Kur'an-ı Kerim'i Okumanın Adabı

Kur'an-ı Kerim, âlemlerin Rabbi olan Allah'ın (c.c) kullarına en büyük bir armağanıdır.
Kur'an, insanları doğru yola ulaştıran, hak ile batılı birbirinden ayıran (Bakara, 2/205); müminler için rahmet ve şifa olan (İsra Suresi, 17/82) ; müminlerin öğüt ve nasihat almaları için indirilmiş bulunan (Kamer Suresi, 54/17); takva sahipleri için bir rehber (Bakara Suresi, 2/2); Rabbimizden bir öğüt, içimizdeki dertlere bir şifa, bize doğru yolu gösteren bir hidayet ve rahmettir. (Yunus Suresi, 10/57)
 
Böylesine değerli, şerefli ve hikmetli bir Kitap'tan istifade etmenin ilk yolu onu okumaktır. Kur'an okumanın fazilet ve sevabı hakkında vârid olan bir çok ayet-i kerime ve hadis-i şerif, onu tilavet etmeyi teşvik ederek, dünya ve ahirette insana kazandırdıkları üzerinde durmuştur.
Bu konudaki ayetlerden bazıları şu şekildedir:
Sana vahyedilen Rabbinin kitabını oku  (Kehf Suresi, 20/7);
Kendilerine kitap verdiğimiz kimseler onu, hakkını gözeterek okurlar  (Bakara Suresi, 2/121);
Allah'ın kitabını okuyup ona uyanlar, namazı hakkıyla ifa edenler ve kendilerine nasib ettiğimiz imkânlardan, gizli ve aşikâr olarak hayır yolunda harcayanlar, ziyan ihtimali olmayan bir ticaret umarlar.  (Fatır Suresi, 35/29)
Gerek tilavet edilen Kur'an'dan en iyi şekilde istifade edebilmek gerekse Kur'an'a karşı saygı ve hürmetin bir gereği olarak, Kur'an okuyan kimsenin dikkat etmesi gereken bir kısım edepler vardır.
Şimdi sırasıyla bunları izah edelim:
1- Kur'an'a Tam Bir Yöneliş ve Teslimiyet Olmalıdır
Kur'an bütünüyle insanların düşünüp ibret almalarını ve böylece sırat-ı müstakim üzere bir hayat yaşamalarını temin etmek için gönderilmiş hikmet dolu bir kitaptır. İnsanlığın dünya ve ahiret saadeti Kur'an'ı anlayıp hayatlarına hayat kılmalarına bağlıdır. Ne var ki bu Yüce Kitap'tan hakkıyla istifade edebilmek için gönüllerin Ona karşı açık durması şarttır.
Bundan dolayı Kur'an okumak isteyen kimse, Onu tilavete başlamadan önce kalbini bütün önyargı ve şüphelerden arındırmalı, Allah Kelam'ı olduğunu hatırda tutarak tam bir teslimiyet ve teveccühle Kur'an'a yönelmeli ve bir de dünya ve ahirette ihtiyacı olan hakikatleri Kur'an'da bulabileceği mülahazasıyla onu eline almalıdır.
2- Abdest Almalıdır
Cenab-ı Hak, ayet-i kerimede لاَ يَمَسُّهُ إِلاَّ الْمُطَهَّرُونَ Ona tertemiz (abdestli) olanlardan başkası dokunamaz  (Vakıa Suresi, 56/79) buyurmuştur. Bundan dolayı abdesti olmayan kimsenin ezberinden Kur'an okuması caiz olsa da ona dokunması caiz değildir. Abdestsiz Kur'an okumada kerahet olmasa da abdestli bulunmak müstehabtır.
3- Misvak Kullanmak
Allah'ın kelamını temiz bir ağızla tilavet etmek için misvak veya diş fırçası kullanarak ağız temizliği yapılmalıdır. Hz. Ali Efendimiz şöyle buyurmuştur:
إنَّ أفْوَاهَكُمْ طُرُقٌ لِلْقُرآنِ فَطَيِّبُوهَا بِالسِّوَاكِ
Muhakkak ki ağızlarınız Kur'an'ın yollarıdır, onları misvakla temizleyin  (Kütüb-ü Sitte Tercümesi, 17/560)
4- Edep ve Vakara En Uygun Bir Hal Üzere Bulunmalıdır
Okunan kitap Allah'ın kelamı olduğu için, kıraat esnasında son derece saygılı, ağırbaşlı ve ciddi olmalıdır. Bunlar kalbe ait ameller olmakla birlikte, kişide bu vakar ve edebi temin edecek veya kalbde bulunan bu saygının tezahürü diyebileceğimiz bazı davranışlar vardır. Bunlar:
a) En şerefli oturuş şekli kıbleye müteveccih bir halde oturmak olduğu için, Kur'an okuyacak kimsenin kıbleye yönelmesi kıraatin adabındandır. Kur'an namaz içinde okunduğu takdirde zaten kâri kıbleye müteveccih bulunmak zorundadır.
