چرا خطاب‌های قرآن مردانه است؟

گاهی سوال می شود چرا در قرآن روی سخن بیشتر با جنس مذکر و غالب خطاب‌های قرآن مردانه است؟ آیا این مساله، دلیل بر نگاه قرآن نسبت به فرودست بودن جنس زن نسبت به مرد نیست؟ آیت الله العظمی سبحانی در خلال درس تفسیر سوره مبارکه احزاب، به سوال یادشده پاسخ داده‌اند که مشروح آن، در زیر می‌آید.

فرآوری: شکوری_ شبکه تخصصی قران تبیان

 

﴿إِنَّ الْمُسْلِمینَ وَ الْمُسْلِماتِ وَ الْمُؤْمِنینَ وَ الْمُؤْمِناتِ وَ الْقانِتینَ وَ الْقانِتاتِ وَ الصَّادِقینَ وَ الصَّادِقاتِ وَ الصَّابِرینَ وَ الصَّابِراتِ وَ الْخاشِعینَ وَ الْخاشِعاتِ وَ الْمُتَصَدِّقینَ وَ الْمُتَصَدِّقاتِ وَ الصَّائِمینَ وَ الصَّائِماتِ وَ الْحافِظینَ فُرُوجَهُمْ وَ الْحافِظاتِ وَ الذَّاكِرینَ اللَّهَ كَثیراً وَ الذَّاكِراتِ أَعَدَّ اللَّهُ لَهُمْ مَغْفِرَةً وَ أَجْراً عَظیماً ﴾[1]

گویا در زمان رسول خدا (ص) بعضی از زنان ایشان مانند ام سلمه خدمت ایشان رسیده عرض می کند که چرا همه ی خطاب های قرآن مربوط به مرد است و از زن در قرآن سخنی نیست. گاهی هم گفته می شود که این مطلب را غیر ام سلمه گفته است. یعنی گفته اند که ضمائر قرآن همه مذکر است. راوی می گوید: من این مشکل را در ذهن داشتم و ناگهان دیدم که آیه ی فوق در مسجد خوانده می شود.

این آیه زنان را همطراز مردان قرار می دهد بدون اینکه بین آنها و مردان فرقی بگذارد.

خداوند در این آیه برای کسانی که اهل مغفرت هستند ده صفت قائل شده است که در آنها بین مرد و زن فرقی نیست. بنا بر این آنانی که می گویند که اسلام دین مردان است نه زنان، اشتباه می کنند. انسان از نظر طبیعت انسان بین زن و مرد فرقی قائل نیست. البته مخفی نماند که حقوق زن و مرد با هم فرق دارد. در کشورهای غربی طبیعت زن را بسیار پائین فرض می کردند و گاه زن را برزخی بین انسان و حیوان می دانستند.

اما معرفی این صفات ده گانه:

1.مراد از مسلمین و مسلمات کسانی هستند که در زبان، بگویند: لا اله الا الله.

2.مؤمنین و مؤمنات کسانی هستند که در قلب نیز ایمان دارند. دلیل این فرق آیه ی قرآن است که می فرماید: ﴿قالَتِ‌ الْأَعْرابُ‌ آمَنَّا قُلْ لَمْ تُؤْمِنُوا وَ لكِنْ قُولُوا أَسْلَمْنا وَ لَمَّا یَدْخُلِ الْإیمانُ فی‌ قُلُوبِكُمْ﴾؛ اعراب بادیه‌نشین گفتند: «ایمان آورده‌ایم.» بگو: «شما ایمان نیاورده‌اید، ولى بگویید اسلام آورده‌ایم، هنوز ایمان وارد قلوب شما نشده است.[2]

3.قانتین و قانتات کسانی هستند که مطیع بوده و امر خداوند را اطاعت می کنند. گاه این واژه را به عابد تفسیر می کنند ولی مناسب همان مطیع است.

4.صادقین و صادقات از نظر لغت به معنای کسی است که دروغ نگوید ولی در اینجا مراد، اعم است و مراد صدق در لسان، در قلب و در عمل است. یعنی فرد از هر نظر صادق باشد. یعنی اگر کسی در زبان می گوید که باید به فقراء کمک کرد و یا باید به جبهه رفت و از اسلام دفاع کرد در عمل نیز خود همین گونه عمل کند و بین قول و عمل آنها اختلافی نباشد.

