آیا قرآن برای هزاره سوم هم هست؟

پاسخ به یک شبهه قرآنی

---

اما در تمام زمان‌ها بوده‌اند کسانی که به این وسوسه دچار گشته‌اند که نکند قرآن فقط برای اهالی عرب زبان ساکن در سرزمین پیامبر صلی الله علیه و آله بوده باشد؟ و البته در این میان بوده‌اند کسانی که به دشمنی نیز خواسته‌اند با این گونه ذهن دیگران را مشغول و مخدوش کنند. در دوران امروز به خاطر توسعه وسایل ارتباط جمعی و گسترش ارتباطات و نشر آسان دیدگاه‌های گوناگون، بالطبع این شبهات نیز بیشتر شنیده خواهد شد.

البته که بیان سۆال به شرط جستجوی پاسخ آن امری نیکوست. این نوشتار بر آن است تا به این سۆال پاسخ دهد که: آیا قرآن فقط برای مردم عربستان نازل شده یا جاویدان بوده و برای همه بشریت در همه اعصار است؟

برای یافتن پاسخ این سۆال باید به تبیین مسأله و ریشه یابی سۆال پرداخت از این رو اگر بدانیم چرا قرآن نازل شده و چه نیازی به نزول آن بوده و هدف نزول قرآن چیست، جواب این سۆال روشن می‌گردد.

خداوند حکیم است و خلقت را برای رسیدن به غایت کمال ایجاد کرده، برای رسیدن هر موجودی به کمال، راهنمایی لازم را برایش صورت داده که هدایت تکوینی و غریزی است که در موجودات وجود دارد: «ربنا الذی اعطی کل شیء خلقه ثم هدی (1)

پروردگار ما کسی است که به هر چیزی خلقت مناسب داد و آنگاه آن را هدایت کرد.

انسان نیز یکی از مخلوقات خداست که به اراده او از اختیار و آزادی برخوردار است. اقتضای خیر و شر دارد. باید به کمال و سعادت هدایت گردد. خداوند برای خلقت این موجود برگزیده‌اش، چند قوه در وجودش قرار داد، از جمله هدایت غریزی که موجودات دارند. هدایت عقلی به واسطه قوه عقل که در وجودش به ودیعه نهاده است. با وجود این دو قوه هدایتگر، انسان نمی‌تواند تمام نیاز هدایتی‌اش را برآورده سازد، زیرا قوای غریزی او بیشتر هدایتگر او در امور مادی و محسوس است. قوای عقلی‌اش نیز محدود می‌باشد. توانایی شناخت همه زوایا و نقاط ناپیدای مسیرش را ندارد. اگر دستگیری نشود، گمراه شده یا از رسیدن به قله کمال باز می‌ماند. در قیامت بر خدایش حجت خواهد داشت که به غایت کمال، هدایتم نکردی. حاشا که خدا نیاز موجودی را برآورده نشده واگذارد.

خداوند برای برآوردن نیاز هدایتی انسان و بستن راه حجت بر او، هدایت وحیانی را به بشر هدیه کرد تا در پرتو وحی به نقاط ناپیدای مسیر علم یابد. مسیر کمال و سعادت را به روشنی ببیند. پیمودن آن برایش میسر شود.

اگر هدایت وحیانی نباشد، بشر با کمک عقل و غریزه نمی‌تواند تمام راه هدایت را تا قله کمال شناسایی کند. از رسیدن به کمال محروم بوده یا به وادی گمراهی خواهد افتاد :

«کما ارسلنا فیکم رسولا منکم یتلوا علیکم آیاتنا و یزکیکم و یعلمکم الکتاب و الحکمه و یعلمکم ما لم تکونوا تعلمون (2)

و انزل الله علیک الکتاب و الحکمة و علمک ما لم تکن تعلم» (3)

در دو آیه بالا خطاب به پیامبر و مردم تاکید شده که وحی برای شما رهاوردی معرفتی دارد. اگر نباشد، تو ای پیامبر و شما ای مردم، راهی برای رسیدن به آن معرفت ندارید.

