ماجرای تحیر تلویزیون قزاقستان از تلاوت ایرانیان
گفتگو با حبیب مهكام داور بین المللی قرآن (2)
حبیب مهکام مدرس و داور بین‌المللی قرآن در زمان طاغوت که فضای حاکم بر کشور سرشار از تفریحات نامشروع بود به لطف خدا و قرآن مسیر خود را به درستی انتخاب کرد، به طوری که با تشویق و حمایت خانواده در جلسات قرآنی تبریز شرکت کرد. در ابتدا توانایی تلاوت یا حتی صحیح‌خوانی قرآن را هم نداشت، اما با صبوریِ نخستین استاد قرآنش کم‌کم استعدادهای قرآنی وی شکوفا شد تا جایی که پس از ورود به دانشگاه تهران و حضور در جلسات قرآنی توانست کلاس‌های قرآنی متنوعی را تشکیل دهد.
این استاد قرائت قرآن که علاقه بسیاری به شعر و ادبیات دارد، نه تنها حافظ موضوعی قرآن است بلکه توانسته بیش از 10 هزار بیت شعر را حفظ کرده و در کلامش از آن‌ها استفاده کند.
به گفته مهکام، قرآن و کتاب‌های تفسیر قرآن بهترین منابع مطالعاتی هستند که هر چه در آن‌ها تدبر کرد باز هم کم است، چرا که اسرار بسیاری در آن نهفته است.
در شماره پیشین این مقاله بخش نخست گفتگو با داور بین‌المللی قرآن جناب آقای حبیب مهکام را از نظر گذراندیم و اینک چنان که وعده کرده بودیم بخش دوم و پایانی آن را تقدیم می‌کنیم.
تشویق‌های مکرر نخستین استادم بنای قرآنی شدن مرا استوار کرد.
*چگونه وارد عرصه‌های قرآنی به ویژه قرائت قرآن شدید؟
- اولین جلسه قرآنی که من به عنوان قرائت قرآن شرکت کردم در مراغه و در هیأت تبریزی‌ها بود. این هیأت سرپرستی به نام حاج غلامعلی توکلی داشت. آقای توکلی مغازه‌دار و معتمد شهر بود به طوری که هر کس در شهربانی کاری داشت و ایشان صلاحیت او را تایید می‌کرد، شهربانی نیز می‌پذیرفت. این استاد قرآن که به تفسیر قرآن نیز تسلط داشت یک روز صبح که من در جلسه قرآن شرکت کرده بودم، از من خواست تا قرآن بخوانم، اما من در آن زمان توانایی خواندن قرآن را نداشتم و وقتی متوجه ناتوانی من شد به من گفت: «یک صلوات بفرست و همراه با من قرآن را تلاوت کن»، من همراه با تمام اشتباهاتی که داشتم قرآن می‌خواندم ولی با این وجود آقای توکلی دائم مرا تشویق می‌کرد تا حدی که حتی وقتی بعد از جلسه به قنادی پدرم رفتم دو نفر از اعضای همان هیأت به مغازه آمدند و در حضور پدرم از من تعریف کردند و به پدرم گفتند: «حاج آقا، پسرت خیلی خوب قرآن می‌خواند»؛ این تشویق‌های مکرر سبب شد تا بنای قرآنی شدن حبیب مهکام نهادینه شود.
پس از آن نیز وقتی در سال 1345 به تهران آمدم در جلسه قرآن استاد بزرگوار محمدعلی عزیزی که جلسه خوبی با نان هیأت تبریزی‌های مقیم تهران را سرپرستی می‌کردند و به گردن من حق استادی دارند، شرکت کردم. رفتار و منش ایشان من را بیشتر جذب قرآن کرد. همزمان با آن هیأت در سال 1349 نیز با تشویق اساتید بزرگ همچون آقای سید جعفر صدر سخنرانی و تبلیغات را شروع کردم تا بتوانم آیات موضوعی قرآن را حفظ کرده و با استناد به آیات قرآن کریم صحبت کنم.
من از همان سال‌های 1346 تا کنون توفیق دارم کلاس آموزش قرآن داشته باشم. در آن زمان شروع به خواندن تفسیر قرآن نیز کردم، چرا که معتقدم برای درک و رساندن مفهوم و عمل به دستورات و آیات الهی باید معانی آن را دانست. پس از آن نیز از سال 1360 تا به حال توفیق داوری مسابقات قرآن کریم را دارم. الحمدلله هم داور و هم مجری مسابقات در تمام سطوح ملی و بین‌المللی هستم.
داور بین‌المللی قرآن گفت: سال 73 برای اجرای تلاوت 20 دقیقه‌ای به استودیوی پخش یکی از شبکه‌های قزاقستان رفتیم که مسئولان پس از مشاهده استقبال مردم به جای 20 دقیقه، 10 ساعت زمان دادند تا به صورت زنده تلاوت کنیم!
