Azerbaycan"ın örf ve gelenekleri
İran'ın kuzey batısında Azerbaycan adında havası çok güzel olan dağlık bir bölge bulunmaktadır. Bu bölge devamlı olarak değişik kavim ve kültürleri içinde barındırmıştır. Bu kavim ve kültürler de tabi olarak bir birlerini bir nevi etkilemişlerdir. Bu bölge halkının kültürü değişik coğrafî, tarihî, dinî ve sosyal etkenlerden tesir alarak şekillenmiş ve folklorik kültürlerin özel bir çeşidini oluşturmuştur. Azeriler, Farslar, Kürtler, Âsuriler ve Ermeniler kendi kavmî ve dinî özelliklerine göre kendilerine has gelenekleri vardır ki onlardan da bahsetmiştik.
Şimdi Azerîlerin bazı geleneklerini ele alacağız.....
Azeriler hayat zorlukları karşısında ve dostlukta dayanıklı ve vefalı olan asîl insanlardır. Din'e bağlılık, konukseverlik, yiğitlik, doğruluk ve vefâkarlık onların özelliklerindendir. Azerbaycan halkının bugünkü dili geniş türk dillerinden olan Azerî veya Azerbaycân dili'dir ki İran'ın dışında diğer bazı ülkelerde de konuşulmaktadır. İran'ın içinde de tarihi sebepler ve geniş kapsamlı göçler nedeniyle Horasan, Hazar, Zagros ve Fars'ın bazı yörelerinde Azeri dili konuşulmaktadır.
Bir çok bilim adamının görüşüne göre, Azerî dili kök ve tarihî bağlılık açısından Altaik dil grubuna bağlı olup, çok eski tarihte orta Asya'nın geniş steplerinde ve Yeni-Sei ırmağı kıyılarında yaşamış türk kavimlerin göçleri veya kurdukları uzun süreli hükümetler sayesinde yayılmıştır. Öyle ki Azerî dili Suriye, balkan yarımadası ve Kara denizin bazı bölgelerinde de konuşulmaktadır.
Azerbaycan'ın folkloru da tarih ve dili gibi çok eski tarihlere dayanır. Bu bölgenin değişik folklor edebiyatı keder, sevinç, arzu, nefret ve sevgilerini değişik sanat kalıplarında sergileyen bu yöre insanlarının çaba ve isteklerinin ürünüdür. Azerbaycan halkı İran ve Ortadoğu'nun en zengin folklor edebiyatının yaratıcılarıdırlar. Eskiden beri Azerbaycan'dan geçen tüm seyyahlar Azerbaycan'ı hep şiir ve sanat diyarı olarak adlandırmışlardır. Azerbaycan halkı genelde şiiri seven insanlardırlar. Onlar devamlı tabii, sosyal, kederli veya sevinçli olaylarla ilgili duygularını şiir kalıbında sunmuşlardır.
Azerbaycan'ın en belirgin şiirleri Bayatî şiirleri olup en basit günlük işlerinden tutun da en derin duyguları içerir. Örneğin bir anne çocuğunu sihirli ve güzel "Ninni"siyle uyutur. Veya bir düğün şiirle başlayıp şiirle son bulur. Hatta yas törenleri bile "Ağıt" denilen bir çeşit şiir'le başlayıp bitiyor.Tarımcı güneş ve yağmuru şiirle çağırıyor, tarla veya hayvanlarını şiir'le tavsif ediyor. Böylece şiir bu halkın arzuları, korkuları, sevinçleri veya tarihlerinin dili'dir. Bu yüzden Bayatî diye tanınan Azerî folkloründeki şiir türü değişiklilik, vecize ve güzel kalıpları açısından bu yöre halkının en ünlü şiir türüdür.
Azerbaycan'ın en eski folklör edebiyatı çeşitlerinden biri günlük işlerle ilgili söylenen şarkılardır. Bu tür şiir ve şarkılar'dan gâye günlük iş ve faaliyetlerde uyumu sağlamaktır. Bu tür şarkılarda genellikle yapılan iş veya faaliyet ve o işle ilgili aletler ve araçlar tavsif edilir. Bu şiir ve şarkılara "Havalar" denilir. Azerbaycan'ın en eski folklör edebiyatı çeşitlerinin diğer biride bâzı geleneklere mahsus şiir ve şarkılardır. Bu şarkılar Azerbaycan halkının bazı özel merâsimlerinde söylenir. Örnek olarak, kar ve yağmurun çok fazla yağdığı ve günlük işleri aksattığı zamanlarda güneşi çağırmakla ilgili özel merasim oluşturulurdu. Bu törenlerde güzel şiirler söylenirdi. Bu şiirleri söyleyenler rüzgar, yağmur, bulut veya güneşi canlandırıp insanî özelliklerle hitap ediyorlardı.
Eski Hanedanlar ve İran Gelenek-Görenekleri
Batı Azerbaycan
