راز سر به مهر سوره دهر

در این سوره بسیاری از نعمت‌های بهشتی شمرده شده ولی از حورالعین كه غالباً در قرآن در كنار نعمت‌های بهشتی ذكر می‌شود، مطلقاً نام نبرده است. بنا بر نظر آلوسی، چون این سوره درباره فاطمه و همسر و فرزندانش نازل شده،‌خداوند به احترام بانوی اسلام كه قره عین رسول الله (ص) است ذكری از حور به میان نیاورده است.

شکوری_شبکه تخصصی قرآن تبیان

سوره انسان یا هل اتی یا دَهر هفتاد و ششمین سوره بر اساس ترتیب و جمع‌آوری مصحف، و نود و ششمین به ترتیب نزول و از سوره‌های مدنی قرآن کریم است.
در کریمه پنجم، از گروهی به نام "ابرار" یاد می کند که به چند خصلت نیکو، آراسته اند. از جمله وفای به نذر، ترس از عذاب اخروی و اطعام به نیازمندان.
بنابر نظر مفسران شیعه و سنت، آیه هفتم این سوره که به آیه «اطعام» شهرت یافته است، در توصیف حضرت علی، زهرای اطهر و حسنین(علیهم السلام) و نیز خادم آنها، فضه نازل شده است. ایشان سه روز پی در پی به نذرشان بر روزه‌گرفتن این روزها وفا کردند و با اینکه خود گرسنه بودند، افطاری‌شان را به مسکین و یتیم و اسیر بخشیدند.[1].
گرچه این عمل نیکو ممکن است در هر زمین و زمانی از هر کسی سر زند، اما مظهر تام و تمام "ابرار"، اهل بیت پیامبرند.
پس از این آیه، خداوند در آیاتی پیاپی از پاداش های هجده گانه بهشتی یاد می‌کند که به عنوان جزا و پاداشی در قبال این عمل، به این گروه از ابرار اعطا خواهد کرد. نعمت هایی همچون: شرب شراب معطر به عطر کافور و زنجبیل، سیراب شدن از چشمه سلسبیل، برخورداری از بالاپوش هاى سبز رنگ از حریر نازک و ریزباف و حریر ستبر و درشت باف و الخ.
جایگاه بلند «ابرار» در نزد خداوند تا بدانجاست که مفتخر هستند به سقایت از دست ساقی اعلای محشر، حضرت حق، جلّ و علا؛ « ...وَ سَقَاهُمْ‌ رَبُّهُمْ‌ شَرَاباً طَهُوراً» (انسان/21)

انسان وقتی این آیات را می خواند بی درنگ این سوال به ذهن و زبانش متبادر می شود که چرا در میان انبوهی از نعمت های مادی بهشت که چشم به راه ابرارند، از حوران بهشتی، سخنی در میان نیامده است؟ با اینکه حورالعین، الذّ لذات بهشت است و نعمت مشترک در همه بهشت ها اعم از بهشت ذات، بهشت صفات و بهشت اعمال است که از آنها با عناوینی همچون: رضوان (آل‌عمران‌،15)، جنات النعیم (مائده‌،65)، دارالسلام (نام عمومی تمام مراتب بهشت‌)، (انعام‌،127)، جنات عدن (توبه‌،72)، جناب الفردوس (كهف‌،107)، جنة الخلد (فرقان‌،15) و جنات المأوی (تنزیل‌،19) یاد شده است.

این راز سر به مهر به دست مفسر معروف اهل سنت، سید محمود آلوسی، گشوده شده است. ایشان در تفسیر «روح المعانی فی تفسیر القرآن العظیم» می‌گوید:
«از لطائف این آیات این است كه در این سوره بسیاری از نعمت‌های بهشتی شمرده شده ولی از حورالعین كه غالباً در قرآن در كنار نعمت‌های بهشتی ذكر می‌شود، مطلقاً نام نبرده است. چونكه این سوره درباره فاطمه و همسر و فرزندانش نازل شد و خداوند به احترام بانوی اسلام كه قره عین رسول الله (ص) است ذكری از حور به میان نیاورد»[2].
پس از وی، مرحوم علامه طباطبایی هم به همین نكته اشاره کرده و می‌گوید:
«این را هم باید دانست كه در آیات مورد بحث نعمت زنان بهشتى یعنى حور العین را جزو نعمت هاى بهشتى ذكر نكرده با اینكه در كلام مجید خداى تعالى هر جا سخن از نعیم بهشت شده، حور العین جزو مهم ترین آنها ذكر شده است. ممكن است از ظاهر جریان چنین فهمیده شود كه علت آن این بوده كه در بین ابرار مورد نظر آیات، كسى از طایفه زنان بوده، (و خداى تعالى براى رعایت حرمت او سخن از حور العین به میان نیاورده است.»[3].
مرحوم علامه پس از آن، به رسم امانت در تحقیق از صاحب «روح العانی» به عنوان مفسری که این برداشت لطیف را ابراز کرده، نام می‌برد.

پی‌نوشت:

[1] - مجمع‌البیان ج 5 ص 404 و احقاق الحق ج 3 ص 157 شأن نزول فوق را از 36 نفر از دانشمندان و علماء اهل سنت با او ذكر مأخذ نقل كرد. علامه امینی نیز در الغدیر ج3 ص 107 از 34 نفر از علماء معروف اهل سنت این حدیث رانقل كرد.

[2] - روح المعانی ج 29 ص 158

[3] - المیزان ج 20 ص 131