بنابر این بشر برای همیشه تاریخ به هدایت و معرفت وحیانی نیازمند است. امروز و تا قیامت ما با همه پیشرفت علم و تجربه و... به هدایت وحیانی قرآن نیازمندیم. هدایت وحیانی در قالب قرآن به ما عطا شده تا از آن ارتزاق کنیم. نیاز هدایتی خود را برآورده سازیم. امروز بی نیاز از وحی جدید هستیم، اما بی نیاز از وحی قرآن نیستیم. این نکته اصلی است که باید مورد توجه واقع گردد.

بنا بر این هدف قرآن برآوردن نیاز معرفتی و هدایتی انسان نسبت به راه عبد و بنده شدن و به کمال رسیدن از بعد معنوی و معرفتی است نه رساندن به کمال علم تجربی و زندگی مادی.

بشر با توجه به حس کنجکاوی و عقل پویشگر و تجربی‌اش می‌تواند راز و رمز های خلقت را کشف کند و با دست یابی به تکنولوژی، تسلط خود را بر جهان افزایش دهد و علوم تجربی و مادی‌اش را پیش ببرد. قرآن برای رفع این نیاز نازل نشده که خود بشر این نیازش را با تلاش و تأمل و تجربه و تحقیق برآورده می‌سازد. (4)

آیت الله جوادی آملی، مفسر بزرگ قرآن کریم در پاسخ به این سۆال می‌گوید:

قرآن کریم کتاب هدایت همه انسان‌ها در همه اعصار است؛ پهنه زمین و گستره زمان حوزه نورافشانی خورشید هماره تابان قرآن کریم است. نور هدایت قرآن تا آن جا که مرز بشریت است می‌تابد: "و ما هی إلاّ ذکری للبشر"(5)، "و ما هو إلاّ ذکر للعالمین"(6) و اختصاصی به عصری خاص یا اقلیمی مخصوص و یا نژادی ویژه ندارد.

خدای سبحان در تبیین قلمرو رسالت پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله و سلم می‌فرماید: "و ما أرسلناک إلاّ کافة للنّاس"(7). بنابراین، رسالت آن حضرت "جهان‌شمول" و "ابدی"، و کتاب او "جهانی" و "جاودانه" و قوم او نیز همه افراد بشرند، نه گروهی از مردم حجاز.

قلمرو انذار پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله و سلم نیز، گستره "عالمین" و همه افراد بشر معرفی شده است: "تبارک الذی نزّل الفرقان علی عبده لیکون للعالمین نذیراً"(8)، "نذیراً للبشر".(9) کتابی که برای هدایت همگان تنزل یافته و از نظر وسعت حوزه رهنمودْ جهان‌شمول است، باید از دو ویژگی برخوردار باشد:

1 به زبانی جهانی سخن بگوید تا همگان از معارف آن بهره‌مند باشند و هیچ کس بهانه نارسایی زبان و بیگانگی با فرهنگ آن را خار راه خود نبیند و از پیمودن صراط سعادت‌بخش آن باز نایستد.

2 محتوایش برای همگان مفید و سودمند بوده، احدی از آن بی‌نیاز نباشد؛ همانند آبی که عامل حیات همه زندگان است و هیچ موجود زنده‌ای در هیچ عصر و مصری از آن بی‌نیاز نیست. (10)

1- سوره طه، آیه 50.

2- سوره بقره، آیه 151.

3- سوره نساء، آیه 113.

4- مرکز ملی پاسخگویی به سۆالات دینی

5- سوره مدّثر، آیه 31

6- سوره قلم، آیه 52

7- سوره سبá آیه 28

8- سوره فرقان، آیه 1؛ مراد از "عالمین" در برخی استعمال‌های قرآنیِ آن، مردم یک عصر است و در برخی موارد، مانند این آیه، مردم عصری خاص و اعصار پس از آن، و در برخی موارد، همانند آیه کریمه "الحمدلله ربّ العالمین" نه تنها اعصار گذشته و آینده است، بلکه عوالم غیر انسانی مانند عالم فرشتگان و جن و عالم جماد و نبات را نیز در بر می‌گیرد؛ مگر آن‌که شاهدی بر اختصاص به غیر نبات و جماد اقامه شود.

9- سوره مدّثر، آیه 36.

10- تسنیم، جلد 1، ص 31