تلنگر!

مراد از این «علم»، آگهی بر طریق استلزام است، چون لازمه اعتقاد به اینکه خدا خالق هر چیزی است این اعتقاد است که خدا به هر چیزی عالم است، هر چند صاحب اعتقاد اولی از این اعتقاد دیگرش غافل باشد، و آن کسی که از نماز نهی می‌کرد از وثنی مذهبان و مشرک بوده، و وثنی مذهبان اعتراف دارند به اینکه خالق هر چیزی خدا است، و همچنین خدا را از هر نقصی منزه می‌دارند، پس باید معتقد باشند که خدا جاهل نیست، و از هیچ عملی عاجز نیست، و همچنین هیچ صفت نقص ندارد، هر چند که خود از این اعتقادشان غافل باشند.1

توجه به این واقعیت که هر کاری را انسان انجام می‌دهد در پیشگاه خدا است، و اصولا «تمام عالم هستی محضر خدا است»، و چیزی از اعمال و حتی نیات آدمی از او پنهان نیست، می‌تواند روی برنامه زندگی انسان اثر زیاد بگذارد، و او را از خلافکاری‌ها باز دارد، مشروط بر اینکه ایمان به این مطلب واقعاً در دل او جای گیرد و به صورت یک باور قطعی در آید. در حدیثی می‌خوانیم : «اعبد اللَّه کانک تراه فان لم تکن تراه فانه یراک؛ خدا را آن چنان عبادت کن که گویی او را می‌بینی و اگر تو او را نمی‌بینی او تو را به خوبی می‌بیند». نقل می‌کنند بیدار دلی بعد از گناهی توبه کرده بود، و پیوسته می‌گریست، گفتند: چرا اینقدر گریه می‌کنی؟ مگر نمی‌دانی خداوند متعال غفور است؟ گفت: آری، ممکن است او عفو کند، ولی این خجلت و شرمساری که او مرا دیده چگونه از خود دور سازم؟ 2

أَ لَمْ یَعْلَمْ بِأَنَّ اللَّهَ یَری؛ مبنی بر ردع و توبیخ است شخص مزاحم نام برده گفته شده أبوجهل بن هشام است بر حسب فطرت خود می‌داند که آفریدگار آگاه به منع و جنایات او است و اینکه محمد صلی الله علیه و آله و سلم به نماز می‌ایستد، أبوجهل استهزاء نموده او را تهدید به قتل می‌نماید در آیات نام برده مورد تهدید قرار گرفته است. استفاده می‌شود از نظر اینکه سوره العلق نخستین سوره‌ای است که به رسول صلّی اللّه علیه و آله و سلم نازل شده که توأم با اهداء سمت رسالت رسول صلّی اللّه علیه و آله و سلم بوده ولی قبل بر آن از نظر ارتباط که رسول صلّی اللّه علیه و آله و سلم با تعلیمات ربوبی داشته به نماز اشتغال می‌ورزید استفاده می‌شود که قبل از نزول سوره العلق و قبل از اهداء سمت رسالت به وی حایز مقام نبوت و ارتباط با تعلیمات غیبی بوده است و بدین جهت در مسجد الحرام می‌ایستاد و اشتغال به نماز داشته و مورد استهزاء و تهدید کفار قریش قرار می‌گرفته است.3

این سخن نوعی تهدید است. بعضی گفته‌اند: آیه به این معناست: اگر معتقدی که این نمازگزار هدایت یافته و در راه مستقیم است و به پرهیز از گناهان امر می‌کند. پس حال کسی که او را از نماز نهی و منع می‌کند چگونه خواهد بود؟ 4

با تو می‌گویم:

کاش زودتر این آیه را دیده بودم. کاش پیش‌ترها که قرآن می‌خواندم، حواسم جمع‌تر بود و این آیه را عمیق می‌خواندم. حالا باید بروم طبقه پنجم ساختمانی که روزهای دانشگاه از کنارش رد می‌شوم. باید بروم و این آیه را بدهم به مرد آرامی که در مغازه کوچکش نشسته و خط می‌نویسد و در و دیوار مغازه‌اش پر است از نستعلیق آیه‌ها. باید بگویم زود بنویسد و خودم قابش کنم و بدهم شیشه بیندازند روی قاب تا خاک نگیرد نقطه های یای یرایش؛ و بعد بزنم روی دیوار اتاق تا هی نگاهم به آن بیفتد و تلنگری باشد برای مراقبت روی حرف‌هایم، کارهایم، لبخندها و اخم‌هایم و همه چیزم. اصلاً عیدی امسالم به این خانه، به دیوار سفید و یکدست اتاق این تابلو خط باشد که زیبا اما تکان دهنده است.