Gilan-İran (1)

Gilan, İran’ın en zengin musiki kültürü hazinesi olan illerinden biridir. Bu ilin çeşitli yörelerinde doğadan ilham alınmış ve el değmemiş besteler vardır. Gilan'da halk türküleri konu itibarıyla birkaç kategoriye ayrılır. Örneğin kahramanlık ve destan anlatan türküler, mesleki türküler, düğün ve bayramlarda söylenen türküler, övgü ve sevgiyi dile getiren türküler, dini ve çocuklar için okunan türküler gibi...

Kahramanlık ve hamasî türkülerin kökünü, bölgenin tarihi ve sosyal durumlarında aramak gerekir. Bu tür türkülere örnek olarak orman ayaklanması ve bu hareketin önderi olan Mirza Kuçek Han için bestelenen marşlar ve şarkıları gösterebiliriz. Halkın gayet basit ve samimi bir dilde şiirlerini yazdıkları bu besteler, Gilan halkının İran'ın bağımsızlığı ve özgürlüğü için canını feda eden Gilanlı özgürcü yiğit, Mirza Kuçek Han'a olan sonsuz saygı ve samimiyetinin simgesidir. Gilan ilinin bir başka ilginç kahramanlık ve hamasî türkülerinden biri de, geçmişi ta Moğolların Gilan'a saldırdıkları tarihe dayanır Yedullah adlı türküdür. Bu türkünün konusu Taleş ormanlık bölgesindeki bir köyde yaşayan iki kardeşin öyküsüdür.

Ormanda odun toplamak ve avlanma ile geçimlerini sağlayan Yedullah adlı gencin kız kardeşi de ev işleri ile uğraşmaktadır. Yedullah ney çalar ve kız kardeşi de ona şiirlerle eşlik ederek sürüyü otlatırdı. Moğol ordusunun Gilan'a saldırısından sonra bir gün, Yedullah ormanda odun toplamakla meşgulken, birkaç Moğol asker evlerine saldırıyor ve evi yağmaladıktan sonra ahıra gidiyorlar, ancak sürüyü oradan dışarı çıkaramıyorlar. Bu yüzden sinirlenip hançerle koyunları kesmeye koyuluyorlar. Bu yürekleri acıtan manzaraya dayanamayan Yedullah'ın kız kardeşi, yüksek sesle Yedullah'ın türküsünü söylemeye başlıyor ve hayvanları ahırdan dışarı çıkartırken kardeşini yardıma çağırıyor. Kardeşinin sesini duyan Yedullah, birkaç arkadaşının yardımı ile balta ve oraklarla Moğol askerlerine saldırıyor ve daha sonra kız kardeşi ile birlikte Taleş ormanlarında kayıplara karışıyor.

Gilan halk musikisinin pek çok şarkıları, bölge halkının yaşam mücadelesi ve geçimlerini ile ilgilidir. Özellikle pirincin ekimi-biçimi, Gilan halkının ta eskilerden en önemli tarımsal faaliyetlerinden biri olduğundan bu ziraî ürünün ekimi, bakımı ve biçimi ile ilgili bir çok şarkıya rastlamak mümkün. Övgü şarkıları da orman, ırmak, su, pınarı, tarlalar ve kırlar gibi doğal nimetlerin methinde, bölgenin folklorik musikisi kalıbında derlenmiştir. Çünkü Gilan'ın tabiatı güzelliklerle doludur ve doğa ile Gilanın değişik yöreleri arasında koparılmaz bir bağ vardır. Nevruz bayramı öncesi bazıları şiir ve dini şarkılar söyleyerek, halktan bahşiş toplarlar. Bu kişilerin okudukları şiirler, genellikle peygamberimiz ve ehli beyti ile ilgili olup, bunları okuduktan sonra nevruzun geldiğini müjdeliyorlar.

Gilan mimarisini yerel veya kırsal mimari ile kent mimarisi olarak iki ayrı kategoriye ayırmak gerekir. Kırsal mimaride, kent mimarisi olarak iki ayrı kategoriye ayırmak gerekir. Kırsal mimaride, kent mimarisinde türlü sebeplerden dolayı daha seyrek kullanılan bölgeye has malzemelerin bulunması ve kullanımı, iki mimari anlayışının farklılığının somut kanıtıdır. Gilan bölgesinde, aşırı yağış ve nem dolayısıyla, binaların mimarisi, İran'ın diğer bölgelerine kıyasla çok değişiklik arzetmektedir.

Yazdır