ترازوی یك كفه‌ای!
اگر هر ترازویی دو کفه دارد، ترازوی اعمال در قیامت اما، تنها یک کفه دارد، هیچ می‌دانید چرا؟
شکوری_شبکه تخصصی قرآن تبیان
یکی از واژه‌های پربسامد در قرآن، کلیدواژه «میزان» است.(نه بار). "میزان" در لغت به وسیله‌ای گفته می‌شود که امکان سنجش را فراهم می آورد. با اینکه کاربرد متعارف این واژه در بین مردم، بیشتر در مورد کالا و مبادلات مالی است اما مورد سنجش، همیشه کالا نیست بلکه می تواند گفتار باشد یا کردار و یا حتی پندار(نیات).
«ترازوی» قیامت چیست؟
در اینکه خداوند در روز قیامت اعمال بندگان را با ابزاری خواهد سنجید شکی نیست امّا آن ابزار چیست؟
برخی از قرآن پژوهان معاصر معتقدند اینکه ماهیّت این ابزار چگونه است در قرآن کریم و احادیث نبوی چیزی مذکور نیست و مؤمنان مکلّفند به حکم خبر صادق به آن ایمان بیاورند. [1]
با این همه علامه طباطبایی(ره) میزان را عبارت می‌داند از دین و بر این باور است که خداوند در آیاتی همچون:" اللَّهُ الَّذِی أَنزَلَ الْکِتَابَ بِالْحَقِّ وَ الْمِیزَانَ"(خداوند کسی است که کتاب را به حق نازل کرد و میزان را..)، از این جهت دین را میزان نامیده که عقاید و اعمال انسانها به وسیله آن سنجیده می‌شود و در نتیجه در روز قیامت بر طبق آن سنجش، محاسبه و جزا داده می‌شود پس میزان عبارت است از دین با اصول و فروعش. [2]
همینطور شاید روایت صریحی از نبی مکرم اسلام(صلی الله علیه و آله وسلم) در چیستی موازین وارد نشده باشد اما در از حضرات ائمه اطهار(علیهم السلام) در ذیل آیات، رایاتی به ما رسیده است که مبین ماهیت میزان در روز قیامت است.
به عنوان مثال: در ذیل کریمه «وَ نَضَعُ الْمَوَازِینَ الْقِسْطَ...» [انبیاء/47] «ما ترازوهای عدل را در روز قیامت برپا می‌کنیم...». روایتی از صادق ال محمد(علیه اسلام) مروی است که می فرماید: «هُمُ الاَنبیَاء وَ الاَوصیَاء » «انبیاء و اوصیاء میزانند». [بحارالانوار، ج7، ص249] و در زیارت مطلقه علی (ع) می‌خوانیم: «السّلامُ علَی میزانِ الأعمالِ» در این صورت اعمال هر امّتی بر اعمال پیامبران و اوصیای آنان عرضه می‌شود و از طریق تطابق وعدم تطابق، سرنوشت آنان و اعمالشان به دست می‌آید. [3].
معنای وزن اعمال در قیامت، تطبیق اعمال است بر حق، به این معنی هر شخصی پاداش نیکش به مقدار حقی است که عمل مشتمل بر آن است و در نتیجه اگر اعمال شخصی، شامل هیچ مقداری از حق نباشد از عملش جز هلاکت و عقاب بهره و ثمری عایدش نمی‌شود.
به هر روی، چه دین را وسیله سنجش اعمال در قیامت بدانیم چه وجود مقدس پیامبران و پیشوایات پاک(علیهم السلام)، آنچه مسلم است این موازین تنها برای اهل حق است نه اهل باطل. به دیگر سخن، در قیامت، هیچ میزانی برای اعمال کافران برپا نمی‌شود: «أُولَئِکَ الَّذِینَ کَفَرُوا بِآیَاتِ رَبِّهِمْ و لِقَائِهِ فَحَبِطَتْ أَعْمَالُهُمْ فَلَا نُقِیمُ لَهُمْ یَوْمَ الْقِیَامَةِ وَزْنًا»(کهف/105)، «آنها کسانی هستند که به آیات پروردگارشان و لقای او کافر شدند به همین جهت، اعمالشان حبط و نابود شد از این رو، روز قیامت، میزانی برای آنها برپا نخواهیم کرد». عبارت «فَلا نُقیمُ لَهُمْ یَوْمَ القیامةِ وَزْنّا» فرع بر حبط اعمال است به دلیل اینکه سنجش و وزن در روز قیامت به سنگینی حسنات است و با حبط عمل دیگر سنگینی باقی نمی‌ماند و در نتیجه وزن کردن معنا ندارد. [المیزان، ج13، ص548] به عبارتی دیگر توزین و سنجش مربوط به جایی است که چیزی دربساط باشد کافران که چیزی در بساط ندارند چگونه توزین و سنجشی داشته باشند. [4]
ترازوی یک کفه‌ای!
معمولا هر ترازویی دو كفه دارد اما ترازویی که در قیامت أعمال انسان را می‌سنجند فقط « یك كفه » دارد. زیرا از منظر قرآن، تمام اعمالِ انسان از نظرِ « نیت و كیفیت » به دو دستة « حق و باطل » تقسیم می‌شوند و فقط « أعمالِ حقّ »، « وزن » دارند. پس وقتی أعمال انسان را بر روی آن ترازو قرار می دهند ، از « دو حال» خارج نخواهد بود :
1ـ اگر اعمالِ او « به حق و مطابق حق و در جهت حق » انجام شده باشند چون « وزن » دارند پس كفة ترازو را « پائین » و صاحبش را به سمتِ بهشت ، « بالا » می‌برند و به « قرب الهی » و « رستگاری » می‌رسانند :
وَ الْوَزْنُ یَوْمَئِذٍ الْحَقُّ ، فَمَنْ ثَقُلَتْ مَوازینُهُ ، فَأُولئِكَ هُمُ الْمُفْلِحُونَ (أعراف/8)
2ـ اما اگر أعمال او آلوده به « ریا ، منّت ، أذیت » باشد یا « غیر مجاز » باشند ، « باطل و پوك » خواهند بود و چون وزنی ندارند لذا كفة ترازو را پائین نمی‌برند و آن فرد به آغوش « هاویه » و « آتشی فراگیر » می‌افتد[5]:
وَ أَمَّا مَنْ خَفَّتْ مَوازینُهُ (8) فَأُمُّهُ هاوِیَةٌ (9) وَ ما أَدْراكَ ما هِیَهْ (10) نارٌ حامِیَةٌ (قارعه/11)
پی‌نوشت‌ها:
1. دانشنامه قرآن و قرآن پژوهی، خرمشاهی، بهاءالدین، ج۲، ص۲۱۹۴.
2. المیزان، ج18، ص5.
3. منشور جاوید، جعفر سبحانی، ج5، ص468.
4. تفسیر نمونه، ج12، ص562.
3. غفرانی، قرآن‌پژوه معاصر
