به كجا چنین شتابان؟!
بررسی اجمالی آیات حجاب در قرآن
می‌خواهم بدانم اینجا كجاست كه از نافرمانی خدا لبریز گشته است؟ این چه جسارتی است كه ما را اینچنین شتابان به ورطه‌ی نابودی می‌كشاند؟ این چه سكوت مرگباری است كه عالمان و عاملان را در گذرگاه تردید فرو گذاشته است؟ دریغ از
نفسی كه در جانی اثر كند! و نفوذ نگاهی كه بدكاران را به شرم وادارد! آیا فریادرسی نیست؟!
آری می‌خواهم بدانم این چه اسلامی است كه در آن از تسلیم خبری نیست؟ آیا جز شرك و بی‌قیدی نامی می‌توان بر آن نهاد؟ آیا نه این است كه كلام خدا حاضر و ناظر در كنار ماست؟ چگونه است كه تا اندكی به سختی می‌افتیم برای اثبات حقانیت خود با غلظت و شدت به قرآن سوگند می‌خوریم؟ آیا این جز به معنای اعتقاد ما به صداقت و راستی قرآن است؟ پس اگر این قرآن راستگوست و حرفش همان حرف خداست و حرف خدا هم حرف آخر است پس چرا سر تا پای ما را نافرمانی او پوشانده است!؟ با همه گفتار و رفتارمان تكذیبش می‌كنیم و اوامرش را خطاب به همسایه می‌انگاریم! نه اینگونه نیست، بلكه قطعا خطاب قرآن با ماست...
در آیاتی چند از قرآن كریم مسئله حجاب با توجه به معانی و زوایای مختلف آن به صراحت بیان شده است و تفاسیر دقیقی هم از آن به عمل آمده است كه كاملا راه‌گشاست و تكلیف آدمی را در این زمینه روشن می‌كند و اگر انسان اهل بهانه‌جویی و اشكال‌تراشی نباشد، شبهه و محل مبهمی در آن باقی نیست، این علاوه بر روایاتی است كه در این رابطه وارد شده و حد و حدود آن را به روشنی بیان داشته است، اما آنچه در اطراف خود می‌بینیم نه آن چیزی است كه از جامعه قرآنی در ذهن داریم. پوششی كه بر اندام مرد و زن ما خودنمایی می‌كند شباهتی به آنچه خدا امر كرده است ندارد بلكه نسبت به آن دورتر از دور است.
در این فرصت محدود تنها می‌توانیم به مختصری از آیات قرآن در این زمینه اشاره كنیم:
از جمله خداوند در آیه 31 سوره مباركه نور و آیه 59 از سوره مباركه احزاب به این موضوع اشاره كرده است. در آیه نخست چنین آمده است:
وَ قُلْ لِلْمُۆْمِناتِ یَغْضُضْنَ مِنْ أَبْصارِهِنَّ وَ یَحْفَظْنَ فُرُوجَهُنَّ وَ لا یُبْدینَ زینَتَهُنَ إِلاَّ ما ظَهَرَ مِنْها وَ لْیَضْرِبْنَ بِخُمُرِهِنَّ عَلى جُیُوبِهِنَّ وَ لا یُبْدینَ زینَتَهُنَ إِلاَّ لِبُعُولَتِهِنَّ أَوْ آبائِهِنَّ أَوْ ...
و به زنان با ایمان بگو: «دیدگان خود را (از هر نامحرمى) فرو بندند و پاكدامنى ورزند و زیورهاى خود را آشكار نگردانند مگر آنچه كه (طبعاً) از آن پیداست. و باید روسرى خود را بر گردنِ خویش (فرو) اندازند، و زیورهایشان را جز براى شوهرانشان یا پدرانشان یا ... آشكار نكنند؛
چنانكه می‌بینیم در این آیه به روشنی خداوند به پیامبرش می‌فرماید كه زنان مۆمن را به پوشاندن سر و گردن خود از نامحرم و پنهان داشتن زینت ها و زیورها فرمان دهد و این نوع بیان به گفته تمامی فقها و مفسرین وجوب را می‌رساند و زنان نباید از آن سرپیچی كنند و چنین دستور قاطعی را با سستی و اهمال پشت گوش افكنند. و در آیه سوره احزاب چنین می‌فرماید:
یا أَیُّهَا النَّبِیُّ قُلْ لِأَزْواجِكَ وَ بَناتِكَ وَ نِساءِ الْمُۆْمِنینَ یُدْنینَ عَلَیْهِنَّ مِنْ جَلاَبِیبِهِنَ ذلِكَ أَدْنى أَنْ یُعْرَفْنَ فَلا یُۆْذَیْنَ وَ كانَ اللَّهُ غَفُوراً رَحیماً.
اى پیامبر، به زنان و دخترانت و به زنان مۆمنان بگو: «پوششهاى خود را بر خود فروتر گیرند. این براى آنكه شناخته شوند و مورد آزار قرار نگیرند (به احتیاط) نزدیكتر است، و خدا آمرزنده مهربان است.
علامه طباطبایی در تفسیر این آیه فرموده‌اند: " ذلِكَ أَدْنى أَنْ یُعْرَفْنَ فَلا یُۆْذَیْنَ" - یعنى پوشاندن همه بدن، به شناخته
شدن به اینكه اهل عفت و حجاب و صلاح و سدادند نزدیكتر است، در نتیجه وقتى به این عنوان شناخته شدند، دیگر اذیت نمىشوند، یعنى اهل فسق و فجور متعرض آنان نمىگردند.
