گفتگو با نعینع، شاگرد وفادار مکتب استاد
نعینع: مفتخرم كه از پیروان مكتب «مصطفی اسماعیل» هستم
بدون شك بسیاری از قاریان در جهان اسلام از مكتب «مصطفی اسماعیل» تأثیر پذیرفته‌اند و با افتخار می‌گویم كه بنده از پیروان مدرسه این استاد بزرگ هستم و قرائت ایشان تأثیر بسیاری بر قرائت من داشته است.
به گزارش خبرگزاری قرآنی ایران(ایكنا)، «أفصح القراء»، «أمیر القراء»، «قارئ مصر الأول»، «صاحب الحنجرة الذهبیة»، «القارئ الموسیقار» و «قارئ القصر الملكی» گوشه‌ای از القاب و صفت‌هایی كه بزرگان جهان تلاوت به مرحوم مصطفی اسماعیل پیش‌كش كردند، ایكنا بنا به رسالت قرآنی خود زندگانی این بزرگ‌مرد قرائت را در سایه‌سار قرآن به گفت‌وگو با دیگر ابرمرد تلاوت امروز مصر دكتر «احمد احمد نعینع» نشسته است كه از نظر می‌گذرد.
شاخصه اصلی تلاوت استاد مصطفی اسماعیل چیست؟
نعینع: شیخ مصطفی اسماعیل با قرآن می‌زیست، وی قرآن را با تدبر و احساسی بالا قرائت می‌كرد، استاد مصطفی الحان و نغمات را به گونه‌ای در تلاوت‌های خویش اجرا می‌نمود كه احساس آن از بین نمی‌رفت، وی با صدای زیبای خویش به ابداع و خلق الحان می‌پرداخت.
ویژگی های صدایی استاد مصطفی اسماعیل را بفرمائید؟
نعینع: استاد صدای فوق‌العاده متفاوت و زیبایی داشت و پردازش و تركیب نغمه‌ها و مقامات را در قرائت خویش به گونه‌ای دور از انتظار شنونده می‌آورد و این كار اعجاب شنونده را بر می‌انگیخت، ایشان به سهولت از نغمه‌ای به نغمه دیگر منتقل می‌شد و به گستره قدرت صدای خود آشنایی كامل داشت و این توانایی‌ها را در هنگام ضرورت به كار می‌برد، شیخ مصطفی مصداق این حدیث نبوی است كه می‌فرماید: «قفوا عند عجائبه وحركوا به القلوب» و ایشان بر سر عجائب قرآن وقف می‌كرد و با صدای حزین خویش دل‌های شنوندگان را به لرزه در می‌آورد.
صدای استاد مصطفی اسماعیل را در تاثیر گذاری تلاوت بر مستمع موثر می دانید یا لحن او را؟
نعینع: تأثیر تلاوت استاد در هر دو بعد مذكور نمود پیدا می‌كند، یعنی ایشان هم با الحان خویش تأثیر می‌گذارد و نیز با تسلطی كه به الحان داشت مستمع را با مجسم‌كردن معنای آیات به وجد می‌آورد، شیخ با صدای بسیار زیبا و الحان مختلف، به تصویرسازی معانی آیات برای شنونده می‌پرداخت، مثلاً ایشان آیات وعده و وعید و انذار را در مقام «صبا» كه نغمه حزینی است می‌خواند و هنگام تلاوت این لحن گویی گریه می‌نمود و آیات ترغیب، تشویق و فردوس را در مقام‌هایی مثل «نهاوند» و «راست‌گاه» تلاوت می‌كردند كه طرب، سعادت و حس زندگی را به شنونده منتقل نماید و در این كار مهارت ستودنی داشت، پس می‌توان گفت كه هم معنا و هم لحن را برای ترغیب و رضایت شنوندگان تلاوت خویش به كار می‌گرفت و در این كار كاملاً موفق بود، هر شخصی كه بخواهد از دو عنصر لحن و صدا در قرائت قرآن بهره ببرد، برجستگی این دو را در تلاوت‌های مصطفی اسماعیل به وضوح خواهد دید.
