قرآن با ترجمه آقای «صد دانه یاقوت»
اشاره:
خیلی‌ها او را از کودکی می‌شناسند : « صد دانه یاقوت / دسته به دسته / با نظم و ترتیب / یکجا نشسته » شعر خاطره انگیزی که برای هزاران کودک از نسل ما موسیقی دلنشینی داشت. امروز رودروی مردی نشسته‌ایم که اشعار ساده اما به یادماندنی‌اش بخشی از خاطرات دوران کودکی ماست. شاعر و نویسنده ای که 35 سال است برای کودکان می‌نویسد و شعر می‌سراید . این روزها دغدغه مهم‌تری دارد و آن پایان یافتن ترجمه قرآن برای نوجوانان است؛ کاری که موافقان و البته مخالفانی هم دارد. با این وجود مصطفی رحماندوست بر ضرورت ترجمه قرآن برای مخاطبانش تاکید می‌کند مهمان خانه‌اش می‌شویم و پای صحبت‌های او و همسرش می‌نشینیم و او برایمان از چگونگی شروع ترجمه قرآن برای نوجوانان و کودکان می‌گوید.
مصطفی رحماندوست در حال ترجمه قرآن برای کودکان است؛ هر چند که موانع زیادی پیش رو دارد.
با ترجمه قرآن به شعر مخالفم
نام مصطفی رحماندوست یادآور اشعاری است که در کتاب‌های درسی خوانده‌ایم. اشعاری که شنیدن آن‌ها خاطرات کودکی را برایمان زنده می‌کند. او از مخالفان سرسخت ترجمه قرآن به زبان شعر است و نظرات جالبی در این زمینه دارد، من مخالف ترجمه قرآن به شعر هستم چون قرآن شعر نیست و پیامبر(ص) هم شاعر نبود. شعر دنیای دیگری است شعر از زمانی شروع می‌شود که واقعیت پایان یابد. شعر باید با خیال آمیخته شود و اگر با خیال آمیخته نشود. نظم نامیده می‌شود. در یک مقطع زمانی نهج‌البلاغه و قرآن را به شعر ترجمه کردند و دو نمونه ترجمه به شعر در جامعه منتشر شد. اتفاقاً در زمان انتشار هم جوایزی به نویسندگان آن‌ها تعلق گرفت. اما اکنون چاپ همان کتاب‌ها ممنوع است به تعبیر امام (ره) قرآن نازل شده تا به دست ما رسیده است. ترجمه که می‌شود یک مرحله نازل می‌شود و اگر به شعر ترجمه شود آن وقت بسیاری از مفاهیم را از دست می‌دهد چون در شعر محدودیتی برای آوردن معنی نداریم در شعر برای رسیدن به قافیه باید کلام را کش و قوس داد گاهی مجبوریم حرف اضافه بزنیم یا عبارتی را قطع کنیم تا به قافیه برسیم به هیچ عنوان با ترجمه قرآن به شعر برای کودکان نوجوانان و بزرگ‌سالان موافق نیستم اما با ترجمه مفاهیم قرآن به شعر موافقم .
علاوه بر اینکه چند سالی درس طلبگی خوانده‌ام، رشته فرعی‌ام در دانشگاه عربی بود(قبلاً می‌شد در این رشته اصلی و یک رشته فرعی در دانشگاه تحصیل کرد) بنابراین این جرئت در من به وجود آمد که با توجه به تسلط به کار کودک و نوجوان ، قرآن را برای این گروه سنی ترجمه کنم .
ترجمه قرآن برای نوجوانان ایده جدیدی است که تابه حال انجام نشده بود. دوست داریم از شروع کار ترجمه قرآن برای نوجوانان بگویید و اینکه چه شد به فکر ترجمه قرآن برای نوجوانان افتادید؟
داغ دلم را تازه کردید ترجمه قرآن باید تا به حال تمام می‌شد اما فقط جزء اول و سی‌ام قرآن برای نوجوانان ترجمه شده است موضوع حفظ قرآن در مملکت ما از چند سال پیش ایجاد شد و چنین اتفاقی در ممالک اسلامی تازه نیست ما معتقدیم قرآن کتاب زندگی است و کسی که به سن تکلیف می‌رسد باید از این کتاب استفاده کند.معتقدم حالا که جریان حفظ قرآن پیش آمده جریان فهم قرآن هم باید پیش بیاید. فهماندن معنی قرآن به بچه‌ها کار هر کسی نیست ؛ چون زبان ویژه کودک و نوجوان از عهده کسانی بر می‌آید که با این گروه سنی آشنا باشند. اصل فکر این بود؛ حالا که بچه دارند قرآن را حفظ می‌کنند، این امکان را به آن‌ها بدهیم که معنی قرآن را هم بفهمند.
