Hicrî 260 Yılına Kadar Gaybet Konusunda Yazılan Kitaplar
İmamlar’ın (a.s) ashabı ve öğrencileri (260 h/ 874 m) (İmam Askerî’nin (a.s) şehadeti) “Dört yüz ilke” (el-Usulü’l-Erbaa Miye)[1]ismiyle meşhur olan, yaklaşık dört yüz kitap yazmışlardır. Bu usul ve kitaplar Dördüncü ve Beşinci Asırlar’da Şia rivayetlerinin aslını teşkil etmekteydiler. Bunların bazıları Peygamber (s.a.a. = sallallahu aleyhi ve âlihi ve sellem = Allah’ın salât ve selamı, O’na ve âli olan Ehlibeyt’ine olsun) ve İmamlar’ın (a.s) hadislerinden nakledilmiş olup söz konusu bu kitaplarda İmam Mehdi’nin (a.c.f = accel Allahu ferece = Allah ferecini, kurtuluş için ortaya çıkışını tez eylesin) gaybeti dile getirilmiştir. İmamiye Şiası’nın Dokuzuncu ve Onuncu İmamı’nın (a.s) vekili Ali bin Mehziyar, Hasan b. Mahbûb ve Fazl b. Şâzân’ın aşağıdaki kitapları örnek gösterilebilir:
1- Ali b. Mehziyar Ahvazî
Ali b. Mehziyar Ahvazî, İmam Cevad’ın (a.s) çok yakın yardımcılarından olup Dokuzuncu ve Onuncu İmam’ın (a.s) Ahvaz temsilcisi ve vekiliydi. Söz konusu bu şahıs “el-Melâhim” ve “el-Kaim” isimlerinde iki kitap geride bırakmıştır ve bu iki kitapta İmam’ın (a.s) gaybeti ve kılıçla kıyam etmesi konusuna yer verilmiştir.[2]Sikatü’l-İslâm Şeyh Kuleynî ve Şeyh Sadûk, Dokuzuncu ve Onuncu İmam’ın (a.s) Ahvaz’daki vekil ve temsilcilerinden Ali b. Mehziyar’ın çocukları İbrahim ve Muhammed’in yazdıklarına dayanarak İmamiyye’nin gizli faaliyetleri konusunda kullanılan önemli yöntemlere yer verilmiştir.[3]
2- Hasan b. Mahbûb
Hasan b. Mahbûb (ö: 224 h/838 m) gaybet konusunda “Meşiyha” isminde bir kitap yazmıştır. Söz konusu bu kitapta Hasan b. Mahbûb, çoğunluğu İmamlar’a (a.s) ait olan hikâyelere yer vermiştir. Her ne kadar bu kitap, varlığını korumasa da İmamiye’nin kaynaklarında bu kitaptan yapılan nakiller mevcuttur.[4]
3- Fazl b. Şâzân
İmamiye’nin tanınmış âlimlerinden ve Onbirinci İmam’ın (a.s) saygı ve övgüsüne mazhar olan Fazl b. Şâzân “el-Gaybe” adı altında bir kitap yazmıştır.[5]Anlaşıldığı kadarıyla söz konusu bu kitabın konularının çoğu Hasan b. Mahbûb’un kitabından alınmıştır.[6]
Fazl b. Şâzân’ın İmam Askerî’nin (a.s) vefatından (h. 260 yılında) iki ay önce vefat etmesi hasebiyle Şeyh Tûsî’nin “el-Gaybe” kitabında yaptığı gibi daha sonraki yazarlar Fazl b. Şâzân’ın kitabına dayanmışlardır. Behaüddîn Telî’de (ö. 790 h/ 1388 m) Fazl b. Şâzân’ın kitabının özeti olan “el-Gaybe” adı altında bir kitap yazmıştır.[7]
Mir Levhî’nin[8]“Kifayetü’l-Mehdi fî Ma’rifeti’l-Mehdi” ve Mirza Hüseyin Nurî’nin[9]“Keşfü’l-Estar” gibi kitaplarının Fazl b. Şâzân’ın “el-Gaybe” adlı kitabı üzerinden kaleme alındığı anlaşılmaktadır.[10]
Ehlader Kültür Araştırma
[1] Bkz: Şeyh Aga Bozorg Tahranî, ez-Zeriatü ilâ Tesanifi’ş-Şia, c.2, s.125-168; Cafer Sübhanî, Külliyatü fî İlmi’r-Ricâl, s.465-468; Haşim Ma’rufî’l-Hasenî, el-Mebadiyü’l-Ammeti li’l Fıkhi’l Caferî, s.72-76.
[2] Bkz: Ahmed b. Ali Necâşî, Ricâl-i Necâşî, s.191; Şeyh Tûsî, el-Müfehrest, s.216.
[3] Bkz. Dr. Casim Hüseyin, Tarih-i Siyasî-yi Gaybet-i İmam-i Devazdehom (a.s), s.22.
[4] a.g.e., s.23.
[5] Bkz. Ricâl-i Necâşî, s. 191; el-Fihrist, s.226.
[6] Bkz. Safî Gülpâyigânî, Müntahabü’l-Eseri fî’l-İmami’s-Sânîaşer (a.s), s.467.
[7] Bkz, ez-Zeriatü ilâ Tesanifi’ş-Şia, c.20, s.201.
[8] Hicrî on birinci asırda vefat etmiştir.
[9] Hicrî 1320 yılında vefat etmiştir.
[10] Bkz. Müntehabü’l-Eser, s.467; ez-Zeriatü ila Tesanifi’ş-Şia, c.16, s.82; Tarih-i Siyasî-yi Gaybet-i İmam-i Devazdehom (a.s), s.23.
