Safevi Devleti’nin Kuruluşunda Rol Oynayan Boy ve Oymaklar(2.Bölüm)
Yukarıda adı geçen emirlerden başka Tekelü Yeğen Sultan, Çuha (Çuka) Sultan, Reis Bey ile Şerafeddin Bey’in de Şah Kulu Tekelülerinden önce Şah İsmail’in hizmetinde bulunduklarını biliyoruz. Hatta Şah Kulu Baba Tekelülerinin İran toprağına ayak bastıklarını öğrenen Şah İsmail bunların durumunu anlamak için Çuha Sultan’ı göndermişti. Fakat bu tarihte başlıca Burun Sultan, Çuha (Çuka) Sultan, Karaca Sultan (Hamedan valisi), Ahi Sultan, Çirkin Hasan, Tekelülerin en başta gelen beyleriydiler. Bunların da Şah Kulu Tekelülerinden önce İran’a gelmiş olmaları pek muhtemeldir.
4- Şamlu: Şamlular, yazın Sivas’ın güneyindeki Uzun Yayla’da, kışın Halep-Gaziantep arasında yaşayan ve Osmanlı devrinde Halep Türkmenleri denilen oymakların umumi adıdır. Bu genel isim Safeviler’den çok önce Anadolu’da kullanılıyordu. Şamlular, Şeyh Cüneyd’den beri Erdebil tarikatının en eski müritleri arasında yer almışlardı. Şeyh Haydar’ın en başta gelen halifelerinden Hüseyin Bey, Şamlu’ya mensup idi. Devletin kurulması üzerine “Lala” lakabını da taşıyan Hüseyin Bey, evvelce kaydedildiği gibi Emirü’l ümeralığa getirilmişti.
1509’da Şah İsmail, saltanat vekilliğini Reştli Tacik Emir Necm-i Zerger’e verip, mali işlerden Türk emirlerinin ellerini çektirmişti. Bu misalin de gösterebileceği gibi devletin kurulmasında büyük emeği geçmiş olan bazı emirlere karşı zaman geçtikçe teveccühü azalan Şah İsmail ertesi yıl Lala Hüseyin Bey’i Emirü’l ümeralıktan azledip, Şirvan taraflarında bir yerin valiliğine göndermiş ve 1510’da Horasan’ın fethi üzerine onu Herat Valisi tayin etmiştir.[2] Tarikatın bu en eski mensubu ve Şah İsmail’in en yakın iki emirinden biri olan Lala Hüseyin Bey görüldüğü üzere Çaldıran savaşında ölmüştür. Şamlu’dan diğer büyük bir emir de Abdi Bey idi. Abdi Bey’in üç yüz atlı ile Erzincan’da Şah İsmail’e katıldığını bilmekteyiz. Devletin kurulması üzerine Tavacı (başı) olan Abdi Bey, 1507’da Kürd Sârım ile yapılan savaşta ölmüştü. Şamkulu’dan diğer emirleri de Zeynel Han ve Esterabad valisidir. Şamlular bundan sonra da itibarlarını devlet içerisinde devam ettirmişlerdir.
5- Zülkadir: (Dulkadir) Bu boy, Safevi kaynaklarında seksen bin ev olduğu söylenen Maraş ve Boz Ok (Yozgat) bölgesindeki Dulkadir elinin, daha ziyade Boz Ok’da yaşayan oymaklarından bazılarının kollarından meydana gelmiştir. Şah İsmail’in babası Haydar’ın en yakın müritlerinden Dede Abdal Bey, bu teşekkülden idi. Daha o zaman Şamlu Hüseyin Bey gibi “Bey” unvanını taşıması kendisinin asilzade zümresine mensup olduğunu göstermektedir. Devletin kurulmasından sonra Abdal Bey’in korucu başılığına getirilmiş olduğunu görüyoruz. Safevi Devletinin teşkilinden sonra Savuc Bulağ ve Rey valisi olan Abdal Bey 1509’de azledilmiş ise de ertesi yıl Özbekler’den fethedilen Merv şehri valiliğine atanmıştır. 1514 yılında Özbeklerin hücumu üzerine Abdal Bey, Merv’i bırakarak kaçmıştı. Safevi hükümdarı da, Abdal Bey’e bu hatasından dolayı kadın elbisesi giyindirip, bir eşeğin sırtında ordugâhta dolaştırmış, herhalde hanedanın emektar bir emiri olduğu için öldürülemeyerek eski mevkiine iade etmiştir. Fakat bu hâdiseden sonra Dede Abdal Bey’den bir daha bahsedilmiyor.
Safevi Devleti’nin Kuruluşunda Rol Oynayan Boy ve Oymaklar(1.Bölüm)
[2] Gaffari Kazvini, Gazi Ahmed, Dünya Tarihi, Hafız Yayınevi, Tahran, 1963, s. 271-274