پس چرا تا کنون به پایان نرسیده است ؟
فکر می‌کنم بیشتر توفیق نداشتم ؛ برای همین گرفتاری‌های مختلف را بهانه کردم و مدتی ادامه ندادم. البته دوباره شروع کردم دعا کنید خداوند توفیق دهد تا ترجمه قرآن برای نوجوانان را به پایان برسانم .
از همین دو جزئی که ترجمه کرده‌اید چقدر استقبال شد؟
این قدر از جزء سی‌ام استقبال شد که اول فکر کردم جزو خریدهای دولتی است . از ناشر پرسیدم و فهمیدم این گونه نبوده . حتی خیلی از جوانان هم این ترجمه را تهیه کرده‌اند. اینجا بود که متوجه شدم ما به ترجمه ساده قرآن نیاز داریم. حالا اگر هم این ترجمه به نام نوجوانان باشد مورد استقبال قرار می‌گیرد. زمانی که جزء سی‌ام منتشر شد، استاد بهاءالدین خرمشاهی در یادداشتی برایم نوشتند « بعد از 1400 سال یکی پیدا شد که قرآن را به ساده‌ترین زبان برای نوجوانان که مخاطبانش هستند ترجمه کند» و دعا کردند که این کار را ادامه دهم . چندین بار هم با من تماس گرفتند و از من گلایه داشتند که چرا این کار را ادامه نمی‌دهم
ترجمه قرآن برای نوجوانان کار نویی است . زمان انجام یا چاپ تفسیر با شما مخالفتی هم شد؟ نظر منتقدان چه بود؟
دو انتقاد عمده به این کار شد. یک عده گفتند مگر قرآن را باید برای بچه‌ها ترجمه کرد؟ این عده البته خیلی هم نظراتشان را بروز ندادند. فقط یک نفر غیر مستقیم در جایی گفت « این روزها بعضی‌ها می‌روند قرآن را برای بچه‌ها ترجمه می‌کنند»
من هم استدلالی داشتم که مگر بچه‌ها مخاطب قرآن نیستند؟ جوابم به این گروه از مخالفان این است که مخاطبانم باید قرآن را بفهمند و من برای آن‌ها این کار را انجام داده‌ام.
و دومین انتقاد؟
دومین انتقاد به بعضی برداشت‌ها در ترجمه آیات بود. عده ای نقدهایی با ادبیات محترمانه داشتند ؛ مانند نقدی که با عنوان « دشواری‌های گام نخست» از علی محمد رفیعی در کتاب ماه کودک و نوجوان مطرح شد ا ما برخی نقدها را به نظر من چون منتقدانش وفادار به همان تفکر قدیمی بودند، قبول ندارم در کل برخی نقدها را قبول دارم و در چاپ‌های بعدی به طور حتم آن‌ها را اعمال می‌کنم
این اعتماد به نفس چگونه در شما ایجاد شد که می‌توانید قرآن را ترجمه کنید؟
علاوه بر اینکه چند سالی درس طلبگی خوانده‌ام، رشته فرعی‌ام در دانشگاه عربی بود(قبلاً می‌شد در این رشته اصلی و یک رشته فرعی در دانشگاه تحصیل کرد) بنابراین این جرئت در من به وجود آمد که با توجه به تسلط به کار کودک و نوجوان ، قرآن را برای این گروه سنی ترجمه کنم . با این وجود خاضعانه از همه ترجمه‌هایی که برایم مطرح بود، از قرن چهارم تا به حال استفاده کردم . گاهی می‌شد برای یک کلمه دو ساعت با خودم کلنجار می‌رفتم تا بتوانم ترجمه ساده و روانی را انتخاب کنم
چه ویژگی‌هایی را برای ترجمه قرآن در نظر گرفتید تا درک فهم معنی آیات برای مخاطبان این ترجمه آسان‌تر باشد ؟
مهم‌ترین دغدغه من این بود که بچه‌ها قرآن را بفهمند و برای این کار دو ویژگی را در نظر داشتم .یکی اینکه به زبان فارسی باشد. ممکن است برای کسی این سۆال مطرح شود که مگر ترجمه های دیگر فارسی نیست؟ پاسخ این است که ترجمه‌های دیگر فارسی است اما بعضی از ترجمه‌ها به دستور زبان فارسی نزدیک‌ترند. اغلب ترجمه‌ها به صورت کلمه به کلمه است . حتی خیلی جاها کلمه معنی نشده و اصل کلمه عربی را در ترجمه فارسی آورده‌اند. البته مترجمان حق دارند چون ترجمه قرآن خیلی کار سختی است. دومین ویژگی‌ای که سعی کردم در نظر داشته باشم این بود که از کمترین تعداد کلمه در ترجمه قرآن استفاده و به ساده‌ترین زبان ممکن ، آیات قرآن را ترجمه کنم .