انس من با قرآن در زمان طاغوت به لطف خدا بود.
*در دوران طاغوت فعالیت‌ها و جاذبه‌های دروغین جوانان را به خود جلب می‌کرد، چه شد با وجود این فضا به فعالیت‌های قرآنی تمایل پیدا کردید؟
- خانواده من مذهبی بودند البته در شهر تبریز نیز فضایی مذهبی حاکم بود، اما انتخاب راه قرآن و ورودم به این عرصه از لطف و کرامت خداوند است، بر همین اساس هر چه برای این نعمت انس با قرآن از خدا تشکر کنم باز هم کم است.
*چگونه به سمت داوری مسابقات قرآن کریم روی آوردید؟
- پس از پیروزی انقلاب اسلامی در سال 1361 به عنوان قاری در صف‌های اول سالن مسابقات نشسته بودم، مرحوم حاج بیوک اصل محمدی من را می‌شناخت و گفت که تو هم داوری کن، با وجود اینکه من گفتم بلد نیستم اما با اصرار وی داوری مسابقات قرآن در کنارش آغاز کردم. در ابتدا در رشته صوت و لحن داوری می‌کردم که به خوبی برگزار می‌شد پس از آن من وارد عرصه داوری در رشته‌های قرائت قرآن شدم.
رعایت تقوا در قضاوت سخت‌تر از داوری مسابقات است
*قضاوت در پرونده‌های حقوقی سخت‌تر است یا داوری در مسابقات قرآن؟
- این دو هر کدام سختی‌های خود را دارد، به طوری که داوری در پرونده‌های حقوقی برای به اتمام رساندن خصومت دو طرف و داوری مسابقات قرآن به معنای اجرای عدالت در جهت احقاق حق است. البته وکالت از قضاوت هم از نظر رعایت تقوا سخت‌تر است، همان‌گونه که شاعر نیز می‌گوید: «وکالت گر دهد تغییر حالت/ عجب چیز بدی باشد وکالت»، اما در کل هم قضاوت و هم داوری در جایگاه خود سخت است که نمی‌توان مشکلات و سختی‌های آن را با هم مقایسه کرد.
*در مورد علایقتان بفرمایید. چه ورزشی را بیشتر دوست دارید؟
- به لطف خداوند من در هنر و رشته خطاطی و همچنین در شعر و ادبیات توانمندی‌هایی را کسب کردم به طوری که بیش از 10 هزار بیت شعر حفظ هستم.
علاوه بر این، من کوهنوردی را دوست دارم، ولی عاشق بازی والیبال هستم اما اکنون به علت بالا رفتن سن نمی‌توانم بازی کنم.
*رابطه شما با مطالعه چگونه است؟
- خدا را شکر رابطه بسیار خوبی با مطالعه و کتاب دارم به طوری که در هنگام مطالعه احساس آرامش خاصی دارم و می‌توانم بگویم همیشه در حال مطالعه هستم و سعی می‌کنم از زمانم به بهترین شکل استفاده کنم.
مطالعه کتاب‌های تفسیر قرآن محور مطالعات من است.
*بهترین کتابی که بیشتر بر روی شما تأثیرگذار بود، کدام کتاب است؟
- بهترین کتاب نه، بفرمایید بهترین کتاب‌ها. بهترین کتاب‌ها تفاسیر قرآن هستند و شب و روز من با کتاب‌های تفسیر سپری می‌شود. کتاب‌های دیگر هم مطالعه می‌کنم چرا که باید اطلاعات انسان به روز باشد، ولی محور مطالعات من کتاب‌های تفسیر قرآنی است.
*شما تألیفاتی نیز داشتید، درباره آن‌ها توضیح دهید.
- نگاهی بر بهره‌وری از دیدگاه قرآن کریم و کلام امام علی (علیه السلام) و سایر معصومان (علیهم السلام) یکی از مهمترین تألیفات من است. علاوه بر این، تألیفاتی همچون تجوید، آداب تلاوت قرآن، ملخص تاریخ قرائات، قرآن در آینه احادیث نبوی (صلوات الله علیه و آله)، نگاهی به تاریخ اسلام، نماز جمعه در قرآن و احادیث و نگرشی بر وقف و ابتداء از جمله آثار من در قالب جزوه است که برای آن زحمات بسیاری کشیدم و امیدوارم افراد بتوانند از آن‌ها بهره بگیرند.
*شما برای تبلیغ به چه کشورهایی رفتید؟
- من به کشورهای مختلفی همچون بنگلادش، پاکستان، ترکیه، عربستان، قزاقستان و قرقیزستان رفتم که سفرهای پرباری بودند.
اجرای تلاوت قرآن ایرانیان مسئولان صدا و سیمای قزاقستان را متحیر کرد به طوری كه به جای 20 دقیقه 10 ساعت به ما زمان دادند!
