک خانه بدون پدر زندگی می کند.

۱۵- بسیاری از مادران تنها در آمریکا بدون پدر خانواده تلاش زیادی حداقل برای زنده ماندن انجام می‌دهند. متاسفانه، در حدود ۴۲ درصد از مادران تنها از بن خرید غذا استفاده می کنند.

۱۶- بیش‌بینی شده است که حدود ۵۰ درصد از کودکان آمریکا قبل از رسیدن به سن ۱۸ سالگی از بن غذایی استفاده کنند.

۱۷- امروز، بیش از یک میلیون دانش آموزان مدارس دولتی در ایالات متحده بی خانمان هستند. این اولین بار است که در تاریخ آمریکا چنین فاجعه ای رخ داده است.

۱۸- ایالات متحده دارای بیشترین میزان بارداری نوجوانان در کل جهان است. در واقع این میزان در آمریکا بیش از دو برابر کانادا، بیش از سه برابر فرانسه و بیش از هفت برابر ژاپن است.

۱۹- امروز در ایالات متحده آمریکا، حدود ۴۷ درصد از دانش آموزان مقطع متوسطه، تجربه رابطه جنسی داشته اند.

۲۰- حدود یک نفر از هر چهار دختر نوجوان در ایالات متحده حداقل به یک بیماری مقاربتی مبتلا گشته است.

۲۱- بر مبنای یک بررسی، ۲۴ درصد از نوجوانان ایالات متحده، دست کم به یک بیماری منتقله از راه جنسی مبتلا شده اند که علت آن را نیز به خاطر رابطه جنسی محافظت نشده دانسته اند و هنوز هم آن را ادامه می دهند.

۲۲- اکثر کودکان در آمریکا به جای این که توسط والدین تربیت و بزرگ شوند توسط فیلم، تلویزیون و بازی های رایانه ای تربیت می شوند. به عنوان مثال، به طور متوسط ​​یک جوان آمریکایی قبل از سن ۲۱ سال، ۱۰ هزار ساعت وقت خود را صرف بازی‌های رایانه‌ای می کند.

۲۳- آمریکایی ها و انگلیسی ها بیشترین تعداد متوسط ساعات خود را صرف تماشای تلویزیون می کنند.

۲۴- بیش از ۳ میلیون گزارش هر ساله از سوء استفاده از کودکان در ایالات متحده وجود دارد.

۲۵- ایالات متحده در واقع دارای بالاترین میزان مرگ و میر سوءاستفاده از کودکان در جهان توسعه یافته است.

۲۶- حدود ۲۰ درصد از تمام کودکان قربانی سوء استفاده جنسی در ایالات متحده کمتر از ۸ سال می باشد.

۲۷- تخمین زده می شود که یک نفر از هر چهار دختر قبل از رسیدن به سن بزرگسالی مورد آزار جنسی قرار می گیرند.

متاسفانه، این‌ها مشکلی است که نمی توان یک شبه به حل آنها پرداخت و این قضیه با سیاست و خرج پول های کلان حل نمی شود. حل چنین مشکلی نیاز به تغییر از قلب دارد. خانواده‌ها واقعاً از هم پاشیده است و فرزندان آمریکایی در معرض شدیدترین آسیب ها هستند. هیچ راهی برای امیدآفرینی و داشتن آینده ای روشن نیست مگر اینکه استحکام خانواده تقویت شود.

در پاسخ ابتدا باید ببینیم دعا یعنى چه؟ دعا یک معناى عام و لغوى و یک معناى خاص و عرفى دارد. معناى لغوى دعا ندا و صدا کردن است. در قرآن نیز دعا در چند مورد به همین معنا استعمال شده است از جمله این آیه شریفه از قول حضرت نوح: «قالَ رَبِّ إِنِّی دَعَوْتُ قَوْمِی لَیْلاً وَ نَهاراً * فَلَمْ یَزِدْهُمْ دُعائِی إِلّا فِراراً»؛(1) ((نوح) گفت: پروردگارا! من قوم خود را شب و روز (به سوى تو) دعوت کردم، امّا دعوت من چیزى جز فرار (از حق) بر آنان نیفزود).

ما هم در عرف خودمان می گوئیم فلانى مرا دعوت کرده، دعوت از همان مادّه دعا است؛ یا مى گوئیم او مرا خواند یا طلب کرد و به مهمانى، مصاحبه، مناظره یا مباحثه دعوت کرد؛ همه اینها دعاست. قرآن در آیه دیگرى مى فرماید: «لا تَجْعَلُوا دُعاءَ الرَّسُولِ بَیْنَکُمْ کَدُعاءِ بَعْضِکُمْ بَعْضاً» (2) صدا کردن و ندا کردن پیامبر(صلى الله علیه وآله) را در بین خودتان مثل صدا کردن یکدیگر قرار ندهید؛ یعنى وقتى پیامبر(صلى الله علیه وآله) را صدا مى زنید آن طور که یکدیگر را صدا مى زنید نخوانید بلکه او را با احترام بخوانید. این نحوه استعمال یعنى صدا و ندا، مسلّماً عبادت نیست؛ طلب حاجت کردن مردم از یک دیگر هم دعاست ولى عبادت نیست.

کلمه دعا به معناى سئوال نیز به کار رفته است؛ راغب در ادامه معانى دعا پس از ذکر آیه اى که خواندیم مى گوید: «و دَعَوتَه اذا سأَلتَه و اذا اسْتَغَثْتَه»؛ (و خواندى او را هنگامى که از کسى سئوال یا درخواست کمک کرده باشى). و مى توان گفت دعوتُه یعنى او را خواندم. الحاح و استغاثه نیز همین طور است شما دامن کسى را می گیرید و مى گوئید خواهش می کنم این کار را براى من انجام بده یا اینکه التماس مى کنید که از این کار صرف نظر کن یا بُگذر، این هم استغاثه است و هم دعاست امّا عبادت نیست.

پس مطلق طلب کردن اعم از ندا کردن، صدا زدن، سئوال کردن و استغاثه، دعاست ولى عبادت نیست و گرنه باید بگوئیم حضرت نوح(علیه السلام) قومش را عبادت کرده است. دعا معناى خاصى غیر از معناى لغوى هم دارد که در این معنا دعا عبادت محسوب مى شود و آن در جائى است که انسان در برابر خداى خالق و رازق مى ایستد و با این اعتقاد که تنها او را مؤثر و مدبر امور مى داند، او را مى خواند و از او مى خواهد. خواستن از خدا نوعى خضوع و تذلّل در برابر کسى است که خالق و رازق است و رب و مدبر عالم مى باشد این دعا عبادت است امّا هر دعائى عبادت نیست بلکه بعضى از اقسام دعا عبادت است و آن دعائى است که انسان در برابر خالق و رازق و مدبر و اله خویش با خضوع و تذلّل انجام مى دهد. بت پرستان هم در برابر بتها و مشرکان دیگر در برابر معبودشان دعا می کردند و دعایشان عبادت بود چرا که بت و معبود را اِله مى دانستند.

پی نوشت:

(1). سوره نوح، آیه 5 و 6.
(2). سوره نور، آیه 63.

شفاعت، آیت الله سید حسن طاهری خرم آبادی، موسسه بوستان کتاب، چاپ اول، ص 58.