İranlı Türkmenlerin Gelenek ve Görenekleri -1

Türkmenlerin örf ve adetleri üzerinde durmadan önce, özet olarak bu kavimin genel kimliğine değinelim.

 Türkmenlerin tarihi hakkında, dakik olarak bir bilgi mevcut değildir. Eldeki bilgilere göre, Türkmenler, ilk dönemlerde Moğalistan'ın kuzey kıyı bölgesinde yaşamaktaydı. Daha sonra, güneyden hicret ederek, Miladi 6. asırda Seyhun ırmağı kıyısına yerleşip 10. yüzyılda, Ceyhun yakınındaki Merv bölgesine geldiler.

 Türkmen kavmi, kendine has özelliklerle 7 ve 8. asırlarda oluştu ve Türkmen kabilelerin temeli bu yy'larda atıldı. Türkmenler, efsanevi bir soya sahip olup bir çok grup, kabile ve ele bölünen ortak Oğuz Han soyundandırlar.

 İrandaki Türkmenler ise, Gülistan eyaletinde Hazar denizinin kuzeyinden, Merve tepe'ye ve Horasan eyaletinde de Cargalan bölgesine kadar yayılmış bulunmaktalar...

 İranlı Türkmenler, iki büyük kabile olan Yomut ve Goklan kabilelerinden oluşmaktadır. Yomutlar, Hazar denizi kıyısında ve ovada yaşamakta, Goklan'lar ise dağlık bölgelerde oturmaktadırlar. Yomutlar diğer boylardan daha erken yerleştikleri için ziraata, bağcılığa, arıcılığa ve ayçiçeği ekimine başladılar. Bu arada, Türkmen bölgesinde ‘Teke" adlı diğer bir kâbilenin yaşadığını da hemen belirtelim.

  Türkmenler, kabilelere göre değil, ekonomik faaliyetlerine göre, "Çomur" ve "Çarva" adlı iki gruba ayrılmaktadırlar. Göçebe olmayan sabit ve genellikle tarımcılıkla uğraşan Türkmenlere, Çomur ve hayvancılık yapan ve göçebe hayatı yaşayan Türkmenlerde Çarva denilmektedir. İranlı Türkmenler, halihazırda yerleşik olup, bazen de küçük bölgelerde hayvanları ile birlikte yarı göçebe hayatı sürdürmektedirler. Çarva Türkmenleri arasındaki güzel bir gelenek de Türkmen Sahra'da halâ göze çarpan bir anane olan alacık veya oy kurmaktır.

 Kentlerde oturan bugünkü Türkmenler, evlerde yaşamakta, köylerde ve kırsal alanlardaki Türkmenler de, "tam, denilen evlerde oturmaktadırlar. Her Tam, iki oda, bir mutfak ve bir avludan ibarettir. Geçen asırlar boyu, Türkmenlerin kaldıkları "Alaçık'ın kuruluş şekli ve nasıl kurulduğu ile ilgili bir merasim halâ bazı Türkmenler tarafından yapılmaktadır. Bu merasim, genellikle evlenme törenlerinde yapılmakta ve çiftlerin evleri yanında Alaçıklar kurulmaktadır. Alaçık, göç, zamanında daha elverişli olup, konut alarak Türkmen kadınlarca çok rahat ve çok kısa bir süre içinde kurulmakta ve toplanmaktadır.

  Alaçık veya Türkmençe Oy, denilen büyük çadır koni şeklinde ve üzeri kubbemsî biçimde ve keçe ile örtülmüş ağaçtan yapılma bir çatısı vardır. Oy'un çevresi açıktır; tarem isminde kapanıp, açılabilen ağaçtan yapılmış 2 metre yüksekliğinde koni şeklindedir. Tavanı kavisli çubuklardan müteşekkil daire merkezinde birbirine bağlanmaktadır. Kenarlarla tavanı örten keçeler için de çeşitli isimler kullanılmaktadır. Oy'un çevresi hasırla örtülür. Alaçık içerisinde de özel bir düzel vardır. Kadınla çocuklar bir yanda, erkekler de öbür yanda oturur ve ortada bulunan ocak hem ısınmak için , hem yemek pişirmek için kullanılır. Oy'un köşelerinde ise, yatak, yorgan ve diğer zaruri eşyalar vardır.

 Türkmenler, kendilerine mahsus çadır olan alaçığı kurmada özel gelenek ve göreneklere sahiptir. Alaçığın ağaç iskeleti veya çatısı dikildikten sonra, çatının yukarı ucuna uzunluğu yere kadar uzanan iki ip takılır. Türkmenler, daha sonra, içinde bir miktar para bulunan bir mendili, ipin yukarı ucuna bağlar ve Türkmen gençler, Bayleg denilen bu parayı, ipin ucundan almaya çalışırlar.

 Alaçık'ın kurulmasından sonra, ev sahibi bir koyun keserek çekdirme yaptırıp, halka dağıtır. Türkmenler, yaşlılara çok fazla saygılı olduklarından, ailenin en ihtiyar kadını, alaçığın yukarı bölümündeki Keçe'yi alaçığa bağlar. Bir mahalde, birden fazla alaçık bulunursa oraya Oba denilir.

İranlı Türkmenlerin Gelenek ve Görenekleri -1

İran Türkmen Düğün Töreni