b) Kur'an okuyan kimse huşu ve hudu içerisinde yastık, duvar, kanepe gibi bir yere yaslanmadan oturmalı ve sükûn ve vakarla başını öne eğmelidir. Tekebbür alameti sayılabilecek bacak bacak üstüne atma gibi oturuşlardan uzak durmalıdır. Talebenin hocasının önünde oturması gibi hatta Âlemlerin Rabbi olan Allah'ı görüyor olma şuuru içinde bulunmalıdır. Çünkü o kimse Allah'ı görmese de Allah onu görmektedir.
c) Kur'an okumanın en mükemmel şekli yukarıda ifade edilen halde okumaktır. Ancak saygı ve edep muhafaza edildikten sonra kişinin ayakta, yan yatarken veya yatağında Kur'an okuması da caizdir. Nitekim Cenab-ı Hakk Yüce Kitab ٙında:
الَّذِينَ يَذْكُرُونَ اللهَ قِيَامًا وَقُعُودًا وَعَلَى جُنُوبِهِمْ
Onlar ki Allah'ı gâh ayakta divan durarak, gâh oturarak, gâh yanları üzere zikre¬derler  (Âli İmran Suresi, 3/190-191) buyurmuştur.
d) Güzel ve temiz elbiseleri giyilmelidir. Hatta Kur'an'a olan ta zimden dolayı başı ve omuzları örten bir elbise giymek daha güzeldir. Ulemadan bazıları sarık ve cübbelerini giydikten sonra Kur'an okumuşlardır.
e) Güzel koku sürünmesi ve imkânı olduğu takdirde bulunduğu yeri de en güzel kokularla tütsülemesi Kur'an okumanın edepleri arasındadır.
f) Kur'an okuyan kimsenin azalarının sükûnet üzere durması, yani eliyle, ayağıyla veya gözüyle gereksiz hareketler yapmaması, sallanmaması kısaca kıraatin ciddiyetini zedeleyecek davranışlardan uzak durması da kıraatin adabındandır.
g) Bir de esnemesi gelen kimse, Kur'an okumayı kesmeli ve esnemesi kesilince devam etmelidir. Çünkü esnemek şeytandandır.
h) Kur'an okuyan kimse onu göğsüne yakın tutmalı veya önündeki herhangi bir şeyin üzerine koymalıdır.
ı) Kıraat esnasında laubali davranışlardan kaçınmalı, gülmemeli ve gerekmedikçe konuşmamalıdır.
5- Kur'an Okunan Yer ve Zamanın Önemi
Kur'an okunan mekân önemlidir. Nitekim mescidde okunan Kur'an mekânın şerefinden dolayı daha sevap olduğu gibi, hamam ve tuvalet gibi temiz olmayan yerlerde Kur'an okumak mekruhtur. Gafletin galebe çalabileceği endişesiyle yollarda Kur'an okunmasını da mekruh görenler vardır. Ruhsuz bir şekilde ve gaflet içinde Kur'an okumanın gafleti arttıracağına dair hassasiyet edalı beyanlarda bulunan âlimlerimiz de olmuştur. Dolayısıyla Rabbiyle baş başa kalabilmek için mümkün olduğu kadar sükûnetin hâkim olduğu yerlerde ve insanlardan tenha mekânlarda Kur'an okunmalıdır.
6- Tilavete Başlamadan Önce Euzü Besmele Çekmelidir
Kıraate başlamadan önce istiaze okunmalıdır. Kur'an-ı Kerim'de:
فَإِذَا قَرَأْتَ الْقُرْآنَ فَاسْتَعِذْ بِاللهِ مِنَ الشَّيْطَانِ الرَّجِيمِ
Şimdi, Kur'ân okuyacağın zaman, o kovulmuş şeytandan Allah'a sığın  (Nahl Suresi, 16/98) buyrulmak suretiyle kıraatten önce istiaze emredilmiş olsa da, bunun hükmü hakkında ihtilaf edilmiştir.