تأكید ایشان بر پوشاندن همه‌ی بدن اشاره به معنای كلمه جلابیب است كه در كتب لغت و تفسیر به جامه‌ای گشاد معنا شده است كه سر تا پای زن را می‌پوشاند گرچه در معنای دقیق این واژه اختلاف است لكن همه اهل لغت و تفسیر بر این معنا تأكید كرده‌اند كه این لباس پوشاننده بدن زن به گونه‌ای است كه حجاب اسلامی او را محفوظ می‌دارد.
می‌نویسم اما می‌دانم كه همه‌ی این‌ها را می‌دانیم. خوب می‌دانم كه مشكل از جهل نیست كه آنقدر شنیده‌ایم كه خدا می داند! اینكه چرا این علم، كمتر به عمل می‌انجامد، خدا عالم است.
شنیده‌ام كه امیرالمۆمنین علیه‌السلام در جایی فرموده‌اند: هرگاه درباره موضوعی به یقین رسیدی بلافاصله عمل كن و
گرنه آن علم و یقین برای تو به صورت شبهه نمایان خواهد شد. شاید این همه ظواهر فساد كه در اطرافمان بیداد می‌كند از
آن رو باشد كه مدام در آنچه به آن علم پیدا كرده‌ایم سستی ورزیده‌ایم و اینك كارمان به آنجا رسیده كه در مورد مسلمات دینمان هم چون و چرا می‌كنیم. شاید مضحك باشد كه پس از هزار و چهارصد سال امروز تازه برای اثبات حجاب بنویسیم و حرف بزنیم.
اما در پایان ذكر یك نكته لازم است و آن اینكه تا نام حجاب می‌آید همه ی ذهن‌ها متوجه پوششی می‌شود كه انسان را در برابر نامحرمان مستور می‌دارد گرچه این دور از واقعیت نیست، ولی توجه به این نكته هم ضروری است كه هدف از حجاب تنها با پوشاندن بدن در برابر دیگران، حاصل نمی‌شود مادام كه رفتار، گفتار و نگاه زن در پوششی از حیا و عفاف قرار نگیرد. خداوند برای نشان دادن اهمیت این امر در آیاتی از كتاب شریفش به آنها اشاره كرده است:
1. حجاب چشم
«قل للمۆمنات یغضضن من ابصارهنّ؛ ای رسول، به زنان بگو تا چشم ها را از نگاه ناروا بپوشند» . (31/ نور)
2. حجاب در گفتار
نوع دیگر حجاب و پوشش قرآنی، حجاب گفتاری زنان در مقابل نامحرم ا ست.
«فلا تخضعن بالقول فیطمع الذی فی قلبه مرض؛ زنها که نازک و نرم با مردان سخن نگویند، مبادا آن که دلش بیمار (هوا و هوس) است، به طمع افتد» . (32/احزاب)
3. حجاب رفتاری
نوع دیگر حجاب و پوشش قرآنی، حجاب رفتاری زنان در مقابل نامحرم است. به زنان دستور داده شده است به گونه ای راه نروند که با نشان دادن زینت‌های خود باعث جلب توجه نامحرم شوند.
«و لا یضربن بارجلهنّ لیعلم ما یخفین من زینتهنّ؛ و آن طور پای به زمین نزنند که خلخال و زیور پنهان پاهایشان معلوم شود»
(31/ نور)
در جامعه امروز به وفور شاهد این هستیم كه زنانی با حجاب و پوشش مناسب در ارتباط خود با نامحرم همین پوشش را كافی دانسته و در نوع رفتار، سخن گفتن، نگاه و اموری از این دست دقت لازم را به عمل نیاورده و به صرف داشتن حجاب هر نوع رفتار دور از شأن یك زن مۆمنه را از خود به نمایش می گذارند و این شاید در الگویی كه از یك زن محجبه ارائه می شود بسیار زیان‌بار باشد.
اشاره به آیات اخیر از آن جهت است كه در جامعه امروز به وفور شاهد این هستیم كه زنانی با حجاب و پوشش مناسب در
ارتباط خود با نامحرم همین پوشش را كافی دانسته و در نوع رفتار، سخن گفتن، نگاه و اموری از این دست دقت لازم را به عمل نیاورده و به صرف داشتن حجاب هر نوع رفتار دور از شأن یك زن مۆمنه را از خود به نمایش می گذارند و این شاید در الگویی كه از یك زن محجبه ارائه می شود بسیار زیان‌بار باشد.
از مجموع این مباحث، به روشنی استفاده می‌شود که مراد از حجاب اسلامی، علاوه بر معنای متداول حجاب، پوشش و حریم قایل شدن در معاشرت زنان با مردان نامحرم، در خلال رفتارهای مختلف آنها، مثل نحوه ی پوشش، نگاه، حرف زدن و راه رفتن است.
نویسنده: نعمتی
كارشناس شبكه تخصصی قرآن تبیان
منابع:
تفسیر المیزان
مسئله حجاب
قاموس قرآن
ترجمه و تحقیق مفردات الفاظ قرآن
الفائق فی غریب الحدیث
النهایة فی غریب الحدیث و الأثر