5.صابرین و صابرات همان مردان و زنان شکیبا و بردبار هستند. صبر بسیار مهم بوده و زیربنای اسلام است. روزه گرفتن در هوای گرم توسط صبر میسر می شود. به همین دلیل است که می گویند: صبر در مقایسه با ایمان مانند سر در رابطه با جسد است یعنی همان گونه که جسد بدون سر بی فایده است ایمان نیز بدون صبر بی فایده می باشد. صبر است که موجب می شود انسان به نامحرم نگاه نکند. این همان صبر بر معصیت است همان گونه که صبر بر روزه از قسم صبر بر عبادت می باشد. یک قسم دیگر از صبر نیز وجود دارد که همان صبر بر مصیبت می باشد. زینب کبری مصداق بارز صابرات می باشد.

6.خاشعین و خاشعات کسانی هستند که اهل خشوع و خضوع می باشند. فرق خاشع با خائف در این است که خائف کسی است که می ترسد ولی خضوع ندارد مانند کسی که از مأمور راهنمایی می ترسد. چنین کسی اگر مأمور راهنمایی را نبیند، عمل خلاف را مرتکب می شود. این ترس زیاد فایده ندارد. خاشع کسی است که ترس او همراه با خضوع و تواضع است. خاشع کسی است که واقعا خدا را برتر و خود را پست تر بداند و در نتیجه به قوانین الهی احترام بگذارد.

7.متصدقین و متصدقات کسانی هستند که اهل صدقه دارد به فقراء می باشند. در زبان عرب گاه تاء در صاد ادغام شده، از آن به مصّدّق تعبیر می کنند.

8.صائمین و صائمات کسانی هستند که اهل روزه می باشند.

9.حافظین و حافظات فروج همان مردان و زنان پاک هستند. پاک بودن بسیار مهم است. امروزه ماهواره ها موجب خراب شدن اخلاق زن و مرد شده است. ماهواره از نظر اسلام حرام نیست ولی از آنجا که حاوی برنامه های ویرانگر است به عنوان ثانوی باید از آن پرهیز کرد.

10. ذاکرین و ذاکرات خداوند کسانی هستند که به یاد خداوند می باشد. ذاکر از ذُکر مشتق شده است نه از ذِکر که همان تسبیح و حمد گفتن با زبان است. ذاکر کسی است که خدا و روز قیامت و عذاب و ثواب الهی را به یاد داشته باشند. هنگامی که یوسف از پدرش جدا می شد. پدرش به او گفت که هیچگاه خدا را فراموش نکند زیرا چنین کسی از بسیاری از گناهان باز می ماند. کسی که غرق در گناه است کسی است که قلبا خدا را فراموش کرده است و اگر هم نامی از خداوند می برد صرف لقلقه ی زبانی است. 

سپس خداوند در خاتمه می فرماید: ﴿أَعَدَّ اللَّهُ لَهُمْ مَغْفِرَةً وَ أَجْراً عَظیماً﴾

فرق ﴿أَعَدَّ﴾ با وعد در این است که وعده به امری می گویند که قطعی است و خداوند اگر وعده دهد خلاف آن عمل نمی کند. به همین دلیل با ﴿أَعَدَّ﴾ تعبیر شده است یعنی مغفرت و اجر عظیم برای او آماده است و اگر تا آخر عمر آن را حفظ کند به آن می رسد. 

بلعم باعورا کسی بود که آیات خداوند بر او نازل می شد هرچند پیامبر نبود و در آخر عمر، کافر از دنیا رفت. در صحیح بخاری بابی است تحت عنوان: الامور بخواتیمها. یعنی عاقبت کارها باید خیر باشد.

در دنیای جاهلیت دختر لکه ی ننگ بود و قرآن در این مورد می فرماید: ﴿وَ إِذا بُشِّرَ أَحَدُهُمْ بِالْأُنْثى‌ ظَلَّ وَجْهُهُ مُسْوَدًّا وَ هُوَ كَظیمٌ یَتَوارى‌ مِنَ الْقَوْمِ مِنْ سُوءِ ما بُشِّرَ بِهِ أَ یُمْسِكُهُ عَلى‌ هُونٍ أَمْ یَدُسُّهُ فِی التُّرابِ أَلا ساءَ ما یَحْكُمُون‌﴾ در حالى كه هر گاه به یكى از آنها بشارت دهند دختر نصیب تو شده، صورتش (از فرط ناراحتى) سیاه مى‌شود؛ و به شدّت خشمگین مى‌گردد بخاطر بشارت بدى كه به او داده شده، از قوم و قبیله خود متوارى مى‌گردد؛ (و نمى‌داند) آیا او را با قبول ننگ نگهدارد، یا در خاك پنهانش كند؟![3]