به نظر شما شیخ مصطفی اسماعیل روش قرائتی ویژه خویش را داشت و یا از «شیخ محمد رفعت» و قاریان قبل از خود تاثیر پذیرفته است؟
نعینع: قولی است كه می‌گوید هر شخص دستاورد ده‌ها فردی است كه قبل از وی می‌زیسته‌اند و شیخ مصطفی اسماعیل بدون شك از قاریان قبل از خود تأثیر پذیرفته است، سخن گفتن نوزادی كه مادرزاد ناشنوا متولد می‌شود هرگز قابل تصور نیست، پس اگر شیخ قرائت قاریان پیش از خود را نشنیده بود قطعاً نمی‌توانست به تلاوت قرآن بپردازد، مطمئناً قرائت مصطفی اسماعیل دستاورد استماع وی به ده‌ها قاری قبل از خود است قاریانی همچون «شیخ محمد رفعت»، «شیخ علی محمود»، «شیخ عبدالفتاح الشعشاعی» و «شیخ احمد ندی»، شیخ مصطفی اسماعیل از میان موسیقی‌دانان، به موسیقی «طارق عبدالحی» علاقه‌مند بود و گاهی از موسیقی وی در الحان خویش اقتباس می‌كرد.
آیا سبك صدا و الحان مصطفی اسماعیل توسط قاریان امروزی تقلید می‌شود؟
نعینع: بدون شك بسیاری از قاریان در جهان اسلام از مدرسه وی تأثیر پذیرفته‌اند و با افتخار می‌گویم كه بنده از پیروان مدرسه استاد مصطفی اسماعیل هستم و قرائت ایشان تأثیر بسیاری بر قرائت من داشته‌است، تقلیدكنندگان صدا و الحان و یا به عبارت دیگر پیروان و شاگردان مدرسه قرائت استاد در مصر بسیارند كه در بین آنان قاریان صاحب‌نام را نیز می‌توان یافت.
شاگردان برجسته مدرسه مصطفی اسماعیل چه كسانی هستند؟
نعینع: از جمله شاگردان ایشان «شیخ راغب مصطفی غلوش»، «استاد فتحی البلیجی» و دیگر قاریان مصری و جهان اسلام كه من اسم بسیاری از آنان را نمی‌دانم.
آیا تكریم و بزرگداشت قاریان باعث گسترش آموزه‌های قرآنی در جامعه خواهد شد؟
نعینع: ما سالانه مراسم بزرگداشت قاریان برجسته مصری از جمله مصطفی اسماعیل را برگزار می‌كنیم این مراسم با قرائت قرآن، پخش و شنیدن تلاوت‌های استاد همراه است و مطمئناً این‌گونه مراسم در جهت تقویت مقوله ذكر شده تأثیر خویش را خواهد گذارد.
همان‌گونه كه می‌دانید شیخ مصطفی اسماعیل به برخی شاگردان خود اجازه قرائت می‌دادند، آیا امروزه این روش هم‌چنان نزد قاریان بزرگ وجود دارد؟
نعینع: البته ذكر این نكته لازم است كه فقط قاریان این اجازه را صادر نمی‌كنند بلكه معلمان قرآن نیز قادر به صدور اجازه در این زمینه می‌باشند و من این اجازه را از معلمان قرآن خویش «الشیخه ام اسعد» و همسرش «شیخ فرید نعمان» كسب كردم و این روش تا به امروز در مصر وجود دارد.
به نظر شما شباهتی از جهت استحكام صدا میان قرائت شیخ شعیشع و استاد مصطفی اسماعیل وجود دارد؟
نعینع: شیخ شعیشع از پیروان مدرسه شیخ محمد رفعت است كه بعدها خود صاحب سبك و مدرسه خاص در قرائت شد، وی اشتراكات قرائتی بسیاری با استاد مصطفی اسماعیل دارند، شنوندگان صدای این دو استاد، صدای مصطفی اسماعیل را به «طلا» و صدای شعیشع را «برلیان» تشبیه می‌كنند، علاوه بر این استاد شعیشع از نغمه‌های زیبای شیخ مصطفی در تلاوت خویش بهره می‌گرفت، عكس این مطلب نیز صادق است و می‌توان این بهره‌مندی را دو طرفه دانست.
گفت‌وگو: فاطمه سواری