7- Kur'an Tertil Üzere ve Tecvid Kaidelerine Uygun Okunmalıdır
Tertil, Kur'an'ı teenni ile acele etmeden yavaş yavaş ve tane tane okumak, harf ve harekeleri açık seçik bir şekilde çıkarmaktır. Elmalılı da Kur'an'ın tertil ile okunması hakkında şöyle demiştir: Kur'an'ın tertîli, onun her harfinin, edasının, nazmının, manasının hakkını doyura doyura vererek okunmasıdır.  Böyle bir okuyuşta harfler tam mahreçlerinden çıkarılır, harflerin kalınlık, incelik, yumuşaklık veya kalkale gibi özelliklerine dikkat edilir, uzatma, kısaltma ve tutmalar yerli yerince eda edilir. Kur'an'ı tertil üzere okumak için tecvid kaideleri iyi bilinmelidir. Çünkü tecvid ilmi, harflerin mahrec ve sıfatlarına uymak suretiyle, Kur'an-ı Kerim'i hatasız okumayı öğreten bir ilimdir.
Aslında Kur'an'ın mana derinliklerine nüfuz edebilmek de bir yönüyle Kur'an'ın tertil üzere okunmasına bağlıdır. Allah Teala Hazretleri:
 وَرَتِّلِ الْقُرْآنَ تَرْتِيلاً
Kur'ân'ı tertîl ile, düşünerek oku  (Müzzemmil Suresi, 73/4) , başka bir ayet-i kerimede de:
كَذَلِكَ لِنُثَبِّتَ بِهِ فُؤَادَكَ وَرَتَّلْنَاهُ تَرْتِيلاً
Biz onu senin kalbine iyice yerleştirmek için böyle yaptık (parça parça indirdik) ve onu tane tane (ayırarak) okuduk  (Furkan Suresi, 25/32) buyurmak suretiyle Kur'an'ın tertil (tecvid) üzere okunmasını emretmiştir.
8- Kur'an'ı Sesli veya Sessiz Okumak
Cenâb-ı Hak Kur'ân-ı Kerim'de:
وَلَا تَجْهَرْ بِصَلَاتِكَ وَلَا تُخَافِتْ بِهَا وَابْتَغِ بَيْنَ ذَلِكَ سَبِيلًا
Na¬ma¬zın¬da se¬si¬ni pek yük¬selt¬me, ama iyi¬ce de kıs¬ma, iki¬si¬nin ara¬sı bir yol tut  (İsra Suresi, 17/110) buyurarak Kur'an tilavetinde orta yolu tutmamızı istemiştir.
9- Kur'an Tatlı ve Hoş Bir Sada İle Okunmalıdır
Buna göre güzel bir sesle ve üslubuna uygun olarak okumak suretiyle kendine göre bir güzelliği olan Kur'an'ın bu güzelliğini ortaya çıkarmak müstehab görülmüştür. Çünkü Kur'an'ı güzel bir sesle okumak, kalbi rikkate getirir, dinleyenlerde ona karşı saygı uyarır ve daha tesirli olduğu için Kur'an'a karşı iştiyakı arttırır.
10- Kur'an'ı Halis Bir Niyetle Tilavet Etmelidir
Kur'an okumak çok faziletli bir ameldir.
Bundan dolayı kendimizi aradan çıkararak sadece tilavet ettiğimiz Kur'an'ı duyurmaya çalışmalıyız. Süslediğimiz ses ve nağmelerimizle başkalarını tesir altında bırakmak gibi bir hedefin kurbanı olmamalıyız. Yoksa yapılan amel ruhsuz bir fiil olmaktan öteye geçmeyecektir.
11- Kur'an Göz Yaşlarıyla ve Hüzünle Tilavet Edilmelidir
Kur'an okuyan kimsenin ağlaması müstehabtır. Kur'an-ı Kerim'de kendilerine ilim verilen kimselerin Allah'ın ayetlerini okudukları esnadaki halleri şu sözlerle anlatılır:
وَيَخِرُّونَ لِلْأَذْقَانِ يَبْكُونَ وَيَزِيدُهُمْ خُشُوعًا
Ağlayarak yüzüstü secdeye kapanırlar. İşte Kur'ân, onların saygısını böyle artırır.  (İsra Suresi, 17/109)
Devamı var....