کودکان و نوجوانان با تصویر ارتباط بیشتری برقرار می‌کنند. آیا قصد دارید در سری جدید از تصویر سازی هم در ترجمه قرآن استفاده کنید ؟
بله چند ناشر هم به فکر افتاده‌اند تا با تصویر آن را چاپ کنند اما واقعیت این است که رفتن به سمت تصویر در آیات قرآن، وادی عجیب و غریبی است. برخی فکر می‌کنند خیلی ساده است و وقتی جلو می‌روند می‌بینند کار آن قدرها هم آسان نیست. برای تصویر سازی باید کسانی را پیدا کرد که بتوانند مفهومی کار کنند. برای کتاب « بعد از پدر، باران » که به قصه های قرآن پرداخته شده خیلی دنبال تصویر گر بودم . چند نفری هم آمدند و نمونه کارهایشان را تحویل دادند و این امید پیدا شد که ترجمه جزء های دیگر قرآن می‌تواند با تصویرگری همراه باشد .
در 62 سالگی چگونه می‌توانید با نسل کودک و نوجوان امروز ارتباط برقرار کنید و آن‌ها را بشناسید؟
سعی می‌کنم از بچه‌ها عقب نمانم . نه فقط به خاطر اینکه ترجمه قرآن را انجام می‌دهم ؛ به این دلیل که من برای بچه‌ها می‌نویسم و اگر قرار باشد از بچه‌ها خیلی عقب بمانم مخاطبانم را از دست می‌دهم . نویسنده یا شاعر بزرگ‌سالان ممکن است مخاطب 15 یا 20 ساله داشته باشد اما نویسنده کودک و نوجوان حداکثر مخاطب 3 یا 4ساله دارد. اگر خداوند به من توفیق دهد که قرآن را ترجمه کنم هر 3 یا 4 سال یک بار باید بازنگری شود.
انس با قرآن از سنین کودکی
همسر مصطفی رحماندوست از مشوقان اصلی ترجمه قرآن برای نوجوانان است. « آذر رضایی» که مهم‌ترین دغدغه‌اش پایان یافتن ترجمه قرآن توسط آقای رحماندوست است می‌گوید: « ترجمه روان و ساده قرآن برای نوجوانان از دلایل استقبال مخاطبان و حتی بزرگ‌سالان اسم. معتقدم حالا که قرآن به شیوه ای ترجمه شده که دیگران از خواندنش لذت می‌برند و انس بیشتری با آن برقرار می‌کنند پس نباید این فرصت را از دست داد. به نظرم آقای رحماندوست با ادامه ندادن ترجمه قرآن دو ضرر را متحمل شده‌اند: هم از خود و هم از دیگران این فرصت و توفیق را گرفته اند و البته سلب توفیق از دیگران کاری است که پاسخ دادن به آن آسان نیست.
مصطفی رحماندوست، از انس با قرآن در کوچکی می‌گوید: در صورتی که روش‌های حفظ متناسب با ویژگی‌های دوران کودکی باشد و اجباری هم در کار نباشد آن وقت می‌توان امیدوار بود او معتقد است همسرش همیشه اصرار داشته که فرزندانشان با قرآن مأنوس شوند و توانسته در تربیت آن‌ها از آموزش قرآن همراه بازی استفاده کند.
آذر رضایی که خود از حافظان قرآن به حساب می‌آید در این زمینه می‌گوید: متأسفانه قرآن در بسیاری از خانه‌ها مهجور مانده بعضی‌ها فقط در ماه مبارک رمضان یا مراسم ختم قرآن می‌خوانند یا روی سفره عقد قرآن می‌گذارند در حالی که می‌توان با خواندن قرآن کودکان را از همان خردسالی با قرآن مأنوس کرد. آیات قرآن به خصوص جزء سی‌ام موسیقی زیبایی دارد او که 20 داستان از زندگی حضرت محمد (ص) را برای کودکان به چاپ رسانده و اکنون در حال جمع آوری آیات قرآنی خطاب به کودکان و نوجوانان است می‌گوید : ای کاش همراه با حفظ قرآن تلاش کرد تا کودکان با نکته های اخلاقی نهفته در داستان‌های قرآنی آشنا شوند. نکته های ظریفی که اغلب ما از آن‌ها غافل شده‌ایم می‌تواند از بسیاری از نابهنجاری‌های اخلاقی در جامعه جلوگیری کند.
شبکه تخصصی قرآن تبیان
منبع: مجله همشهری آیه
