قرآن علت دروغگویی را چه می‌داند؟
با فرا رسیدن ایام برکت‌خیز رمضان‌المبارک، بهار قرآن و ماه پرفضیلت امت اسلام، بر خوان گسترده‌ی نور مبین و کتاب مستبین، قرآن، این مأدبه‌ی گشوده‌ی الهی می‌نشینیم و طعام معرفت بر می‌گیریم.
فَبِمَا رَحْمَةٍ مِّنَ اللّهِ لِنتَ لَهُمْ وَلَوْ کُنتَ فَظًّا غَلِیظَ الْقَلْبِ لاَنفَضُّواْ مِنْ حَوْلِکَ فَاعْفُ عَنْهُمْ وَاسْتَغْفِرْ لَهُمْ وَشَاوِرْهُمْ فِی الأَمْرِ فَإِذَا عَزَمْتَ فَتَوَکَّلْ عَلَى اللّهِ إِنَّ اللّهَ یُحِبُّ الْمُتَوَکِّلِینَ (159سوره آل عمران)
به (برکت) رحمت الهی، در برابر آنها ( مردم) نرم (و مهربان شدی)! و اگر خشن و سنگدل بودی، از اطراف تو، پراکنده می‌شدند. پس آنها را ببخش و برای آنها آمرزش بطلب! و در کارها، با آنها مشورت کن! اما هنگامی که تصمیم گرفتی، (قاطع باش! و) بر خدا توکل کن! زیرا خداوند متوکلان را دوست دارد.
رمضان، ماه رحمت و فرصتی برای آغاز مهرورزی
آنچه امروز نیاز اساسی جامعه ما محسوب می‌شود، ایجاد و پی‌ریزی دوباره یک رابطه مبتنی بر رحمت و لطف و دستگیری نسبت به تمامی افراد جامعه از هر سلیقه‌ای است و چه زمانی بهتر از ماه رحمت برای شروع این حرکت؟!
در آیه شریفه دو بخش و جهت کلی وجود دارد که نگارنده بخش اول را در این نوشتار پی خواهد گرفت و آن عبارت است از اینکه اسلام دین رحمت است.
خداوند در قرآن در بسیاری از آیات اسلام را دین رحمت و پیامبر را پیامبر رحمت معرفی می‌نماید و در واقع شاکله قرآن بر همین اصل مهم استوار گشته است.
آنچه در سنت و منش رسول خدا به روشنی واضح و نمایان می‌نماید همین مسئله رحمت است تا آنجا که حضرت ملقب به رحمة للعالمین است و در جای دیگر از کلام خدا او را «اسوة حسنة» و دارای خلق و خوی عظیم توصیف می‌کند و این توصیف بدان جهت است که حضرت دارای چنان وسعت قلب در خود بودند که می‌توانستند با همه افراد جامعه جدای از رنگ و شکل و عقیده و ظاهر بنشینند و آنها را قبول نمایند و همچون دریایی که تمامی موجودات را در خود جای می‌دهد آنها نیز در وجود رسول خدا جای گرفته و حل می‌شدند.
همین مسئله مهم امروز یکی دیگر از مشکلات جامعه کنونی ماست و آن یعنی نداشتن نظر رحمت و لطف به یکدیگر است.
اسلام دین رحمت است و پیامبرش پیامبر رحمت و دستوراتش تماما بر اساس رحمت؛ حتی امر به معروف و نهی از منکر نیز همانگونه که قبلا گفته شد بر پایه برادری و رحمت است و هدف از آن اصلاح جامعه و رفع نقص یا عیبی از برادر خود است.
آنچه امروز نیاز مبرم و اساسی در جامعه ما محسوب می‌شود ایجاد و پی‌ریزی دوباره یک رابطه مبتنی بر رحمت و لطف و دستگیری نسبت به تمامی افراد جامعه از هر سلیقه‌ای است و چه زمانی بهتر از ماه رحمت برای شروع این فرایند و ایجاد آن؟!
فَأَعْقَبَهُمْ نِفَاقًا فِی قُلُوبِهِمْ إِلَى یَوْمِ یَلْقَوْنَهُ بِمَا أَخْلَفُواْ اللّهَ مَا وَعَدُوهُ وَبِمَا کَانُواْ یَکْذِبُونَ (آیه 77 سوره توبه)
این عمل (روح) نفاق را در دل هایشان تا روزی که خدا را ملاقات کنند بر قرار ساخت، این بخاطر آن است که از پیمان الهی تخلف جستند و دروغ گفتند.
«دروغ» عامل نفاق و در همه ادیان مذموم است
از جمله بزرگترین گناهانی که در دین اسلام مطرح شده، گناه «دروغ» یا کذب است. این گناه نیز از جمله گناهانی است عقلا آن را درک کرده و به عدم جواز و حرمت آن حکم می‌کنند بدون آنکه لزوما متعلق و وابسته به دین خاصی باشند. به همین جهت است که این پدیده فردی و اجتماعی مورد مذمت تمامی اهل خرد در تمام دنیا است.
دروغ یا کذب در واقع اظهار آن چیزی است که واقعیت ندارد، خواه یک امر صرفا فردی باشد و خواه یک مقوله اجتماعی و مربوط به عموم افراد یک جامعه.
در مورد دروغ و شخص گوینده آن علوم متعدد از جمله روانشناسی، جامعه‌شناسی و یا انسان‌شناسی بحث کرده‌اند اما آنچه قرآن بدان اشاره دارد بعد عقیدتی و دینی آن است. یعنی قرآن بیان می‌دارد چه اتفاقی برای یک فرد می‌افتد که او زبان کذب می‌گشاید.
همانطور که در نوشتارهای قبل به آن اشاره شد گناهان نسبت به یکدیگر جنبه تعلیلی دارند و هر کدام از آنها محصول عوامل بسیار نفسانی است و ریشه در افعال گذشته فرد دارد.
در مورد این گناه نیز قرآن می‌فرماید که «کذب »عامل نفاق در فرد می‌شود، یعنی به گفته قرآن عامل اینکه یک فرد دست به نفاق می‌زند و منافقانه رفتار می‌نماید سرپیچی از وعده الهی و دروغ است.
در آیه سوم سوره زمر خداوند علت دروغ گفتن را مسئله «شرک» عنوان می‌کند و این بدان جهت است که زبان به کذب می‌گشاید ولی و سرپرستی غیر از خدا برای خود اختیار نموده و به خاطر اوست که لب به کلام ناصواب می‌گشاید چرا که خدای متعال را قادر مطلق نمی‌داند.
این مسئله نیز مانند مسایل دیگر اخلاقی نیاز به تحقیقات گسترده و مهمی دارد که نه پهنای قلم نگارنده و نه مجال این کلام قادر به این مهم است.
از آنجا که این مقوله یکی از اساسی‌ترین مشکلات جامعه کنونی ماست و همانطور که می‌بینیم متاسفانه بدنه جامعه به نحو بسیار مشخص و نمایانی به آن مبتلاست جای آن دارد که هر کس در خود کاوش کند و خود را تا حد ممکن از این بلا نجات دهد تا شاید در این ماه مهمانی خدا بتوانیم گامی نو و کوچک در رفع این رذیله اخلاقی در جامعه و خود برداریم.
نویسنده: محمودرضا احمدی، کارشناس علوم دینی
شبکه تخصصی قرآن
