AYETLER VE RİVAYETLER IŞIĞINDA AKIL
Ku’ran, insanları düşünmeye çağırırken ilahi bir vergi olan akıla karşı duyarsız kalanları şiddetle yermekte ve hatta akılından yararlanmayanları canlılaların en kötüsü olarak nitelendirmektedir. Bu hidayet edici kitapta öncekileri körükörüne izlemek, sorgulamadan ve düşünmeden onlara bağlanmak şiddetle kınanmış ve onun hikmet dolu ayetleri, akıl sahipleri için ibret ve yarar kaynağı olmuştur. Kur’an-ı Kerim insanlar,ı dinsel inançları kanıtsız kabul etmeye çağırmadığı gibi, bizzat kendisi akli delil ikame ederek, muhataplarına bu yöntemle hareket etmelerini önermiştir. Kur!an, insanı cehenneme götüren sebeblerin ana kaynağını ve en köklü günahını, aklın yol göstericiliğinden yüz çevirmek olduğunu beyan ederek; cehenneme düşenlerin hasret çekme ve hayıflanma sebebini şöyle ifade etmekte:" Eğer işiten kulağımız olsaydı, ya da düşünseydik cehenneme düşenlerden olmazdık". (Mülk 10).
Ehl-i Beyt (as) ise; akla üstün bir makam vererek, herkesten daha ileri bir düzeyde akıla önem vermişlerdir. Bu arada Hişam İbn-i Hakem’in, İmam Musa İbn-i Cafer (as) ‘den naklettiği rivayet parlak bir konuma sahibtir. İmam Kazım (as), bu hikmet dolu hadiste; aklın ve akledenlerin bir kısım özellikliklerini sayarken şöyle buyurmakta: "Allah insanlara iki hüccet vermiştir; biri insanın içinde, diğeri ise insanın dışındadır. Dışardaki hüccet peygamberler ve imamlardır; içerdeki hüccet ise, insanoğlunun aklıdır". (El-kafi c. 1. s.60 Kuleyni)
Dedi ben akılım, resülü zulcelalim,
Hüccetullahım, her delaletten uzağım. (Mevlana)
Rivayetlerin gözüyle aklın bazı özelliklerine değinerek, akledenlerin dikkatini bu rivayetler üzerine çekelim:
"Dinin temeli akıl üzerine kuruludur ve yalnız onun vesilesiyle tanınabilir. Akıl sahibi, Allaha varmayı akıl dışı bir yolla arayanların tümünden, ona daha yakındır". (Biharul-Envar c. 1. s. 94 Meclisi)
"İnsan akıl ile ayaktadır ve akıl olmadan hak dini bulamaz". (a.g.e. )
"Cennet ehlinin dereceleri aklın ölçüsüyle ölçülür ve her kişi aklını kullandığı ölçüde rabbine yakın olur".(El-kafi .c. 1.s. 54-55)
"Akla uymak yolun bulunmasına, uymamak ise pişmanlığa sebebtir". (Biharul-Envar c. 1. s. 96)
"Akıllının uykusu, akılsızların uyanık halinden daha üstündür ve yemek yemesi onların oruç tutmasından daha hayırlıdır". (El-hayat c. 1. s. 45 Muhammed Rıza- Muhammed- Ali Elhakimi)
"Aklın olmayışı, ruhun insandan ayrılması gibidir; öyle ki, ardında cansız bir bedenden başka bir şey bırakmaz". (a.g.e, s.46)
"Akıl, ilahi bir peygamberdir". (a.g.e. )
"Akıldan yoksun olmak kadar acı bir yoksulluk yoktur". (Nehcül- Belaga 54cü hikmet)
"Dindarlık ve hayalı olmak, hiç bir zaman akıllılıktan ayrılmazlar ve onu yalnız bırakmazlar". (El-kafi c.1. s.53)
"Sinedeki akıl insanın dostu, cehalet ise azılı düşmanıdır". (El-kafi c.1. s. 54)
İslami Düşüncede Aklın Yeri
AKIL VE DİN