*خاطراتی از سفرهای تبلیغی که رفته‌اید، دارید؟
- در ماه مبارک رمضان سال 1373 به اتفاق چند نفر از دوستان به مدت 16 روز برای تبلیغ اسلام و فعالیت‌های قرآنی به کشور قزاقستان رفته بودیم. به یاد دارم که وقتی ما در آنجا قرآن می‌خواندیم، مردمی که جمع شده بودند حالت معنوی خاصی پیدا می‌کردند و استقبال خوبی می‌شد. یک روز صدا و سیمای قزاقستان به ما 20 دقیقه زمان داد تا پنج نفری به تلاوت قرآن بپردازیم. زمانی که ما برای اجرای برنامه وارد استودیوی پخش یکی از شبکه‌های قرقیزستان شدیم آن‌ها با چهره‌ای حق به جانب و بدبینانه به ما نگاه می‌کردند، اما لحظه‌ای که قاری ایرانی شروع به تلاوت کرد با جذابیت دیدند که تلاوت قرآن عالم دیگری است و دلنشینی خاصی دارد، سپس به ما اعلام کردند که آنتن در اختیار شما است و می‌توانید به جای 20 دقیقه 10 ساعت تلاوت انجام دهید که این خاطره هیچ‌وقت از یاد من نمی‌رود، چرا که این جذابیت و رسیدن به این حالت به برکت قرآن است. برخورد اول آن‌ها خوب نبود، اما پس از تلاوت قرآن آن‌ها تحت تأثیر خاصی قرار گرفته بودند به طوری که دستورات اداره کل صدا و سیما را رها کردند و به ما گفتند که هر زمانی که می‌خواهید برنامه اجرا کنید ما تازه با زیبایی‌های قرآن آشنا شده‌ایم.
فعالیت‌های قرآنی ایران با سایر کشورهای غیر قابل مقایسه است. به تدبر در آیات الهی بیشتر توجه شود.
*فعالیت‌های قرآنی در ایران را چگونه ارزیابی می‌کنید؟
- برای بررسی فعالیت‌های قرآنی در ایران باید آن را به دو برهه پیش از انقلاب و پس از پیروزی انقلاب تقسیم کرد که البته فعالیت‌های قرآنی پس از پیروزی انقلاب در مقایسه با پیش از آن و زمان طاغوت غیر قابل مقایسه هستند چرا که امام خمینی (ره) و پس از آن رهبر معظم انقلاب برای گسترش امور قرآنی تلاش‌های بسیاری کردند تا جایی که اکنون شاهد هستیم افراد بسیاری جذب فعالیت‌های قرآنی شدند در حالی که پیش از پیروزی انقلاب شاید افرادی که توانمندی‌های قرآنی داشتند انگشت شمار بود.
میزان فعالیت‌های علوم قرآنی در زمان کنونی از جهت گستردگی پژوهش‌های قرآنی و رشد جمعیت حافظان قرآن در مقایسه با 30 سال گذشته و حتی کشورهایی که خود را ام‌القرای جهان می‌دانند، نیست به طوری که اکنون در ایران معنای واقعی قرآن را به مراتب بیش از دیگر کشورهای جهان در می‌یابیم. البته در حال حاضر بیشتر فعالیت‌ها در حوزه قرائت یعنی حرکت روی پوسته، سطح و ظاهر قرآن است در صورتی که طبق فرمایش مقام معظم رهبری مبنی بر تربیت 10 میلیون حافظ قرآن باید به تدبر و حفظ آیات نیز توجه شود تا به موفقیت‌های بیشتری نائل آییم.
*در انتها اگر صحبتی دارید بفرمایید.
- ورود در عرصه‌های قرآنی از الطاف خداوند است که افراد باید برای بهره بردن از این لطف الهی سعی در فعالیت و جذب سایر افراد در این عرصه داشته باشند که امیدوارم با همت مضاعف جوانان انقلابی و خوش‌فکر کشورمان شاهد پیشرفت اسلام و قرآن نه تنها در کشور بلکه در تمامی جهان باشیم که این امر با انس و تلاوت قرآن میسر می‌شود چرا که خداوند در بخشی از آیه 20 سوره مبارکه «زمر» می‌فرمایند: «فَاقْرَۆُوا مَا تَیَسَّرَ مِنْهُ؛ قرآن را آنقدر که برایتان میسر است بخوانید»، بنابراین بهتر است جوانان زمانی را برای تلاوت و انس با قرآن در نظر بگیرند تا به سعادتمند شوند. علاوه بر این به جوانان توصیه می‌کنم که به هر جایگاه و موقعیتی که رسیدند، احترام به بزرگ‌تر به ویژه والدین را فراموش نکنند.
شبكه تخصصی قرآن تبیان
فارس نیوز
