Gilan-İran (2)

Gilan'da inşa edilen binaların özelliklerinden, onların rüzgara karşı olan mevzileridir. Şöyle ki, binanın batı yönü, klimatolojik sebeplerden dolayı, yani yağış ve rüzgarın daha çok batıdan doğuya yönlendiği için, kapalıdır ve üstünü de çatı örter. Binanın güneye bakan yüzü, güneşten yararlanmak için uzun balkonlardan oluşmakta ve bunun gibi binanın doğu ve kuzey yanları da havanın iç kısımlara cereyan bulması ve rutubetin etkisinin azalması için açıktır. Gilan'ın yerel mimarisinde basit ve hafif malzemeler kullanılır. Bu bölgede ağaç, bina yapımında kullanılan temel malzemelerden biridir. Doğal olarak her bölgenin mimarları ve mütahitleri, çevrelerinde bulunan ve kolaylıkla elde edilebilen malzemeleri bina yapımında kullanırlar. Gilanlı mimar ve mütahitler de bölgenin imkanları ve özelliklerine uyum gösteren ve ucuzca elde edilen malzemelerden yararlanmaktalar. Bu anlayış, Gilan köyleri ve şehirlerin mimarisinde benzerliklere yol açmıştır.

Gilan mimarisinin belirgin özelliklerinden, tabanların yerden olan yüksekliğidir. Bölgenin yüksek derecede nemli olması nedeni ile binaların tabanı yerden belirli bir yükseklikten başlamakta, dolaysıyla binanın altında bir boşluk görülür. Bu boşluk, kümes veya park yeri olarak kullanılır. İran kuzeyinin köylerinin bir başka mimari özelliği, saman veya daha çok pirincin kuru dallarının kullanılmasıdır. İran'ın pek çok merkezi ve güney bölgelerinde arpa veya buğdaydan elde edilen saman ile su ve toprak karışımı bina yapımında kullanılır. Oysa İran'ın kuzeyinde çok geniş alanlarda ekilen pirincin kuru dalları su ile toprakla birlikte kullanılır ve elde edilen karışıma "Koleş-Gel" denilir. Koleş-Gel Gilan mimarisinin temel malzemelerinden biri sayılır ve değişik kullanma alanı vardır. Koleş-Gelin özelliklerinden biri ses, soğuk ve sıcak geçirmediği gibi, çok da dayanıklı olmasıdır. Bu karışımın maliyeti düşük olması yanı sıra kolaylıkla da hazırlanabilir.

İran kuzeyinin mimarisinde binaların çatışı da çok önemli bir konuma haizdir. Evlerin çatılarının çoğu çanak, teneke veya ince ağaçla kaplanır.

Bahçeleri duvar yerine çit ve ağaç parmaklıklarla ayırmak, İran kuzeyinde çok mütedavildir. İran'ın çoğu bölgelerinde evlerin bahçeleri kerpiç, tuğla veya taşla örülü duvarlarla birbirinden ayrılır. Oysa Gilan köylerinde bu sınırı çit ve ağaç parmaklıklar belirler. Bu kısa ağaç parmaklıkların özelliği, evlerin ne kadar dar ve sıkıcı olurlarsa olsun, küçücük bir köy evin sakinleri, evleri ne kadar dar olursa olsun, doğanın güzellikleri ve görkemli manzaralarından yararlanmalarını ve yaşamdan zevk almalarını sağlamasıdır.

Gilan'ın uzak geçmişlerdeki kent mimarisi ile ilgili kanıtlar, maalesef sürekli yağışlar ve aşırı nemin neticesinde binaların ve eski kalıntıların imhası ile, günümüze kadar ulaşmamıştır. Tarihi senetler ve yazılı belgelere gelince, yabancı araştırmacı ve seyyahların yazılarında çok müphem işaretlere rastlıyoruz. Gilan'ı gezen seyyahlar, çoğunlukla Reşt kenti hakkında yazmışlar. Con Bel, 1717 miladi yılında Reşt'e yaptığı ziyarette bu kenti gür ormanlarla mahsur kalmış, yüksek çatıları çanakla kaplı perakende evleri olan bir kent olarak tarif etmiş. Con Bel'den 28 yıl sonra Gilan'ı ziyaret eden Yuhan Yakub Lerh, Reşt'teki evleri basit bir katlı ve balkonlu evler olarak tarif etmiş. Lerh ayrıca evlerin iç dekorasyonu olan alçı motifler, ayna işleme ve resimlerden söz etmiş Gilan kentleri ve köylerinde hakim olan doğa ve iklim şartlarının benzerliği ve ayrıca zamanla köyler ve kasabaların büyüyerek şehirlere dönüşmesi, kırsal ve kent mimarisinde birçok ortak yanların ve kayda değer benzerliklerin bulunmasına sebep olmuştur. Aynı zamanda Gilan'daki kent mimarisi, İran'ın öteki bölgelerinde olduğu gibi, belirli özelliklere sahip olup, bu mimari anlayışını, kırsal mimariden ayırd etmek mümkündür.

Yazdır