درباره آقا و خانم همساده!

همسایه و به قول قدیمی‌ترها همساده! از آن دست مخلوقاتی است که در اسلام خیلی حق به جانب است. تا آنجا که در برخی سخنان تراویده از کام و کلام پیشوایان پاک -درود خدا بر ایشان- مسلمان متجاوز به حقوق همسایه در ردیف مردمانی انگاشته شده‌‌ که از جرگه اهل ایمان، خارجند!

نوشته شکوری:شبکه تخصصی قرآن تبیان

طبق یک پیش فرض، چیزی که برای خدا مهم و خواستنی باشد حتما سفارشش را به پیام‌بر و امت می‌کند. با این ذهنیت می‌رویم سراغ قرآن، ببینیم آیا در این صحیفه مانا، درباره این موجود حق به جانبِ موکَّد در روایات، دستور و رهنمونی قرآنی، داریم یا نه؟
در یک جستجوی فراگیر (همراه با وسواس) در پهنه آیات قرآن، جز دو دستور کلی، پیرامون این گروه هدف، آیت مرتبط دیگری نیافتیم. (این را هم بگویم که یک محقّق مُدقِّق، برای خود همیشه یک ضریبی از خطا را قائل است لذا به این کلام حکما عیمیقا باورمندم که "عدمُ الوُجدانِ لا یدلُّ علی عدمِ الوجودِ" نیافتن دلیل بر نبودن نیست.)
یکم، در سوره‌ای که مسمّی به نام نسوان(نساء) است: کریمه سی و ششم:
(و خدا را بپرستید! و هیچ‌چیز را همتای او قرار ندهید! و به پدر و مادر، نیکی کنید؛ همچنین به خویشاوندان و یتیمان و مسکینان، و همسایه نزدیک، و همسایه دور، و دوست و همنشین، و واماندگان در سفر، و بردگانی که مالک آنها هستید؛ زیرا خداوند، کسی را که متکبر و فخر فروش است، (و از ادای حقوق دیگران سرباز می‌زند،) دوست نمی‌دارد.)
«همسایه نزدیک» ترجمان «الْجَارِ ذِی الْقُرْبَى» است و «همسایه دور»، برگردان «وَالْجَارِ الْجُنُبِ».

قرآن برای درهم شکستن این تلقی عامیانه، که فقط خانه های نزدیک، را درعداد همسایه می انگارد، ذهن‌ها را توجه می دهد به این نکته که خانه های دور هم همسایه هستند. (کلمه جنب، به معنای اجنبی قرینه ایست بر این مدعا.)  
کلمه «جار» را بگذارید اندکی بیشتر کالبدشکافی کنیم. "جار" از ماده جور منشق شده. جور به معنای میل و عدول است. به باب «مفاعله» که می رود می شود «مجاوره» یا «جوار» که به معنای همسایگی است. خواهی پرسید چرا به همسایه می گویند مجاور؟ لابد به این دلیل که چون خانه اش در مجاورت دیگری است، به سوی او میل کرده است. یکی از مفسران نامی قرآن، ملقب است به جار الله. جناب ابوالقاسم محمود زمخشری، صاحب تفسیر قویم «الكشاف عن حقایق التنزیل». (جناب ایشان مدتی مدید در مجاورت خانه خدا سکنی داشت.)
جار البته معانی دیگری هم دارد: شریک، یاور و.. که در همه، معنای میل یا عدول، محوریت دارد.
کلمه جائرهم اگر جایی دیدید یعنی کسی که از حق عدول کرده است. 
و همینطور «اجاره» و «استیجاره» كه در معناى امان و زینهار به كار رفته گوئى همسایه در امان همسایه است.
برگردیم به بحث
«جار» با همین ریخت، در دو آیه قرآن به کار رفته اما در دو معنا: نخست همین آیه‌ای که گذشت و دیگر، آیه 48 انفال. در اولی، معنای همسایه و در دومی، معنای پناه دهنده، را افاده می کند.
این یک دستور عمومی است که به همسایه، خواه نزدیک خواه دور، نیکی و احسان روا بدارید!
ما الان کجا ایستاده‌ایم؟! کلاه خودمان را قاضی کنیم. این آیه در زندگی ماشینی ما چقدر نمود عینی داشته و دارد؟ بسیارند کسانی که تلقی‌شان از اسلام، چیزی است در حدود احکام نوک‌تیزی چون حج و زکات و صوم و صلات و حدود و دیات و الخ. اصلا به مخیله مبارکشان خطور نمی کند که اسلام، برای مهرورزی به همسر، همسایه، همشهری و... هم دستور و برنامه دارد.
دم از مولای اهل ایمان می زنم اما هنوز تمام‌قد، لبیک نگفته‌ام این سفارش حضرتش را که: اَللّهَ اَللّهَ فـى جـیـرانـِكـُمْ فـَاِنَّهـُمْ وَصـِیَّةُ نـَبـِیِّكـُمْ، مـا زالَ یـُوصـى بـِهـِمْ حـَتـّى ظَنَنّا اَنَّهُ سَیُوَرِّثُهُمْ.

دومین آیه ای که در آن از همسایه و همسایه‌داری سخن به میان آمده است، کریمه هفتم سوره ماعون است: «و یمنعون الماعون ».
حکایت همان مطبخ و پیاز همسایه است. قدیم‌ها که روح مهروزی بر روابط در و همسایه سایه داشت، گاهی آقای خانه، بچه‌اش را می فرستاد پی آچار فرانسه همسایه یا مادر خانه، دم عیدی، گلیم خاک‌اندود خانه را که می‌خواست از پشت بام خانه، بیاویزد، نردبان همسایه را قرض می گرفت.
ماعون (از ریشه معن) اشیاء جزئی و مایحتاج فوری و کوچکی است که معمولا همسایگان به عنوان قرض یا تملک از یکدیگر می گیرند.
تفسیر نورالثقلین، ذیل این آیه، حدیثی از حضرت آفتاب، رسول اکرم درود خدا بر او و خاندانش- آورده است که : «هر کس از همسایه اش ماعون (لوازم مورد احتیاج او) را منع کند و به عاریه ندهد، روز قیامت خداوند وی را از خیر محروم می کند و او را به خودش وا می نهد . پس چه حال بدی خواهد داشت .
این نوشتار را با حکایتی از کتاب گرانسنگ مفاتیح الحیات به پیایان می‌بریم:
عبدالله بن مسعود گوید: روزی مردی نزد فاطمه (س) آمد و گفت: ای دختر پیامبر! آیا رسول خدا (ص) نزد تو چیزی بر جای گذاشت که مرا از ان بهره‌مندی سازی؟ فاطمه (س) به کنیزش فرمود: آن نوشته را بیاور. کنیز جست‌وجو کرد آن را نیافت. آن حضرت (س) فرمود: ‌وای بر تو، جست‌وجو کن. آن نوشته، نزد من با حسن و حسین برابر است. کنیز جستجو کرد آن را میان اشیای بی‌فایده دور ریز یافت و در آن نوشته بود: محمد پیامبر (ص) فرمود:‌ از مومنان نیست آن که همسایه‌اش از آزار او در امان نباشد و هر کس به خدا و روز قیامت ایمان دارد همسایه خود را نمی‌آزارد.(مفاتیح الحیات)