ASRI SAADET DÖNEMİNDE İRAN
İslam peygamberi Hz. Muhammed bin Abdullah (sav), miladi 570 yılında Mekke şehrinde dünyaya geldi. 40 yaşlarında iken, insanları tevhid dinine ve İslam kurallarına devet etmek üzere Allah(ee) tarafından görevlendirildi. Mekke’de on üç yıl süren davetten sonra, bu şehir halkının şiddetli muhalefeti neticesi Medine Şehri’ne hicret etmek zorunda kaldı.
Miladi 622 yılına rastlayan hicretin ilk yılı, Müslümanlarca hicri tarih başlangıcı olarak kabul edildi. Hazreti Rasul (sav) Medine’de ilk bağımsız İslam toplumu ve ilk İslam devletinin temellerini attı. On yıl sonra ise baştan başa bütün Arap yarımadasını İslam’ın hakimiyeti altına almayı başardı .
Miladi 7. Asrın ilk çeyreğinde Sasani Şehinşahlık devleti, Bizans’la uzun yıllar süren savaşlar ve iç çekişmeler neticesinde oldukça güçsuz düşmüştü, Gevşek, tereddütlü ve inaçı zayıflamış İran kuvvetlerinin, birlik içindeki kararlı ve inançlı İslam kuvvetlerine direnecek gücü yıktı . İslam kumandanı Halit bin Velid, hicretin 12 Yılında, Sasani Şehinşahlığına olan Arap devletinin merkezi Hire Şehrini kolayca ele geçirdi. Hicretin 14 Yılındaki Kadisiye savaşında İranlıların yenilmesiyle, Irak ve Mezopotamya’nın fetih yolu Arap kuvvetleri için tamamıyla açılmış oldu ve hicri 16 bir nakle göre de 19 yılda Arap kuvvetleri Sasani Şehinşahlığının başkenti olan Medain yada Tisfun şehrinin kontrolünü ele geçirdi. 17 yada 19 Yılda Khuzestan fethedildi. Hicri 21 yılında Nehavend savaşında İranlıların yenilmesiyle Dinver, Hamedan ve İsfahan Müslümanların eline geçti. Kazvin, Zencan ve Kumes’in fethi 25, Fras’ın kesin fethi ise 29 yıllarında gerçekleşti. 29 yılında Arap kumandani Said bin As ilk kez olarak Taberistan’a nakıl düzenledi ve Horasan, Sistan ve Kerman hicri 31 yılında Müslümanların kontrolüne geçti.
Yine hicri 31 yılında son İran padişahı 3 Yezdgird Sağd, Türk ve Çin padişahlarından yardım istemek üzere Mavera’ün Nehr’e yolunda ilerlerken Merv’de bir değirmenci tarafından öldürüldü. Böylece dört asırdan fazla süren Sasani Şehinşahlığı ortadan kalktı.
90-93 yıllarında Sağd, Buhara, Semerkand ve Kharezm Müslümanların eline geçti, Taberistan’ın tümüyle fethi 141, Gilan ve Deylemistan’ın fethi ise 201 yıllarında gerçekleşti .
İran’ın doğusunda Tahir bin Hüseyin’in Memun adına kurduğu devletle, İran’da iç bağımsızlığa sahip ilk hükümet iş başına gelmiş oldu. Bu 200 yıl zarfında İranlılar İslam dinini kabul ettiler ve Arapça İranlıların dili, daha sonra ise ilmi dili haline geldi. Her ne kadar İran gelenek görenek ve kültürü, küçük feodaller veya köylüler arasında yaşamaya devam ettiyse de tedricen, İslam medeniyeti olarak ün kazanan yeni kültür ve medeniyet karşısında uzun süre dayanmadı.Ancak İranlıların milliyetçilik, bağımsılık ve özgürlük duyguları yok olmadı. Bütün milli özelliklerinden hatta dillerinden vazgeçerek "Arap" olan Suriye, Filistin, Mısır ve Kuzey afrika gibi diğer İslam beldelerinin aksine İranlılar, İslam dinine olan bütün inanç ve saygılarına, onun yücelmesi uğruna katlandıkları tüm fedakarlıklara rağmen Arap hakimiyetinin sürekli olmasına izin vermediler. Özgürlükleri ve bağımsızlikları için önlerine gelen her fırsattan istifade ettiler. Örneğin, Abbasilerin Beni Ümeyye hükümetini devirmek için yaptıkları daveti kabul ettiler ve kendisi de İranlı olan Ebu Müslim Horasani’yi desteklediler. Nihayet iki asırlık bir uğraşıdan sonra merkezden ve Arap hilafetinden uzak bölgelerin istisnai durumunu kullanarak İran’da, Tahiriyan, Saffariyan, Samaniyan, Al-i Büveyh ve Al-i Ziyar gibi yarı bağımsız hükümetler kurmayı başardılar .İslami hilafetin manevi ruhani liderliğini kabul etmekle birlikte, siyasi, ekonomik ve askeri bağımsızlık elde ettiler. İranlılar, büyük ve parlak İslam medeniyeti binasında önemli bir paya sahiptirler ve bu pay, daha çok, düşünen İranlı beyinlerin tüm dini, bilimsel, felsefi ve siyasi alanlarda işbiliği yapmalarındadır.
Kaynak:
İran Trih Atlası, Tahran Üniversitesi Coğrafya Kurumu-1350
İran Tarih ve Medeniyeti
Kısaca İran Tarihi-1
İran Azınlıkların Konumu-1
