Cam İşleme Sanatı
Camı ilk kez M.Ö. dördüncü bin yıldan daha önce Finikeliler yaptılar ve daha sonra Mısırlılar, İranlılar, Hintliler gibi diğer milletler de cam yapmayı başardılar.
İran’ın çeşitli bölgelerinde yapılan kazılarda ele geçen ve küçük bir kısmı Tahran Billur ve Seramik Müzesinde sergilenen M.Ö. 3. ve 2. bin yıllara ait cam eşyalar, bu değerli sanatın ülkemizdeki uzun geçmişine tanıklık etmektedir. Ahamenişler döneminden kalma billur kadehler, zarif cam düğmeler, üfleme metoduyla yapılan ve maharetle kesilen cam sanatı örneklerinin tümü eski İran dönemine ait olup, cam işleme sanatının İran’ın yazılı tarihinin başlangıcından M.S. 7. yüzyıla kadar ne denli yaygın ve itibarlı olduğunu anlatmaktadır.
İslâmî döneme ait detaylı bilgiye sahip olmamakla birlikte, çeşitli yörelerden elde edilen örnekler bu dönemde de muhtelif cam kap, şişe, demlik, vazo, fincan ve esans şişeleri yapıldığını gösterir.
Hicri 5-7. yüzyıllar İran’da cam işlemeciliğinin doruğa ulaştığı dönem olarak kabul edilmelidir, zira bu dönemde cam ustaları yeni arayışlara girdiler. Kabartmalı ve oymalı kalıpların kullanımını yaygınlaştırıp, çalışmalarını zenginleştirmek için kesme ve yontma tekniklerinden de istifade etmişlerdir. Çeşitli çiçek ve hayvan motifleri, Kur’an ayetleri ve şiirlerin muhtelif renklerde kullanımı, İran cam işleme sanatının tamamlayıcı bir unsuru olarak, bu dönemde gerçekleşmiştir.
Safeviler döneminde de İran’ın muhtelif bölgelerinde cam eserler yapılmaktaydı. Bunların örnekleri de gerek İran’da gerekse dünyanın başka ülkelerinde müzeler ve sanat merkezlerinde segilenmektedir. Hali hazırda sadece Tahran şehrinde cam atölyelerinin sayısı altmışın üzerinde olup bunların yarıdan fazlası sadece elle, diğerleri ise el ve kalıpla üretim yapmaktadır.
Kullanım ve süs amaçlı ürünler sunan bu atölyeler yıllık yüksek üretim kapasitelerine ek olarak özellikle sanatsal değer ifade eden ürünleriyle ülke içi ve dışından yoğun taleple karşı karşıya gelmektedirler. Öyleki, İran el yapımı cam ürünleri ihraç kalemleri arasına girmiş ve diğer ülkelerin el yapımı cam ürünleriyle rekabet halindedir. Cam işlemeciliğinde kullanılan ana maddeler ; silis taşı, kireç taşı, cam kırığı, sodyum karbonat, boraks, güherçile, nitratlar ve diğer alkalik maddelerdir. Kullanılan renkler ise kobalt, bakır, demir, manganez ve krom gibi madenlerin oksitleriyle maden tuzları, kükürt, karbon vb. maddelerden yararlanılarak elde edilmektedir. Cam atölyelerinde kullanılan araç gereçler ise; üfleme borusu, elektromotor ve hava pompası, pens, maşa, özel bir tahta kaşıkve tezgah gibi basit araç gereçlerdir.
Her cam atölyesinde bir kaç eritme ocağı mevcuttur. Cam ustaları daha çok renk elde edebilmek için genellikle birkaç ocaktan faydalanırlar. Yine her atöyede, üretilen cam eşyaların çok sıcak olan atölye ortamıyla dış ortam arasındaki yüksek ısı farkı nedeniyle kırılmalarını önlemek için, 24-48 saat gibi bir sürede tedricen ısısı 0 derece civarına indirilen birkaç ısı odası da mevcuttur.
“Üfleme cam” da denilen el yapımı cam eşyaların üretimi için ilk olarak genellikle cam kırığı olan ana maddeler ocakta eritilir. Cam kırığının erimiş cama dönüşmesi ocağın ısısına bağlı olarak 36-48 saat sürer. Cam tamamen eridiği zaman cam ustası 100-120 cm. uzunluğunda bir boru olan üfleme borusu ve kalıplar, pens, makas vb. basit araçlar yardımıyla cama elleriyle şekil verir. Arzu edilen kalitede ürünlerin ortaya çıkması sabır, beceri ve uzun yıllar sonucu elde edilen tecrübeye bağlıdır.
İran Kültürevi