در چنین فضایی قرآن کریم می فرماید: ﴿یا أَیُّهَا النَّاسُ إِنَّا خَلَقْناكُمْ مِنْ ذَكَرٍ وَ أُنْثى‌ وَ جَعَلْناكُمْ شُعُوباً وَ قَبائِلَ لِتَعارَفُوا إِنَّ أَكْرَمَكُمْ عِنْدَ اللَّهِ أَتْقاكُمْ‌ إِنَّ اللَّهَ عَلیمٌ خَبیرٌ﴾[4]

در تورات فعلی آمده است که خداوند زن را از رگ چپ یا راست آدم که در ران مرد بود آفرید. قرآن عکس آن را قائل است. ما در سفری که به مکه مشرف شده بودیم در (رابطة العالم الاسلامی) با فردی که عبیدی که رئیس آنجا بود مذاکره می کردیم و او می گفت اگر بخواهند تورات را به شکل صحیح بنوسند باید آن را از روی قرآن بنویسند. ما نیز کلام ایشان را تائید کردیم و گفتیم که شاهد آن این آیه از قرآن است: ﴿إِنَّ هذَا الْقُرْآنَ یَقُصُ‌ عَلى‌ بَنی‌ إِسْرائیلَ أَكْثَرَ الَّذی هُمْ فیهِ یَخْتَلِفُونَ﴾[5] یعنی این قرآن بین اختلاف های بنی اسرائیل داروی می کند.

به هر حال قرآن می گوید که زن از جنس آدم خلق شده است نه از خود آدم: ﴿یا أَیُّهَا النَّاسُ اتَّقُوا رَبَّكُمُ الَّذی خَلَقَكُمْ مِنْ‌ نَفْسٍ‌ واحِدَةٍ وَ خَلَقَ مِنْها زَوْجَها﴾[6] 

ضمیر در ﴿مِنْها﴾ به نفس بر می گردد و (من) در آن بیانیه است نه تبعیضیه یعنی همان گونه که آدم، حیوان ناطق است زوج او نیز حیوان ناطق است.

خداوند در آیه ی دیگری می فرماید: ﴿وَ لَقَدْ كَرَّمْنا بَنی‌ آدَمَ وَ حَمَلْناهُمْ فِی الْبَرِّ وَ الْبَحْرِ وَ رَزَقْناهُمْ مِنَ الطَّیِّباتِ وَ فَضَّلْناهُمْ عَلى‌ كَثیرٍ مِمَّنْ خَلَقْنا تَفْضیلا﴾[7]

بَنی‌ آدَمَ هم مرد را شامل می شود و هم زن را یعنی خداوند هر دو را تکریم کرده است.

و در آیه ی دیگری می فرماید: ﴿مَنْ عَمِلَ صالِحاً مِنْ‌ ذَكَرٍ أَوْ أُنْثى‌ وَ هُوَ مُؤْمِنٌ فَلَنُحْیِیَنَّهُ حَیاةً طَیِّبَةً وَ لَنَجْزِیَنَّهُمْ أَجْرَهُمْ بِأَحْسَنِ ما كانُوا یَعْمَلُونَ﴾[8] 

همچنین می فرماید: ﴿مَنْ قَتَلَ نَفْساً بِغَیْرِ نَفْسٍ أَوْ فَسادٍ فِی الْأَرْضِ فَكَأَنَّما قَتَلَ‌ النَّاسَ‌ جَمیعا﴾[9]

یعنی قتل به ناحق یک انسان چه زن باشد چه مرد مساوی با کشتن تمامی انسان ها است.

درس تفسیر آیت الله سبحانی

94/04/21

________________________________________

[1] احزاب/سوره33، آیه35.

[2] حجرات/سوره49، آیه14.

[3] نحل/سوره16، آیه58.

[4] حجرات/سوره49، آیه13.

[5] نمل/سوره27، آیه76.

[6] نساء/سوره4، آیه1.

[7] اسراء/سوره17، آیه70.

[8] نحل/سوره16، آیه97.

[9] مائده/سوره5، آیه32.